2_2000 Grim.qxd

6.10. Þóroddsstaðir
Þóroddsstaðir voru eign Skálholtsstóls samkvæmt jarðabók 1597. Jörðin var nálægt 22 hndr. að
dýrleika samkvæmt jarðabókunum 1686 og 1695. 1 Í Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns
(1708) er tekið fram að jörðin kallist almennt „Þórustadir“ þótt aðrir segi rétt nafn vera
„Þóroddzstadir“. Jörðin var seld ábúanda á uppboði stólsjarða 18. júní 1790. Hún var þá metin á 32
hndr. og 40 álnir. 2 Þetta jarðamat er óbreytt í Jarðatali Johnsens 1847 en í Nýrri jarðabók 1861 er
jörðin talin 23,8 hndr. að dýrleika.
Landamerkjabréf Þóroddsstaða er frá 15. maí 1885 og samþykkt af „eigendum og umráðamönnum
allra kringumliggjandi jarða“. Bréfinu var þinglýst 6. júní sama ár:
Að norðanverðu úr Morulækjarminni vestur í þúfu á norðasta Tjaldhól, þaðan beina stefnu í þúfu á
mið Hofmannahól, þaðan áfram haldandi stefna um Melhól í þúfu norðast í syðstu Lingdalshæð beint
í hornmark millum Klausturhóla og Neðra-Apavatns. Að austan og sunnan ræður Stangarlækur útí Áttungslækjarminni,
þaðan bein stefna út í syðstu þúfu á Stelpuhæð, þaðan sjónhending í opinn Lingdalslæk
fyrir austan Lingdal, þaðan bein stefna í áðurnefnt hornmark.
Þessi skráðu landamerki sem eru undirskrifuð af eiganda Þóroddsstaða og eigendum og umráðamönnum
allra kringumliggjandi jarða, skulu vera óraskanleg um aldur og æfi. 3
Fjórir menn rituðu nöfn sín undir bréfið en um jarðir þeirra er ekki getið. Af samanburði við
önnur landamerkjabréf má þó ráða að þeir hafi verið fulltrúar þessara jarða: Þóroddsstaða (Árni
Guðmundsson), Neðra-Apavatns (Guðjón Vigfússon), Svínavatns (Guðmundur Guðmundsson) og
Bjarkar (Jónas Sigvaldason).
Heimildir benda ekki til annars en að búseta hafi verið nokkuð samfelld á Þóroddsstöðum frá
því að jarðarinnar er fyrst getið. Í afsals- og veðmálabókum kemur fram að eftir gerð landamerkjabréfsins
hefur jörðin framselst með hefðbundnum hætti og verið veðsett. 4
6.11. Grímsnesafréttur
6.11.1. Saga og nýting Grímsnesafréttar
Í þessum kafla verður rakin saga og nýting Grímsnesafréttar að fornu og nýju en fyrst vikið að skiptingu
afréttarins sem átti sér stað þegar Grímsneshreppi hinum forna var skipt og Laugardalshreppur stofnaður.
Í maí 1905 barst Stjórnarráði Íslands bréf frá sýslumanni Árnessýslu og fylgdi því erindi hreppsnefndar
Grímsneshrepps um skiptingu hreppsins í tvö sveitarfélög. Stjórnarráðið féllst á þessi tilmæli
með bréfi 21. nóvember sama ár og var þar tekið fram að mörkin milli hinna nýju hreppa
skyldu verða „Apá, Apavatn og Hagaós, og nefnist efri hlutinn Laugardalshreppur, en syðri hlutinn
haldi nafninu Grímsnesshreppur“. Skipting hreppsins fór fram 1906 og var ákveðið að ¾ hlutar
allra eigna, skulda og sveitarþyngsla skyldu falla til Grímsneshrepps en ¼ til Laugardalshrepps. 5
Á fundi hreppsnefnda Grímsnes- og Laugardalshreppa 12. maí 1920 var að fullu komist að
niðurstöðu um skiptingu afréttarins milli hreppanna:
Kálfstindar ráða inn að Skífilfjallahorni, þaðan sjónhending um Skjaldbreið í Langafell, þaðan í svartan
hnjúk vestan í Langjökli inn af Jökulkróknum. 6
1 Björn Lárusson 1967, s. 114.
2 Skjal nr. 89.
3 Skjal nr. 81.
4 Skjal nr. 219. Sbr. Sunnlenskar byggðir 3, s. 120.
5 Skjal nr. 226.
6 Skjal nr. 195. Sbr. Göngur og réttir. 2. b. Bragi Sigurjónsson bjó til prentunar. Önnur prentun aukin og endurbætt.
Akureyri 1984. S. 253.
153