2_2000 Grim.qxd

152
Heimildir benda ekki til annars en að búseta hafi verið nokkuð samfelld í Klausturhólum frá því
að jarðarinnar er fyrst getið. Í afsals- og veðmálabókum kemur fram að eftir gerð landamerkjabréfsins
hefur jörðin framselst með hefðbundnum hætti og verið veðsett. 1 Í því sambandi má geta þess
að árið 1917 voru Klausturhólar seldir ábúanda jarðarinnar, Magnúsi Jónssyni, samkvæmt ráðherrabréfi
og lögum nr. 50/1907, um sölu kirkjujarða. Klausturhólar voru seldir Grímsneshreppi
með afsali sem undirritað var 4. september 1986 (þingl. 20. október). Sex árum síðar, 9. maí 1992,
seldi hreppurinn ábúendum Klausturhóla jörðina til eignar en undanþeginn við söluna var Rauðhóll
með þriggja hektara spildu. Jörðin var þó ekki öll seld því að samkvæmt afsalinu náðu mörk hins
selda lands ekki lengra en „í há Nýpuhól, þá hugsast bein lína í stóran stein austarlega á Langamel
sem er hornmark Klausturhóla, Hallkelshóla og Bjarkar“. 2 Landið þar fyrir ofan var því áfram eign
hreppsins. 3 Býlin Hallkelshólar (I og II) voru stofnuð þar sem áður var hjáleigan Hólakot.
Hallkelshólar I fengu nafntökuleyfi 1943 en Hallkelshólar II árið 1959. 4
6.9. Neðra-Apavatn
Kirkja var að Neðra-Apavatni á miðöldum. Í máldaga sem talinn er vera frá um 1220 segir að
Maríukirkja að Apavatni eigi 10 hndr. í heimalandi. 5 Ekkert er hins vegar minnst á eignarhlut
kirkjunnar í Vilkinsmáldaga 1397. 6 Í jarðabók frá lokum 16. aldar er Neðra-Apavatn skráð sem eign
Skálholtsstóls og svo er einnig í jarðabókum eftir þann tíma. Í jarðabókum 1686 og 1695 er jörðin
talin 40 hndr. að dýrleika svo að kirkjan hefur ekki átt nema fjórðung í heimalandi. 7 Ef miðað er
við landskuld virðist dýrleiki jarðarinnar hafa verið óbreyttur í byrjun 18. aldar (1708) þegar
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns var gerð. Þá var kirkjan þar fyrir löngu horfin. 8
Neðra-Apavatn var metið á 55 hndr. og 40 álnir þegar það var selt á stólsjarðauppboði 23.
febrúar 1791. 9 Dýrleikinn er óbreyttur í Jarðatali Johnsens 1847 en í Nýrri jarðabók 1861 er jörðin
talin 30,5 hndr.
Landamerkjabréf Neðra-Apavatns var undirritað 2. júní 1890 og samþykkt vegna Þóroddsstaða,
Efra-Apavatns, Bjarkar, Klausturhóla og Mosfells. Bréfið var þinglesið á manntalsþingi á Stóruborg
6. júní sama ár:
Úr Apármynni svo lengi sem Apaá ræður, fyrir norðan efra Smiðjuholt og úr áarbotninum þar beint í
Stórhól og þaðan sjónhending í Þrasaborgir, úr Þrasaborgum sjónhending í „Markholt“ í þúfu á því,
vestan undir nyrsta odda á Lingdalsmýrum, úr Markholti í þúfu á syðstu Lingdalshæð, þaðan sjónhending
í þúfur á Melhól, mið Hoffmannahól, nyrsta Tjaldhól og beint í Morulækjarmynni, sem fellur
í Stangarlæk, og ræður svo sá lækur merkjum út í Apavatn, sem svo ræður í fyrstnefnt Apármynni. 10
Heimildir benda ekki til annars en að búseta hafi verið nokkuð samfelld á Neðra-Apavatni frá
því að jarðarinnar er fyrst getið. Í afsals- og veðmálabókum kemur fram að eftir gerð landamerkjabréfsins
hefur jörðin framselst með hefðbundnum hætti og verið veðsett.
11 Sbr. skjöl nr. 61 (a-h), 65, 219.
12 Sbr. skjöl nr. 61, 64 og 65. Afsalinu var þinglýst 15. júlí sama ár.
13 Sbr. skjal nr. 63 (a).
14 Skjal nr. 61 (3).
15 Íslenskt fornbréfasafn. 1. b. Kaupmannahöfn 1857-76. S. 405.
16 Íslenskt fornbréfasafn. 4. s. 91.
17 Björn Lárusson 1967, s. 114.
18 Jarðabók Árna og Páls 2, s. 325.
19 Skjal nr. 98. Kirkjueignir á Íslandi 2, s. 80.
10 Skjal nr. 92.