2_2000 Grim.qxd

150
Brúar og Miðfells. Kaldárhöfði var þá orðinn eign Grímsneshrepps. Landamerkjabréfið, sem þinglýst
var 24. maí 1884, er á þessa leið:
Að norðanverðu í miðjann Sprænutanga hinn háa og þaðan beina stefnu í gil það í Driptinni er Stóra
skriða kemur úr; verður þá línan sunnan til við svokallaða Brík, sem er í Miðfellslandi og norðan til
við Hraunskignir, sem er í Kaldárhöfðalandi, svo úr Stóruskriðugili beina stefnu í miðborgina í Þrásaborginn.
En að sunnanverðu, úr Stapanum miðjum norðanvert við Dæluna beina stefnu í há Moldásarenda
vestri og ræður Moldás upp hjá stórum steini (Dagmálasteini) sjónhending norðan til við Kaplamýri
í steina tvo sem eru vestan til í brúninni á Brúarskignir og þaðan beina stefnu í áðurnefnda Þrásaborg.
1
Árið 1896 seldi Grímsneshreppur Kaldárhöfða í makaskiptum fyrir afréttarland Þingvallakirkju
og er hér vísað til þess sem um það er sagt í kafla nr. 6.11.2.
Heimildir benda ekki til annars en að búseta hafi verið nokkuð samfelld í Kaldárhöfða frá því
að jarðarinnar er fyrst getið og að hún hafi framselst með hefðbundnum hætti og verið veðsett fram
til þess tíma er Grímsneshreppur eignaðist jörðina.
6.8. Klausturhólar og Hallkelshólar I og II
Í þessum kafla verður fjallað um jörðina Klausturhóla en jafnframt vikið að býlunum Hallkelshólum
I og II sem stofnuð voru um miðbik 20. aldar.
Klausturhólar voru kirkjujörð og nefndust fyrr á öldum Hólar. Í máldaga Vilkins biskups frá
1397 er greint frá því að kirkjan eigi 20 hndr. í heimalandi. Sama kemur fram í máldaga Gísla
biskups Jónssonar frá um 1570. 2 Klausturhólar voru 40 hndr. að dýrleika samkvæmt jarðabókinni
1686 en 30 hndr. árið 1695 og skýrist þessi munur sennilega af landspjöllum. Eftir þessu að dæma
hefur kirkjan átt helming í heimalandi.
Í fyrrnefndum máldaga Gísla Jónssonar er ekki minnst á það hver eigi heimalandið til móts við
kirkjuna. Í jarðabók frá 1597 eru Klausturhólar skráðir sem eign Skálholtsstóls, en í heimild frá
svipuðum tíma (1569) eru Hólar taldir með jörðum Viðeyjarklausturs (þaðan er nafnið Klausturhólar
komið). 3 Kaupahluti jarðarinnar hefur þannig verið „innlimaður“ í jarðagóss klaustursins.
Konungur eignaðist Klausturhóla eftir siðaskipti, eins og aðrar klausturjarðir. Árið 1652 gaf konungur
út tilskipun um stofnun holdsveikraspítala á Klausturhólum og þremur öðrum jörðum. 4
Spítalahald á Klausturhólum virðist hafa að mestu lagst af áður en Jarðabók Árna Magnússonar og
Páls Vídalíns var gerð 1708 en í stað landskuldar var áskilin „forsorgun eins spítelsks ómaga“. 5
Þegar stólsjarðauppboðið fór fram í lok 18. aldar voru Klausturhólar boðnir upp á 50 hndr. og
240 álnir þó að jörðin væri sögð 75 hndr. Ekkert tilboð fékkst. 6 Með konungsleyfi 31. júlí 1801 var
kirkjan á Snæfoksstöðum lögð niður sökum örbirgðar og eignir hennar seldar á opinberu uppboði
en í hennar stað var kirkjan á Klausturhólum gerð að sóknarkirkju. 7 Eftir það voru Klausturhólar
skráðir sem beneficium (staður) eins og Snæfoksstaðir höfðu áður verið (sbr. Jarðatal Johnsens
1847). 8 Í Nýrri jarðabók 1861 er dýrleiki Klausturhóla ásamt Hólakoti færður úr 75 hndr. í 35,7 hndr. 9
1 Skjal nr. 14. Sbr. skjal nr. 215.
2 Íslenskt fornbréfasafn 4, s. 90. Íslenskt fornbréfasafn 15, s. 646.
3 Bréfabók Guðbrands byskups Þorlákssonar, s. 283. Sbr. Kirkjueignir á Íslandi 2, s. 79.
4 Sbr. Björn Lárusson 1967, s. 170 (22. nmgr.). Lovsamling for Island. 1. b. Kaupmannahöfn 1853. S. 245-246.
5 Jarðabók Árna og Páls 2, s. 342. Sbr. Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns. 13. b. Fylgiskjöl. Reykjavík 1990. S. 490.
6 Skjal nr. 57.
7 Lovsamling for Island. 6. b. Kaupmannahöfn 1856. S. 520-522.
8 Sbr. Jarðatal 1847, s. 71.
9 Ný jarðabók 1861, s. 25.