2_2000 Grim.qxd

ofar dró í hlíðabeltinu varð skógurinn lágvaxnari og gisnari og við tók lyng og víðir og ýmsar harðgerar
jurtir. Í fjallbeltinu var ríkjandi mosagróður, fléttur og snjódældagróður en við efri mörk þess
tók við bersvæðisgróður á því landi sem í daglegu máli er nefnt ógróið.
Landnámsgróður svæðisins var þannig gróskumikill en viðkvæmur fyrir því álagi sem búsetunni
fylgdi, þeirri kólnun í veðurfari, sem hófst fljótlega eftir að landið var fullnumið og lauk ekki
fyrr en í lok 19. aldar, og áhrifum eldgosa. Þá hafa breytingar í vatnsstöðu uppi við jökul leyst úr
læðingi mikið magn jarðefna sem borist hafa yfir afréttinn og spillt honum. Samverkandi áhrif
þessara þátta leiddu til mikillar gróðurrýrnunar og síðan til mikillar gróður- og jarðvegseyðingar. Í
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns, sem var skráð fyrir Grímsneshrepp árið 1708, 1 kemur
fram að gróðri á þessum afrétti og núverandi Laugardalsafrétti sem voru sameiginlegir Grímsnesi
og Laugardal, sem þá voru einn hreppur, hafi þá hnignað svo mjög að jafnvel var hætt að reka
sauðfé á hluta hans.
Á síðari árum, sem réttað var í Barmaréttum undir Reyðarbarmi á Laugarvatnsvöllum, voru 15-
16 þúsund fjár á afréttinum og ef til vill meira eftir að hætt var að færa frá um 1920. 2 En síðar var
ástand lands á afréttum Þingvallasveitar, Grímsnes- og Laugardalshrepps talið vera orðið svo slæmt
að á árunum 1975-1979 lét Landgræðsla ríkisins setja upp nær 59 km langa girðingu þvert yfir
þessa afrétti frá austri til vesturs, m.a. til að friða sandfoks- og uppblásturssvæðin við Sandkluftavatn,
í Skjaldbreið og við Hlöðufell. Þetta varð stærsta landgræðslusvæði landsins, um 43,1 ferkm
að stærð. Í kjölfar þessara aðgerða var sáð í ýmis svæði innan hins friðaða lands. Girðingin hefur
nú að mestu verið tekin niður.
5.3. Núverandi gróðurfar
Núverandi gróður á kröfusvæðinu á Grímsnes- og Grafningsafrétti er gerólíkur þeim gróðri sem
klæddi svæðið við upphaf landnáms og sem hér að framan er lýst og framangreindra gróðurbelta
gætir lítið í svipbragði landsins. Gróðurþekjan hefur dregist mikið saman vegna beinnar gróður- og
jarðvegseyðingar og þekur nú um 170 ferkm lands. Snjóalög á svæðinu hafa öðru fremur spornað
gegn enn frekari eyðingu.
Hins vegar hefur einnig orðið mikið tap á þeim landgæðum, sem felast í jarðvegi og gróðri
vegna breytinga, sem orðið hafa á tegundasamsetningu, grósku og framleiðslugetu svæðisins síðan
um landnám.
Skógur og kjarr, sem áður var svo snar þáttur í gróðurfari svæðisins, vex nú aðeins í takmörkuðum
mæli syðst á svæðinu á hrauninu milli Hrafnabjarga og Hrauntúns. Hrafnabjörg, Tröllatindur og
Tindaskagi eru að mestu ógróin en að öðru leyti eru á suðurhluta svæðisins allvel gróin hraun,
klædd grámosa, fjalldrapa, víði og lyngi. Austan Tindaskaga nær þetta gróðurlendi yfir Þjófahraun
norður undir hlíðar Skjaldbreiðar en vestan og norðvestan Skjaldbreiðar er það, með mismunandi
þéttleika, á víðáttumiklu svæði allt vestur að mörkum kröfusvæðisins.
Hlíðar Skjaldbreiðar eru vel grónar og valda því einkum hagstæð snjóalög. Gróður er þéttastur
neðan til í hlíðunum en verður gisnari þegar ofar dregur. Sunnan, vestan og norðan á dyngjunni er
fyrst og fremst um að ræða grasvíðigróður sem endurspeglar mjög þung snjóalög, en suðaustan og
austan á henni er starargróður ríkjandi. Nær hann austur yfir mörk kröfusvæðisins og norður undir
Tjaldafell.
Norður við Þórisjökul eru dreifðar en allvíðáttumiklar breiður af tegundasnauðum mosa- og
snjódældagróðri sem nær allt upp í 800-900 m hæð.
1 Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns. 2. b. Kaupmannahöfn 1918-1921.
2 Göngur og réttir. 1. b. Bragi Sigurjónsson bjó til prentunar. Önnur prentun aukin og endurbætt. Akureyri 1984. S. 271-
274 (frásögn Böðvars Magnússonar).
141