2_2000 Grim.qxd

Fram kom hjá Gunnari Þorgeirssyni að sauðfé fer stöðugt fækkandi en afrétturinn er samt
notaður fyrir sauðfjárbeit. Smalað sé inn í Lambahlíðar og þaðan niður í sveit. Á svæði norðan
Skjaldbreiðar gangi fátt sauðfé og þá helst norður í Lambahlíðar. Þegar best hafi verið hafi 3-5000
fjár verið í Hólaréttum en sé nú um þriðjungur þess. Þá sé svæðið norðan Skjaldbreiðar og
Tjaldafells deiliskipulagt og þar hafi verið heimilað að reisa fjallaskála. Ekki séu seld leyfi til
rjúpnaveiða og ekki hafi þótt ástæða til að fylgjast með því hvort menn veiddu þar með eða án leyfis.
Lóðarleigusamningar liggi ekki fyrir við eigendur fjallaskála á svæðinu.
Böðvar Pálsson, bóndi og fyrrverandi oddviti, Búrfelli III, kom fyrir nefndina og gaf skýrslu.
Hann sagðist hafa farið í leitir á Grímsnesafrétti frá 14 ára aldri eða allt frá árinu 1951. Hann
kvað leitarfyrirkomulag eins og því væri lýst í ritinu, Sunnlenskar byggðir, lítið hafa breyst í þau
50 ár sem væru liðin frá því að hann tók fyrst þátt í leitum. Þá kvaðst hann einnig hafa farið í eftirleit
en þá væri leitarfyrirkomulagið nokkuð annað en í fyrstu leit. Þegar komið væri í Kringlumýri
smalaði hver sitt land á heiðinni heim til sín. Þeir sem ekki ættu land á heiðinni smöluðu Klausturhólaland
niður í Klausturhólarétt. Væri litið á landið úr Klausturhólajörðinni, sem undan hefði verið
skilið við sölu jarðarinnar árið 1992, sem eins konar rekstrarleið að Hólaréttum. Að því er varðaði
girðingar á Lyngdalsheiði þá sagði hann að árið 1925 hefði verið girt vestan úr Sogi og austur að
Apavatni. Girðingunni hefði verið haldið ágætlega við fyrst í stað, en ekkert frá árinu 1952, en það
ár hefðu fjárskiptin farið fram. Hún væri nú fallin niður. Þá hefðu verið engjagirðingar á heiðinni,
t.d. frá Búrfelli, en eftir að menn hefðu farið að rækta tún hefði slíkum girðingum ekki verið haldið
við. Almennt væru tún jarða, sem liggja að heiðinni, afgirt.
Frá árinu 1976 kvaðst hann hafa tekið að sér að fara á bíl inn á afréttinn norðan Skjaldbreiðar í
leitum á haustin. Væri litið á þetta sem eina og hálfa leit, en áður hefði þurft að senda þangað þrjá
menn sérstaklega. Hann hefði oft séð för eftir kindur þarna inn frá en aðeins þrisvar fundið kindur,
um það bil þrjár í hvert skipti. Svona hefði þetta verið síðustu 10 til 15 árin. Áður fyrr hefðu fundist
þarna, í svokallaðri Lambahlíðaleit, allt upp í 8 til 10 kindur. Í einhver ár fyrir 1950 hefði þetta
svæði ekki verið smalað í fyrstu leit en eftirleitarmenn hefðu alltaf farið þarna um, þ.e. hringinn í
kringum Skjaldbreið, og gerðu þeir það enn þann dag í dag. Leitunum væri að öðru leyti skipt í
austurleit og vesturleit. Austurleitin væri við Kerlingu og smalaði Skjaldbreið að austan en vesturleitin
smalaði hann að vestan. Þessar leitir kæmu fyrst saman í Kringlumýri á þriðja degi en þaðan
væri Lyngdalsheiðin smöluð að Klausturhólarétt.
Hann sagði að Grímsnesingar hefðu engin tök á að fylgjast með skotveiðimönnum á afréttinum
en of dýrt væri að halda þar uppi einhverri vörslu. Hann sagðist vita til þess að bændur í Grímsnesi
hefðu nýtt þetta land til rjúpnaveiða.
Aðspurður kvað hann Grímsneshrepp og fjallskilasjóð hafa lagt fyrsta veginn á afréttinum frá
Hofmannaflöt inn að Kerlingu. Um 1967 hefði fjallvegasjóður Vegagerðarinnar lagt veginn upp á
Miðdalsfjall og inn á Hlöðuvelli sunnan við Skjaldbreið og vestur úr. Um 1980 hefði Landsvirkjun
síðan lagt svokallaðan línuveg norðan við Skjaldbreið.
Aðspurður um land úr Laugarvatnsjörðinni, sem lagt var til afréttarins 1917, kvaðst hann halda
að bændur á þessum stóru jörðum eins og Laugarvatnsjörðinni hefðu ekki ráðið við smalamennsku
á þeim. Þá hefði fé Grímsnesinga gengið á þessu landi og því hefði þótt eðlilegt að Grímsneshreppur
keypti landið.
Hann sagði að munnmæli hermdu að menn hefðu deilt um landamerki jarða sinna í Þrasaborgum
efst á Lyngdalsheiði. Aðspurður kvaðst hann halda að heimaland jarðanna næði alveg inn í
Þrasaborgir.
Hann sagði að afrétturinn hefði breyst geysilega mikið en mikið uppfok væri inn við Tjaldafell.
139