Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

6.8.3. Niðurstaða
Saga afmörkunar, ráðstafana að eignarrétti og nýtingar á Hvannstöðum er rakin í kafla
5.7. Þar kemur fram að Hvannstaða er fyrst getið á manntalsþingi að Skinnastað árið
1867. Auk þess eru Hvannstaðir taldir með Víðirhóli í fasteignamati 1916-1918. Er
hér um að ræða eitt svokallaðra heiðarbýla, sbr. kafla 6.1.2., í byggð á árunum 1854-
1878. Svo sem rakið er í kafla 6.2. er því ekki lýst í Landnámabók hversu langt inn til
landsins landnám á þessu svæði náði. Sé tekið mið af staðháttum og fjarlægðum við
túlkun landnámslýsinga hlýtur vafi um landnám að vaxa eftir því sem sunnar dregur
og land hækkar.
Kemur þá til skoðunar hvernig merkjum Hvannstaða er lýst í landamerkjabréfi
fyrir landsvæðið, dags. 24. maí 1890 og þingl. 12. júní 1891, en bréfið er undirritað af
eigendum Víðirhóls. Engra eldri heimilda nýtur við um merki Hvannstaða. Jafnframt
verður litið til gagna um merki þeirra landsvæða sem liggja að Hvannstöðum.
Athugun þessi tekur til alls landsvæðisins enda allt innan kröfulínu íslenska ríkisins.
Að fenginni niðurstöðu um landamerki Hvannstaða verður fjallað um eignarréttarlega
stöðu landsvæðisins.
Samkvæmt landamerkjabréfi Hvannstaða eru merki til norðurs gagnvart,
Hafrafellstungu, og til austurs, gagnvart Vatnsenda í Svalbarðshreppi sem er á
ágreiningssvæði í máli nr. 4/2005 hjá óbyggðanefnd, frá Hvannstaðafjallgarði (í
bréfinu nefndur „Hvammstaðafjallgarður“) út að „...Hafrafellstúngu merkja línu,
þaðan í upptök Svartásskvíslar, og ræður landamerkjum þar til hún fellur í Sandá;
þaðan bein stefna í Þorsteinsnef og þaðan í Sandhaug á Alptadyngjufjallgarði; að
austan ræður Fjallgarðurinn frá Sandhaug að Klettagili“. Bréfið er áritað vegna
Hafrafellstungu. Merkjum Hafrafellstungu er eins lýst í landamerkjabréfi fyrir jörðina
frá 20. janúar 1888 og þingl. 29. júní sama ár. Bréfið er áritað af eiganda Víðirhóls
vegna Hvannstaða. Eldri heimildir um Hafrafellstungu styðja lýsingu bréfsins, sbr.
kafla 5.5. Samkvæmt landamerkjabréfi Vatnsenda frá 4. júní 1889 og þingl. 26. júní
1890, eru merki að austan frá „...Álftadyngjufjallgarðshaus þaðan ræður sama stefna í
suður þar til tekin verður bein lína vestur í Sandá um Þorsteinsnef. Að vestan ræður
Sandá frá Þorsteinsnefi...“ Bréfið er ekki áritað vegna Hvannstaða. Þessar línur virðast
í samræmi.
Samkvæmt landamerkjabréfi Hvannstaða eru merki gagnvart „afréttarlandi“ á
Hólsfjöllum að sunnan frá Sandhaug að Klettagili í Mynnis öxl og þaðan í Mýrdalgil
en að vestan ræður Hvannstaðafjallgarður út að Hafrafellstungu merkja línu. Bréfið er
undirritað af eigendum Víðirhóls og samþykkt vegna Fagradals, Nýhóls og Hólssels. Í
landamerkjabréfi „afréttarlands jarðanna Víðirhóls, Hólssels, Fagradals og Nýhóls“
frá 3. júní 1890 og þingl. 12. júní 1891 er einnig miðað við sömu kennileiti. Í sama
bréfi „afréttarlandsins“ er vísað í landamerkjabréf fyrir Víðirhól frá 1848 sem ekki
hefur fundist þrátt fyrir athugun Þjóðskjalasafns.
91