Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

efnis að landnám hafi ekki náð til heiða, algerlega ósannaðar, enda ekki reistar á
neinum hlutlægum sönnunargögnum.
6.7.3. Niðurstaða
Saga afmörkunar, ráðstafana að eignarrétti og nýtingar á landsvæði því sem hér er til
umfjöllunar er rakin í kafla 5.6. og er einnig gerð grein fyrir Hól á Fjalli/Nýhól,
Víðirhól, Hólsseli og Fagradal sem þó liggja utan við kröfusvæði íslenska ríkisins. Þar
kemur fram að Hóls á Fjalli er getið í heimildum allt frá 1500 og hefur haft stöðu
sjálfstæðrar jarðar. 204 Engin gögn hafa hins vegar fundist um afmörkun á þeirri jörð.
Þó segir í lögfestu fyrir Hafrafellstungu frá árinu 1741 að suðurmörk jarðarinnar séu
til móts við Hól á Fjalli eða eins og segir í lögfestunni: „...og Reidur Mots uid Hool á
fialle...“
Hólssel, Víðirhóll, Fagridalur koma til sögunnar á 18. og 19. öld. Tvær hinar
síðarnefndu voru byggðar þar til um miðja 20. öld en í Hólsseli er enn búið. Þess
svæðis sem hér um ræðir, þ.e. „afréttarlandsins“, er fyrst getið í heimild frá 1848 þar
sem lýst er annars vegar mörkum Hóls, þ. á m. gagnvart Hólsseli og Víðirhóli, og hins
vegar „fjalllendis og afréttarlands“ þessara þriggja jarða. Til eru landamerkjabréf fyrir
Fagradal og Víðirhól frá 1885 og Nýjahól frá 1888. Árið 1890 var svo gert sérstakt
landamerkjabréf fyrir „afréttarland jarðanna Víðirhóls, Hólssels, Fagradals og
Nýhóls“. Ekki er ljóst hvort eða hver þessara landsvæða hafa áður verið hluti
jarðarinnar Hóls eða tilheyrt henni með einhverjum hætti.
Kemur þá til skoðunar hvernig merkjum „afréttarlandsins“ er lýst í
landamerkjabréfinu, dags. 3. júní 1890 og þingl. 12. júní 1891, og hvað ráðið verður
af öðrum heimildum um sama efni. Jafnframt verður litið til gagna um merki
aðliggjandi landsvæða. Athugun þessi tekur til alls landsvæðisins enda allt innan
kröfulínu íslenska ríkisins. Að fenginni niðurstöðu um landamerki verður fjallað um
eignarréttarlega stöðu landsvæðisins.
Verður þá fyrst litið til vesturmerkja „afréttarlandsins“ . Hluti vesturmerkjanna
liggur að jörðunum Víðirhól og Fagradal að suðvestan. Þessum merkjum er hvorki
lýst í landamerkjabréfinu né öðrum heimildum um landsvæðið. Verður því að líta til
merkjalýsinga aðliggjandi jarða við afmörkun landsvæðisins gagnvart þeim.
Samkvæmt landamerkjabréfi Víðirhóls, dags. 7. ágúst 1885 og þingl. 31. maí 1886,
eru merki gagnvart landsvæðinu svofelld: „að austan ræður bein stefna úr
Hrafnaklettum í háa fjallgarðinn fyrir ofan Krubbana, þaðan bein stefna út fyrir ofan
Bunguvatnsmýrar að Langamúla. Að utan ræður bein stefna þvert vestur fyrir utan
Ytri-Fagradal“. Samkvæmt landamerkjabréfi Fagradals, ódagsett en þingl. 31. maí
1886, eru merki gagnvart landsvæðinu miðuð við „að austan frá Hóli í Lækjum, beina
204 Sbr. umfjöllun um hugtakið jörð í Almennum niðurstöðum óbyggðanefndar (í viðauka).
85