Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

almennrar umfjöllunar óbyggðanefndar um vægi þeirra atriða 200 , dóma Hæstaréttar í
þjóðlendumálum, sem og í sérstaka útlistun þessara atriða í þessu máli. Verða þau ein
og sér ekki talin leiða til þess að sönnur bresti fyrir beinum eignarrétti innan marka
Sandfellshaga svo sem þeim er lýst í landamerkjabréfi jarðarinnar 1883. Þegar fjórða
atriðið, þ.e. lýsing umboðsjarða Munkaþverárklausturs, er virt með hliðsjón af öllum
þeim gögnum sem aflað hefur verið til viðbótar þeim sem lágu fyrir við uppkvaðningu
hæstaréttardómsins árið 1999 verður tæplega talið að sú lýsing ein og sér megni að
hnekkja eignarréttartilkalli innan merkja jarðarinnar. Þá hefur óbyggðanefnd ekki
tekist, þrátt fyrir umfangsmikla eftirgrennslan, að afla neinna marktækra gagna um
stofnun býlisins Mels við austurmörk jarðarinnar. Um stofnunarhátt heiðarbýla á
þessum landshluta vísast almennt til úttektar í kafla 6.1.2. Þannig liggur ekkert fyrir
um það hvort til skammvinnrar byggðar í því heiðarbýli var stofnað með eða án
samþykkis þáverandi eiganda Sandfellshaga eða hvort ætlunin var að stofna til
hjáleigu ellegar nýbýlis á grundvelli nýbýlatilskipunar frá 15. apríl 1776. Að minnsta
kosti liggur ekkert fyrir í þá veru að ætlunin hafi verið sú að stofna til nýbýlis á
grundvelli þeirrar löggjafar. Að þessu virtu, með hliðsjón af umfjöllun í kafla 6.1.2 og
sambærilegri stöðu í tilviki fjölmargra þeirra jarða sem til umfjöllunar eru á svæði 5
hjá óbyggðanefnd, þá fæst ekki séð að nú verði neinar ályktanir dregnar af þessu til
eða frá.
Eftir standa þá fyrst og fremst og valda nokkrum vafa framburðir tveggja
staðkunnugra manna fyrir héraðsdómi þess efnis að land Sandfellshaga hafi skipst í
heimaland og afrétt. Þegar tilvitnaðir framburðir í sakamálinu eru nánar virtir er fyrir
það fyrsta nauðsynlegt að geta þess að alls báru sex aðilar um þetta atriði fyrir dómi.
Sigurður Jónsson (fæddur 1917) fyrrverandi bóndi að Sandfellshaga svaraði játandi
spurningu um mörk heimalands og afréttar og lýsti þeim austan Sandfells; Grímur
Jónsson (fæddur 1922) bóndi á Klifshaga kannaðist líka við mörk afréttar og
heimalands og vísaði til Sandfells, Þverárhyrnu og Vörðuhóls um nánari útlistun
þeirra marka; Björn Benediktsson (fæddur 1930) fyrrverandi bóndi sem bjó þá á
Sandfellshaga kannaðist ekki við nein slík mörk; Þórarinn Björnsson (fæddur 1933)
bóndi, til heimilis að Sandfellshaga I, taldi hugsanleg mörk heimalands og afréttar
afar óljós en vísaði þó til Vörðuhóls, Kálfhóls og Þverfells um möguleg mörk; Gunnar
Björnsson (fæddur 1965) bóndi í Sandfellshaga II kannaðist ekki við slík mörk
heimalands og afréttar og sama kom fram í framburði Björns Víkings Björnssonar
(fæddur 1968) bónda, til heimilis að Sandfellshaga II. Í skýrslutökum fyrir
óbyggðanefnd könnuðust þeir Öxfirðingar sem þar gáfu skýrslu ekki við mörk afrétta
og heimalanda á svæðinu og almennt séð má segja að sú skoðun hafi verið uppi, sem
og víðar á svæði 5 hjá óbyggðanefnd, að eiginlegir afréttir þekktust ekki sem slíkir, þó
svo nýting heiðarlands jarðanna væri takmarkaðri en láglendisins.
200 Sjá Almennar niðurstöður óbyggðanefndar (í viðauka).
75