Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

72
6.5.3. Niðurstaða
Saga afmörkunar, ráðstafana að eignarrétti og nýtingar að Sandfellshaga er rakin í
kafla 5.4. Þar kemur fram að Sandfellshaga er getið í heimildum allt frá því um miðja
15. öld. Af þeim verður ráðið að um sjálfstæða jörð hefur verið að ræða. 199 Svo sem
rakið er í kafla 6.2. er því ekki lýst í Landnámabók hversu langt inn til landsins
landnám á þessu svæði náði. Sé tekið mið af staðháttum og fjarlægðum við túlkun
landnámslýsinga verður þó að telja fremur líklegt að landsvæði það sem hér er til
umfjöllunar sé innan þess.
Kemur þá til skoðunar hvernig merkjum Sandfellshaga er lýst í
landamerkjabréfi frá 16. janúar 1883 og þingl. 25. júní ári síðar. Einnig má finna
lýsingu á merkjum Sandfellshaga gagnvart Þverá í áreiðargjörð frá 14. júlí 1845 sem
farin var á landamerki Þverár og Sandfellshaga. Jafnframt verður litið til gagna um
merki þeirra landsvæða sem liggja að Sandfellshaga. Athugun þessi tekur til norður,
austur og suðausturmerkja Sandfellshaga, að því leyti sem þau liggja innan
kröfusvæðis íslenska ríkisins. Að fenginni niðurstöðu um landamerki Sandfellshaga
verður fjallað um eignarréttarlega stöðu landsvæðisins.
Verður þá litið til norðurmerkja Sandfellshaga. Samkvæmt landamerkjabréfi
Sandfellshaga eru merki þeirra til norðurs, gagnvart Þverá, miðuð við „úr vörðunni
við Ormarsá og beina línu vestur í Kálfshól og þaðan í Vörðuhól...“ Bréfið er áritað
vegna Þverár. Í áreiðargjörð sem farin var á merki Þverár og Sandfellshaga er
merkjum milli jarðanna lýst með svofelldum hætti: „Landamerkin millum Þverar og
Sandfellshaga gánga nedanfrá Merkidal, beina stefnu upp og [aust]ur á Vörduhól, og
verdur svonefndur Skurdur í midri Fo[gruhlid] töluverdt fyrir sunnan þessa sjonarlínu,
og altso ekki í Þverár landi; úr Vorduhól aptur beina stefnu austurí Hædirnar rétt
sunnanvid Þverárhorn, þad er ad seigia adra hæd næst þeirri ytstu eda utaní
Millumhædina, sunnan vid Heidarveigin; Þadan réttsínis austurí midjan Kalfhól, sem
er sunnan og vestanvid sokalladan Gjæsavatnsflóa; á midjum þessum hól hlódu
areidarmennirnir Vördu til merkis, ístadin fyrir þá gomlu vordu sunnaná hólnum;
Þadan (nl. úr vördunni nyu) rettsinis austurá Kéllíngarhrigg, í vördu nygjörda nordan
vid sydstu og hædstu Búnguna þar, og er þá komid [yfirstrikað utfi] nordurfyrir
Heidarveiginn; og geingur þessi lína rétt sunnanvid sokalladan Gjæsavatnsflóa, sem
liggur allur nordvestanvid Kéllíngarhrigg, og millum hans og Kalfhóls, og innilikst
eptir þessu allur í Þverár Land; úr Vördunni á Kellíngarhrigg rettsínis í sokalladan
Hrauntánga, þó nordarlega ad vestan fram, og nordan vid Myrarsel þar hjá, hvar
Sandfellshaga, og Arnastada Lönd synast ad mætast austanvid Þverár Land“. Þessi
eldri heimild er í góðu samræmi við lýsingu landamerkjabréfs Sandfellshaga.
Landamerkjum Þverár er lýst í landamerkjabréfi fyrir jörðina, ódagsett en þingl. 7.
júní 1889. Þau eru í samræmi við lýsingar á merkjum Sandfellshaga.
199 Sbr. umfjöllun um hugtakið jörð í Almennum niðurstöðum óbyggðanefndar (í viðauka).