Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

Ormarsá þar sem Axarfjarðarheiðar vegurinn liggur ofan í ána, þaðan beina stefnu
vestur í miðjan austari Kálfhól...“ Bréfið er ekki áritað vegna Heiðarmúla. Merkjum
Heiðarmúla er eins lýst í landamerkjabréfi fyrir landsvæðið, dags. 28. júní 1884 og
þingl. 16. maí 1885.
Samkvæmt landamerkjabréfi Þverár eru merki landsvæðisins til
norðausturs,gagnvart Arnarstöðum, miðuð við „...Ormarsá þar sem Axarfjarðarheiðar
vegurinn liggur ofan í ána, þaðan beina stefnu vestur í miðjan austari Kálfhól, þaðan
beina stefna utan við ytra Þverahorn þaðan beina stefnu í mitt Merkigil þaðan beina
stefnu í vörðu á austari Brunnárbakka“. Bréfið er áritað vegna Arnarstaða.
Austanverðum suðurmerkjum Arnarstaða er lýst í landamerkjabréfi fyrir jörðina dags.
12. ágúst 1887 og þingl. 6. júní 1889. Lýsingin er í samræmi við merki Þverár. Bréfið
er ekki áritað vegna Þverár. Lögfesta fyrir jörðinni Arnarstöðum frá 1736 fær
samrýmst þessari lýsingu.
Í kjölfar þess að landamerkjalög tóku gildi 1882 var gert landamerkjabréf fyrir
jörðina Þverá. Fyrirliggjandi gögn benda til þess að landamerkjum hennar sé þar rétt
lýst. Landamerkjabréfið er undirritað af fyrirsvarsmanni jarðarinnar, þinglesið, fært í
landamerkjabók og á því byggt síðan um merki jarðarinnar, án þess að séð verði að
komið hafi fram athugasemdir yfirvalda eða ágreiningur við nágranna. Þetta bendir
allt til þess að lýsing merkja hafi verið í samræmi við það sem almennt var talið gilda.
Jafnframt er ljóst að eigendur Þverár hafa um langa hríð haft réttmætar ástæður til að
vænta þess að merkjum sé þar rétt lýst.
Kemur þá til skoðunar hver sé eignarréttarleg staða lands innan
framangreindra merkja. Um þýðingu landamerkjabréfa fyrir jarðir við mat á sönnun
um eignarhald að landi vísast til þess sem rakið er í kafla 6.1.1.
Í málinu hafa ekki komið fram nein gögn sem hnekkt geta landamerkjabréfinu
eða rýrt eignarréttarlegt sönnunargildi þess.
Ekki eru heimildir um annað en að jörðin Þverá hafi verið byggð og nýtt eftir
búskaparháttum og aðstæðum á hverjum tíma. Innan þeirra marka sem tilgreind eru
1889, svo sem þeim er nánar lýst hér framar, hafa eigendur jarðarinnar farið með
umráð og hagnýtingu og gert ráðstafanir með löggerningum á sama hátt og gildir um
eignarland almennt. Ekki verður annað séð en að þetta eignarhald hafi verið án
ágreinings eða athugasemda. Engar heimildir eru um að land innan marka jarðarinnar
hafi mismunandi eignarréttarlega stöðu og verða staðhættir, gróðurfar eða
nýtingarmöguleikar ekki taldir hafa úrslitaáhrif í því sambandi. Þó nýting heiðarlands
jarðarinnar hafi eðli málsins samkvæmt verið takmarkaðri en láglendishlutans þá
leiðir það eitt og sér ekki til neinnar eignarréttarlegrar aðgreiningar. Þá verður
fyrirkomulag smölunar á þessu svæði ekki talið hafa eignarréttarlega þýðingu.
Að öllu framangreindu virtu hefur af hálfu íslenska ríkisins ekki verið sýnt
fram á að land innan tilgreindra landamerkja Þverár sé þjóðlenda. Er það raunar mat
óbyggðanefndar að verulega hafi skort á efnislegan rökstuðning ríkisins fyrir
69