Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

ekkert landamerkjabréf, í skilningi landamerkjalaga, er fyrir hendi og verður ekki séð
að það hafi nokkurn tíma verið gert. Að því er varðar mikinn meirihluta jarða á
svæðum 1-4, var niðurstaðan sú að aðrar heimildir um merki, væru þær til, ýmist
styddu lýsingu bréfs eða mæltu henni ekki í mót. Merkjum væri því rétt lýst í
landamerkjabréfi, svo sem óbyggðanefnd skýrði það. Tekið skal fram að sú skýring
var í ákveðnum tilvikum önnur en málsaðila.
Svo sem að framan greinir virðast dómstólar þannig gera fremur strangar
kröfur til landamerkjabréfa jarða, þ. á m. að þau hafi stuðning af öðru og þá einkum
eldri heimildum. Til þess ber þó að líta að fleiri atriði eru hér samofin og lögð til
grundvallar niðurstöðu hverju sinni, þar á meðal mismunandi vægi eða trúverðugleiki
einstakra heimilda, nýting, gróðurfar og staðhættir. Með hliðsjón af því og með tilliti
til stjórnskipulegrar jafnræðisreglu telur óbyggðanefnd að fara beri varlega í að draga
víðtækar ályktanir af þessari umfjöllun. Líta ber til þess að eftir að gengið hafði verið
frá landamerkjabréfi, með tilheyrandi opinberri skráningu, hafði jarðeigandi síður
ástæðu til að varðveita skjöl sem þar kann að hafa verið byggt á. Eðlilegt verður að
telja að íslenska ríkið beri hallann af þeim vafa sem fyrir hendi kann að vera í slíkum
tilvikum.
Niðurstaða óbyggðanefndar er því sú að ekki sé ástæða til að herða sérstaklega
kröfur um sönnun eignarlands innan lýsingar í landamerkjabréfi jarðar, umfram það
sem áður hefur verið lagt til grundvallar og samrýmist vel þeirri almennu afstöðu
Hæstaréttar til landamerkjabréfa sem áður var lýst. Eftir sem áður er ljóst að
dómstólar gera nokkuð strangar kröfur til sönnunar eignarlands, sbr. einnig þá
meginreglu í íslenskum rétti að sá sem telur til eignarréttar yfir landi verður að færa
fram heimildir fyrir eignartikalli sínu. Jafnframt liggur fyrir að landamerkjabréf hafa
ekki eingöngu verið gerð fyrir jarðir, sbr. t.d. dóm Hæstaréttar 28. september 2006 í
máli nr. 497/2005, þar sem segir svo:
...nær frá upphafi Íslandsbyggðar mörkuðu menn sér ekki eingöngu
ákveðin landsvæði, sem voru háð beinum eignarrétti, heldur einnig
mörk ítaka, afrétta og allra annarra réttinda í lönd sem einhverja
þýðingu gátu haft fyrir afkomu manna. Meðan landsvæði gaf eitthvað af
sér lágu hagsmunir til þess að halda merkjum réttindanna við, hvers
eðlis sem þau voru. Af framanrituðu þykir leiða að skýra verði hvaða
réttindi það séu sem menn voru að skipta á milli sín.
6.1.2. Heiðarbýli á Norðausturlandi
Í Almennum niðurstöðum óbyggðanefndar er gerð almenn grein fyrir þeirri stofnun
eignarréttar sem heimilaður var í nýbýlatilskipun frá 15. apríl 1776, um landnám og
byggingu eyðijarða, og síðar nýbýlalögum, nr. 15/1897. 193 Að því er varðar
193 Sbr. kafla 3.3. í viðauka.
61