Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

60
Í tilvikum Úthlíðar og þess hluta Stafafellslands sem liggur sunnan og vestan
Jökulsár, sbr. mál nr. 48/2004 og 498/2005, lágu fyrir bæði landamerkjabréf og eldri
heimildir um merki. Lýsingar þessar fengu vel samrýmst en beinn eignarréttur á hluta
þeirra landsvæða sem afmörkuð voru þrátt fyrir það talinn vafa undirorpinn. Fram
kemur að staðhættir og fyrirliggjandi heimildir um gróðurfar styðji ekki að þar hafi
verið stofnað til beins eignarréttar með námi. Ekki voru þó talin skilyrði til að skilja
þessi landsvæði undan eignarlandi jarðanna, einkum þar sem ekkert hefði komið fram
af hálfu íslenska ríkisins sem leggja mætti til grundvallar við nánari afmörkun að
þessu leyti. Varðandi umræddan hluta Úthlíðar var einnig tekið fram að ekki hefði
verið sýnt fram á að landsvæðið hefði verið nýtt sem samnotaafréttur.
Í tilvikum Skaftafells og Hóla, sbr. mál nr. 496/2005 og 48/2004, voru
landamerkjabréf fyrir hendi en engar eldri heimildir. Um landamerkjabréf Skaftafells,
sem er ódagsett en var þinglesið á árinu 1890, segir svo í dómi Hæstaréttar:
Þótt landamerkjabréfið geti haft sönnunargildi um mörk eignarlands
Skaftafells með því að það var áritað um samþykki af eigendum aðliggjandi
jarða, þinglesið og fært í landamerkjabók, verður að líta til þess að ekki var á
valdi eigenda jarðarinnar að auka með landamerkjabréfinu við land sitt eða
annan rétt umfram það, sem áður hafði verið. Getur landamerkjabréf þetta því
ekki eitt og sér nægt gegn andmælum áfrýjanda til að sanna beinan eignarrétt
eigenda Skaftafells II að landinu á Skeiðarársandi, sem deilt er um í málinu,
heldur verða önnur atriði jafnframt að koma til, sem stutt geta sömu
niðurstöðu, sbr. dóm Hæstaréttar 21. október 2004 í máli nr. 48/2004 [sem
fjallar m.a. um Hóla], sem birtur er í dómasafni þess árs á bls. 3796.
Hér skal einnig getið dóms í máli nr. 345/2004, varðandi jörðina Fell í
Suðursveit. Þar lá fyrir skýr eldri heimild, nánar tiltekið lögfesta frá árinu 1851, þar
sem merki inn til landsins voru m.a. miðuð við aðliggjandi jökul. Landamerkjabréf
jarðarinnar frá árinu 1922 var mun óskýrara, náði skemur inn til landsins, þ.e. í átt að
jökli, og gat ekki sérstaklega um merki gagnvart jöklinum. Fjalllendið næst jökli var
dæmt þjóðlenda og þannig fremur miðað við hina yngri heimild, þ.e.
landamerkjabréfið, sem náði skemur en hin eldri. Þar höfðu þó önnur atriði einnig
vægi.
Óbyggðanefnd hefur nú þegar kveðið upp úrskurði sem fjalla um fjölda jarða á
sunnanverðu landinu, þ.e. svæðum 1-4, og heimilda um afmörkun og eignarréttindi á
ágreiningssvæðum verið skipulega leitað, m.a. á Þjóðskjalasafni og hjá
sýslumannsembættum. Séu þær skoðaðar heildstætt kemur í ljós að landamerkjabréf
hátt í tvöhundruð jarða hafa verið könnuð sérstaklega. Í upp undir helmingi tilvika
hefur það verið elsta lýsing á merkjum jarðar og beinn samanburður við eldri
heimildir þannig ekki mögulegur. Því fer einnig fjarri að eldri heimildir séu almennt
heildstæðar merkjalýsingar. Þvert á móti geta þær verið brotakenndar og jafnvel
fremur falið í sér vísbendingar en ótvíræðar lýsingar. Loks eru tíu tilvik þar sem