Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

stöðu einstakra landsvæða, í staðfræðilegri röð. 192 Loks verður fjallað um ákvörðun
málskostnaðar.
6.1.1. Gildi landamerkjabréfa jarða
Í forsendum dóms Hæstaréttar í máli nr. 48/2004, sem birtur er í dómasafni þess árs á
bls. 3796, tók rétturinn almenna afstöðu til mats á gildi landamerkjabréfa, annars
vegar jarða og hins vegar annarra landsvæða, og inntaks eignarréttar á svæði, sem lýst
er í landamerkjabréfi jarðar, sbr. einnig tilvísanir í síðari dómum í þjóðlendumálum,
t.d. máli nr. 345/2005. Orðrétt segir svo:
Við mat á gildi landamerkjabréfa og því hvert sé inntak eignarréttar á svæði,
sem þar er lýst, skiptir almennt máli hvort um er að ræða jörð eða annað
landsvæði, en þekkt er að landamerkjabréf hafa ekki eingöngu verið gerð fyrir
jarðir, heldur einnig til dæmis afrétti, sem ekki tengjast sérstaklega tiltekinni
jörð. Felur landamerkjabréf fyrir jörð í sér ríkari sönnun fyrir því að um
eignarland sé að ræða þótt jafnframt verði að meta gildi hvers bréfs
sérstaklega.
Einnig kemur fram það álit réttarins að áritun um samþykki eigenda
aðliggjandi jarða, þinglýsing og innfærsla í landamerkjabók auki sönnunargildi
landamerkjabréfs. Sama máli gegnir ef ekki hefur verið ágreiningur um merki
viðkomandi jarðar. Hins vegar verði ekki litið fram hjá þeirri staðreynd að fyrir
gildistöku laga nr. 58/1998 hafi engum verið til að dreifa sem gat sem handhafi beins
eignarréttar gert samninga um mörk þess lands sem nú nefnist þjóðlenda. Þá verði
þess að gæta að með því að gera landamerkjabréf gátu menn ekki einhliða aukið við
land sitt eða annan rétt umfram það sem verið hafði. Verði til þess að líta hvort til séu
eldri heimildir sem fallið geti að lýsingu í landamerkjabréfi, enda stangist sú lýsing
heldur ekki á við staðhætti, gróðurfar og upplýsingar um nýtingu lands.
Segja má einnig að í nýjustu dómum, sbr. mál nr. 536/2006 og 24/2007, hafi
enn verið hnekkt á þýðingu þess að landsvæði teljist innan merkja jarðar. Samkvæmt
þessu er óbyggðanefnd rétt að leggja áfram áherslu á landamerkjabréf jarða, sbr.
umfjöllun um þau í Almennum niðurstöðum, enda þótt með skýrum fyrirvörum sé.
Umfjöllun dómstóla um landamerkjabréf jarðanna Úthlíðar, Stafafells (hluta),
Skaftafells og Hóla gefur þó tilefni til að huga sérstaklega að því hvort óbyggðanefnd
beri að herða kröfur til sönnunar eignarlands innan landamerkjabréfa jarða, frá því
sem lagt er til grundvallar í Almennum niðurstöðum. Viðkomandi landsvæði voru öll
talin eignarlönd en í forsendum dóma samt sem áður lýst efasemdum um að svo væri
að öllu leyti.
192 Umfjöllun um staðhætti og gróðurfar á svæðinu er byggð á skýrslu Hjörleifs Guttormssonar,
náttúrufræðings, sbr. skjal nr. 15, útgefnum kortum Landmælinga Íslands, örnefnaskrám frá
Örnefnastofnun Íslands, athugunum í vettvangsferð, sbr. kafla 4.3., og almennum uppsláttarritum, svo
sem árbókum Ferðafélags Íslands.
59