Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

Engin „afrétta“- eða leitalýsing úr Presthólahreppi er í Göngum og réttum, en
umsögn er í Lýsingu Þingeyjarsýslu:
Afréttarland er allur miðhluti skagans, þegar heimalöndum sleppir, en þau ná
saman strandlengis. Göngur eru hér því mjög auðveldar, aðeins einn dagur, ...
Leitarstykki eru þrjú: Vestur-Sléttuheiði, Austur-Sléttuheiði og Hólsheiði.
Aðalfjallskilarétt er á Blikalóni. 173
Samkvæmt Lýsingu Þingeyjarsýslu eru leitarsvæði Öxfirðinga fimm: 1.
Hafursstaðaheiði, sem nær austur á Reyði og suður um Hólssand, alla leið upp á
mólendi Fjallamegin. Merki um Fálkaklett á svonefndum Vesturvegg og hábungu
Syðra- Norðmelsfjalls. 2. Landsheiði, norðan við Hafursstaðaheiði og nær að
Tunguheiði. Austurmörkin um Reyði og Borgarás. Með henni smalað nokkuð
suðaustur fyrir Reyði, austur í Geilar og að Smjörhólsá. 3. Tunguheiði sem sé öll í
landi Hafrafellstungu og nær suður í Flár og austur að Laufskálafjallgarði en norður
að Gilsbakkaá. 4. Urðir sem ná frá Gilsbakkaá norður að landi Presthólahrepps. Merki
um Gæsavatn. 5. Búrfellsheiði sem að mestu tilheyri Hafrafellstungu, öll austan við
Laufskálafjallgarð, út og suður með honum að austanverðu. Að henni liggja
Hvannstaðafjallgarður og til austurs frá honum Svartás, að norðaustan
Súlnafjallgarður. 174
Gagnafyrirkomulag í Öxarfirði hefur breyst mikið á síðustu áratugum. Þannig
segja Karl Sigurður Björnsson og Guðmundur Theodórsson árið 1987, að fé
Öxfirðinga hafi vegna fækkunar fjár í Fjallahreppi og eyðingar innstu býla í Þistilfirði
farið mjög út fyrir takmörk Öxarfjarðarhrepps. Því hafi samist um að Öxfirðingar
gangi langt inn á aðliggjandi svæði. Vegna fólksfæðar og víðáttu gangnasvæðisins sé
„afréttinni“ skipt niður í þrjú aðalgangasvið og réttað úr hverju fyrir sig með nokkurra
daga millibili í fyrstu göngum. 175
Þessi þrjú svæði munu vera Búrfellsheiði, Seljaheiði og Hólssandur og Flár
vestan Hvannstaðafjallgarðs, auk þess Framheiðar, sem áður kölluðust Lands- og
Hafursstaðaheiðar. 176
5.9.1. Hólsfjöll
Opinber hreppsmálafundur var haldinn á Víðirhóli 1. maí 1894 og var þá tekin
ákvörðun um heimalönd (búfjárhaga) og „afrétti“ sveitarinnar. Takmörkin voru sett
með eftirfarandi hætti:
Línan utan um heimaland Hólsfjallasveitar sje frá Kallhól við Jökulsá austur
með Fremri-Núp í Núpaskarði; þaðan í Biskupsöxl um Tungufjöll í
173
Ritsafn Þingeyinga II. Lýsing Þingeyjarsýslu II. Norður-Þingeyjarsýsla. Reykjavík 1959, bls. 104-
105.
174
Ritsafn Þingeyinga II. Lýsing Þingeyjarsýslu II. Norður-Þingeyjarsýsla, bls. 71-74.
175
Göngur og réttir V. bindi, bls. 194-195.
176
Göngur og réttir V. bindi, bls. 195-200.
53