Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

Bugana framan við melagötu ofanvið Hólselsland, og svo nefnda lauftorfu
austan á fjarðarsundsás, brúka þessir 3. nefndu bæir - sem skiptin eru gjörð á
milli - í sameiningu til beitar. Og móana utan og vestan við Þorgrímslæki,
útað fornum heiðar merkjum, eiga þeir einsog heiðina fyrir ofan í sameiníngu,
eptir réttri tiltölu við dyrleika þeirra.
...
Af þessu landaskipta brifi leiðir að [allir] [hér hefur molnað úr skjalinu og er
þetta orð ágiskun] eldri samningar eru með því, úr gildi gengir, og hefur það
hér eptir fyrir alda og óborna fullkomið lagagildi. 165
Þorvaldur Thoroddsen segir í Lýsingu Íslands árið 1919:
Upp af Múlasýslum og Norður-Þingeyjarsýslu eru afarvíðáttumikil beitarlönd
og afréttir, enda fjárrækt þar með miklum blóna, t.d ... Fjallasveit og víðar.
Upp af Þistilfirði er mikill og grösugur heiðafláki, er heitir Búrfellsheiði, enda
hefir þar áður verið mikil bygð; í Fjallasveit eru mikil víðirlönd og mellönd,
og lifa menn þar því nær eingöngu á sauðfjárrækt. 166
Stjórnarráð Íslands sendi öllum sýslumönnum landsins bréf 29. desember
1919. Þar var þeim tilkynnt að vegna þingsályktunar um rétt ríkisins til vatnsorku í
almenningum frá 27. september beri þeim að skila skýrslu við fyrsta tækifæri um
svæði í sýslum þeirra sem teljast vera almenningar og um afréttarlönd sem ekki
sannanlega hafa tilheyrt eða tilheyri nú nokkru lögbýli. 167 Steingrímur Jónsson
sýslumaður í Þingeyjarsýslu svaraði 6. apríl 1920 og í svari hans kemur m.a.
eftirfarandi fram:
Um aðra almenninga en þessa er mér ekki kunnugt, en vel má vera, að í
óbygðum Norður-Þingeyjarsýslu séu einhver lönd, sem rétt sé að telja
almenninga, þó mér reyndar þyki það fremur ólíklegt. Einnig má vera, og er
enda líklegt, að suður af Fnjóskadal, vestanvert við afrétt Bárðdæla, séu svæði
sem telja beri til almenninga. 168
Jóhann Stefánsson, sýslumaður í Þingeyjarsýslu, lýsir „afréttum“ og
fjallskilum þannig vorið 1959:
Hverjir afréttir eru í sýslunni?
Fjallahreppur:
Hólssandur liggur milli Öxarfjarðar og Fjallahrepps, afrétt tilheyrandi báðum
þeim hreppum. Takmörk að vestan Jökulsá á Fjöllum. Austan Krókavötn og
Flár. Búfjárhagar Hólssels ráða að sunnan.
165
Skjöl nr. 2 (141) a-b og nr. 2 (142) a-b.
166
Þorvaldur Thoroddsen, Lýsing Íslands III. bindi. Kaupmannahöfn 1919, bls. 195.
167
Skjal nr. 2 (39).
168
Skjal nr. 2 (40).
47