Mál nr. 5/2005 - Óbyggðanefnd

14
5. SAGA JARÐA OG ANNARRA LANDSVÆÐA
Hér verður í fyrstu greint frá elstu ritheimildum um landnám á því svæði sem til
umfjöllunar er. Því næst verða raktar heimildir um landsvæði þau sem þjóðlendukrafa
íslenska ríkisins í máli þessu nær til, að því leyti sem þær varða afmörkun,
eignarréttindi og nýtingu. Fyrrnefndar upplýsingar fylgja að mestu efnisþáttum og
síðan tímaröð. Loks er gerð grein fyrir afréttum og afréttarnotum á svæðinu almennt. 4
5.1. Landnám
Sturlubók og Hauksbók Landnámu eru nær samhljóða um landnám í Öxarfirði. Þær
nefna landnámsmanninn Einar Þorgeirsson klaufa, dótturson Torf-Einars jarls í
Orkneyjum; fór Einar til Orkneyja, en frændur hans vildu ekki taka við frændsemi
hans:
Þá kaupir Einarr í skipi með bræðrum tveimr, Vestmanni ok Vémundi; þeir
fóru til Íslands ok sigldu fyrir norðan landit ok vestr um Sléttu í fjörðinn. Þeir
settu öxi í Reistargnúp ok kölluðu því Öxarfjörð; þeir settu örn upp fyrir
vestan ok kölluðu þar Arnarþúfu, en í þriðja stað settu þeir kross; þar nefndu
þeir Krossás. Svá helguðu þeir sér allan Öxarfjörð. 5
Í Þórðarbók/Melabók Landnámu er síðasta setningin nokkuð á annan veg:
Svá helguðu þeir sér land fyrir austan Jökulsá; þá höfðu þeir numit allan
Öxarfjörð. 6
Örnefnin Arnarþúfa og Krossás þekkjast nú ekki en talið að Reistargnúpur sé
sennilega Snartarstaðanúpur .7
5.2. Arnarstaðir, Arnarhóll og Hrauntangi
Í Lýsingu Þingeyjarsýslu segir m.a. um Arnarstaði og Arnarhól, sem áttu sameiginlegt
land annað en tún og engi:
Engjablettir eru til og frá um landið, austur við Ormarsá, í Grófunum, við
Kálfafjöll, Grjótfjöll og víðar, og var hér áður oft heyjað á síðastnefndu tveim
stöðum, en heyið oftast sett þar saman og ekið heim á vetrum. 8
Í ritgerðinni Þróun byggðar í Svalbarðshreppi segir Eiríkur Þormóðsson:
Heiðarmúli, oftast aðeins nefndur Múli, var vestan fjallgarðs syðst á
Seljaheiði. Var Heiðarmúli einn í hverfi þriggja býla, sem voru í allstórum
mýrarfláka, en til austurs og suðurs er sandur og melar, til vesturs allvel gróið
4
Þessi kafli er byggður á greinargerð Þjóðskjalasafns Íslands, sbr. skjal nr. 16. Þó hefur verið felld út
eða stytt umfjöllun um heimildir sem ekki þykja hafa þýðingu fyrir úrlausn málsins.
5
Skjal nr. 4 (65), bls. 284-285.
6
Skjal nr. 4 (65), bls. 285 neðan máls.
7
Skjal nr. 4 (65), bls. 285 neðan máls.
8
Ritsafn Þingeyinga II. Lýsing Þingeyjarsýslu II. Norður-Þingeyjarsýsla, bls. 107.