43rd Croatian and 3rd International Symposium on Agriculture - hr

80
Brigita POPOVIĆ, Zdenko LONČARIĆ, Vladimir VUKADINOVIĆ, Krunoslav KARALIĆ, Blaženka BERTIĆ
Osnovni je cilj ovoga rada usporediti načine utvrđivanja preporuka gnojidbe fosforom u ratarskoj
proizvodnji ovisno o raspoloživim podacima, počevši od osnovnih podataka o proizvodnji (visina prinosa) i
tlu (pristupačni fosfor), koristeći zatim uobičajeni set podataka za kontrolu plodnosti tla u Hrvatskoj, te
ukazati na potencijal korištenja informacija dobijenih dopunskim analizama tla.
Materijal i metode
Načini izračuna preporuka gnojidbe fosforom prikazani su u ovom radu kao modeli, bez obzira radi li se o
vrlo jednostavnom modelu koji koristi samo podatak o vrsti usjeva i visini prinosa ili o sofisticiranim
kompjutorskim modelima zasnovanim na regresijskim jednadžbama koji koriste veliki broj podataka o
svojstvima tla. Model A: jednostavan način izračuna preporuka gnojidbe na temelju vrste usjeva (u ovom
radu prikazani pšenica i kukuruz) i visine planiranog prinosa ne uzimajući u obzir niti jedan podatak koji
opisuje svojstva tla i najsličniji je lošoj praksi tzv. gnojidbe “napamet“. Model B: preporuka gnojidbe koja
pored osnovnih podataka o usjevu uzima u obzir i razinu pristupačnog fosfora u tlu utvrđenu ekstrakcijom
fosfora amon-laktat metodom (Egner i sur., 1960.), tj. model A korigiran rezultatom AL metode. Korekcija je
provedena tabličnim koeficijentima prema razini pristupačnosti fosfora u tlu (Vukadinović i Lončarić,
1998.). Model B je minimum koji treba koristiti u izradi preporuka jer je osjetljiv na vrstu usjeva, visinu
prinosa, ali i svojstva tla. Model C je vrlo sličan modelu B jer predstavlja model A korigiran rezultatom AL
metode, ali ne tablično već kontinuiranim funkcijskim izračunom koeficijenta (Vukadinović, 2007). Model
D: preporuka koja pored navedenih svojstava tla i korekcije prema AL metodi uzima u obzir i korekciju
prema pH. Dakle, model D predstavlja model C korigiran prema pH reakciji tla (Vukadinović, 2007.) Model
E: predstavlja preporuku utvrđenu na temelju proračuna gnojidbe uz pomoć gnojidbenog kalkulatora ALRxp
odnosno kompjutorske interpretacije rezultata AL metode koja u utvrđivanju potreba u gnojidbi ratarskih
usjeva ima značajne prednosti s obzirom na mogućnosti sistematizacije, čuvanja i pretraživanja raspoloživih
podataka o plodnosti proizvodnih površina te racionalizaciji gnojidbe (Vukadinović, 2007., Lončarić i sur.,
2003.). Ovaj model predstavlja osnovni model za komparaciju rezultata, jer u obzir uzima najveći broj
parametara i rezultira preporukama za čitav niz proizvodnih situacija. Model F: predstavljen je takozvanim
američkim načinom izračuna gnojidbe na temelju ciljnog prinosa i ekstrakcijom fosfora metodom po Olsenu
(ISO, 1994a), gdje su podaci o količini fosfora u tlu dobijeni ekstrakcijom s NaHCO3, pH 8.5 (Ussiri i sur.,
1998.). Vrijednosti gnojidbenih doza u svim modelima izražene su u kg P2O5 ha -1 . Kao inicijalne varijable u
svakom od modela korišteni su podaci o kemijskim svojstvima tla, a ukupno je uzorkovano i analizirano 45
uzoraka s proizvodnih površina kontinentalne Hrvatske. Uzorci su grupirani prema nekoliko kriterija:
opskrbljenost tla fosforom: niska od 2,51 do 5,50 mg P2O5 100g-1 (15 uzoraka), srednja od 17,47 do 21,07 mg
P2O5 100g-1 (15 uzoraka) i visoka od 27,11 do 32,15 mg P2O5 100g-1 (15 uzoraka), zatim prema pH u 1 M KCl:
kisela 3,98 (15 uzoraka), slabo kisela 5,95 (15 uzoraka), alkalna reakcija 7,19 (15 uzoraka), te prema sadržaju
humusa: tla srednje opskrbljenih humusom >2% i siromašna tla humusom < 2% (45 uzoraka). Ovakva
podjela korištena je s obzirom da na raspoloživost fosfora snažno utječe pH reakcija tla. Laboratorijske
analize provedene su prema sljedećim metodama: pH u H2O i 1M KCl-u određena je elektrokemijskom
metodom (HRN ISO 10390), sadržaj humusa utvrđen je bikromatnom metodom (HRN ISO 14235), a
pristupačnost mineralnog fosfora ekstrakcijom pomoću amonij laktat otopine (Egner i sur., 1960.).
Rezultati i rasprava
Za određivanje potrebnih količina fosfornog gnojiva korišteni su do sada razvijeni modeli i jednadžbe koje
opisuju interakciju različitih svojstava tla koji utječu na raspoloživost fosfora. Preporučne količine fosfora s
obzirom na pojedini model prikazane su u tablici 1. za pšenicu, odnosno tablici 2. za kukuruz. Proračuni
gnojidbe samo na temelju ciljnog prinosa (model A) razlikuju se jedino prema pojedinim ratarskim
kulturama (tablica 1., tablica 2.) dok razlike prema opskrbljenosti tla fosforom i ostalim agrokemijskim
svojstvima nema (84 kg P2O5/ha za pšenicu i 132 kg P2O5/ha za kukuruz u svih 45 uzoraka). Ovakva gnojidba
„napamet“ može prouzročiti brojne probleme pogotovo na tlima slabo opskrbljenim fosforom gdje on može
biti limitirajući čimbenik prinosa, dok se na tlima bogatim fosforom mogu dodati nepotrebno visoke količine
gnojiva koje umanjuju ekonomsku učinkovitost proizvodnje. Značajna prednost modela B u odnosu na
model A je osjetljivost na opskrbljenost tla fosforom jer je preporučena količina gnojidbe fosforom
korigirana koeficijentima vezanim uz raspoloživost hraniva prema rezultatu AL metode, ali diskontinuirano
prema tabličnim koeficijentima raspoloživosti fosfora. Korekcija prema rezultatima AL metode,
43 rd <strong>Croatian</strong> <strong>and</strong> 3 rd <strong>International</strong> <strong>Symposium</strong> on Agriculture