RULLANDI FISKI- LOYVIR GEVA FÁMANNA- VELDI
RULLANDI FISKI- LOYVIR GEVA FÁMANNA- VELDI
RULLANDI FISKI- LOYVIR GEVA FÁMANNA- VELDI
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
SETT UPP: REGIN DAVIDSEN<br />
INNANLANDS<br />
8 Nr. 46 · 5. mars 2012<br />
Tann óvanligi vinningurin<br />
skal skattast hart<br />
Loyvistíðin skal vera<br />
so stutt sum gjørlig<br />
og alt óvanligt avkast<br />
skal skattast hart. Tað<br />
var boðskapurin hjá<br />
Jørgen Birk Mortensen,<br />
heiðursprofessara<br />
og fyrrverandi donskum<br />
vísmanni, á ráðstevnu<br />
um fiska tilfeingi<br />
GEORG L. PETERSEN<br />
- Danmark gjørdi, í mun<br />
til Noreg, eina rúgvu av<br />
mistøkum, tá oljuvinnan<br />
tók seg upp. Millum ann að<br />
var inntøkan til danska<br />
sam felagið alt ov lítil og<br />
av talan við Mærsk/A. P.<br />
Møller alt ov long. Av<br />
somu orsøk bar tað als ikki<br />
til at tillaga seg broyttar<br />
um støður. So at siga einki<br />
kom í danska statskassan<br />
frá oljuvinnuni frá 1962<br />
inn til avtalan varð endurnýggjað<br />
í 2003.<br />
Millum annað hetta segði<br />
danski heiðurs pro fess arin<br />
við Købenshavns Universi<br />
tet, Jørgen Birk Morten<br />
sen á ráðstevnu í Norður<br />
landahúsinum fríggjadag<br />
in, undir yvirskriftini<br />
”Fólksins ogn ella”, sum<br />
Javnaðarflokkurin, Tjóðveldi<br />
og Framsókn skipaðu<br />
fyri.<br />
Jørgen Birk Mortensen<br />
hevur eisini verið danskur<br />
vísmaður, og kom við góðum<br />
búskaparligum ráð um<br />
til donsku stjórnina í áravís.<br />
- Tað er munur á at<br />
skatta ráevni úr undirgrund<br />
ini og fisk. Olja tømist<br />
sum frálíður, meðan<br />
fiska stovnarnir skulu endur<br />
nýggja seg. Men í báð um<br />
før um er talan um ein rætt,<br />
sum verður givin fyritøkum<br />
at vinna pening av einum<br />
tilfeingi, ið samfelagið<br />
eigur, sigur Jørgen Birk<br />
Mort ensen.<br />
Einki í kassan<br />
Fyrilesturin hjá danska<br />
pro fessaranum nevndist<br />
”Af taler og beskatning av<br />
den danske olie og gas i<br />
Nordsøen”, og snúði seg<br />
um hvussu staturin kann<br />
fáa somikið í avgjøldum frá<br />
ráevnisframleiðslu, uttan at<br />
tað nervaði virkishugin hjá<br />
feløgunum.<br />
Í 1962 fekk A. P. Møller/<br />
Mærsk einkarrættin at<br />
vinna olju úr danska partinum<br />
av Norðsjónum.<br />
Danska felagið leitaði sær<br />
stuð ul hjá Chevron og<br />
Shell, men sat at enda<br />
einsamalt á rættinum. Sum<br />
frá leið lat felagið eisini<br />
onn ur sleppa upp í part,<br />
men sat sjálvt eftir við øllum<br />
teimum gevandi økjunum<br />
í Norðsjónum.<br />
Einkarrætturin at vinna<br />
olju fekk A. P. Møller/<br />
Mærsk í eitt 50 ára skeið,<br />
utt an at tað gav danska<br />
- Tilfeingisrentan skal skattast<br />
hart, og so skulu myndug leikarnir<br />
krevja fult gjøg numskygni,<br />
varð boðskapurin hjá<br />
danska heiðursprofessaranum<br />
og fyrrverandi vísmanninum,<br />
Jørgen Birk Mortensen.<br />
Danski skatturin á tilfeingisrentuna<br />
viðvíkjandi oljuni í<br />
Norð sjónum er bara 71 prosent<br />
sammett við tilfeing isrentuskattaprosentið<br />
í Noregi,<br />
sum er 85 prosent<br />
Mynd: Bjartur Vest<br />
sam felagnum stór vegis<br />
burt ur úr. Talan var um<br />
van ligan partafelags skatt,<br />
ein skatt fyri eina alment<br />
lagda rørleiðing og so nakað<br />
í royalty.<br />
- Veruleikin var, at so at<br />
siga einki kom í danska<br />
stats kassan øll hesi árini,<br />
segði Jørgen Birk Mort ensen.<br />
Uppsagnarfreist<br />
Avtalan við Mærsk skuldi<br />
ganga út í 2012, og í 2003<br />
varð nýggj avtala gjørd<br />
mill um statin og stóra<br />
danska felagið, sum veruliga<br />
hevur fingið nógv<br />
burt urúr oljuævintýrinum.<br />
Nýggja avtalan fekk ikki<br />
so langa gildistíð sum tann<br />
gamla, men hon varð long<br />
kortini - 30 ár.<br />
Av eini ella aðrari orsøk<br />
so kom ein serliga áseting í<br />
sátt málan, sum gjørdi at<br />
sátt málin næstan ikki kann<br />
sig ast upp. Verða skattavið<br />
urskiftini broytt, so<br />
hev ur Mærsk tryggjað sær<br />
eitt endurgjald í avtaluni.<br />
- Tað vísir seg nú, at<br />
stat urin fær alt ov lítið í<br />
mun til tann óvanliga vinningin,<br />
Mærsk fær burturúr<br />
oljuni. Politikarar hava nú<br />
reist spurningin, um tað<br />
FAKTA<br />
Tilfeingisrenta<br />
Tilfeingisrentan er tann inntøka, ið fæst við at<br />
gagn nýta eitt tilfeingi, og sum er størri enn tað, ið<br />
kall ast kann vanlig inntøka av arbeiðsmegini og<br />
normal avkasti av ílagda kapitalinum. Tilfeingisrentan<br />
kann kallast ein óvanligur profittur, sum kann<br />
for vinnast alt tíðarskeiðið, ið eitt tilfeingi verður<br />
gagn nýtt.<br />
Meðan skattir á vanliga løn og vanligan íløgu profitt<br />
hava ógagnlig árin og ávirkan, so eru millum<br />
sera lítlar og ongar skaðiligar avleiðingar av at<br />
skatta tilfeingisrentuna. Tí er ikki undarligt, at búskap<br />
ar frøðingar mæla til at skatta tilfeingis rentuna<br />
fyri at lætta um inntøkuskattirnar<br />
Kelda: Department of Economics, Copenhagen Business<br />
School, ”Ressourcerente - skattemodeller med særligt henblik<br />
på grønlandske forhold, Lars Lund, 2007”<br />
ikki loysir seg at siga avtaluna<br />
upp kortini, segði<br />
Jør gen Birk Mortensen.<br />
Hann ávaraði føroying ar<br />
at gera tílíkar avtalur ella<br />
bind ingar. Ein ávís uppsagn<br />
arfreist skal vera, fyri<br />
at íleggjarin kann tryggja<br />
seg, men hon skal helst ikki<br />
vera longri enn eini átta ár<br />
sam bært danska professara<br />
num. Tað skal vera<br />
møgu ligt at laga seg til<br />
broytt ar umstøður í samfel<br />
agnum, og tær kunnu<br />
broyta seg munandi yvir<br />
30 ár.<br />
Javnvág<br />
Í Føroyum hevur verið tosað<br />
um fleiri sløg av gjaldi á<br />
serliga makreltilfeingið.<br />
Tað kann vera eitt gjald<br />
fyri hvørt kilo, gjald umveg<br />
is uppboðssølu, ella<br />
skatt av yvirskoti.<br />
Norska og danska oljuvinnan<br />
skulu rinda skatt av<br />
óvanligum yvirskoti, ella<br />
av tilfeingisretuni. Tilfeing<br />
is rentan er tað ser avkast,<br />
sum vinna fær av eini<br />
rávøru, sum hon hevur<br />
ókeyp is atgongd til. Av<br />
hesi tilfeingisrentu kann<br />
ein tilfeingisskattur so<br />
leggj ast.<br />
Tað kann vera trupult at<br />
meta hvat eitt óvanligt<br />
yvir s kot er, men sambært<br />
danska professaranum ber<br />
lættast at meta seg til hetta,<br />
um kapping er um at fáa<br />
loyv ini. Íløgur, tapsvandi<br />
og annað skal eisini roknast<br />
inn.<br />
Í Noregi er skatturin 85<br />
pro sent av hesum óvanliga<br />
yvir skotinum, meðan hann<br />
í Danmark er 71 prosent.<br />
Tað er hetta prosenttal,<br />
sum danskir politikarar nú<br />
vilja hava upp, men tað<br />
kann kosta dýrt, um tað<br />
endar við, at Mærsk fer í<br />
rættin við danska statinum.<br />
- Eg haldi at læran er, at<br />
einkarrættur og langar avtalur<br />
ongantíð er gott. Tilfeingisrentan<br />
skal skatt ast<br />
hart, og so skulu mynd ugleik<br />
arnir krevja fult gjøgnum<br />
skygni. Vit mugu tó<br />
altíð finna javnvágina, og<br />
ein skattur skal ongantíð<br />
vreingja hugin at gera<br />
neyð ugu íløgurnar.<br />
Tað kann vera trupult at meta<br />
hvat eitt óvanligt yvirskot er,<br />
men sambært danska<br />
professaranum ber lættast at<br />
meta seg til hetta, um<br />
kapping er um at fáa loyvini.<br />
Íløgur, tapsvandi og annað<br />
skal eisini roknast inn. ’<br />
Mynd: Bjartur Vest