RULLANDI FISKI- LOYVIR GEVA FÁMANNA- VELDI

Dagurin Í DAG Ben
Johnson
Lagt til rættis: Emil L. Jacobsen og Regin Davidsen
Rosa
Luxem burg
Fødd 5. mars 1871
Stovnaði saman við Karl
Liebknecht tað, sum seinni
bleiv kommunistaflokkurin
KPD í Týsklandi. Var
við í uppreistrinum móti
sosial demokratisku stjórnini, sjálvt um tað ikki var
við hennara góða vilja, og varð skotin til deyðis í
uppreistrinum. Verður saman við Liebknecht roknað
sum ein martyrur hjá marxismuni.
Guerrillero Heroico
Ein av heimsins
kendastu foto myndum
varð tikin 5. mars
1960. Tað er myndin
av uppreistrar manninum
Che Guevara
Tað var myndamaðurin
Alb erto Korda, sum tók ta
nú so víðagitnu myndina
av Che Guevara, ”Guerrillero
Heroico” (guerrillahetjan),
undir einum
minn ingarhaldi í Havana
5. mars 1960. Korda var almenni
myndamaðurin hjá
Fidel Castro.
Henda dagin í 1960
skip aði Castro fyri einum
minn ingarhaldi fyri teimum
meir enn 100 fólkunum,
ið dagin fyri doyðu í
eini spreinging umborð á
frakt skipinum La Coubre,
sum lá í Havana. Korda var
sjálvandi eisini við og tók
myndir av tiltakinum. Che
Guevara, sum var ídnaðarmála
ráðharri í nýggju kubansku
stjórnini, var eisini
til minningarhaldið. Korda
hevur seinni greitt frá, at
hann bara sá á Che Guevara
nøkur fá sekund.
Hann kom undan millum
øll hini fólkini og stóð eini
8-9 metrar frá Korda, sum
tók tvær myndir av honum.
Sekundið seinni var Che
horvin aftur.
Í eini samrøðu við
skotska blaðið Sunday
Her ald nøkur ár seinni
greiddi Alberto Korda soleið
is frá upplivingini, tá
hann tók myndina: ”At
síggja hann innrammaðan
í mín um leitara, og so við
hasum andlitsbránum. Eg
eri enn skelkaður av, hvussu
tað ávirkaði meg – tað
skelk ar meg enn.” Myndin
varð tikin við einum Leica
M2-myndatóli við eini 90
mm linsu. ”Hendan mynd-
Zhou
En-lai
5/3
Che Guevara avmyndaður í Havana 5. mars 1960 Mynd: Alberto Korda
in er ikki eitt úrslit av vitan
ella teknikki. Hon var rein
tilvild, reint hepni”, hevur
Alberto Korda sagt.
Korda arbeiddi fyri
blað ið Revolución. Blaðið
valdi at brúka myndir av
Castro og øðrum, men ikki
mynd ina av Che. Tí skar
Korda sjálvur myndina til
og hongdi hana upp á
vegg in hjá sær heima við
hús. Tað var ikki fyrr enn í
1986, at ein annar myndamað
ur, José Figueroa, sum
kendi Korda væl, skeyt upp
at prenta fleiri eintøk av
myndini.
Korda kravdi ongar
pengar fyri myndina. Hann
var íðin kommunistur og
stuðlaði kubansku koll veltingini
av heilum hjarta.
Hann metti, at myndin av
Che var ein góður máti at
breiða boðskapin um koll-
velt ingina. Einastu ferð,
hann gjørdi vart við seg í
so máta, var í 2000, tá
Smir noff brúkti myndina í
eini lýsing fyri vodka.
Korda helt ikki, at Che
hev ði tikið undir við hesum,
og endin varð, at hann
fekk 50.000 dollarar í endur
gjaldi. Hann gav kubanska
heilsuverkinum
peng ar nar. Tá málið var
end að, segði Korda: ”Eg
stuð li hugsjónunum, sum
Che Guevara doyði fyri,
og tí eri eg ikki ímóti, at
fólk brúka myndina til
hans ara minni og fyri at
vísa á sosialan ójavnað,
men eg eri harðliga ímóti,
at myndin av Che verður
út nyttað til at promovera
vørur sum rúsdrekka, ella
til nakað, sum kann dálka
um dømið hjá Che.”
Alberto Korda doyði
árið eftir, 72 ára gamal.
Filmrullan við víðagitnu
og heldur tilvildarligu
myndini av Che
Føddur 5. mars 1898
Sat sum fyrsti forsæt
is ráðharri í fólkalýð
veldinum Kina frá
1949 til 1976, tá hann
doyði. Best kendur sum
nærmasti hjálparmaður hjá Mao Tse-tung, serliga
í uttanríkispolitikki, har hann eitt nú var við til at
skipa fyri vitjanini hjá Richard M. Nixon í 1972.
Tann 5. mars 1993
fekk kanadiski rennarin
Ben Johnson lívlangt
bann frá altjóða sambandinum
fyri frælsan
ítrótt, IAAF, eftir at hann
ein mánað áðrenn varð
tikin fyri doping. Hetta var aðru ferð, Johnson varð
tikin fyri at hava brúkt ólóglig evni. Fyrru ferð var
undir olympisku leikunum í 1988, tá hann vann
100 metra renningina við tíðini 9,79 sekund, sum
var heimsmet. Hann varð kolldømdur tríggjar
dag ar seinni, og Carl Lewis fekk gullið. Ta ferðina
varð Ben Johnson bannaður fram til 1991. Síðani
bann ið í 1993 hevur lítið verið at hoyrt til Ben
John son.
Deyð 5. mars
1827 – Alessandro Volta (f. 1745)
Italskur alisfrøðingur, best kendur fyri at hava
uppfunnið battaríið og fyri at hava lagt navn til
mátieindina fyri ravmagnsspenning.
1953 – Josef Stalin (f. 1878)
Georgiskur leiðari av Sovjetsamveldinum
1922-1952.
1963 – Patsy Cline (f. 1932)
Amerikansk kontrysangarinna, sum doyði
í eini flogvanlukku.
1982 – John Belushi (f. 1949)
Amerikanskur filmsleikari og ein av
upprunavertunum í ”Saturday Night Live”.
1995 – Niels Juel Arge (f. 1920)
Rithøvundur og ein av slóðbrótarunum innan
føroyskt útvarp. Var útvarpsstjóri 1960-1990.
Elaine
Paige
Teophilus
Fødd 5. mars 1948
Ensk sangarinna, best
kend fyri sínar framførslur
í sangleikum. Fyrsti
stóri leikluturin var sum
Eva Perón í ”Evita” hjá
Andrew Lloyd Webber
í 1978 og hevur síðani eisini verið við í eitt nú
”Cats”, ”Chess” og ”Sunset Boulevard”. Hon
hevur gjørt 22 soloútgávur, ta seinastu í 2010.
Kelda:
”Dagar og nøvn
í álmanakkanum”
(Axel Tórgarð)