Univerzitet Singidunum, Beograd

njihovo asociranje). Pokazalo se da su bebe iz
eksperimentalne grupe počinjale da sisaju i
puće lice kada su bile dodirivane po čelu. Bebe
iz kontrolne grupe nisu to činile.
Jedan od najubedljivijih dokaza da se klasično
uslovljavanje javilo bila je reakcija beba kada
su im istraživači kasnije dodirivali čelo, ali im
nisu davali šećernu vodicu. Kada se ovo desilo
prvi ili drugi put, bebe iz eksperimentalne grupe
reagovale su mrštenjem i ljutnjom, a zatim
plačem i nemirom. Istraživači su takođe prestali
sa davanjem šećerne vodice bebema iz
kontrolne grupe, ali kada je njihovo čelo
dodirivano, one nisu reagovale besom ili
plačem.
Kolijerova, koju smo već pomenuli kao
uticajnog istraživača uslovljavanja u odojaštvu,
smatra da ovi nalazi ukazuju na to da su bebe iz
eksperimentalne grupe naučile prediktivnu
vezu između dodira i dobijanja šećerne vodice.
Plakale su zato što je njihovo očekivanje bilo
iznevereno.
U jednom istraživanju pokazano je da se kod
beba može razviti uslovni refleks na štetan
stimulus – duvanje vazduha u oči. Bebe stare
10, 20 i 30 dana, naučile su da zatvaraju oči u
očekivanju duvanja vazduha, koje je dolazilo
sekund i po nakon oglašavanja zvuka. Kod
najmlađih beba nije došlo do zadržavanja
naučenog, ali se kod starijih uslovna reakcija
zadržala i nakon 10 dana.
*
Klasično uslovljavanje je proces putem koga
nove draži počinju da izazivaju već postojeća
ponašanja. Ono objašnjava kako odojče počinje
da izgrađuje očekivanja o vezama između
događaja u njegovoj okolini, ali ne može da
objasni kako nastaju i najjednostavije novine u
repertoaru ponašanja odojčeta. Tako dolazimo
do sledećeg oblika učenja.
Instrumentalno učenje
Oblik učenja kojim nastaju novi i složeniji
oblici ponašanja jeste instrumentalno učenje.
Po osnovnom principu instrumentalnog učenja,
promene u ponašanju nastaju kao rezultat
pozitivnih ili negativnih posledica koje
ponašanje izaziva. Jedinka teži da ponovi
(učvrsti) ponašanja koja dovode do nagrade, a
odustaje od ponašanja koja ne dovode do
nagrade ili dovode do kazne (takva ponašanja
se inhibiraju). Ovako naučene reakcije
omogućavaju jedinki da efikasnije funkcioniše
u datoj sredini i da ostvari željene promene.
Psiholozi koji su najviše doprineli
razumevanju mehanizma instrumentalnog
učenja i njegovih vrsta, bili su Torndajk
(Thorndike) i Skiner (Skinner).
Princip potkrepljenja
Američki psiholog Torndajk stavljao je različite
životinje pred razne problemske situacije i
posmatrao na koji način one rešavaju te probleme.
Utvrdio je da mačka, u nizu „slepih pokušaja“ i
neuspešnih radnji, slučajno povlači omču, čime se
vrata kaveza otvaraju i ona dolazi do nagrade -
hrane. Sluteći da je otkrio važan oblik učenja,
Torndajk je zaključio da radnje koje dovode do
privlačne nagrade (zadovoljenja motiva) bivaju
učvršćene, dok radnje kojima se to ne postiže, ili
koje pak dovode do neprijatne kazne, bivaju
eliminisane.
U terminima instrumentalnog učenja, nagrada koja
povećava verovatnoću da će se ponašanje koje do
nje dovodi ponovo javiti, naziva se potkrepljenje, a
opisani Torndajkov princip – princip potkrepljenja.
Ovu „taktiku“ instrumentalnog učenja dalje je
razradio Skiner. On je verovao da ovaj oblik učenja
ima veliku moć u menjanju ponašanja, ne samo kod
životinja, već i kod ljudi. Nagrađivanjem
(potkrepljivanjem) mogu se proizvesti željene
promene ponašanja i učvrstiti poželjni načini
reagovanja na različite stimuluse i u različitim
situacijama svakodnevnog života.
64