Univerzitet Singidunum, Beograd

TEORIJE UČENJA I RAZVOJ
Psiholozi koji razvojne fenomene sagledavaju
iz perspektive teorija učenja smatraju da
ključnu ulogu u razvoju ima iskustvo jedinke u
određenim sredinskim uslovima. Po staroj
podeli nasleđe naspram sredine (priroda
naspram odgoja), teoretičari učenja bliži su
empirističkom shvatanju razvoja. Oni ne spore
da proces sazrevanja (a pogotovo sazrevanje
mozga) ima važan uticaj na ponašanje jedinke i
njenu sposobnost učenja, ali poriču da je
maturacija dovoljna za objašnjenje razvojnih
promena. Smatraju da psihologija treba da se
bavi procesom učenja tj. proučavanjem
zakonitosti sticanja relativno trajnih promena u
ponašanju, do kojih dolazi kroz iskustvo u
određenoj sredini.
Razvoj za teoretičare učenja i nije ništa drugo
do proces akumulacije stečenih promena u
ponašanju. Po shvatanju ovih autora – razvoj
jeste učenje – razvojne promene nastale su
učenjem i ne treba ih izdvajati kao poseban
fenomen. Iz ove teorijske perspektive, cilj
razvoja vidi se kao usvajanje celishodnih načina
reagovanja i obrazaca ponašanja, što se može
postići menjanjem spoljašnjih (sredinskih)
uslova.
Bihejviorističko shvatanje razvojnih promena,
kao promena koje su izazvane sredinskim
uticajima, nekada se izražava sintagmom
“aktivna sredina (roditelji) - pasivno dete”.
Drugim rečima, teorijama učenja zamera se to
što dete u procesu razvoja ima relativno
pasivnu ulogu. Ova vrsta kritike upućivana je
naročito od strane autora koji razvoj vide kao
proces aktivne konstrukcije, a dete ne kao
pasivnog primaoca spoljašnjih uticaja, već kao
“graditelja” razvojnih promena (videti teorije
Pijažea i Vigotskog).
U okviru neobihejviorističkih koncepcija, a
naročito Bandurine teorije socijalnog učenja,
uloga deteta je aktivnija. Ono treba da uoči
ponašanje modela (uzora), razume status koji
model ima, kao i posledice njegovog ponašanja.
Ipak, bez obzira na ove pomake u shvatanju
uloge deteta, po zastupnicima teorija učenja
sredina je ta koja presudno utiče na razvojne
promene.
Razvojne promene počivaju na različitim
oblicima učenja, od kojih su najviše istraživani
klasično (emocionalno) uslovljavanje,
instrumentalno učenje i učenje po modelu.
Ovim oblicima učenja objašnjava se sticanje
većine osobina ličnosti, socijalno ponašanje
pojedinca, njegov odnos prema moralnim
standardima, čak i nastanak psihopatoloških
obrazaca.
Najznačajniji predstavnici ovakvog shvatanja
razvoja su: Votsonovo učenje o emocionalnom
uslovljavanju, Skinerov pristup zasnovan na
instrumentalnom učenju i Bandurina teorija
opservacionog učenja ili učenja po modelu.
Iako su teorije učenja nekada bile uticajnije, i
danas postoji grupa autora koja iz ove
perspektive pristupa razvoju: npr. autori koji su
proširili i primenili Skinerove principe na
probleme razvoja ponašanja (Baucal, 1998).
U nastavku teksta opisaćemo ulogu pomenutih
oblika učenja u razvoju deteta.
Klasično uslovljavanje
Klasično uslovljavanje je oblik učenja u kome
neutralne draži počinju da izazivaju određenu
reakciju organizma, zahvaljujući vremenskom
dodiru sa tzv. bezuslovnim dražima (videti
objašnjenje sticanja uslovnih reakcija u boksu).
Kako ističe Kerolin Kolijer, uticajni istraživač
klasičnog uslovljavanja u periodu odojaštva,
moglo bi se reći da je to proces kojim
organizam uči koji događaji u sredini idu jedni
s drugima. „Pošto se mnogi događaji u
spoljašnjoj sredini dešavaju povezano, klasično
uslovljavanje omogućava jedinki da utvrdi ovu
povezanost i da anticipira događaje, umesto da
samo reaguje na njih“ (Collier, 1987, str.107).
Postojanje ovog osnovnog oblika učenja
eksperimentalno je dokazao ruski naučnik Ivan
Pavlov (1849-1936).
61