Univerzitet Singidunum, Beograd

SOCIOKULTURNI PRISTUP RAZVOJU:
TEORIJA VIGOTSKOG
Psiholozi koji su usvojili sociokulturnu
perspektivu, isto kao i autori pijažetanske
orijentacije, naglašavaju aktivnu,
konstruktivističku prirodu saznanja i
kognitivnog razvoja. Zastupnici ovog gledišta
dele Pijažeovo uverenje da je saznanje izraz
aktivnih napora individue i složenog procesa
konstrukcije, a ne kopija realnosti ili ishod
pasivnog primanja informacija iz spoljašnje
sredine.
U okviru ovog pristupa se, međutim, dodaje
da ključnu ulogu u razvoju imaju još dva,
međusobno usko povezana faktora: socijalna
interakcija i kultura, tj. sociokulturni kontekst
u kome se razvoj odvija. Začetnik
sociokulturnog shvatanja razvoja bio je ruski
psiholog Lav Semionovič Vigotski (1896 -
1934).
„Mocart psihologije“
Lav Vigotski rođen je iste
godine kad i Pijaže, ali je, za
razliku od njega, živeo
nepunih četrdeset godina. Za
vreme svog kratkog, ali
plodnog života izgradio je
jedan od najoriginalnijih
teorijskih sistema u psihologiji, koncipirajući
svoje učenje kao zasnivanje marksističke
psihologije (Marksovom antropološkom učenju
nedostajala je nova psihološka paradigma).
Napustivši studije medicine, Vigotski je završio
prava i filozofiju. Nije dobio formalno
obrazovanje iz psihologije, ali je sledeći svoja
brojna i široka intresovanja, bio fasciniran
pitanjima u vezi sa psihičkim razvojem čoveka. U
domenu razvojne psihologije bavio se
prevashodno kognitivnim razvojem, izučavajući
razvoj mišljenja i jezički razvoj dece. Bavio se i
psihologijom umetnosti, jer su ga zanimale
estetika i teorija književosti (u ranim dvadestim
napisao je obimnu studiju o Hamletu), kao i
filozofija, a posebno filozofija nauke. Semiotika i
psiholingvistika bile su važne oblasti rada
Vigotskog, koje su imale velikog uticaja na
razvoj njegove psihološke teorije. Radio je kao
nastavnik (predavao je književnost, estetiku,
filiozofiju i ruski jezik u školi, a psihologiju i
logiku na fakultetu za buduće nastavnike) i kao
istraživač u Institutu za psihologiju. Imao je i
kliničko iskustvo u radu sa decom sa posebnim
potrebama.
Za 37 godina, koliko je živeo, Vigotski je
objavio 270 naučnih dela, iz različitih
humanističkih disciplina. Njegova teorija
psihičkog razvoja čoveka ostala je nedorađena
(zbog prerane smrti, kao i opsega problema
kojima je počeo da se bavi), ali je izvršila veliki
uticaj ne samo u psihologiji, već i u srodnim
disciplinama (pogotovo u oblasti semiotike i
psiholingvistike).
Danas postoji veliki broj autora koji, u različitim
oblastima, rade na primeni, razradi i daljem
razvoju ideja Vigotskog. To nije nimalo
iznenađujuće, ako se imaju u vidu širina njegovih
interesovanja, kao i raznovrsnost problema koje
je pokrenuo za vreme svog kratkog, ali izuzetno
plodnog istraživačkog veka. U ovim raznorodnim
(neo)vigotskijanskim projektima, koji variraju od
najopštijih epistemoloških rasprava do
osmišljavanja omladinskih klubova u Bruklinu,
nije teško prepoznati zajednički imenitelj,
ujedinjujući postulat sociokulturnog pristupa –
bavljenje osobenim ljudskim odlikama, odnosno
višim mentalnim (psihičkim) funkcijama i
shvatanje da su one socijalno, kulturno i istorijski
konstruisane.
Kulturni
razvoj viših mentalnih funkcija
Suštinsko ograničenje tradicionalnog pristupa
p sihološkim pojavama (koji je dominirao u
i ntrospektivnoj psihologiji Vunta i Tičenera,
kao
i u američkom bihejviorizmu i ruskoj
refleksologiji) Vigotski je prepoznao u njihovoj
usmerenosti
na proučavanje jednostavnih,
elementarnih
psihičkih funkcija (npr. osećaji
i opažaji, pragovi osteljivosti, jednostavniji
oblici
pamćenja i učenja). Zbog toga je, po
r ečima Vigotskog, “psihologiji bila dostupna
samo embriologija
ljudskog duha“, a od ove
131