Full Report - Birdlife International in Indochina

Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam
vµ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng
Céng ®ång Ch©u ¢u tµi trî
Dù ¸n nghiªn cøu kh thi thµnh lËp
khu bo tån thiªn nhiªn
Xu©n Liªn, tØnh Thanh Ho¸
B¸o c¸o Bo tån Sè 23
Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ Céng ®ång Ch©u ¢u ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng

Dù ¸n nghiªn cøu kh thi thµnh lËp
khu bo tån thiªn nhiªn
Xu©n Liªn, tØnh Thanh Ho¸
Lª Träng Tr·i
ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng
cïng víi
Lª V¨n ChÈm,
Bïi §¾c Tuyªn,
TrÇn HiÕu Minh
vµ
TrÇn Quang Ngäc
ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng
vµ
NguyÔn V¨n S¸ng,
Alexander L. Monastyrskii
vµ
Jonathan C. Eames
Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ
B¸o c¸o kü thuËt trong khu«n khæ dù ¸n
Më réng hÖ thèng rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam cho thÕ kû 21
(M∙ sè VNM/B7-6201/IB/96/005)
Hµ Néi 12 / 1998
T¸i bn: 10 / 2000

§iÒu phèi viªn dù ¸n: NguyÔn Huy Phån (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng)
Vò V¨n Dòng (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng)
Ross Hughes (Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ)
C¸n bé tham gia kho s¸t: Lª Träng Tr∙i (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng)
Lª V¨n ChÈm (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng)
Bïi §¾c Tuyªn (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng)
TrÇn HiÕu Minh (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng)
TrÇn Quang Ngäc (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng)
NguyÔn V¨n S¸ng (Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ)
Alexander Monastyrskii (Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ)
Jonathan C. Eames (Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ)
Bn ®å: Mai Kú Vinh (ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng)
Tæ chøc tµi trî: Céng ®ång Ch©u ¢u vµ Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ
TrÝch dÉn: Lª Träng Tr∙i, Lª V¨n ChÈm, Bïi §¾c Tuyªn, TrÇn HiÕu Minh, TrÇn
Quang Ngäc, NguyÔn V¨n S¸ng, Monastyrskii, A. L. vµ Eames, J. C.
(1998) Dù ¸n nghiªn cøu kh thi thµnh lËp khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n
Liªn, tØnh Thanh Ho¸. Hµ Néi: Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ.
Bn quyÒn: V¨n phßng Dù ¸n BirdLife/FIPI
ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng
Thanh Tr×, Hµ Néi, ViÖt Nam
§iÖn tho¹i: + (84) 4 861 6481
Fax: + (84) 4 861 6482
hoÆc
Tæ chøc Bo tån Chim Quèc tÕ
Sè 11 - Ngâ 167, T©y S¬n, §èng §a
Hµ Néi, ViÖt Nam
§iÖn tho¹i/Fax: + (84) 4 851 7217
E-mail: birdlife@birdlife.netnam.vn

Môc lôc
Lêi nãi ®Çu.......................................................................................................................................iii
Lêi c¸m ¬n .......................................................................................................................................iv
Tãm t¾t dù ¸n.....................................................................................................................................v
Executive Summary.........................................................................................................................vii
Ch­¬ng 1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x∙ héi khu bo tån Xu©n Liªn..................................................1
1.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn ....................................................................................................................1
1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý........................................................................................................................1
1.1.2 §Þa h×nh ®Þa m¹o................................................................................................................1
1.1.3 KhÝ hËu.............................................................................................................................1
1.1.4 Thuû v¨n...........................................................................................................................3
1.1.5 §Þa chÊt ............................................................................................................................3
1.1.6 §Êt ...................................................................................................................................4
1.2 Rõng vµ khu hÖ thùc vËt rõng ....................................................................................................4
1.2.1 Thm thùc vËt rõng............................................................................................................4
1.2.2 Khu hÖ thùc vËt..................................................................................................................7
1.3 Khu hÖ ®éng vËt .......................................................................................................................9
1.3.1 §Þa lý sinh vËt ...................................................................................................................9
1.3.2 Khu hÖ thó........................................................................................................................9
1.3.3 Khu hÖ chim....................................................................................................................10
1.3.4 Khu hÖ bß s¸t, Õch nh¸i ....................................................................................................13
1.3.5 Khu hÖ b­ím...................................................................................................................14
1.4 §Æc ®iÓm d©n sinh kinh tÕ vµ x∙ héi.........................................................................................16
1.4.1 D©n sè, d©n téc, lao ®éng vµ ®Þnh canh ®Þnh c­ ..................................................................16
1.4.2 C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ sö dông ®Êt trong vïng................................................................17
1.4.3 C¬ së h¹ tÇng...................................................................................................................18
1.4.4 Gi¸o dôc .........................................................................................................................18
1.4.5 Y tÕ.................................................................................................................................18
1.4.6 V¨n ho¸ th«ng tin ............................................................................................................19
Ch­¬ng 2. §¸nh gi¸ c¸c ®Æc tr­ng tù nhiªn vµ kinh tÕ x∙ héi cña khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn.....20
2.1 C¸c ®Æc tr­ng vÒ tù nhiªn........................................................................................................20
2.1.1 TÝnh ®a d¹ng ...................................................................................................................20
2.1.2 TÝnh ®Æc thï ....................................................................................................................21
2.1.3 TÝnh ®Æc h÷u ...................................................................................................................24
2.2 §¸nh gi¸ vÒ gi¸ trÞ phßng hé vµ bo vÖ nguån n­íc cña khu vùc ................................................24
2.2.1 Phßng hé ®Çu nguån.........................................................................................................24
2.2.2 Bo tån ®Êt......................................................................................................................24
2.3 §¸nh gi¸ vÒ kinh tÕ x∙ héi khu vùc sung quanh khu bo tån Xu©n Liªn......................................24
2.4 §¸nh gi¸ tÝnh kh thi cña khu vùc............................................................................................25
Ch­¬ng 3. C¸c nh©n tè nh h­ëng ®Õn viÖc thµnh lËp khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn......................27
3.1 C¸c nh©n tè tù nhiªn ...............................................................................................................27
3.1.1 §Þa h×nh..........................................................................................................................27
3.1.2 KhÝ hËu...........................................................................................................................27
3.2 C¸c nh©n tè sinh häc...............................................................................................................27
Ch­¬ng 4. §Ò xuÊt c¸c ph­¬ng ¸n qui ho¹ch, tæ chøc qun lý vµ kiÕn nghÞ...........................................28
4.1 C¸c môc tiªu qun lý ..............................................................................................................28
4.2 Ranh giíi vµ diÖn tÝch .............................................................................................................28
4.2.1 Ph­¬ng ¸n 1 ....................................................................................................................28
4.2.2 Ph­¬ng ¸n 2 ....................................................................................................................29
4.3 §Ò xuÊt ph©n khu chøc n¨ng....................................................................................................29
4.3.1 Ph©n khu bo vÖ nghiªm ngÆt............................................................................................29
4.3.2 Ph©n khu phôc håi sinh th¸i..............................................................................................30
4.4 Vïng ®Öm..............................................................................................................................31
4.5 C¸c gii ph¸p x©y dùng khu bo tån Xu©n Liªn trong t­¬ng lai..................................................31
i

4.5.1 Ch­¬ng tr×nh tæ chøc qun lý............................................................................................31
4.5.2 Ch­¬ng tr×nh x©y dùng c¬ bn..........................................................................................32
4.6 C¸c kÕ ho¹ch tiÕp theo ®Ó ph¸t triÓn khu bo tån Xu©n Liªn......................................................32
4.7 C¸c kiÕn nghÞ ®èi víi khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn..........................................................32
Tµi liÖu tham kho...........................................................................................................................34
Phô lôc 1: Danh s¸ch thùc vËt khu vùc Xu©n Liªn huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh Thanh Ho¸.......................39
Phô lôc 2: Danh s¸ch thó khu vùc Xu©n Liªn, huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh Thanh Ho¸.............................52
Phô lôc 3: Danh s¸ch chim khu vùc Xu©n Liªn, huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh Thanh Ho¸..........................54
Phô lôc 4: Danh s¸ch bß s¸t, Õch nh¸i khu vùc Xu©n Liªn, huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh Thanh Ho¸ ..........58
Phô lôc 5: Danh s¸ch c¸c loµi b­ím khu vùc Xu©n Liªn, huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh Thanh Ho¸.............60
Bn ®å
Bn ®å 1: VÞ trÝ khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn vµ c¸c khu l©n cËn......................................................36
Bn ®å 2: Bn ®å thm thùc vËt rõng khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn (huyÖn Th­êng Xu©n-tØnh Thanh
Ho¸)..............................................................................................................................................37
Bn ®å 3: Bn ®å ®Ò xuÊt ranh giíi khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn vµ c¸c tr¹m bo vÖ (huyÖn Th­êng
Xu©n-tØnh Thanh Ho¸)..................................................................................................................38
ii

Lêi nãi ®Çu
HiÖn t¹i ViÖt Nam cã mét hÖ thèng c¸c khu rõng ®Æc dông víi diÖn tÝch khong 1 triÖu ha. HÖ thèng nµy
®∙ thÓ hiÖn nhiÒu sù thiÕu hôt do ch­a bo vÖ ®­îc tÊt c c¸c hÖ sinh th¸i rõng còng nh­ nhiÒu loµi ®éng
thùc vËt hiÖn ®ang bÞ ®e do¹ ë cÊp quèc gia vµ quèc tÕ vÉn ch­a ®­îc bo vÖ hoÆc ch­a ®­îc ph¸t hiÖn.
NhËn râ ®iÒu ®ã chÝnh phñ ®∙ ñng hé viÖc t¨ng diÖn tÝch hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam lªn 2 triÖu ha
vµo n¨m 2000.
Hai nguyªn nh©n chñ yÕu ®e do¹ ®èi víi ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam lµ sù suy gim liªn tôc diÖn tÝch
rõng lµm thu hÑp vïng sèng cña ®éng vËt hoang d∙ vµ søc Ðp cña s¨n b¾n vµ bu«n b¸n ®éng vËt hoang d∙.
Trong thêi gian 1943 ®Õn 1987, rõng ViÖt Nam thay ®æi tõ 44% xuèng cßn 25% (8 triÖu ha) so víi tæng
diÖn tÝch tù nhiªn cña toµn quèc.
Riªng tØnh Thanh Ho¸, tõ n¨m 1983 ®Õn 1995 diÖn tÝch rõng mÊt khong 95.000 ha, tû lÖ mÊt rõng hµng
n¨m khong 8.000 ha (sè liÖu ch­a xuÊt bn cña ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng).
Thanh Ho¸ lµ mét tØnh thuéc vïng nói thÊp miÒn Trung ViÖt Nam, diÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng cña tØnh hiÖn
t¹i ®­îc bo vÖ ë ba khu ®Æc dông khong 65.000 ha (v­ên quèc gia BÕn En, khu bo tån thiªn nhiªn Pï
Lu«ng, Pu Hï).
Rõng khu vùc phÝa t©y nam huyÖn Th­êng Xu©n thuéc th­îng nguån s«ng Chu vµ mét phÇn cña huyÖn
QuÕ Phong tØnh NghÖ An thuéc khu bo tån thiªn nhiªn Pu Ho¹t cã vai trß quan träng ®èi víi phßng hé
®Çu nguån s«ng Chu. N¨m 1996 khu vùc nµy ®∙ ®­îc quy ho¹ch vµ ®­a vµo dù ¸n ph¸t triÓn l©m nghiÖp
vïng th­îng nguån s«ng Chu do Ng©n Hµng Ph¸t TriÓn Ch©u ! tµi trî. N¨m 1997 Chi Côc KiÓm L©m
Thanh Ho¸ ®∙ ®Ò xuÊt víi Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn N«ng th«n vÒ viÖc ®­a khu vùc th­îng nguån
s«ng Chu thuéc tØnh Thanh Ho¸ vµo hÖ thèng ®Ò xuÊt c¸c khu rõng ®Æc dông ViÖt Nam vµ gäi t¾t lµ khu
bo tån Xu©n Liªn.
ViÖn §TQHR vµ tæ chøc BirdLife víi dù ¸n "Më réng hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam cho thÕ kû 21"
®∙ chän Xu©n Liªn lµ mét trong ba ®iÓm trong kÕ ho¹ch n¨m thø nhÊt cña dù ¸n trªn. Víi môc tiªu x©y
dùng b¸o c¸o nghiªn cøu kh thi khu vùc vµ ®Ò xuÊt x©y dùng dù ¸n ®Çu t­ khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n
Liªn tØnh Thanh Ho¸. Trong th¸ng 10 vµ th¸ng 11/1998 c¸c chuyªn gia cña hai tæ chøc trªn phèi hîp víi
Chi Côc KiÓm L©m Thanh Ho¸ ®∙ tiÕn hµnh ngo¹i nghiÖp thu thËp sè liÖu vÒ ®a d¹ng sinh häc, d©n sinh
kinh tÕ vµ x¸c ®Þnh ranh giíi cho khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn.
B¸o c¸o nghiªn cøu tÝnh kh thi x©y dùng khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn lµ c¬ së ®Ó x©y dùng dù ¸n
®Çu t­ cho khu bo tån nµy sÏ ®­îc phª chuÈn qua héi tho ë tØnh Thanh Ho¸ tr­íc khi ®Ö tr×nh lªn Bé NN
vµ PTNT.
iii

Lêi c¸m ¬n
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n chóng t«i nhËn ®­îc sù gióp ®ì vµ céng t¸c cña nhiÒu c¬ quan vµ c¸ nh©n,
nh©n dÞp nµy chóng t«i xin ®­îc bµy tá lêi c¸m ¬n tr©n thµnh nhÊt tíi quÝ c¬ quan vµ c¸ nh©n.
" Bé NN vµ PTNT chóng t«i xin tr©n träng c¸m ¬n Gi¸o s­, Phã tiÕn sü NguyÔn Quang Hµ, Thø tr­ëng
Bé, ¤ng NguyÔn C¸t Giao, Vô tr­ëng Vô hîp t¸c quèc tÕ, ¤ng NguyÔn Kh¾c H­ëng, Vô phã Vô hîp t¸c
quèc tÕ, ¤ng NguyÔn B¸ Thô, Côc tr­ëng Côc KiÓm L©m. §Æc biÖt chóng t«i nhËn ®­îc sù gióp ®ì cña
¤ng NguyÔn Méng Giao, chuyªn viªn cña Côc KiÓm L©m, ¤ng TrÇn Quèc Bo chuyªn viªn cña phßng
rõng cÊm vµ bo tån thiªn nhiªn, Côc KiÓm L©m.
Chóng t«i xin tr©n thµnh c¸n ¬n Gi¸o s­, tiÕn sü §Æng Huy Huúnh vµ Gi¸o s­, tiÕn sü Cao V¨n Sung, Phã
tiÕn sü NguyÔn Cö ë ViÖn Sinh Th¸i vµ Tµi Nguyªn Sinh VËt, Trung T©m khoa häc tù nhiªn vµ c«ng nghÖ
quèc gia ®∙ trùc tiÕp gióp ®ì dù ¸n trong qu¸ tr×nh x©y dùng kÕ ho¹ch vµ x©y dùng b¸o c¸o nµy.
Chóng t«i xin ®­îc tr©n thµnh c¸m ¬n Phã tiÕn sü Lª S¸u ViÖn tr­ëng ViÖn §iÒu tra Qui ho¹ch rõng lµ c¬
quan ®èi t¸c cña dù ¸n, ¤ng NguyÔn H÷u §éng, Gi¸m ®èc trung t©m tµi nguyªn vµ m«i tr­êng ViÖn
§TQHR ®∙ trùc tiÕp x©y dùng vµ gãp ý kiÕn ®ãng gãp cho kÕ ho¹ch cña dù ¸n ®ång thêi bè trÝ, cung cÊp
c¸n bé lµm viÖc cho dù ¸n. Xin ®­îc tr©n träng c¸n ¬n Phã tiÕn sü NguyÔn Huy Phån, ViÖn phã ViÖn
§TQHR, ¤ng Vò V¨n Dòng, phã gi¸m ®èc Trung t©m TN vµ MT ®∙ trùc tiÕp ®iÒu hµnh c¸c c«ng viÖc cña
dù ¸n, thóc ®Èy c¸c tiÕn tr×nh vµ x©y dùng gãp ý cho b¸o c¸o cña dù ¸n.
" tØnh Thanh Ho¸ chóng t«i tr©n thµnh c¸m ¬n c¸c «ng l∙nh ®¹o ë Uû ban nh©n tØnh, ®Æc biÖt xin ®­îc
c¸m ¬n «ng Hoµng Cao Tr∙i, Chi côc tr­ëng kiÓm l©m tØnh, «ng Lª ThÕ Long tr­ëng phßng qun lý bo
vÖ rõng chi côc kiÓm l©m tØnh, «ng NguyÔn §×nh S¬n c¸n bé kü thuËt cña phßng qun lý bo vÖ rõng Chi
Côc. Xin ®­îc c¸m ¬n «ng NguyÔn V¨n MÝa vµ c¸c c¸n bé cña H¹t KiÓm L©m Th­êng Xu©n ®∙ tham gia
thu thËp sè liÖu cïng víi ®oµn. Tr©n thµnh c¸m ¬n «ng Vi Mai KÕ Chñ tÞch huyÖn Th­êng Xu©n ®∙ t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ®oµn trong thêi gian kho s¸t vµ thu thËp sè liÖu d©n sinh kinh tÕ ë huyÖn vµ c¸c
x∙ trong khu vùc.
Còng nh©n dÞp nµy chóng t«i ch©n thµnh c¸m ¬n l∙nh ®¹o vµ chiÕn sü ®ån biªn phßng 505 ë x∙ Bat Mät
huyÖn Th­êng Xu©n ®∙ gióp ®ì ®oµn trong ®ît kho s¸t rõng khu vùc §ån qun lý.
iv

Tãm t¾t dù ¸n
Khu ®Ò xuÊt x©y dùng khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn tØnh Thanh Ho¸ lµ mét phÇn cña th­îng nguån
s«ng Chu thuéc huyÖn Th­êng Xu©n vµ còng lµ mét phÇn cña khu vùc chim ®Æc h÷u nói thÊp miÒn Trung
ViÖt Nam.
Trong khu«n khæ cña dù ¸n "Më réng hÖ thèng rõng ®Æc dông ViÖt Nam cho thÕ kû 21". Mét ®ît kho s¸t
®a d¹ng sinh häc vµ ®Ò xuÊt ranh giíi cho khu bo tån Xu©n Liªn ®∙ tiÕn hµnh trong th¸ng 10 vµ th¸ng 11
n¨m 1998.
Ranh giíi ®Ò xuÊt cho khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn ®­îc ®­a ra hai ph­¬ng ¸n nh»m lÊy ý kiÕn tho
luËn trong héi tr­êng ®Ó lùa chän. Ph­¬ng ¸n 1 ®Ò xuÊt 16.500 ha, ph­¬ng ¸n 2 ®Ò xuÊt 23.610 ha. C hai
ph­¬ng ¸n ®Ò xuÊt trªn trong khu bo tån sÏ kh«ng cã d©n ®Þnh c­ hoÆc canh t¸c n«ng nghiÖp sau khi
c«ng tr×nh ®Ëp thuû lîi, thuû ®iÖn cöa §¹t thi c«ng. DiÖn tÝch lßng hå trong khu bo tån khong 1.716 ha
trªn tæng sè 7.000 ha diÖn tÝch lßng hå (tÝnh theo cèt n­íc ngËp 100m so víi mÆt n­íc biÓn). DiÖn tÝch
rõng che phñ trong khu bo tån theo ph­¬ng ¸n 2 chiÕm 78% t­¬ng ®­¬ng víi 18.522 ha, bao gåm rõng
nguyªn sinh vµ rõng thø sinh.
C¸c ®iÓm kho s¸t thu thËp sè liÖu tËp trung ë hai khu vùc chÝnh lµ th­îng nguån Hãn Yªn bao gåm rõng
xung quanh hai ®Ønh Bu Ta leo vµ Bu Cho; ®iÓm thø hai thuéc rõng th­îng nguån cña s«ng Ken kÐo dµi
vÒ phÝa t©y ®Õn biªn giíi quèc gia gi÷a ViÖt Nam vµ Lµo.
KÕt qu kho s¸t, ®¸nh gi¸ nhanh ®a d¹ng sinh häc ®∙ chØ ra r»ng khu hÖ ®éng vËt vµ thùc vËt cã vai trß
quan träng ®Ó bo tån ®a d¹ng sinh häc. T¹i ®©y ®∙ ghi nhËn 560 loµi thùc vËt cã m¹ch, 38 loµi thó, 134
loµi chim, 53 loµi bß s¸t Õch nh¸i vµ 143 loµi b­ím. Trong sè ®ã cã nhiÒu loµi ®ang bÞ ®e do¹ ë cÊp quèc
gia vµ quèc tÕ cÇn ®­îc ­u tiªn bo vÖ bao gåm 25 loµi thùc vËt, 14 loµi thó ghi nhËn trong s¸ch ®á ViÖt
Nam, 11 loµi trong s¸ch ®á thÕ giíi; khu hÖ chim cã 7 loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam vµ 8 loµi trong s¸ch ®á
thÕ giíi; Bß s¸t Õch nh¸i cã 15 loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam; khu hÖ B­ím cã mét loµi rÊt hiÕm gÆp ë ViÖt
Nam.
TÝnh ®Æc h÷u cña khu vùc mang ®Æc thï cña vïng nói thÊp miÒn Trung. MÆc dï ®©y chØ lµ nh÷ng ghi nhËn
ban ®Çu nh­ng ®∙ cã 4 loµi thùc vËt ®Æc h÷u lµ Cinnamomum balansae, Colona poilanei, Croton
bonianus, Macaranga balansae, 2 loµi thó ®Æc h÷u hÑp lµ V­în m¸ tr¾ng Hylobates leucogenys vµ Mang
Rooosevelt Muntiacus rooseveltorum. Khu hÖ chim ®∙ t×m thÊy hai loµi ®Æc h÷u lµ Kh­íu má dµi
Jabouilleia danjoui vµ Thµy chïa ®Ýt ®á Megalaima lagrandieri trong tæng sè 6 loµi ®Æc h÷u mong ®îi sÏ
®­îc ghi nhËn cho vïng. Khu hÖ bß s¸t Õch nh¸i cã hai loµi ®Æc h÷u lµ Rïa hép tr¸n vµng vµ Õch v¹ch.
Khu hÖ b­ím còng mang tÝnh ®Æc h÷u cao cã tíi 10 loµi tËp trung ë hai hä Satyridae vµ Amathusidae.
C¸c loµi thó lín còng ph¸t hiÖn cho khu vùc bao gåm Hæ Panthera tigris, Bß Tãt Bos gaurus, GÊu ngùa
Ursus thibetanus vµ GÊu chã U. malayanus cµng thÓ hiÖn hÖ sinh th¸i rõng khu vùc cã ý nghÜa bo tån
cao tuy nhiªn sè l­îng quÇn thÓ cña chóng ch­a ®­îc x¸c ®Þnh.
§Æc biÖt viÖc ph¸t hiÖn loµi thó míi Mang Rooosevelt cho ViÖt Nam, loµi nµy lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn vµo
n¨m 1929 t¹i M­êng Yo, Lµo vµ m« t loµi míi cho khoa häc, mÉu vËt chuÈn ®­îc l­u tr÷ t¹i Bo tµng
Chicago cña Mü. Trong khong thêi gian sau ®ã c¸c th«ng tin vÒ loµi nµy bÞ l∙ng quªn trong giíi khoa
häc. Nh­ vËy sau 69 n¨m chóng ®­îc ph¸t hiÖn ë Bat Mät, Th­êng Xu©n, ViÖt Nam. §©y lµ mét ph¸t hiÖn
cã ý nghÜa lín cho khoa häc vµ cho c«ng t¸c bo tån thiªn nhiªn. Khu hÖ b­ím còng ghi nhËn mét loµi
míi cho khoa häc vµ 6 loµi míi cho ViÖt Nam.
Thm thùc vËt rõng khu vùc bao gåm rõng kÝn th­êng xanh nhiÖt ®íi phæ biÕn ë ®é cao tõ 800m lªn ®Õn
1600m. Tuy vËy rõng khu vùc ®∙ vµ ®ang bÞ t¸c ®éng bëi con ng­êi víi c¸c ho¹t ®éng khai th¸c P¬mu,
Samu vµ s¨n b¾n, bÉy ®éng vËt bÊt hîp ph¸p. Rõng ë ®é cao d­íi 400m ë khu vùc Hãn Yªn vµ d­íi 800m
ë khu vùc th­îng nguån s«ng Ken ®∙ bÞ chuyÓn ®æi thµnh rõng thø sinh nh­: rõng tre nøa, rõng giang,
rõng hçn giao giang gç hoÆc nøa gç.
Ranh giíi khu bo tån ®Ò xuÊt theo c hai ph­¬ng ¸n sÏ nèi liÒn víi khu bo tån thiªn nhiªn Pï Ho¹t tØnh
NghÖ An khong 20km theo ®­êng ranh giíi hai tØnh. Víi ranh giíi nµy sÏ mang l¹i hiÖu qu cho c«ng t¸c
bo tån thiªn nhiªn cña ViÖt Nam vµ n©ng cao gi¸ trÞ phßng hé ®Çu nguån cña rõng thuéc l­u vùc s«ng
Chu.
v

Gi¸ trÞ ®a d¹ng sinh häc vµ phßng hé ®Çu nguån cña khu vùc thÓ hiÖn tÝnh kh thi cao ®Ó thµnh lËp khu
bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn. §iÒu ®ã sÏ hoµn thiÖn mét phÇn trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ngµnh l©m
nghiÖp ViÖt Nam trong viÖc n©ng diÖn tÝch rõng ®Æc dông ViÖt Nam lªn 2 triÖu ha vµo n¨m 2000. Khu bo
tån Xu©n Liªn khi ®­îc thµnh lËp sÏ lµ mét khu bo tån cã gi¸ trÞ thùc t¹i vµ tiÒm n¨ng h¬n h¼n c¸c khu
bo tån hiÖn cã cña tØnh Thanh Ho¸ kÓ c v­ên quèc gia BÕn En.
vi

Executive Summary
This report is a reprint of a feasibility study for the establishment of Xuan Lien Nature Reserve, Thanh
Hoa province, originally published in December 1998 by the Forest Inventory and Planning Institute
(FIPI) in collaboration with BirdLife International. The objectives of the feasibility study were to assess
the biological and economic value of Xuan Lien, and the feasibility of establishing a nature reserve in the
area.
Within the framework of the European Union-funded project entitled "Expanding the protected areas
network in Vietnam for the 21 st Century", a biodiversity and socio-economic survey of south-western
Thuong Xuan district, Thanh Hoa Province was carried out in October and November 1998 by FIPI and
BirdLife International. The results of the survey were used to produce a feasibility study for the
establishment of Xuan Lien Nature Reserve
The survey revealed moderate levels of biodiversity relative to other protected areas in northern and
central Vietnam. In total, 560 plant species, 38 species of mammals, 134 species of birds, 53 species of
herpetiles and 143 species of butterflies were found. Several of these species are globally threatened,
including six species of plant, 10 species of mammal, two species of bird and one species of herpetile.
The survey was undertaken during the autumn when activity levels amongst birds and butterflies are
depressed. This may have resulted in the species richness of these groups being under-recorded. Future
surveys should be undertaken during the spring, which is the peak season for bird and butterfly activity.
Xuan Lien proposed nature reserve supports four plant species endemic to Vietnam (Cinnamomum
balansae, Colona poilanei, Croton bonianus and Macaranga balansae), two bird species endemic to
Vietnam and Laos (Red-vented Barbet Megalaima lagrandieri and Short-tailed Scimitar Babbler
Jabouilleia danjoui) and one amphibian species endemic to Vietnam (Rana microlineata). T en endemic
species of butterflies were recorded, concentrated in two families: the Satyridae and Amathusiidae.
Large mammals recorded in the area included Tiger Panthera tigris, Gaur Bos gaurus, Asiatic Black Bear
Ursus thibetanus and Sun Bear U. malayanus, although populations of many of these species are small
and fragmented as a result of high hunting pressure. Furthermore, it is unlikely that Xuan Lien proposed
nature reserve is large enough, by itself, to maintain viable populations of these species. However, Xuan
Lien is contiguous with Pu Hoat proposed nature reserve in Nghe An province, with a shared boundary of
20 km and a combined protected area coverage of 90,841 ha.
One of the most significant results of the survey was the rediscovery of Roosevelt's Muntjac Muntiacus
rooseveltorum. This was the first time this species has been recorded since its discovery in Laos 69 years
previously, and also the first time that this species has been recorded in Vietnam. Furthermore, the survey
revealed one recently discovered butterfly species (Ypthim a sp. nov.), along with six new species for
Viet nam.
As a result of the survey, two boundary options for Xuan Lien Nature Reserve were discussed at a
workshop held in Thanh Hoa province in February 1999. Under option one, 16,500 ha would be included
within the boundary of the nature reserve, whilst, under option two, 23,610 ha would be included, of
which 18,522 ha would comprise forest of various types. Under neither of the options would the nature
reserve contain any human settlement or permanent agricultural land. At the workshop, option two was
decided upon.
The survey results indicate that, apart from the occurance of Roosevelt's Muntjac at this site, Xuan Lien
proposed nature reserve has low conservation importance relative to other sites in Thanh Hoa province
and elsewhere in central Vietnam. Thanh Hoa Provincial People's Committee should allocate the limited
resources available to them for protected area establishment and management on the basis of the global
conservation importance of each site. Areas of forest supporting potentially viable populations of globally
threatened primates, particularly areas supporting the Critically Endangered Delacour's Langur
(Semnopithecus francoisi delacouri), such as Pu Luong proposed nature reserve and an area to the west of
Cuc Phuong National Park, are higher priorities for conservation (F. Momberg verbally).
vii

If the project to construct a hydroelectric dam at Cua Dat goes ahead, the resulting reservoir will inundate
1,716 ha within the proposed nature reserve. The decision on whether or not to proceed with the Cua Dat
dam should only be taken after a thorough and professionally conducted Environmental Impact
Assessment has been undertaken.
viii

Ch­¬ng 1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi khu bo tån Xu©n Liªn
1.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn
1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý
Khu bo tån Xu©n Liªn n»m vÒ phÝa t©y nam huyÖn Th­êng Xu©n tØnh Thanh Ho¸, cã to¹ ®é ®Þa lý:
Tõ 19°52' ®Õn 20°02' vÜ ®é B¾c
Tõ 104°58' ®Õn 105°15' kinh ®é §«ng
PhÝa B¾c ®­îc giíi h¹n bëi s«ng Khao. PhÝa Nam gi¸p NghÖ an vµ giíi h¹n bëi ngän Bu Ta Leo. PhÝa T©y
gi¸p NghÖ an vµ phÇn cßn l¹i x∙ B¸t Mät. PhÝa §«ng ®­îc giíi h¹n bëi d«ng cao cña Bu Ta Leo-Bï Khang
vµ cöa s«ng Khao gÆp s«ng Chu.
Bao gåm diÖn tÝch cña 6 x∙ lµ: B¸t Mät, Yªn Nh©n, Xu©n Khao, Xu©n Liªn, Xu©n Mü vµ V¹n Xu©n ®Òu
thuéc vïng nói cña huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh Thanh Ho¸.
1.1.2 §Þa h×nh ®Þa m¹o
§Þa h×nh khu bo tån chia c¾t m¹nh do lÞch sö kiÕn t¹o ®Þa chÊt vµ t¹o s¬n. Toµn bé khu vùc thuéc vïng
nói thÊp miÒn Trung nh­ng cã ®Æc thï: nói thÊp, dèc ng¾n, chia c¾t s©u. Trong mét ph¹m vi hÑp cã ®¹i
diÖn cña nói ®¸ xen nói ®Êt vµ thung lòng s©u, hÑp. D∙y nói trung l­u s«ng Chu ch¹y tõ SÇm N­a (Lµo)
qua Th­êng Xu©n vÒ ®Õn Nh­ Xu©n, cã nhiÒu ®Ønh nói cao næi tréi trong vïng nh­: Tµ Leo ë h÷u ng¹n
s«ng Chu cao 1.400m, nói Bï Chã 1.563m, Bï Hßn Hµn 1.208m, vµ ®Ønh 1.605m n»m vÒ phÝa nam bn
VÞn. PhÇn lín c¸c nói nµy ®Òu ®­îc cÊu t¹o b»ng ®¸ Ri«lÝt, GranÝt víi ®Ønh nhän, ®­êng d«ng s¾c vµ s­ên
dèc h¬n c¸c khèi nói xung quanh.
Nh×n chung, ®Þa h×nh trong khu vùc cã c¸c kiÓu chÝnh nh­ sau:
• Vïng nói trung b×nh cã ®é cao tõ 800-1.700m
Ph©n bè gi÷a hai thung lòng s«ng Khao vµ NËm Boo. §©y lµ vïng bÞ chia c¾t m¹nh, ®é dèc phæ biÕn >35°.
Xen vµo gi÷a d∙y nói lµ c¸c thung lòng hÑp, s©u, dèc lßng theo chiÒu n­íc chy (gÇn nh­ tõ T©y sang
§«ng). Tæng diÖn tÝch lµ 4.289 ha, chiÕm 18,17% tæng diÖn tÝch khu vùc.
• Vïng nói thÊp vµ ®åi cao (d­íi 800m)
Vïng nói thÊp vµ ®åi cao (d­íi 800m) tËp trung vÒ phÝa ®«ng (h¹ l­u s«ng Khao) vµ phÝa nam gi¸p v¬Ý
tØnh NghÖ An. §é cao, ®é dèc cña ®Þa h×nh cã gim, møc ®é chia c¾t ®ì phøc t¹p h¬n vïng trªn. §é dèc
trung b×nh tõ 20-25°. Vïng ®åi cao ®Þa h×nh thoi h¬n, ®é dèc b×nh qu©n tõ 15-20°, tæng diÖn tÝch 19.321
ha chiÕm tíi 81,83% tæng diÖn tÝch tù nhiªn khu vùc.
Ngoµi hai kiÓu ®Þa h×nh chÝnh ®∙ m« t nh­ trªn trong khu vùc cßn ph©n bè ri r¸c c¸c kiÓu ®Þa h×nh cã
diÖn tÝch nhá, ph©n t¸n, xen kÏ víi vïng ®åi nói trong vïng, ®ã lµ:
§Þa h×nh nói ®¸ v«i (Karst) tuy thÊp nh­ng kh¸ hiÓm trë, rÊt khã ®i l¹i. §é cao

2
Bng 1. Sè liÖu khÝ t­îng ghi nhËn ë c¸c tr¹m tõ 1961-1995
TT YÕu tè khÝ hËu B¸i Th­îng Nh­ Xu©n Quú Ch©u
1 NhiÖt ®é trung b×nh n¨m (°C) 23,3 23,3 23,1
2 NhiÖt ®é cùc tiÓu (°C) 2,6 3,1 0,6
3 NhiÖt ®é cùc ®¹i (°C) 41,5 41,7 41,3
4 Vò l­îng trung b×nh n¨m (mm) 1.937,3 1.790,4 1.734,5
5 L­îng m­a ngµy lín nhÊt (mm) 314,8 376,7 290,1
6 Sè ngµy m­a phïn 26 35 20
7 Sè ngµy cã m­a 149 124 150
8 Sè ngµy cã s­¬ng mï 16 22 68
9 §é Èm kh«ng khÝ Bq (%) 85 85 86
10 §é Èm cùc tiÓu (%) 17 16 17
11 L­îng bèc h¬i (mm) 783 926 704
12 To¹ ®é: Kinh ®é §«ng 105°23' 105°34' 105°07'
13 VÜ ®é B¾c 19°54' 19°38' 19°33'
14 §é cao tuyÖt ®èi 21 10 87
15 Thêi gian quan tr¾c (m) 1961-1995 1964-1995 1962-1995
KhÝ hËu khu vùc cã c¸c ®Æc tr­ng sau:
Th¸ng l¹nh nhÊt lµ th¸ng 1, nãng nhÊt th¸ng 6 vµ 7.
Sè th¸ng kh«: 6 th¸ng tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4, 4 th¸ng kh« kiÖt lµ 12,1,2 vµ th¸ng 3.
Sè th¸ng m­a: 6 th¸ng tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10.
Giã Lµo (kh« nãng) thæi tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 8.
• NhËn xÐt
Do ®Þa h×nh ®Þa m¹o chi phèi m¹nh ®Õn ®Æc ®iÓm khÝ hËu trong vïng, nªn nhiÖt ®é trung b×nh ë vïng thÊp
biÕn ®éng tõ 23,1°-23,3°C. Vïng cao nhiÖt ®é thÊp h¬n, chØ dao ®éng trong khong 21°C, nhiÖt ®é cùc
tiÓu lµ 0,4°C.
L­îng m­a trung b×nh 1.700-2.000mm. L­îng m­a cao nhÊt tõ 2.000-2.500mm, cã n¨m lªn ®Õn
3.000mm. L­îng m­a thÊp nhÊt 1.400mm, c¸ biÖt cã n¨m thÊp ®Õn 1.060mm. Mõa m­a tõ th¸ng 5-10
c­êng ®é m­a lín, nhiÒu trËn m­a >350mm/ngµy. Tæng l­îng m­a HÌ-Thu kh¸ cao, chiÕm 90% tæng
l­îng m­a n¨m. Sè ngµy m­a thay ®æi theo vïng, vïng thÊp 120-130 ngµy, vïng cao tõ 149-150 ngµy.
M­a lín vµo c¸c th¸ng 8-9, cao nhÊt vµo th¸ng 8. Xãi mßn vµ nh÷ng trËn lò lín th­êng xÈy ra vµo thêi kú
nµy.
§é Èm b×nh qu©n 85-86%, cã ngµy xuèng thÊp tíi 16%.
VÒ mïa §«ng xu©n, l­îng m­a thÊp khong 10% vµo ®Çu mïa §«ng vµ th­êng cã d¹ng thêi tiÕt kh« hanh
céng víi giã mïa §«ng b¾c kh¸ m¹nh, lµm t¨ng l­îng bèc h¬i (vïng thÊp xÊp xØ 900-1.000mm, vïng cap
700-800mm/n¨m). Sang xu©n th­êng cã m­a phïn, biÕn ®éng tõ 20-35 ngµy lµm gim ®¸ng kÓ l­îng bèc
h¬i trong ®Êt vµo mïa nµy.
S­¬ng muèi th­êng xuÊt hiÖn vµo mïa §«ng (th¸ng 1,2) trong nh÷ng ngµy nhiÖt ®é h¹ thÊp ®ét ngét thêi
gian cã thÓ kÐo dµi tíi 10 ngµy, b×nh th­êng chØ 1, 2 ngµy, th­êng xÈy ra trong thung lòng vïng ®åi vµ nói
cao.
Cã hai h­íng giã thÞnh hµnh lµ §«ng B¾c vµo mïa l¹nh vµ §«ng Nam vµo mïa nãng. Tuy nhiªn vÉn cã
xen kÏ c¸c lo¹i giã kh¸c. VÝ nh­ mïa l¹nh vÉn cã giã T©y Nam, §«ng Nam. Giã T©y kh« nãng th­êng
xuÊt hiÖn vµo th¸ng 5, 6, 7, 8. TËp trung vµo c¸c thung lòng vµ vïng thÊp. Hµng N¨m cã tíi 60 ngµy cã
gi«ng vµ 1-2 trËn b∙o ®i qua víi tèc ®é giã trªn cÊp 8, 9. Nh÷ng trËn lò bÊt chît lµm n­íc s«ng suèi lªn rÊt
nhanh g©y nhiÒu tai ho¹. V× vËy khi x©y dùng c¸c c«ng tr×nh trong khu vùc ®Òu phi cã hÖ thèng chèng sÐt
giã dËt vµ lò quÐt....

1.1.4 Thuû v¨n
Trong khu bo tån cã mét sè hÖ thuû chÝnh d­íi ®©y:
• L­u vùc s«ng Chu
S«ng Chu lµ mét nh¸nh lín nhÊt cña s«ng M∙ ch¹y gÇn nh­ song song víi s«ng M∙ vµ gÆp nhau t¹i ng∙ ba
s«ng B«ng, c¸ch cöa Héi gÇn 35km. S«ng Chu lµ con s«ng lín thø hai cña Thanh ho¸, cã nh h­ëng lín
®èi víi viÖc vËn chuyÓn hµng ho¸, thuû lîi, thuû ®iÖn, t­íi tiªu cho c¸c c¸nh ®ång vïng h¹ l­u, tæng diÖn
tÝch l­u vùc lµ 81,594 ha (kh«ng kÓ phÇn l­u vùc trªn ®Êt Lµo). Lßng s«ng hÑp, chy qua nhiÒu ®Þa h×nh
cao, dèc, cã dßng chy xiÕt.
M« dun dßng chy 35-40 l/s/km 2 .
Tæng l­îng dßng chy trung b×nh n¨m: 350.339 x 10 6 m 3 /n¨m.
T¹i B¸i Th­îng:
L­u l­îng trung b×nh n¨m ®o ®­îc lµ 145 m 3 /s vµ tæng l­îng dßng chy trung b×nh n¨m: 457.10 6 m 3 /n¨m.
L­u l­îng mïa kiÖt: 23m 3 /s.
L­îng m­a mïa lò: 6.700m 3 /s.
Cao tr×nh mùc n­íc t¹i ®Ëp B¸i Th­îng:
Max : 21,41m (mïa m­a).
Min : 15,80m (mïa kh«).
Chªnh lÖch møc thÊp nhÊt vµ cao nhÊt lµ 5,69m. Mïa kh« l¹i rÊt cÇn n­íc t­íi, th× mùc n­íc thÊp d­íi cèt
cña ®Ønh lµ 1m (®Ønh trµn cèt 16,8m).
• L­u vùc s«ng Khao
S«ng Khao lµ mét chi l­u lín nhÊt cña s«ng Chu, cã diÖn tÝch l­u vùc lµ 30.587 ha. S«ng Khao b¾t nguån
tõ vïng nói cao thuéc x∙ B¸t Mät chy qua c¸c x∙ Yªn Nh©n, Xu©n Khao gÆp s«ng Chu ë Lµng Th«n.
Vïng th­îng nguån s«ng Khao rÊt hÑp, dèc vµ rÊt nhiÒu th¸c ghÒnh (cã th¸c Tiªu ë B¸t Mät cao h¬n 60m
kh¸ hïng vÜ).
Tæng l­îng dßng chy trung b×nh n¨m lµ 285.83 6 x 106m 3 /n¨m.
M« dun dßng chy trung b×nh n¨m lµ 30-40 l/s/km 2 .
• L­u vùc s«ng §¹t
S«ng §¹t còng lµ mét chi l­u lín n»m phÝa nam khu vùc, cã diÖn tÝch 25.847 ha, b¾t nguån tõ hÖ d«ng cña
Bï Chã, Bu Ta Leo, qua c¸c x∙ Xu©n Chinh, V¹n Xu©n, Xu©n LÑ, Xu©n Mü gÆp s«ng Chu ë cöa §¹t.
Tæng l­îng dßng chy 285.289 x 10 6 m 3 /n¨m.
M« dun dßng chy 30-35 l/s/km 2 .
Ngoµi ra trong khu vùc cßn kh¸ nhiÒu dßng suèi lín chy vµo s«ng Chu nh­ s«ng Khue (NËm Boong)
n»m vÒ phÝa Nam khu vùc, NËm Yªn b¾t nguån tõ Bï Chã, NËm Ruéng, NËm Phãng chy vµo s«ng Khao.
Nh×n chung hÖ thèng thuû v¨n trong khu vùc kh¸ phong phó vµ do thm thùc vËt trong vïng kh¸ tèt v× vËy
c¸c dßng s«ng suèi trong khu vùc hÇu nh­ cã n­íc chy quanh n¨m.
ChÕ ®é n­íc ngÇm: Qua kho s¸t mét sè n¬i trong vïng cho thÊy r»ng nguån n­íc ngÇm trong khu vùc rÊt
phong phó. Trong c¸c thung lòng ®µo s©u 1-2m ®∙ cã n­íc. N¬i s©u nhÊt còng chØ cã 7-8m. Nh­ng cho
®Õn nay viÖc kho s¸t vµ ®¸nh gi¸ tr÷ l­îng n­íc ngÇm ch­a cã sè liÖu cô thÓ.
1.1.5 §Þa chÊt
Toµn vïng ®åi nói nµy ®Òu n»m ë r×a ngoµi cña miÒn T©y B¾c ®ang ®­îc n©ng lªn. TiÕp gi¸p víi mét miÒn
sôt vâng lµ ®ång b»ng ch©u thæ s«ng M∙, s«ng Chu. Bao gåm c¸c d∙y ®åi nói cuèi cïng cña T©y B¾c ®Õn
phÝa §«ng ®­îc giíi h¹n bëi d∙y nói ®¸ v«i chaþ tõ T©y B¾c ra biÓn thuéc tØnh Thanh Ho¸.
§©y lµ vïng nói uèn nÕp ®­îc cÊu t¹o b»ng c¸c lo¹i ®¸ kh¸c nhau: Tõ c¸c ®¸ trÇm tÝch (®¸ phiÕn, ®¸ v«i,
c¸t kÕt, cuéi kÕt, phiÕn th¹ch sÐt) ®Õn c¸c ®¸ phiÕn trµo spilite aldezit vµ c¸c ®¸ biÕn chÊt nh­ ®¸ hoa,
phiÕn mi ca chóng n»m xen kÏ víi nhau, ®«i khi cµi r¨ng l­îc vµo nhau lµm cho ngo¹i h×nh khu vùc lu«n
thay ®æi.
3

PhÇn lín c¸c d∙y nói cao trung b×nh phÝa t©y gi¸p biªn giíi ViÖt-Lµo ®Òu ®­îc cÊu t¹o b»ng ®¸ Macma
acid kÕt tinh chua; Riolit, Granit... chóng cã ®Ønh nhän vµ s­ên dèc h¬n c¸c vïng ®åi nói xung quanh.
§­îc h×nh thµnh tõ c¸c thµnh t¹o x©m nhËp tõ kû Creta muén, Paleogen cã c¸c phøc hÖ granitoit s«ng
Chu-Bn ChiÒng d¹ng Gnai vµ Granitoit kh«ng ph©n chia.
Vïng ®åi nói thÊp trung t©m chØ cao

• Rõng kÝn th­êng xanh m­a mïa nhiÖt ®íi nói trung b×nh hçn giao c©y l¸ réng víi c©y l¸ kim
Ph©n bè ë c¸c ®ai cao trªn 800m ®Õn 1.605m cña c¸c khèi nói Bï Chã, Bï Ta Leo, Bï Hßn H©n, Bï §«i,
Bau Mua...
Rõng ph¸t triÓn trªn ®Êt Feralit, cã chÕ ®é nhiÖt trung b×nh n¨m
20-22°C. NhiÖt ®é trung b×nh th¸ng l¹nh nhÊt lµ 15°. L­îng
m­a hµng n¨m >2.000mm. Sè th¸ng kh« d­íi 3 th¸ng. Sè ngµy
m­a trªn 150 ngµy. §é Èm kh«ng khÝ trung b×nh 86%.
KiÓu rõng nµy cßn gi÷ ®­îc tÝnh nguyªn sinh vÒ c¬ bn, ®«i
chç ®∙ bÞ lµm n­¬ng rÉy víi tõng ®¸m nhá nh­ng nay ®∙ phôc
håi thµnh rõng non.
Thùc vËt chiÕm ­u thÕ lµ c©y l¸ réng, sinh tr­ëng tèt. C©y l¸
kim cã P¬mu, Th«ng Nµng, Sa mu ph©n bè ri r¸c trªn c¸c
s­ên d«ng cã ®Þa h×nh kh¸ dèc. C©y l¸ réng víi c¸c loµi tiªu biÓu cña c¸c hä sau: Hä DÎ (Fagaceae) cã
kh¸ nhiÒu loµi vµ còng chiÕm ­u thÕ trong tæ thµnh ë nhiÒu l©m phÇn trong khu vùc. §¹i diÖn hä DÎ nh­
Cµ æi Castanopsis spp., Såi Lithocarpus spp., DÎ cau Quercus fleuryi, hä Re (Lauraceae) cã 22 loµi cña
c¸c chi trong ®ã cã chi ph©n bè réng. Hä DÇu (Dipterocarpaceae), tuy Ýt loµi, nh­ng phæ biÕn nhiÒu n¬i.
LÊy vÝ dô 2 « tiªu chuÈn sè 7 vµ sè 8 lµng VÞn-X∙ B¸t Mät.
Hä Méc Lan (Magnoliaceae) víi nhiÒu loµi c©y gç lín cña c¸c
chi giæi Michelia, Manglietia, Tsoongiodendron, hä Hång
Xiªm cã SÕn MËt Madhuca pasquieri cã ®­êng kÝnh 60-80cm,
kiÓu rõng nµy c¸c hä sau ®©y ®ãng vai trß quan träng lµ: hä
Xoan (Meliaceae) víi c¸c loµi géi (Aglaia) hä Bå hßn
(Sapindaceae)víi c¸c loµi S©ng (Pometia), Tr­êng
Mischocarpus sp. hä ThÞ (Ebenaceae) cã tíi 6-7 loµi thuéc chi
(Diospyros).
§­êng kÝnh trung b×nh 25cm ë nh÷ng l©m phÇn ch­a bÞ t¸c ®éng dÔ dµng gÆp c¸c c©y cã ®­êng kÝnh trªn
45cm. Nh÷ng c©y cã ®­êng kÝnh lín th­êng gÆp ë c¸c loµi SÕn mËt, DÎ, S©ng, Tr­êng, Giæi, Géi, L¸t
xoan, L¸t hoa, chiÒu cao b×nh qu©n (5m), tr÷ l­îng b×nh qu©n 150-200m 3 /ha.
Rõng chia lµm 4 tÇng:
Bng 3. Tæ thµnh c©y ®øng theo
sè c©y vµ diÖn ngang cao 1.200m
Loµi c©y % N % G
DÎ 53 60
Re 11 10
Tr©m 9 8
P¬ mu 9 12
Hång rõng 4 3
SÕn 2 3
Loµi kh¸c 12 4
Bng 4. Tæ thµnh c©y ®øng theo
sè c©y vµ diÖn ngang cao 1.000m
Loµi c©y %N %G
Sao mÆt quû 69 80
DÎ 21 16
Cång s÷a 2 1
Re 3 1
Loµi kh¸c 5 2
a) TÇng v­ît t¸n. Cã hai loµi l¸ kim cã gi¸ trÞ lµ P¬mu Fokienia hodginsii vµ Samu
Cunninghamia konishii nh÷ng c©y nµy cã ®­êng kÝnh trung b×nh 70-80cm, chiÒu cao 30-35cm
v­¬n lªn khái t¸n rõng kh¸ râ rµng.
b) TÇng ­u thÕ sinh th¸i. T¹o nªn t¸n rõng t­¬ng ®èi ®ång ®Òu, cao khong 20-22m víi ®a sè
c©y l¸ réng kÓ trªn: DÎ, Re, Sao mÆt quØ, L¸t, Nhäc, Géi, ThÞ rõng, Tr©m, Giæi, Såi, SÕn...
c) TÇng d­íi. Bao gåm nhiÒu loµi c©y thuéc hä Ba mnh vá, hä Na, hä ChÌ, hä Cµ phª.
d) TÇng thm t­¬i. Ngoµi D­¬ng xØ cßn cã R¸y, Thiªn niªn kiÖn, M©y song, l¸ Dong, Lôi.
T×nh tr¹ng t¸i sinh kh¸ tèt, ®¹t tõ 6.000-7.000 c©y/ha. Sè c©y cã chiÒu cao trªn 3m ®¹t 2.500-3.000 c©y/ha.
Thµnh phÇn c©y t¸i sinh ®a phÇn phï hîp víi tÇng c©y mÑ. §iÒu ®ã ®¸nh gi¸ ®­îc lµ rõng æn ®Þnh. T¹i c¸c
khong trèng do c©y ®æ, c©y t¸i sinh th­êng gÆp lµ V, Rµng rµng, Sßi, Hu, Sèng r¾n...
KiÓu rõng nµy lµ kiÓu rõng Ýt bÞ t¸c ®éng, tÝnh nguyªn sinh cao lµ sinh cnh cña nhiÒu loµi ®éng vËt. DiÖn
tÝch cña kiÓu rõng nµy lµ 4.289 ha, chiÕm 18,17% tæng diÖn tÝch tù nhiªn.
" ®é cao tõ 1400m trë lªn hoÆc c¸c s­ên vµ ®Ønh thÊp h¬n nh­ng léng giã nh­: Bu Taleo, Bï Chã, Hßn
Hµn, Ban Mua... xuÊt hiÖn mét kiÓu phô khÝ hËu thæ nh­ìng: Rõng lïn (elfin forest), trªn ®Ønh th­êng cã
m©y mï che phñ, ®é Èm rÊt cao, giã thæi m¹nh, ®Êt mïn (AHF) vµng nh¹t, tÇng ®Êt máng, nh­ng tÇng
5

mïn th« dÇy (trªn 30cm). §¸ næi, ®¸ lÉn kh¸ cao (nhiÒu n¬i trë l¹i ®¸ mÑ) c©y gç thÊp lïn, cã rªu b¸m
dÇy, tÇm vãc c©y biÕn ®éng tuú thuéc vµo ®é dèc, ®é cao, ®Þa h×nh vµ ®é dÇy tÇng ®Êt. VÒ mÆt ngo¹i m¹o,
c©y kh«ng th¼ng, cong queo, ®­êng kÝnh trung b×nh 6-10cm, chiÒu cao 5-6m. Loµi c©y chñ yÕu cã §ç
quyªn, Nam chóc, #ng nh, Ch©n chim, Hång quang, Såi Phng vµ c¸c loµi phong lan.
KiÓu rõng hçn giao c©y l¸ réng vµ l¸ kim (P¬mu): Theo hai tuyÕn kho s¸t thÊy xuÊt hiÖn kiÓu rõng hçn
giao gi÷a c©y l¸ réng víi c©y l¸ kim (P¬mu). Chóng ph©n bè tù nhiªn ë vïng nói trung b×nh thuéc hÖ
d«ng: Bï Taleo-Bï Cho, Bï §en, hßn Hµn, Ban Mua... tõ ®é cao tõ 1.000m trë lªn. N¬i cã nhiÒu s­¬ng
mï vµ l­îng m­a cao (nhiÖt ®é b×nh qu©n d­íi 19 0 C, l­îng m­a trªn 2.000mm) P¬mu th­êng thÊy mäc
trªn c¸c lo¹i ®Êt Feralit cã mïn (cã líp thm môc kh¸ dÇy) mÇu vµng, vµng ®á ph¸t triÓn trªn ®¸ macma
acid kÕt tinh: Riolit, Gralit.
Trong quÇn thô P¬mu chiÕm tÇng nh« cña rõng cïng víi mét sè loµi l¸ kim kh¸c nh­ Samu
(Cunninghamia konishii), Th«ng l«ng gµ Dacrycarpus imbricatus vµ c¸c loµi trong hä DÎ (Fagaceae), §ç
Quyªn (Ericaceae), hä Re (Lauraceae). P¬mu cã kh n¨ng t¸i sinh theo tõng ®¸m d­íi gèc c©y mÑ trong
ph¹m vi 50-60m ®­êng kÝnh.
Kh n¨ng t¸i sinh phô thuéc vµo mËt ®é c©y mÑ gieo gièng. B×nh qu©n mËt ®é t¸i sinh 50-60 c©y/ha.
P¬mu trong c¸c l©m phÇn rõng tù nhiªn th­íng qu¸ tuæi thµnh thôc, ®iÒu nµyd cho thÊy thiÕu c¸c líp c©y
thÕ hÖ kÕ tiÕp vÒ tr÷ l­îng. HiÖn nay P¬mu ®∙ vµ ®ang tiÕp tôc bÞ khai th¸c trén bõa b∙i, mËt ®é chØ cßn 5-
6 c©y/ha. Bëi vËy viÖc phôc håi P¬mu lµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt nh»m t¸i t¹o l¹i kiÓu rõng vµ loµi c©y cã
gi¸ trÞ cao nµy trong t­¬ng lai.
• KiÓu rõng kÝn th­êng xanh m­a mïa nhiÖt ®íi nói thÊp c©y l¸ réng lµ chñ yÕu
DiÖn tÝch kiÓu rõng nµy 697 ha chiÕm 2,95% tæng diÖn tÝch tù nhiªn. Ph©n bè ë ®é cao d­íi 800m, trªn
®Êt Feralit vµng ®á ph¸t triÓn trªn ®¸ Granit, sa th¹ch, phiÕn th¹ch sÐt,...TÇng ®Êt trung b×nh ®Õn dµy, ®∙ cã
mét sè diÖn tÝch bÞ xãi mßn vµ tho¸i ho¸ do cã giai ®o¹n mµ thm che bÞ ph¸ vì do ®èt n­¬ng lµm rÉy.
KiÓu thm thùc vËt nµy kh¸ phøc t¹p vµ kh«ng ®ång ®Òu víi nhiÒu hä víi nhiÒu ®¹i diÖn loµi c©y ­a s¸ng
mäc nhanh cña c¸c hä ThÇu dÇu Euphorbiaceae, hä Sim Myrtaceae, hä Xoan Meliaceae, hä D©u t»m
Moraceae, hä §Ëu Fabaceae, hä ThÞ Ebenaceae, hä Re Lauraceae, hä DÎ Fagaceae, hä C«m
Elaeocarpaceae.
Rõng chia lµm 3 tÇng:
6
a) TÇng ­u thÕ sinh th¸i. TÇng nµy t¹o thµnh t¸n rõng liªn tôc víi c¸c loµi ®iÓn h×nh: ChÑo
Engelhardtia, Bøa Garcinia, V¹ng Endospermum, Lim xÑt Peltophorum, Muång Adenanthera,
Ng¸t Gironniera, C«m Elaeocarpus, Bêi lêi Litsea, Ch¾p Beilschmiedia,...víi ®­êng kÝnh b×nh
qu©n 26cm, chiÒu cao tõ 20-25 m.
b) TÇng d­íi t¸n. Cã nhiÒu loµi n»m trong c¸c hä chñ yÕu lµ hä ThÇu dÇu, hä Cam, hä §ay, hä
Cµ phª,.. ®­êng kÝnh d­íi 20m, chiÒu cao 15-16 m.
c) TÇng c©y bôi thm t­¬i. Bao gåm c¸c loµi D­¬ng xØ, Cä, Lôi, Song, M©y, R¸y, Träng ®òa.
Trong l©m phÇn c¸ biÖt cßn cã c¸c c©y gç lín ®­êng kÝnh tíi 80cm, chiÒu cao tíi 25-30m thuéc c¸c loµi
Sung, §a, SÊu, ®«i chç cßn sãt l¹i mét sè c©y Chß chØ Shorea chinensis ë ®Çu nguån khe suèi.
T×nh h×nh t¸i sinh cßn kh¸ tèt, sè l­îng c©y t¸i sinh cã thÓ ®¹t 8.000 c©y/ha, sè c©y cã chiÒu cao lín h¬n
3m khong 2.200 c©y/ha.
• KiÓu rõng tre nøa
Rõng tre nøa ph©n bè kh¸ tËp trung ë ®é cao d­íi 700-800m vµ th­êng ph©n bè däc theo hai bªn s«ng
suèi hoÆc gÇn lµng bn. Rõng tre nøa xuÊt hiÖn sau n­¬ng rÉy bá ho¸ l©u ngµy víi c¸c loµi: Nøa
Neohouzeana dulloa, Lïng Bambusa, Giang Dendrocalamus patellaris. Trong khu vùc ®iÒu tra cã :
• Rõng giang thuÇn lo¹i cã 1.565 ha (6,63%).

• Rõng giang hçn giao víi gç 720 ha (3,05%).
• Rõng nøa thuÇn lo¹i 7.126 ha (30,19%).
• Rõng nøa hçn giao víi gç 1.525 ha (6,46%).
Nøa cã ®­êng kÝnh kh¸ to, b×nh qu©n 5cm, chiÒu cao b×nh qu©n 11m, mËt ®é 400 bôi/ha, tr÷ l­îng
12.000-13.000 c©y/ha. Giang cã ®­êng kÝnh 3,5-4cm, dµi tõ 12-18m cã kh¸ nhiÒu nh¸nh, b×nh qu©n 6-7
nh¸nh dµi tõ 6-7m. Lïng cã ®­êng kÝnh 5-6cm, chiÒu cao b×nh qu©n 12m, mËt ®é tíi 80 bôi/ha, tr÷ l­îng
2.000-2.500 c©y /ha, vµ th­êng mäc ri r¸c phÝa ngoµi b×a rõng tre nøa.
Mét sè loµi c©y gç mäc hçn giao víi giang nøa phæ biÕn lµ Rµng rµng Ormosia, Lim xÑt Peltophorum,
Bêi lêi Litsea, Giæi Michelia, V¹ng Endospermum, Cß ke Grewia, Lßng mang Pterospermum, L¸t xoan
Choerospondias, D©u da xoan Allospondias, Hu Trema, S¬n h­¬ng viªn (Turpinia),...®«i khi cã c¸c loµi
c©y cã gi¸ trÞ t¸i sinh trong trong rõng tre nøa nh­ L¸t hoa Chukrasia tabularis, Tr­êng (Mischocarpus),
Giæi (Michelia),...Nh­ng kh n¨ng t¸i sinh rÊt khã kh¨n, chØ d­íi 1.500 c©y/ha, trong ®ã c©y gç cã gi¸ trÞ
chiÕm d­íi 20 %. HÇu nh­ trong kiÓu rõng nµy kh«ng cã thm t­¬i hoÆc d©y leo, bôi rËm, ngo¹i trõ ven
s«ng suèi cã mét Ýt L¸ dong (Phrynium), R¸y (Alocasia), SÑ (Zingiber), Sa nh©n (Amomum),... mäc ri
r¸c.
• Rõng phôc håi sau n­¬ng rÉy
KiÓu rõng nµy cã nguån gèc phôc håi tõ ®Êt n­¬ng rÉy cò bá ho¸ ®∙ l©u ngµy hoÆc phôc håi tõ rõng bÞ
khai th¸c kiÖt.
Thm thùc vËt rõng chñ yÕu lµ c¸c loµi c©y ­u s¸ng, mäc nhanh nh­: Dung Symplocos, Tr©m Syzygium,
Bêi lêi Litsea, c¸c loµi c©y hä DÎ (Fagaceae), Sóm (Eurya), Re (Cinnamomum), Hu (Trema), L¸ nÕn
(Macaranga), Sßi tÝa (Sapium).
Rõng th­êng chØ cã mét tÇng, ®é tµn che ®¹t 0,8; ®­êng kÝnh b×nh qu©n phô thuéc vµo thêi gian phôc håi
vµ ®iÒu kiÖn lËp ®Þa n¬i n­¬ng rÉy cò tèt hay xÊu. Nh×n chung rõng ch­a cã tr÷ l­îng, ®­êng kÝnh d­íi
10m, chiÒu cao b×nh qu©n 6-7m, nhiÒu n¬i thÊp chØ cao 2,5-3m. Kh«ng thÊy cã t¸i sinh d­íi t¸n. KiÓu
rõng nµy nÕu kh«ng bÞ t¸c ®éng n÷a th× chØ trong vßng 10 n¨m n÷a sÏ trë thµnh kiÓu rõng kÝn l¸ réng
th­êng xanh vïng nói thÊp nh­ ®∙ m« t ë trªn, víi diÖn tÝch 5.343 ha chiÕm 22,63% diÖn tÝch tù nhiªn.
• Thm cá hoÆc c©y bôi
HËu qu cña ph­¬ng thøc canh t¸c n­¬ng rÉy tù do tõ l©u ®êi ®∙ lµm cho khu vùc nµy xuÊt hiÖn nhiÒu diÖn
tÝch trng cá, c©y bôi víi c¸c loµi chñ yÕu lµ Lau Erianthus arundinaceus, ChÝt Thysanolaena maxima, Cá
tranh Imperata cylindrica, Thao kÐn Helicteres angustifolia , Bå cu vÏ Glochion, Tho quyÕt minh Cassia
tora, KÐ hoa vµng Triumfetta pseudocana, Cá lµo Eupatorium odoratum, Cá may Chrysopogon
aciculatus. Nh×n chung thm thùc vËt hiÖn cã lµ nh÷ng c©y bôi lóp xóp mäc lÉn víi cá.
HiÖn t­îng t¸i sinh cña c¸c loµi c©y gç hoµn toµn kh«ng thÊy cã. KiÓu thm nµy ph©n bè gÇn s«ng suèi,
bn lµng cã diÖn tÝch 4.690 ha (19,86%diÖn tÝch tù nhiªn).
1.2.2 Khu hÖ thùc vËt
Qua kÕt qu ®iÒu tra b­íc ®Çu chóng t«i ghi nhËn ®­îc 560 loµi thùc vËt bËc cao cã m¹ch thuéc 341 chi,
124 hä vµ ph©n bæ nh­ sau:
Bng 5. Thµnh phÇn thùc vËt khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn
TT Ngµnh Thùc VËt Hä Chi Loµi
1 Ngµnh Th«ng §Êt (Lycopodiophyta) 2 2 3
2 Ngµnh D­¬ng XØ (Polypodiophyta) 13 22 31
3 Ngµnh Th«ng (Pinophyta) 5 6 6
4 Ngµnh Méc Lan (Magnoliophyta) 104 351 520
4a Líp Méc Lan (Magnoliopsida) 88 284 430
4b Líp Hµnh (Liliopsida) 16 67 90
Tæng 124 381 560
Trong tæng sè 560 loµi, cã 222 loµi cho gç lín nhá, 116 loµi lµm thuèc, 31 loµi lµm cnh (xem phô lôc 1).
7

H¬n n÷a, trong thµnh phÇn thùc vËt ë Xu©n Liªn, thÊy ®ñ c¸c yÕu tè thùc vËt cã liªn quan ®Õn khu hÖ thùc
vËt ViÖt Nam. Tr­íc hÕt lµ khu hÖ thùc vËt bn ®Þa B¾c ViÖt Nam-Nam Trung Hoa tiªu biÓu lµ c¸c c©y
trong hä DÎ-Fagaceae, hä Re-Lauraceae... vµ sau ®ã lµ c¸c luång thùc vËt di c­ ®Õn. Luång thø nhÊt, tõ
phÝa nam ®i lªn lµ luång c¸c yÕu tè Malaixia - Indonªxia trong ®ã hä DÇu-Dipterocarpaceae lµ hä tiªu
biÓu. Luång thø hai, tõ phÝa t©y b¾c xuèng bao gåm c¸c yÕu tè «n ®íi V©n Nam-QuÝ Ch©u vµ ch©n dÉy nói
Himalaya, trong ®ã cã c¸c loµi c©y ngµnh Th«ng Pinophyta vµ mét sè c©y l¸ réng rông l¸. Luång thø ba,
tõ phÝa t©y vµ t©y nam l¹i, lµ luång c¸c yÕu tè Indomalaixia cña vïng kh« h¹n $n §é-MiÕn §iÖn, tiªu biÓu
lµ hä Bµng Combretaceae, vµ mét sè loµi rông l¸ nh­ S¨ng LÎ Lagerstroemia tomentosa, Thung
Tetrameles nudiflora....
MÆt kh¸c, trong sè 124 hä thùc vËt cã tíi 11 hä cã 10 loµi trë lªn. §ã lµ hä §Ëu Fabaceae (34), hä ThÇu
DÇu Euphorbiaceae (32), hä Re Lauraceae (25), hä Hoµ Tho Poaceae (22), hä Cµ Phª Rubiaceae (20), hä
Lan Orchidaceae (20), hä D©u T»m Moraceae (18), hä DÎ Fagaceae (14), hä Cóc Asteraceae (11), hä
Xoan Meliaceae (11) vµ hä Cau Dõa Arecaceae (10).
Tuy nhiªn, vai trß lËp quÇn l¹i thuéc vµo c¸c hä kh¸c nh­ hä DÇu Dipterocarpaceae, hä DÎ Fagaceae, hä
Re Lauraceae, hä Méc Lan Magnoliaceae, hä SÕn Sapotaceae, hä Bå Hßn Sapindaceae, hä ThÇu DÇu
Euphorbiaceae, hä Xoan Meliaceae, hä Sau Sau Hamamelidaceae, hä Hoµng §µn Cupressaceae, hä Hoµ
Tho Poaceae.... §Æc biÖt mét sè loµi nh­ Nøa Neohouzeana dulloa, Giang Dendrocalamus patellaris t¹o
ra mét diªn tÝch rõng thuÇn lo¹i ®¸ng kÓ sau khi rõng gç bÞ tµn ph¸. Loµi Sao mÆt quØ hay T¸u mÆt quØ
Hopea mollisima chiÕm tû lÖ tæ thµnh lín ë kiÓu rõng kÝn th­êng xanh m­a Èm nhiÖt ®íi. Loµi P¬mu
Fokienia hodginsii vµ mét sè loµi l¸ kim kh¸c tuy kh«ng nhiÒu nh­ng khi mäc hçn giao víi c¸c loµi c©y l¸
réng, víi tÇm vãc to lín ®∙ h×nh thµnh nªn kiÓu rõng hçn hîp c©y l¸ réng c©y l¸ kim ¸ nhiÖt ®íi ë mét vµi
n¬i cã ®é cao tõ 1.200m trë lªn.
VÒ gi¸ trÞ khoa häc, ngoµi 4 loµi ®Æc h÷u lµ: Cinnamomum balansae, Colona poilanei, Croton bonianus
vµ Macaranga balansae th× trong sè 560 loµi cã 25 loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam vµ s¸ch ®á ThÕ Giíi
(bng 6) chiÕm 0,25% tæng sè loµi ®∙ biÕt cña ViÖt Nam vµ 4,46% sè loµi ®∙ biÕt trong khu vùc.
Bng 6. Danh s¸ch vµ t×nh tr¹ng c¸c loµi trong s¸ch ®á
TT Tªn loµi
T×nh tr¹ng
ThÕ giíi ViÖt Nam
1 Amentotaxus argotaenia R
2 Annamocarya sinensis R V
3 Ardisia silvestris V
4 Calamus platyacanthus V
5 C. tonkinensis R
6 Chukrasia tabularis K
7 Cinnamomum balansae R
8 C. parthenoxylon K
9 Colona poilanei R
10 Cunninghamia konishii R
11 Cibotium barometz K
12 Dalbergia tonkinensis V V
13 Drynaria fortunei T
14 Fokienia hodginsii R K
15 Haldina cordifolia T
16 Madhuca pasquieri R K
17 Manglietia fordiana V
18 Markhamia stipulata V
19 Paviesia annamensis T
20 Platanus kurzii T
21 Rhodoleia championii V
22 Shorea chinensis R K
23 Smilax glabra V
24 Tetrameles nudiflora K
25 Tsoongiodendron odorum V
Chó dÉn t×nh tr¹ng: Vulnerable (V) = sÏ nguy cÊp; Rare (R) = hiÕm; Threatened (T) = thuéc mét trong ba cÊp trªn nh­ng ch­a ®ñ
t­ liÖu ®Ó xÕp vµo cÊp cô thÓ nµo; Insufficiently Known (K) = biÕt kh«ng chÝnh x¸c.
8

Qua bng trªn cho thÊy trong sè 24 loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon. 1996) cã 9 loµi thuéc nhãm sÏ
nguy cÊp (V), 4 loµi thuéc nhãm hiÕm (R), 4 loµi thuéc nhãm bÞ ®e do¹ (T) vµ 7 loµi thuéc nhãm biÕt
kh«ng chÝnh x¸c (K). Theo ph©n lo¹i cña IUCN (1997), trong sè 6 loµi cã 1 loµi thuéc nhãm sÏ nguy cÊp
vµ 5 loµi thuéc nhãm hiÕm. Nh­ vËy, khu vùc Xu©n Liªn rÊt xøng ®¸ng n»m trong hÖ thèng c¸c khu bo
tån thiªn nhiªn cña n­íc ta.
1.3 Khu hÖ ®éng vËt
Khu hÖ ®éng vËt hoang d∙ l­u vùc s«ng Chu vµ s«ng Khao hiÖn ch­a ®­îc nghiªn cøu tr­íc ®©y. Do vËy
®©y lµ nh÷ng ghi nhËn ban ®Çu vÒ khu hÖ ®éng vËt hoang d∙ ë khu vùc nµy cña hai líp ®éng vËt cã x­¬ng
sèng ë c¹n gåm c¸c líp Thó, Chim, Bß s¸t, Õch nh¸i vµ líp ®éng vËt kh«ng x­¬ng sèng, chñ yÕu nghiªn
cøu s©u vÒ khu hÖ B­ím.
1.3.1 §Þa lý sinh vËt
VÒ mÆt ®Þa lý sinh vËt, vïng ®Ò xuÊt thµnh lËp khu bo tån thuéc b¾c b¸n ®o §«ng D­¬ng vµ lµ mét phÇn
cña B¾c Trung Bé, ViÖt Nam. Vïng nµy còng ®∙ ®­îc ®Ò cËp ®Õn víi mét sè tªn gäi kh¸c nhau nh­ ®¬n vÞ
18 trong c¸c c«ng tr×nh cña King vµ c¸c céng sù n¨m 1975, ®¬n vÞ 5b cña MacKinnon vµ MacKinnon
(1986), hay ®¬n vÞ 10b cña MacKinnon (1997). Mét sè t¸c gi kh¸c coi ®©y lµ phÇn "lôc ®Þa" hay ®¬n vÞ
4.5.1 cña rõng m­a §«ng D­¬ng (Udvardy, 1975), ®¬n vÞ 12 hay rõng m­a b¾c ViÖt Nam-Trung Quèc
(Eudey, 1987). GÇn ®©y, trong quyÓn "C¸c vïng chim ®Æc h÷u ThÕ giíi 1997" th× tØnh Thanh Ho¸ lµ mét
phÇn cña vïng chim ®Æc h÷u nói thÊp miÒn Trung, ViÖt Nam (®¬n vÞ 143).
Theo s¬ ®å ®Þa sinh vËt cña khu vùc Indo-Malaysia th× vïng Xu©n Liªn thuéc rõng ¸ nhiÖt ®íi B¾c §«ng
D­¬ng (vïng sinh th¸i 66). Vïng nµy quan hÖ gÇn víi vïng sinh th¸i Rõng Èm nhiÖt ®íi ®«ng b¾c §«ng
D­¬ng (vïng sinh th¸i 47) vµ rõng Èm nhiÖt ®íi Tr­êng S¬n (vïng sinh th¸i 50, xem s¬ ®å) lµ n¬i cã khu
bo tån thiªn nhiªn Vò Quang vµ Pï M¸t.
Nh­ vËy, tõ nh÷ng th«ng tin trªn cã thÓ x¸c ®Þnh vïng ®Ò xuÊt khu bo tån theo trËt tù sau ®©y:
Khu vùc §«ng !%
Vïng Indo-Malaysia.
TiÓu vïng §«ng D­¬ng.
B¾c §«ng D­¬ng.
Vïng sinh th¸i ! nhiÖt ®íi B¾c §«ng D­¬ng.
Theo ph©n vïng ®Þa lý ®éng vËt ViÖt Nam, khu bo tån Xu©n Liªn n»m trong vïng ®Þa lý ®éng vËt gi÷a
B¾c Tr­êng S¬n vµ T©y B¾c (NguyÔn Th¸i Tù, 1995).
Dùa vµo ®Æc ®iÓm cña c¸c loµi b­ím cã thÓ ph©n chia khu hÖ b­ím Xu©n Liªn thµnh 5 nhãm loµi riªng
biÖt lµ:
• Nhãm loµi thuéc "vïng sinh th¸i rõng ¸ nhiÖt ®íi B¾c §«ng D­¬ng", chiÕm 8%.
• Nhãm loµi cã nguån gèc §«ng D­¬ng, chiÕm 20%.
• Nhãm loµi cã ph¹m vi ph©n bè réng thuéc khu vùc §«ng !, tõ $n §é, nam Trung Quèc ®Õn
Sunderland, ®«i khi më réng tíi Serilanka, Philipines, Sulawesi vµ ch©u &c, nhãm nµy chiÕm 60%.
• Nhãm loµi Indo-Malaysia vµ mét phÇn cæ B¾c Cùc.
• Nhãm loµi cæ NhiÖt §íi.
1.3.2 Khu hÖ thó
• Thµnh phÇn loµi
§∙ ghi nhËn 38 loµi thó thuéc 6 bé, 16 hä cho khu vùc Bï Chã, Bï Taleo (l­u vùc Hãn Yªn), vµ khu vùc
th­îng nguån Suèi Ken cña s«ng Khao. C¸c loµi thó ghi nhËn cho khu vùc b»ng ph­¬ng ph¸p quan s¸t
trùc tiÕp ngoµi rõng, dÊu ch©n, tiÕng kªu hoÆc cã mÉu trong c¸c gia ®×nh thî s¨n hoÆc ghi nhËn qua pháng
vÊn ®èi víi c¸c loµi thó lín dÔ nhËn biÕt. Riªng nhãm D¬i vµ Chuét hiÖn ch­a ®­îc nghiªn cøu. C¸c loµi
thó lín cã Bß tãt, Nai, Mang, Mang Roosevelt, Hæ, GÊu ngùa, GÊu chã. Bé linh tr­ëng cã ®¹i diÖn c¸c
loµi V­în m¸ tr¾ng, VÑc x¸m, KhØ mÆt ®á, KhØ mèc, KhØ vµng, vµ hai loµi Cu li.
9

• C¸c loµi thó cã trong s¸ch ®á
Trong tæng sè 38 loµi cã 14 loµi thó ®­îc ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon., 1992) chiÕm 38% vµ 11
loµi cã trong s¸ch ®á ThÕ Giíi (IUCN, 1996) chiÕm 30%.
Bng 7. Danh s¸ch c¸c loµi thó cã trong s¸ch ®á theo c¸c cÊp bÞ ®e do¹ kh¸c nhau
TT Tªn loµi TTS§ ViÖt
Nam
TTS§ ThÕ Giíi
1 Cu ly lín Nycticebus coucang V VU
2 Cu ly nhá N. pygmaeus V VU
3 KhØ mÆt ®á Macaca arctoides V VU
4 KhØ mèc M. assamensis V VU
5 V­în m¸ tr¾ng Hylobates leucogenys E EN
6 Chã sãi Cuon alpinus E VU
7 GÊu chã Ursus malayanus E VU
8 GÊu ngùa U. thibetanus E VU
9 CÇy mùc Arctictis binturong V
10 Beo löa Catopuma temminckii V
11 B¸o gÊm Pardofelis nebulosa V VU
12 Hæ Panthera tigris E EN
13 Bß tãt Bos gaurus E VU
14 S¬n d­¬ng Naemorhedus sumatraensis V VU
Tæng 14 11
• C¸c taxon míi
§∙ ph¸t hiÖn ë khu vùc rõng th­îng nguån cña Suèi Ken, Hãn LÕch vµ Hãn LiÒm thuéc Lµng LiÒm, x∙
B¸t Mät huyÖn Th­êng Xu©n lµ khu vùc ph©n bè kh¸ phæ biÕn cña hai d¹ng Mang nhá cã tªn ®Þa ph­¬ng
lµ Phµn Tãng (tiÕng d©n téc Th¸i Phµn lµ con Mang hoÆc Ho½ng, Tãng lµ mét loµi l¸ dong dïng ®Ó gãi
b¸nh ch­ng trong dÞp tÕt cæ truyÒn cña ViÖt Nam). C¸c mÉu sä Phµn Tãng ®­îc quan s¸t cho thÊy ë ®©y
tån t¹i Ýt nhÊt hai loµi mang nhá: Mét loµi t­¬ng tù nh­ loµi Mang ph¸t hiÖn cho khu bo tån thiªn nhiªn
Pï Ho¹t hiÖn ch­a ®­îc m« t do cßn thiÕu d÷ liÖu vÒ h×nh th¸i.
Mét loµi kh¸c ®∙ ®­îc x¸c ®Þnh lµ Mang Roosevelt Muntiacus rooseveltorum. Mang Roosevelt lÇn ®Çu
tiªn thu thËp ®­îc mét mÉu ë M­êng Yo (Laos) ngµy 16 th¸ng 5 n¨m 1929 vµ m« t loµi míi cho khoa
häc, hiÖn nay mÉu chuÈn ®­îc l­u tr÷ ë bo tµng LÞch Sö Tù Nhiªn ë Chicago-Mü. Nh­ vËy cã thÓ nãi
Mang Roosevelt lµ loµi míi cho ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ë khu bo tån Xu©n Liªn sau 69 n¨m so
víi lÇn ph¸t hiÖn ë Lµo, vµ lµ mÉu thø hai (mÉu chuÈn phô) trªn thÕ giíi.
1.3.3 Khu hÖ chim
• Thµnh phÇn loµi
KÕt qu ®ît kho s¸t ®∙ ghi nhËn 134 loµi chim thuéc 11 bé vµ 29 hä cho khu vùc Xu©n Liªn bao gåm
rõng th­îng nguån cña Hãn Yªn, Suèi Ken vµ c¸c khu vùc l©n cËn dù kiÕn quy ho¹ch cho khu bo tån
Xu©n Liªn.
• C¸c loµi trong s¸ch ®á
Trong tæng sè 134 loµi cã 7 loµi ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon., 1992) vµ 8 loµi ghi trong s¸ch ®á
ThÕ Giíi lµ nh÷ng loµi cã vïng ph©n bè hÑp vµ ®ang bÞ ®e do¹ mang tÝnh toµn cÇu (Collar et al. 1994).
C¸c loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam: Hång Hoµng Buceros bicornis, NiÖc n©u Anorrhinus tickelli, Hï lµo
Strix leptogrammica, Má réng xanh Psarisomus dalhousiae, Kh¸ch ®u«i cê Temnurus temnurus, Kh­íu
x¸m Garrulax maesi, Kh­íu má dµi Jabouilleia danjoui.
C¸c loµi ghi trong s¸ch ®á ThÕ Giíi: NiÖc n©u Anorrhinus tickelli, §u«i côt h«ng xanh Pitta soror, GiÎ
cïi bông vµng Cissa hypoleuca, GiÎ cïi vµng Urocissa whiteheadi, C« c« xanh Cochoa viridis, Kh­íu
x¸m Garrulax maesi, Kh­íu má dµi Jabouilleia danjoui, Kh­íu má réng ®u«i ng¾n Paradoxornis
davidianus.
10

• C¸c loµi ®Æc h÷u
Khu vùc nghiªn cøu lµ mét phÇn cña khu vùc chim ®Æc h÷u vïng nói thÊp miÒn Trung cho nªn c¸c loµi
chim ®Æc h÷u ë ®©y cã thÓ cã: Kh­íu má dµi, Kh­íu má dÑt ®u«i ng¾n, Gâ kiÕn ®Çu ®á, Thµy chïa ®Ýt ®á.
Do thêi gian kho s¸t kh«ng nhiÒu nªn sè loµi chim ®Æc h÷u míi chØ t×m thÊy hai loµi lµ: Kh­íu má dµi
Jabouilleia danjoui (®Æc h÷u cña ViÖt Nam) vµ Thµy chïa ®Ýt ®á Megalaima lagrandieri (®Æc h÷u cña
ViÖt Nam vµ Lµo).
• Ph©n bè cña c¸c loµi chim vµ thó theo sinh cnh
Khu vùc nghiªn cøu cã mét sè sinh cnh chÝnh: Sinh cnh rõng tre nøa ph©n bè ë ®é cao phæ biÕn d­íi
400m; Sinh cnh rõng hçn giao gç vµ tre nøa vµ cä ph©n bè ë ®é cao tõ 400-700m; Sinh cnh rõng gç
thuÇn lo¹i ph©n bè tõ 700-1600m, ë sinh cnh nµy cã thÓ lµ rõng nguyªn sinh hoÆc rõng thø sinh.
Sinh cnh rõng tre nøa thµnh phÇn loµi kh¸ ®¬n ®iÖu, thó chñ yÕu gÆp c¸c loµi Sãc chuét, Sãc bông x¸m,
chim th­êng gÆp c¸c loµi cã quÇn thÓ lín lµ ChÝch má vµng, ChÝch ch¹ch m¸ vµng, Kh­íu ®u«i dµi,
Kh­íu má réng ®u«i ng¾n (loµi ®­îc xÕp vµo nhãm VU-Vulnerable) vµ c¸c loµi kh¸c nh­ Gâ kiÕn lïn,
Gâ kiÕn n©u, Gâ kiÕn n©u ®á.
Sinh cnh rõng hçn giao gç vµ tre nøa thµnh phÇn loµi kh¸ phong phó, tuy vËy ë ®©y chØ gÆp c¸c loµi thó
nhá nh­ c¸c loµi cÇy, c¸c loµi sãc, c¸c loµi chim cã: NiÖc n©u, Gâ kiÕn, Chµo mµo, Chim xanh, ChÌo bÎo,
Kh­íu b¹c m¸, vµ c¸c loµi ph­êng chÌo.
Sinh cnh rõng gç thuÇn lo¹i víi ­u thÕ lµ c¸c loµi T¸u mÆt quØ, GiÎ, ë sinh cnh nµy lµ n¬i sèng cña nhiÒu
loµi nh­: GÊu ngùa, GÊu chã, Bß tãt, V­în, c¸c loµi KhØ, Hæ, B¸o, Nai, Mang, Mang nhá vµ S¬n d­¬ng.
C¸c loµi chim cã gi¸ trÞ kinh tÕ vµ bo tån còng cã mÆt ë sinh cnh nµy nh­: Hång hoµng, NiÖc n©u, Gµ
l«i tr¾ng, Gµ tiÒn mÆt vµng, §u«i côt, Chµo mµo ®em ®Çu tr¾ng, vµ c¸c loµi kh­íu nói cao nh­: Kh­íu
x¸m, ChÝch mÆt ®á. Cã thÓ nãi sinh cnh nµy cã mÆt khong 80% thµnh phÇn loµi chim vµ thó cña khu
vùc.
• T×nh tr¹ng cña c¸c loµi chim vµ thó
Bß tãt Bos gaurus.
§∙ tõ l©u d©n trong vïng ®Òu biÕt Bß tãt ph©n bè ë khu vùc rõng thuéc Bn LiÒm cò gi¸p ranh víi QuÕ
Phong tØnh NghÖ An. Cã hai nguån tin cho biÕt sè l­îng Bß tãt 15 con vµ 20 con, ®µn nµy n¨m 1997 ®∙ bÞ
b¾n 3 con. Trong thêi gian kho s¸t chóng t«i nh×n thÊy nhiÒu dÊu ch©n cò vµ duy nhÊt mét dÊu ch©n míi
ë khu vùc d«ng cao gi÷a B¸t Mät vµ Xu©n Liªn (víi diÖn tÝch ph©n bè khong 100km 2 ). Trong n¨m 1998
mét sè ng­êi d©n trong vïng cßn gÆp 5 con ë khu vùc dèc C¹n, thuéc th­îng nguån cña NËm Pong, cã thÓ
chóng ®ang trªn ®­êng di chuyÓn. Tuy vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n r»ng trong khu vùc rõng thuéc
Lµng VÞn, LiÒm vµ §ôc hiÖn vÉn lµ vïng ph©n bè cña Bß tãt nh­ng chóng ®∙ bÞ xÐ lÎ thµnh mét sè nhãm
nhá do s¨n b¾n g©y nhiÔu lo¹n.
Mang nhá (Phµn Tãng) Muntiacus sp.
C¸c mÉu sõng cña Mang nhá gÆp kh¸ phæ biÕn trong nhµ cña thî s¨n ë Lµng VÞn. Trong sè c¸c mÉu sõng
vµ sä ®∙ quan s¸t thÊy cã hai d¹ng, mét d¹ng gièng víi loµi ®∙ thu thËp ë x∙ H¹nh DÞch huyÖn QuÕ Phong
NghÖ An, 1997. Loµi nµy hiÖn ch­a ®­îc m« t vµ c«ng bè chÝnh thøc do míi cã kÕt qu ph©n tÝch AND
nh­ng ch­a cã ®ñ sè liÖu vÒ h×nh th¸i.
Mang Roosevelt Muntiacus rooseveltorum.
Mang Roosevelt ®∙ thu thËp ®­îc sè liÖu h×nh th¸i tõ mét con ®ùc sau khi bÞ thui gÇn nh­ trôi l«ng do «ng
Lang V¨n Hoµn bÉy ®­îc ngµy 8 th¸ng 11 n¨m 1998, t¹i rõng th­îng nguån Suèi Ken. Träng l­îng tèi ®a
cña Mang nhá khong 15 kg, bé l«ng mµu m©u tèi, sèng ë sinh cnh rõng th­êng xanh kÝn, c¸c mÉu bÉy
®­îc ë ®é cao tõ 900 ®Õn 1.400m. MÉu sä ®­îc ph©n tÝch vµ ®Þnh lo¹i lµ loµi Mang Roosevelt (Rob
Timmin and Le Trong Trai). Nh­ vËy sau 69 n¨m kÓ tõ lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ë M­êng Yo (Lµo) loµi nµy
l¹i t×m thÊy l¹i ë th­îng nguån suèi LiÒm (19°59'N; 104°59'E). Thøc ¨n cña loµi nµy bao gåm l¸ c©y rõng,
c¸c loµi qu.
Hæ Panthera tigris.
Trong qu¸ tr×nh kho s¸t ®∙ kh«ng t×m thÊy dÊu vÕt cña Hæ trªn c¸c tuyÕn kho s¸t. Tuy vËy c¸c th«ng tin
thî s¨n cho thÊy hai n¨m tr­íc ®©y (1996, 1997) ®∙ cã hai con Hæ ®∙ bÞ b¾n ë khu vùc Hãn Yªn vµ Hãn
LÕch. Tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 10/1998 mét nhãm thî s¨n ë Lµng VÞn ®∙ hai lÇn bÉy tr­ît mét con Hæ cã
kÝch th­íc dÊu ch©n kh¸ lín, ph©n bè ë khu vùc rõng th­îng nguån suèi Ken (Lµng LiÒm).
11

GÊu ngùa Ursus thibetanus.
C¸c mÉu da vµ kÓ c con sèng bÉy ®­îc tõ khu vùc rõng Lµng LiÒm (th­îng nguån Suèi Ken) ®∙ ®­îc
quan s¸t. QuÇn thÓ GÊu ngùa trong khu vùc kho s¸t cßn kh¸ nhiÒu th«ng qua c¸c kÕt qu s¨n b¾n cña thî
s¨n ë Lµng VÞn sÏ m« t ë phÇn sau. Mét thµnh viªn trong nhãm kho s¸t ®∙ nh×m thÊy mét con ë ®Ønh
d«ng cña khèi nói Bï Cho (1.563m, 19°53'34''N; 105°10'52''E) ngµy 3/11/1998.
GÊu chã Ursus malayanus.
MÉu da GÊu chã ch­a ®­îc quan s¸t nh­ng qua pháng vÊn vµ m« t cña thî s¨n còng kh¼ng ®Þnh sù hiÖn
diÖn cña GÊu chã ë khu vùc, sè l­îng GÊu chã hµng n¨m bÉy ®­îc chØ b»ng 10% sè GÊu bÉy ®­îc.
V­în Hylobates leucogenys.
Ghi nhËn tiÕng V­în hãt ë c¸c s­ên d«ng cao, rõng th­êng xanh khÐp t¸n ë khu vùc th­îng nguån Hãn
LÕch vµ Suèi Ken.
KhØ mèc Macaca assamensis.
Hai mÉu khØ mèc ®∙ quan s¸t mét ë ®ån biªn phßng 505 vµ mét ë lµng VÞn. Trªn c¸c tuyÕn kho s¸t ®∙
nhiÒu lÇn nghe ®­îc tiÕng khØ nh­ng kh«ng râ loµi nµo v× ë ®©y cã tíi ba loµi khØ: khØ vµng, khØ mèc vµ
khØ mÆt ®á.
KhØ vµng Macaca mulatta.
Mét mÉu khØ vµng ®ùc quan s¸t khi thî s¨n võa míi b¾n trong ®µn khong 20 con ë th­îng nguån Suèi
Ken. Thî s¨n cho biÕt loµi nµy rÊt phæ biÕn vµ sè l­îng quÇn thÓ cßn nhiÒu.
S¬n d­¬ng Naemorhedus sumatraensis.
NhiÒu mÉu sõng S¬n d­¬ng vµ duy nhÊt mét mÉu v÷a míi bÉy do thî s¨n ®Þa ph­¬ng. Sinh cnh sèng cña
S¬n d­¬ng ë khu vùc víi diÖn tÝch kh¸ lín do cßn rõng ph©n bè trªn c¸c nói ®¸ vµ nói ®Êt.
Gµ l«i tr¾ng Lophura nycthemera.
Gµ l«i th­êng gÆp trªn c¸c tuyÕn kho s¸t tõ suèi Hãn Yªn lªn ®Ønh Bï Chã vµ Bï Taleo. LÇn ®Çu gÆp 3
con ®ùc ë ®é cao khong 1.200-1.300m ngµy 3/11/1998. Khu vùc d«ng cao 1100m gÇn Lµng VÞn nh×n
thÊy 5 con vµo ngµy 8 th¸ng 11 n¨m 1998, ngoµi ra c¸c mÉu ch©n, l«ng ®u«i gÆp nhiÒu trong gia ®×nh thî
s¨n Lµng VÞn.
Hång hoµng Buceros bicornis.
Ghi nhËn mét nhãm 3 con trªn tuyÕn kho s¸t däc theo d«ng ph©n thuû gi÷a suèi Ken vµ NËm Khue,
ngoµi ra quan s¸t mét má cña con c¸i ë nhµ thî s¨n sau khi b¾n mét tuÇn ë th­êng nguån suèi Ken.
NiÖc n©u Anorrhinus tickelli.
Quan s¸t vµ nghe tiÕng kªu cña mét ®µn khi chóng ®ang kiÕm måi ë khu vùc ch©n nói Ta leo
(19°51'53''N; 105°11'32"E), ngoµi ra c¸c mÉu l«ng ®u«i vµ c¸nh gÆp kh¸ nhiÒu ë trong c¸c gia ®×nh thî
s¨n ë Bn VÞn.
• T×nh tr¹ng s¨n b¾n vµ bÉy ®éng vËt hoang d·
S¨n b¾n vµ bÉy ®éng vËt hoang d∙ kh¸ phæ biÕn ë khu vùc bn VÞn x∙ B¸t Mät, hÇu hÕt c¸c hé gia ®×nh
®Òu cã sóng s¨n, cã tíi 20 khÈu mét nßng cì ®¹n 12 ly, vµ cßn l¹i lµ sóng tù chÕ mét nßng ®ñ c¸c cì, cã
thÓ b¾n ®­îc thó lín hoÆc chim. BÉy thó ë Bn VÞn phæ biÕn vµ m¹nh mÏ c¸ch ®©y 5 n¨m, hiÖn t¹i trong
lµng cã 8 tèp ®Æt bÉy, mçi tèp tõ 5-8 ng­êi, sè bÉy ®Æt khong 200 bÉy/mét tèp. KÕt qu bÉy tõ th¸ng 9
®Õn ®Çu th¸ng 11 cho thÊy c¸c con sè d­íi ®©y (nguån th«ng tin qua c¸c thî s¨n Bn VÞn)
GÊu ngùa 14 con, GÊu chã 3 con, S¬n d­¬ng 5 con, Mang th­êng 11 con, Mang nhá (Phµn Tãng) 16 con.
Khi pháng vÊn mét nhãm ®Æt bÉy, anh ta cho biÕt "n¨m 1997 nhãm chóng t«i bÉy ®­îc khong 60 con
Mang nhá vµ t«i kh«ng hiÓu t¹i sao khu vùc LiÒn (19°59'12''N; 104°59'29''E) gièng nµy l¹i nhiÒu thÕ-Lang
V¨n Hoµn kÓ".
TÊt c c¸c loµi bÉy ®­îc trõ GÊu ®Òu sö dông lµm thùc phÈm, GÊu ®­îc b¸n cho mét sè ng­êi bu«n gi¸ tõ
2-5 triÖu ®ång/con. T×nh tr¹ng s¨n b¾n bÊt hîp ph¸p ë ®©y ®ang m¹nh mÏ vµ ®e do¹ lín ®èi víi c¸c quÇn
12

thÓ thó lín ë khu vùc. NÕu kh«ng cã c¸c biÖn ph¸p qun lý vµ tuyªn truyÒn kÞp thêi cña c¸c cÊp cã thÈm
quyÒn cã thÓ nguån tµi nguyªn chim vµ thó ë khu vùc nµy sÏ bÞ c¹n kiÖt trong thêi gian tíi.
1.3.4 Khu hÖ bß s¸t, Õch nh¸i
• Thµnh phÇn loµi
§∙ ghi nhËn cho khu vùc Xu©n Liªn 53 loµi bß s¸t, Õch nh¸i. VÒ Bß s¸t ghi nhËn ®­îc 3 bé, 14 hä, 34 loµi.
'ch nh¸i ghi nhËn ®­îc 1 bé, 5 hä, 19 loµi.
Mét sè ®Æc tr­ng cña khu hÖ bß s¸t Õch nh¸i ë khu bo tån Xu©n Liªn.
Khu vùc Xu©n Liªn n»m hoµn toµn ë cùc nam khu T©y B¾c nªn nã mang ®Æc tÝnh chung cña khu hÖ T©y
B¾c. Tuy nhiªn, kÕt qu nghiªn cøu cho thÊy: lÇn ®Çu tiªn bæ sung vïng ph©n bè cña mét sè loµi t¹i khu
vùc nghiªn cøu; ®Æc biÖt loµi th»n l»n ch©n ng¾n Lygosoma quadrupes tr­íc ®©y míi t×m thÊy ë Hµ Néi vµ
Cµ Mau, lÇn nµy ®­îc t×m thÊy ë Xu©n Mü (gÇn ®Ønh Bï Chã, ë ®é cao 1.000m).
Qua ®iÒu tra kho s¸t ®∙ thèng kª ®­îc 53 loµi bß s¸t vµ Õch nh¸i, so víi c¸c vïng l©n cËn nh­: KBTTN
Vò Quang (Hµ TÜnh) vïng T©y NghÖ An, VQG BÕn En (Thanh Ho¸), VQG Cóc Ph­¬ng (Ninh B×nh),
VQG Ba V× (Hµ T©y), VQG Tam §o (ba tØnh Phó Thä, VÜnh Phóc vµ Th¸i Nguyªn) cho thÊy thµnh phÇn
loµi bß s¸t, Õch nh¸i Xu©n Liªn t­¬ng ®­¬ng khu vùc T©y NghÖ An, Vò Quang, Cóc Ph­¬ng vµ Ba V×, chØ
thua kÐm VQG BÕn En vµ Tam §o tõ sè hä, sè loµi, còng nh­ sè loµi quý hiÕm ghi trong NghÞ §Þnh
18/H§BT vµ S¸ch §á ViÖt Nam, riªng VQG Tam §o cßn cã sè bé nhiÒu h¬n.
So víi toµn quèc, hÖ bß s¸t, Õch nh¸i Xu©n Liªn cã sè bé b»ng 57,14%; sè hä 57,58% vµ sè loµi 15,59%.
Tuy nhiªn, nÕu ®­îc nghiªn cøu kü h¬n, trong thêi gian dµi h¬n trªn mäi ®Þa h×nh, sinh cnh th× ch¾c ch¾n
thµnh phÇn loµi ë Xu©n Liªn cßn t¨ng h¬n nhiÒu.
• C¸c loµi quý hiÕm
§∙ x¸c ®Þnh ë khu vùc Xu©n Liªn cã 15 loµi quÝ hiÕm ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (chiÕm 28,31% tæng sè
loµi x¸c ®Þnh ®­îc), trong ®ã cã 13 loµi bß s¸t vµ 3 loµi Õch nh¸i.
So víi danh s¸ch ghi trong NghÞ §Þnh 18/H§BT th× Xu©n Liªn cã 1 loµi r¾n Hæ mang chóa (Ophiophagus
hannah) chiÕm 1,91% tæng sè loµi ghi nhËn ®­îc thuéc nhãm.
C¸c loµi ghi nhËn trong s¸ch ®á ViÖt Nam bao gèm 6 loµi (chiÕm 11,32%) møc ®é de do¹ nhãm V (cã
nguy c¬ bÞ de do¹ tuyÖt chñng), hai loµi nhãm R (hiÕm) chiÕm 3,82% vµ 6 loµi nhãm T (cã thÓ bÞ ®e do¹)
lµ c¸c loµi d­íi ®©y:
Cã 6 loµi bÞ ®e do¹ thuéc nhãm V (Vulnerable): Rång ®Êt Physignathus cocincinus, Kú ®µ hoa Varanus
salvator, Tr¨n ®Êt Python molurus, R¾n r¸o tr©u Ptyas mucosus, Rïa hép tr¸n vµng Cistoclemmys
galbinifrons vµ Rïa nói viÒn Manouria impressa.
Cã 2 loµi bÞ ®e do¹ thuéc nhãm R (Rare): Rïa ®Çu to Platysternum megacephalum vµ Cãc rõng Bufo
galeatus.
Cã 6 loµi bÞ ®e do¹ thuéc nhãm T (Threatened): T¾c kÌ Gekko gecko, R¾n r¸o th­êng Ptyas korros, R¾n
cÆp nong Bungarus fasciatus, R¾n hæ mang Naja naja, Chµng Andecson Rana an®ersoni vµ 'ch v¹ch
Rana microlineata.
Râ rµng sè loµi quý hiÕm ë khu vùc Xu©n Liªn còng phong phó, t­¬ng ®­¬ng víi sè loµi quý hiÕm ë Vò
Quang, vïng T©y NghÖ An, BÕn En, chØ thua kÐm VQG Tam §o mµ th«i (xem Bng). §ã lµ nguån gen
quý cña khu hÖ bß s¸t, Õch nh¸i n­íc ta nãi chung, khu vùc Xu©n Liªn nãi riªng. Do ®ã chóng cÇn phi
®­îc bo vÖ vµ sö dông mét c¸ch hîp lý.
• C¸c loµi ®Æc h÷u
Tõ kÕt qu nghiªn cøu cho thÊy: ®ît kho s¸t võa qua ch­a t×m thÊy loµi ®Æc h÷u hÑp cña vïng Xu©n Liªn.
Trong thµnh phÇn loµi chØ cã 2 loµi (chiÕm 3,82% tæng sè loµi) ®Æc h÷u cña ViÖt Nam lµ: Rïa hép tr¸n
vµng Cistoclemmys galbinifrons vµ 'ch v¹ch Rana microlineata.
13

• Sè loµi cã näc ®éc vµ tuyÕn ®éc thÊp
B­íc ®Çu ®∙ th«ng kª ®­îc 7 loµi (chiÕm 13,21% tæng sè loµi) cã näc ®äc vµ tuyÕn ®éc uy hiÕp tÝnh m¹ng
ng­êi, gia sóc vµ gia cÇm. Trong sè ®ã cã 5 loµi r¾n: R¾n cÆp nong Bungarus fasciatus, R¾n c¹p nia b¾c B.
multicinctus, R¾n hæ mang Naja naja, R¾n hæ mang chóa Ophiophagus hannah vµ R¾n lôc ®u«i ®á
Trimeresurus albolabris. Còng cã 2 loµi Õch nh¸i: Cãc nhµ Bufo melanostictus vµ Cãc rõng B. galeatus.
• Ph©n bè cña bß s¸t, Õch nh¸i kh«ng ®ång ®Òu gi÷a khu vùc rõng nói vµ d©n c­
Tr­íc hÕt: khu vùc rõng nói rõng cßn tèt, Èm, t¸c ®éng cña con ng­êi vµ ®éng vËt tíi rõng thÊp. Do ®ã mµ
cã sè loµi cao nhÊt, ®∙ thèng kª ®­îc 36 loµi (chiÕm 67,91% tæng sè loµi), ®iÓn h×nh cã: T¾c kÌ Gekko
gecko, Rång ®Êt Physignathus cocincinus, Lu Takydromus wolteri, Kú ®µ hoa Varanus salvator, Tr¨n ®Êt
Python molurus, R¾n r∙i säc Amphiesma parallela, R¾n lôc mÐp Trimeresurus albolabris, Rïa ®Çu to
Platysternum megacephalum, Rïa hép tr¸n vµng Cistoclemmys galbinifons, Rïa ®Êt spengle Geoemyda
spengleri, Rïa nói viÒn Manouria impressa, Ba ba gai Palea steindachneri, Cãc mµy hatxen
Leptobrachium hasselti, Cãc rõng Bufo galeatus, Cãc n­íc nh¾n Phrynoglossus laevis, Chµng andecson
Rana andersoni, 'ch nhÏo R. kuhlii, 'ch v¹ch R. microlineata, 'ch b¸m ®¸ R. ricketti vµ Hiu hiu R.
sauteri.
Tuy nhiªn, ngay khu vùc rõng nói cµng lªn gÇn ®Ønh cã sè loµi gim ®i râ rÖt. Riªng Õch nh¸i sèng tËp
trung chñ yÕu ë c¸c suèi cã tíi 14 loµi trong tæng sè 19 loµi s­u tÇm ®­îc ë suèi hay ven c¸c suèi trong
rõng.
Khu d©n c­ cã sè loµi thÊp h¬n: 22 loµi (chiÕm 41,51% tæng sè loµi), ®iÓn h×nh lµ: Th¹ch sïng ®u«i sÇn
Hemidactylus frenatus, Th»n l»n bãng hoa Mabuya multifasciata, R¾n r∙i th­êng Amphiesma stolata, R¾n
r¸o th­êng Ptyas korros, R¾n säc d­a Elaphe radiata, R¾n n­íc Xenochrophis piscator, R¾n bång ch×
Enhydris plumbea, Cãc nhµ Bufo melanostictus, Cãc n­íc sÇn Ooeidozyga lima, ChÉu Rana guentheri,
'ch ®ång R. rugulosa vµ 'ch c©y mÐp tr¾ng Rhacophorus leucomystax.
1.3.5 Khu hÖ b­ím
Tæng sè loµi b­ím ®∙ ghi nhËn ®­îc t¹i khu vùc rõng Xu©n Liªn trong thêi gian kho s¸t tõ 28/10-
4/11/1998 lµ 143 loµi thuéc 9 hä. Danh s¸ch c¸c loµi nµy cïng víi mét sè th«ng tin vÒ ph©n bè cña chóng
trªn toµn cÇu ®­îc tr×nh bµy trong danh lôc b­ím phÇn phô lôc. HÖ thèng ph©n lo¹i vµ tªn gäi ®­îc sö
dông dùa theo Pinratana (1977-1988) vµ cña Corbet et al. (1992) cïng víi c¸c tµi liÖu cËp nhËt.
• Thµnh phÇn loµi b­ím
Trong tæng sè 143 loµi ghi nhËn ®­îc, cã 68 loµi quan s¸t ®­îc t¹i sinh cnh lµ trng cá vµ trng c©y bôi
ri r¸c cã ®é cao thÊp (150-300m). Trong sè c¸c loµi nªu trªn th× c¸c loµi thuéc hä Hesperiidae chiÕm tØ lÖ
t­¬ng ®èi lín, chiÕm tíi 34%. Cã 50 loµi thuéc sinh cnh rõng thø sinh, 40 loµi ®­îc ghi nhËn däc theo
c¸c triÒn s«ng, suèi. ChØ cã 22 loµi ®­îc ghi nhËn lµ thuéc sinh cnh rõng tre nøa (300-400m), trong sè
c¸c loµi nµy thuéc hä Satyridae chiÕm 36%, mét sè ®¹i diÖn phæ biÕn nh­: Lethe syrcis, L. mekara,
Ethope noirei, Mycalesis zonata... Cã 16 loµi thuéc sinh cnh rõng nguyªn sinh cã ®é cao trªn 1.200m.
Bng 8. Sù ph©n bè cña c¸c loµi b­ím ghi nhËn ®­îc theo tõng hä vµ vïng sinh cnh
Hä Tæng sè loµi
Sè loµi ghi nhËn ®­îc ë c¸c sinh cnh kh¸c nhau
H1 H2 H3 H4 H5
Papilionidae 15 9 0 7 7 0
Pieridae 9 4 0 3 7 1
Danaidae 8 6 2 1 4 2
Satyridae 22 6 8 16 0 2
Amathusiidae 6 1 1 3 1 2
Nymphalidae 28 12 3 7 15 2
Riodinidae 4 1 0 3 0 2
Lycaenidae 19 6 2 7 6 2
Hesperiidae 32 23 6 3 5 3
Tæng 143 68 22 50 45 16
HÇu hÕt c¸c loµi b­ím ghi nhËn ë khu vùc rõng Xu©n Liªn ®Òu thuéc khu hÖ b­ím vïng rõng nói thÊp.
MÆc dÇu cã mét sè loµi ®­îc ph¸t hiÖn t¹i mét sè ®iÓm t­¬ng ®èi cao nh­ng chóng ®Òu lµ nh÷ng loµi ®Æc
tr­ng cho vïng rõng thÊp, ch¼ng h¹n nh­ Euploea mulciber, Faunis eumeus, Notocrypta feistamelii,
14

Paralaxita dora, Yasoda tripunctata, Abisara neophron... nh÷ng loµi nµy còng ®­îc ghi nhËn t¹i c¸c ®iÓm
cã ®é cao thÊp. Mét sè loµi chØ ®­îc t×m thÊy t¹i c¸c ®Þa ®iÓm cao (>1.200m) lµ Ragadia crisilda,
Thaumantis diores, Bassarona iva vµ Parantica sita.
HÇu hÕt c¸c loµi b­ím ghi nhËn ®­îc cã sinh cnh lµ c¸c trng cá hoÆc trng c©y bôi ri r¸c ph©n bè ë ®é
cao thÊp. Mét sè loµi ghi nhËn ®­îc ë rõng thø sinh trªn 400m. Sè loµi ghi nhËn ®­îc däc theo c¸c triÒn
s«ng suèi kh¸ ®a d¹ng, mÆc dÇu ®©y kh«ng phi lµ sinh cnh ®Ó nhiÒu loµi b­ím cã thÓ sinh sèng vµ thùc
hiÖn chu kú vßng ®êi cña chóng. Tuy vËy ®©y l¹i lµ sinh cnh ­u thÝch ®Ó chóng thùc hiÖn c¸c hµnh vi giíi
tÝnh nh­ gÆp gì, giao phèi. ChÝnh v× lý do trªn mµ chØ cã ë ®©y míi ph¸t hiÖn ra loµi hiÕm Rhinopalpa
polynice. ChØ cã Ýt loµi ®­îc ghi nhËn trong rõng tre nøa vµ trong rõng nguyªn sinh cã ®é cao trªn 1000m.
Trong rõng tre nøa cã kiÓu thm thùc vËt tÇng thÊp ®Æc tr­ng víi sù ­u thÕ cña 2 loµi Dendrocalamus
patellaris vµ Neohouzeana dulloa lµ n¬i ë ­u thÝch cña c¸c loµi b­ím thuéc hä Satyridae nh­ Lethe
syrcis, Ethope noirei, Mycalesis zonata vµ M. perseoides. Cßn trong rõng nguyªn sinh lµ sinh cnh ­a
thÝch cña mét sè loµi kh¸c nh­ Ragadia crisilda, mét sè loµi thuéc hä Amathusiidae Thaumantis diores vµ
Faunis eumeus, 1 loµi (Riodinidae) Paralaxita dora vµ 1 loµi hiÕm (Nymphalidae) Bassarona iva.
• Ph©n bè cña c¸c loµi theo ®é cao
BiÓu ®å 4 m« t sù phô thuéc vÒ mÆt ph©n bè cña c¸c loµi thuéc hä Satyridae theo ®é cao. Sù cã mÆt cña
c¸c loµi thuéc hä nµy lµ "vËt chØ thÞ" tèt nhÊt cho c¸c kiÓu rõng vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c nhau.
• C¸c loµi ®Æc h÷u
HÇu hÕt c¸c loµi ®­îc ghi nhËn cã giíi h¹n ph©n bè thuéc b¸n ®o §«ng D­¬ng vµ khu vùc §«ng !((xem
phô lôc). Trong ®ã cã 85 loµi (chiÕm 59,4%) cã giíi h¹n trong vïng §«ng !)(28 loµi (chiÕm 19,6%) cã
giíi h¹n trong tiÓu vïng §«ng D­¬ng. Ngoµi ra cã 14 loµi (chiÕm 9,8%) cã giíi h¹n vïng ph©n bè thuéc
B¾c §«ng D­¬ng, 11 loµi cã giíi h¹n ph©n bè më réng tíi vïng NhiÖt ®íi Indo-Australia vµ cã 2 loµi
mang ®Æc tr­ng cña vïng ph©n bè Cæ NhiÖt ®íi. (tham kho biÓu ®å.....phô lôc)
C¸c loµi ®Æc h÷u cho ViÖt Nam chñ yÕu trong 2 hä Satyridae vµ Amathusiidae (10loµi). Mét sè loµi ®Æc
h÷u ®¸ng chó nh­ Neorina patria westwoodi, Lethe syrcis, L. naga, Mycalesis misenus vµ Enispe
euthymius sychaeus. Loµi Celaenorrinhus vietnamicus gÇn ®©y ®∙ ®­îc m« t (Devyatkin, 1997) vµ cho
®Õn nay nã còng chØ ®­îc ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam, mµ chñ yÕu lµ ë khu bo tån thiªn nhiªn Pï M¸t vµ v­ên
Quèc gia Cóc Ph­¬ng.
• C¸c taxon míi
Trong thêi gian kho s¸t t¹i khu vùc Xu©n Liªn, 1 loµi míi thuéc nhãm Satirid ®∙ ®­îc ph¸t hiÖn (mÉu
chuÈn phô). Loµi nµy ®∙ ®­îc m« t vµ ®Æt tªn lµ Ypthima pseudosavara sp. nov. (Uemura vµ
Monastyrskii, in prep.). Tiªu bn ®­îc m« t loµi míi thu thËp t¹i khu bo tån thiªn nhiªn Pï M¸t (mÉu
chuÈn chÝnh thøc hay mÉu danh ph¸p) vµ ë v­ên Quèc gia BÕn En (mÉu chuÈn phô). T¹i Xu©n Liªn ®∙ ghi
nhËn ®­îc 3 mÉu cña loµi nµy vµ 1 trong sè chóng ®∙ ®­îc thu thËp. VÒ sinh th¸i, loµi nµy quan s¸t thÊy
trong rõng tre nøa hoÆc rõng thø sinh ë ®é cao thÊp (300-400m).
• Nh÷ng ghi nhËn míi cho khu hÖ b­ím ViÖt Nam vµ miÒn Trung ViÖt Nam
§∙ ghi nhËn 6 loµi lÇn ®Çu tiªn ®èi víi ViÖt Nam vµ miÒn Trung ViÖt Nam. Loµi Jamides virgulatus vµ
Celaenorrhinus inaequalis lµ 2 loµi lÇn ®Çu tiªn ®­îc ph¸t hiÖn ë ViÖt Nam (loµi Celaenorrhinus
inaequalis sÏ ®­îc ph©n tÝch kü h¬n vÒ mÆt ph©n lo¹i). Cho ®Õn nay c¸c loµi thuéc nhãm Hesperiid nh­:
Iton semamora, Scobura phiditia, Matapa cresta vµ Halpe frontieri míi ghi nhËn ®­îc ë miÒn B¾c ViÖt
nam (Evans, 1949; Devyatkin vµ Monastyrskii, in press), v× vËy viÖc t×m thÊy loµi nµy ë khu vùc Xu©n
Liªn ®­îc xem lµ ph¸t hiÖn míi cho khu hÖ b­ím vïng rõng nói B¾c MiÒn Trung. Ngoµi ra, ®©y lµ lÇn thø
2 t×m thÊy loµi Unkana ambassa ë ViÖt Nam trong n¨m 1998 tuy vËy cho ®Õn nay loµi nµy vÉn ch­a ®­îc
nh¾c ®Õn trong c¸c danh lôc hay tµi liÖu khoa häc liªn quan ®Õn khu hÖ b­ím cña ViÖt Nam.
• Nh÷ng loµi trong s¸ch ®á vµ nh÷ng loµi ®¸ng chó ý
Trong thêi gian kho s¸t kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc loµi b­ím nµo cã tªn trong danh lôc c¸c loµi bÞ ®e do¹ cña
IUCN vµ SSC. Loµi Rhinopalpa polynice lµ mét loµi t­¬ng ®èi hiÕm ë ViÖt Nam, gÇn ®©y còng ®∙ ph¸t
hiÖn ®­îc ë BÕn En vµ Pï M¸t. "(Lµo, Th¸i Lan vµ b¸n ®o M∙ Lai ®©y còng lµ 1 loµi hiÕm vµ chóng
th­êng t×m thÊy t¹i c¸c khu rõng rËm cã ®é cao trung b×nh (Lekagul et al., 1977; Corbet et al. 1992). Mét
15

sè loµi hiÕm kh¸c ch­a ®­îc kh¼ng ®Þnh vÒ mÆt ph©n lo¹i nh­ Bassarona iva (?). TÊt c nh÷ng mÉu t­¬ng
tù víi loµi trªn ®Òu ®­îc ph¸t hiÖn ë nh÷ng vÞ trÝ cao.
1.4 §Æc ®iÓm d©n sinh kinh tÕ vµ x· héi
1.4.1 D©n sè, d©n téc, lao ®éng vµ ®Þnh canh ®Þnh c­
Toµn bé khu bo tån (vïng lâi) n»m trän trong 6 x∙ cña huyÖn Th­êng Xu©n hoµn toµn lµ rõng nói kh«ng
cßn d©n ë vµ canh t¸c n­¬ng rÉy n÷a, v× khi ®¾p ®Ëp, n­íc sÏ d©ng lªn tíi cét 100m hay h¬n, sÏ ngËp hÕt
®ång ruéng vµ d©n còng sÏ phi chuyÓn ®i n¬i kh¸c (tØnh Thanh Ho¸ ®∙ cã dù ¸n di chuyÓn sè d©n nµy) cô
thÓ tæng sè d©n trong vïng lâi lµ 600 hé, trong ®ã Xu©n Liªn 200 hé vµ Xu©n Mü 400 hé. Khi ®iÒu tra d©n
sinh kinh tÕ x∙ héi trong khu vùc sÏ dïng ®¬n vÞ hµnh chÝnh x∙ ®Ó thèng kª cho nªn gi÷a diÖn tÝch thèng
kª d©n sè vµ diÖn tÝch khu bo tån cã sù chªnh lÖch. V× vËy trong b¸o c¸o nµy chóng t«i sÏ thèng kª theo
®¬n vÞ x∙ c vïng ®Öm vµ vïng lâi mét c¸ch trän vÑn ®Ó tiÖn cho viÖc tÝnh to¸n vµ thèng kª.
• D©n sè
Theo sè liÖu thèng kª n¨m 1997 cho thÊy trong khu vùc cã 5.849 hé, 34.298 khÈu, ph©n bè theo c¸c x∙
nh­ (biÓu 1). thùc tÕ cho thÊy nh©n khÈu trong mét sè hé kh¸ cao, b×nh qu©n 6 ng­êi/ hé. Trong mét gia
®×nh cã 2 - 3 thÕ hÖ sinh sèng, cã nhiÒu gia ®×nh ®«ng h¬n 10 ng­êi vµ cã tõ 3-4 thÕ hÖ cïng chung sèng.
• MËt ®é d©n sè
MËt ®é d©n sè trung b×nh trong khu vùc 45 ng­êi/km 2 song sù ph©n bè d©n c­ kh«ng ®Òu nhau theo ®Þa
bµn c¸c x∙. T¹i c¸c x∙ gÇn thÞ trÊn, ven ®­êng quèc lé hoÆc c¸c ®­êng d©n sinh lín th­êng tËp trung ®«ng
®óc. Ng­îc l¹i ë vïng cao, xa, d©n c­ th­êng rÊt th­a thít, cô thÓ nh­ sau:
• MËt ®é d­íi 20 ng­êi/km 2 cã 2 x∙: B¾t Mät vµ Xu©n Liªn.
• MËt ®é d­íi 40 ng­êi/km 2 cã 3 x∙: Yªn Nh©n, Xu©n Mü vµ Xu©n LÑ.
• MËt ®é d­íi 100 ng­êi/km 2 cã 2 x∙: Xu©n Khao vµ V¹n Xu©n.
• MËt ®é d­íi 150 ng­êi/km 2 cã 2 x∙: L­¬ng S¬n vµ Xu©n CÈm.
• Tû lÖ t¨ng d©n sè
Chóng t«i lÊy sè liÖu chung cho toµn khu vùc thÊy r»ng tû lÖ t¨ng d©n sè kh¸ cao: 2,8%. Tuy cã gim dÇn
trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh­ng vÉn cßn cao h¬n so víi con sè trung b×nh toµn quèc 2,1%.
Nguyªn nh©n t¨ng d©n sè lµ do d©n trÝ cßn thÊp vµ c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh ch­a ®­îc chó träng,
®Æc biÖt lµ nh÷ng vïng s©u vïng xa, viÖc vËn ®éng kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh ch­a ®¹t kÕt qu. Qua ®iÒu tra
mét sè hé cho thÊy b×nh qu©n mçi cÆp vî chång cã tõ 4-5 con, cã nh÷ng cÆp vî chång cã tõ 9-10 con.
• D©n téc
Trong vïng ®iÒu tra cã 3 d©n téc cïng chung sèng, trong ®ã d©n téc Th¸i chiÕm ®¹i ®a sè 99,8%, cßn l¹i
lµ c¸c d©n téc kh¸c nh­ Kinh, Tµy, H’ M«ng... V× c¸c d©n téc cßn l¹i qu¸ Ýt vµ sèng xen kÏ víi nhau, nªn
cã thÓ coi c¸c d©n téc ®∙ hoµ ®ång víi nhau lµ mét. HÇu hÕt ®ång bµo c¸c d©n téc vÉn sèng dùa vµo n­¬ng
rÉy lµ chÝnh. Bn lµng th­êng ®ãng gÇn nguån n­íc cã ®Êt ®ai mµu mì ®Ó canh t¸c n«ng nghiÖp vµ ch¨n
nu«i.
• Lao ®éng vµ sù ph©n bè lao ®éng trong khu vùc
Theo kÕt qu ®iÒu tra, toµn khu vùc cã 11.105 lao ®éng chiÕm 32,5% d©n sè. Trong ®ã nam cã 5.330 lao
®éng chiÕm 48% lùc l­îng, n÷ cã 5.775 lao ®éng, chiÕm 52% lùc l­îng lao ®éng.
Lao ®éng chñ yÕu tËp trung ë khèi sn xuÊt n«ng nghiÖp. NÕu ®em c©n ®èi ®ñ sè lao ®éng cho sn xuÊt
n«ng nghiÖp th× cßn d«i ra tõ 25-30% sè lao ®éng hiÖn cã. §©y lµ nguån lao ®éng dåi dµo cã thÓ huy ®éng
vµo viÖc sn xuÊt l©m nghiÖp, x©y dùng khu bo tån vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp x∙ héi.
Trong tæng sè 11.105 lao ®éng ®­îc ph©n theo ngµnh nghÒ nh­ sau: lao ®éng n«ng nghiÖp chiÕm tíi 86%;
lao ®éng l©m nghiÖp chiÕm 4,4%; lao ®éng ngµnh nghÒ kh¸c chiÕm 9,6%; vµ trong ®ã c¸n bé c«ng nh©n
viªn chøc chØ chiÕm cã 1,5% tæng lùc l­îng lao ®éng.
16

1.4.2 C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ sö dông ®Êt trong vïng
• Sn xuÊt n«ng nghiÖp
DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c ®∙ ®­îc më réng h¬n, kh«ng cßn ®éc canh c©y lóa hoÆc c©y mµu, mµ hiÖn nay võa
trång lóa, hoa mµu vµ c©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµ. HiÖn nay ®Êt ®ai giµnh cho n«ng nghiÖp míi chØ chiÕm
cã 5% tæng diÖn tÝch tù nhiªn. Trong ®ã ®Êt trång lóa chiÕm 66% vµ 34% ®Êt trång mµu.
Sn l­îng c©y trång còng ngµy mét t¨ng do ®­îc ®Çu t­ cao vÒ kü thuËt, ph©n bãn, thuû lîi.
Tæng l­îng l­¬ng thùc quy thãc 7.624 tÊn/ n¨m, riªng lóa ®∙ chiÕm 5.115 tÊn (67%).
V× thÕ l­¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng­êi gia t¨ng tõng n¨m mét. Nh­ng sn l­îng l­¬ng thùc qua c¸c n¨m
kh«ng ®ång ®Òu, ®ã lµ do nh÷ng nguyªn nh©n sau:
• LÊy ph­¬ng thøc qung canh lµ chñ yÕu.
• N¨ng suÊt c©y trång hoµn toµn phô thuéc vµo thêi tiÕt, ch­a chñ ®éng ®­îc t­íi tiªu vµ ®Çu t­ ph©n
bãn thÊp.
• Lóa rÉy th­êng chØ gieo 2-3 n¨m, n¨ng suÊt lóa rÊt thÊp (chØ ®¹t 0,7-0,8 tÊn/ ha/ n¨m) ngoµi ra cßn bÞ
n¹n chuét, thó, chim... ph¸ ho¹i th­êng xuyªn, cã n¨m ®∙ mÊt tr¾ng (nh­ trong vô mïa n¨m nay-1998
ë c¸c rÉy lóa cña Bn §ôc, bn KhÑo x∙ B¸t Mät bÞ chuét rõng ph¸ trôi chØ trong vßng 1 tuÇn).
• C¸c c©y mÇu: Ng«, Khoai, S¾n, L¹c... cã diÖn tÝch vµ sn l­îng kh«ng ®Òu trong c¸c n¨m vµ n¨ng suÊt
còng rÊt thÊp.
• Ch¨n nu«i
Nh»m gii quyÕt søc kÐo dïng trong sn xuÊt n«ng l©m nghiÖp, cßn cung cÊp thùc phÈm t¹i chç vµ xuÊt ra
c¸c vïng xung quanh cña tØnh, ®ång thêi t¨ng nguån ph©n bãn h÷u c¬ cho c©y trång.
Ch¨n nu«i cã nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn trong khu vùc, do diÖn tÝch ®ång cá céng víi diÖn tÝch rõng tù
nhiªn réng lín, cã thÓ ch¨n th ®¹i gia sóc. Tuy vËy do nguån vèn Ýt, thó y ch­a chó träng, do ®ã ®µn gia
sóc dÔ bÞ nh÷ng dÞch bÖnh lµm h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña ®µn gia sóc trong vïng.
Sè liÖu thèng kª c¸c ®µn gia sóc trong vïng nh­ sau: 10.262 con tr©u, 4.135 con bß vµ 8.876 con lîn.
B×nh qu©n mçi mét hé cã h¬n 2 Tr©u, 1 Bß, 2 Lîn. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu loµi gia sóc kh¸c nh­ Ngùa,
Dª... vµ rÊt nhiÒu c¸c loµi gia cÇm nh­ Gµ, VÞt, Ngan, Ngçng.
• Sn xuÊt l©m nghiÖp
Trªn ®Þa bµn cã mét l©m tr­êng (L©m tr­êng Th­êng Xu©n). NhiÖm vô chÝnh cña l©m tr­êng lµ khai th¸c
vµ trång rõng trong khu vùc. HiÖn nay diÖn tÝch rõng trång ®∙ lín nh­ng sn l­îng khai th¸c ®∙ gim ®i,
kinh doanh ngµy cµng thua lç. Trong vïng, kiÓm l©m ®∙ triÓn khai c«ng t¸c giao ®Êt giao rõng víi diÖn
tÝch 50.000 ha cho c¸c hé gia ®×nh. DiÖn tÝch rõng nghÌo kiÖt vµ hçn giao gç-nøa-giang ngµy cµng t¨ng
lªn.
Tuy nhiªn, do nhËn thøc cña ng­êi d©n vÒ rõng vµ nghÒ rõng cßn rÊt h¹n chÕ cho nªn c«ng viÖc trång
rõng, bo vÖ rõng, giao ®Êt giao rõng ... cßn nhiÒu khã kh¨n. DiÖn tÝch ®Êt trång vµ n­¬ng rÉy cßn kh¸ lín.
Cã thÓ do tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp, thø ®Õn lµ chÝnh s¸ch, c¬ chÕ ch­a phï hîp, ch­a hÊp dÉn ng­êi d©n
trong kinh doanh l©m nghiÖp. §©y lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®­îc quan t©m khi x©y dùng hÖ thèng rõng bo tån
vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp x∙ héi trong khu vùc nµy.
C«ng t¸c qun lý bo vÖ rõng trong khu vùc hiªn t¹i ch­a ®­îc tèt do lùc l­îng biªn chÕ cho kiÓm l©m
ch­a ®ñ m¹nh. Trong huyÖn cã h¹t kiÓm l©m (Th­êng Xu©n), mét tr¹m kiÓm so¸t l©m sn (L­¬ng S¬n) vµ
mét ban qun lý rõng phßng hé rõng ®Çu nguån cöa §¹t.
• C«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c­
Tuy ®ång bµo trong khu vùc ®¹i ®a sè lµ ®ång bµo Th¸i, cã tËp qu¸n vµ kinh nghiÖm l©u ®êi trong canh t¸c
ruéng n­íc nh­ng vÉn cã mét sè hé cßn du canh du c­. C«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c­ ®∙ ®­îc tiÕn hµnh tõ
nh÷ng n¨m 1980. §Õn nay ®∙ c¬ bn ®Þnh c­ nh­ng ®Þnh canh cßn cÇn phi tiÕp tôc. Trong ®ã cã x∙ thuéc
vïng cao: B¸t Mät, Yªn Nh©n, Xu©n Liªn, Xu©n LÑ, Xu©n Khao. Vèn ®Þnh canh ®Þnh c­ míi chØ tËp trung
17

ë mét sè c«ng tr×nh thuû lîi nhá nh­ng th­êng xuyªn phi ®Çu t­ söa ch÷a hoÆc bÞ ph¸ háng hoµn toµn
mçi khi mïa lò vÒ hµng n¨m.
MÆt kh¸c, c¬ së h¹ tÇng ®∙ ®­îc ®Çu t­ më mang thªm nhiÒu ®o¹n ®­êng d©n sinh, tr­êng häc, tr¹m x¸...
Trî gióp ®ång bµo ph¸t triÓn kinh tÕ v­ên rõng, thu hót ®ång bµo lµm nghÒ rõng. Tuy nhiªn vÉn cßn nhiÒu
khã kh¨n vµ ch­a cã c¬ së v÷ng ch¾c.
1.4.3 C¬ së h¹ tÇng
• Giao th«ng
M¹ng l­íi ®­êng giao th«ng trong khu vùc nµy cßn rÊt Ýt vµ kh«ng ®Òu, tËp trung chñ yÕu vÒ phÝa §«ng
thuéc h¹ l­u s«ng Khao vµ s«ng Chu. PhÇn lín chØ ®i l¹i ®­îc trong mïa kh«, cßn mïa m­a viÖc ®i l¹i
gi÷a c¸c x∙ gÆp nhiÒu khã kh¨n. HÖ thèng ®­êng giao th«ng xuèng cÊp lµ mét trë ng¹i lín nh h­ëng ®Õn
viÖc chØ ®¹o sn xuÊt kinh doanh, giao l­u hµng ho¸. Trong khu vùc cã mét sè ®­êng chÝnh hiÖn ®ang
®­îc sö dông.
H¬n 70km ®­êng « t« tõ thÞ trÊn lªn Biªn giíi ViÖt-Lµo (bn KhÑo) t×nh tr¹ng ®­êng xuèng cÊp xÊu, mïa
m­a kh«ng thÓ ®i ®­îc vµ hÖ thèng cÇu cèng ®Òu kh«ng cã.
H¬n 150km ®­êng liªn x∙, liªn bn: chñ yÕu lµ ®­êng mßn, rÊt dèc vµ khã ®i l¹i, dï lµ ®i bé (kh«ng thÓ ®i
l¹i b»ng xe ®¹p).
ViÖc ®i l¹i, vËn chuyÓn chñ yÕu lµ mang v¸c trªn ®­êng mßn. Trong nhiÒu n¨m qua, sù ®Çu t­ cña nhµ
n­íc vµ ®Þa ph­¬ng vµo viÖc x©y dùng ®­êng míi, tu söa, n©ng cÊp ®­êng giao th«ng trong khu vùc rÊt
h¹n chÕ.
• Thuû lîi, thuû ®iÖn
Trªn ®Þa bµn c¸c x∙ ®Òu cã nhiÒu ®Ëp thuû lîi nhá (®Ëp d©ng) vµ c¸c hÖ thèng t­íi tiªu nhá phôc vô cho
tõng c¸nh ®ång nh­ c¸c ®Ëp trªn c¸c suèi Ruéng, suèi Hãn, suèi Pong, suèi Keu, suèi Tu...
C¸c suèi trong khu vùc (vïng th­îng nguån) ®Òu cã kh n¨ng thuû ®iÖn võa vµ nhá. Nh­ng cÇn phi ®Çu
t­ lín míi cã thÓ x©y dùng ®­îc c¸c tr¹m thuû ®iÖn Êy. Tr­íc m¾t ®ång bµo vÉn dïng m¸y thuû ®iÖn nhá
mua cña Trung Quèc, Th¸i Lan, Singapore... c«ng suÊt tõ 300, 500, 1.000 w/ m¸y. §iÖn ®­îc dïng chñ
yÕu ®Ó th¾p s¸ng, ch¹y ®µi nh­ng dÇu sao vïng rõng nói nµy còng cã ®iÖn ®Ó sinh ho¹t vµ tiÕp nhËn th«ng
tin bªn ngoµi do v« tuyÕn vµ radio cung cÊp.
1.4.4 Gi¸o dôc
Theo sè liÖu thèng kª, huyÖn Th­êng Xu©n cung cÊp tÝnh ®Õn 1997 trong vïng cã:
Tæng sè häc sinh lµ 7.956 häc sinh, trong ®ã: sè tr­êng phæ th«ng c¬ së (cÊp I vµ II) lµ 20 tr­êng víi 304
líp häc.
Sè gi¸o viªn: 396 ng­êi (trong ®ã n÷ gi¸o viªn chiÕm 20%).
Sè häc sinh ®Õn tuæi ®i häc ®Õn tr­êng ngµy cµng t¨ng, phÇn lín ®ång bµo trong vïng biÕt ®äc, biÕt viÕt.
C¬ së h¹ tÇng cho tr­êng häc ®∙ ®­îc ci thiÖn nh­ng kinh phÝ cßn h¹n chÕ so víi yªu cÇu.
1.4.5 Y tÕ
Còng theo thèng kª huyÖn cho biÕt:
Sè tr¹m y tÕ: 9 tr¹m.
Sè y b¸c sü: 20 ng­êi.
Sè y t¸, hé lý: 23 ng­êi.
B×nh qu©n cø 2000 ng­êi míi cã mét y, b¸c sü, cø 1000 d©n míi cã 1 gi­êng bÖnh.
Nh×n chung, c«ng t¸c y tÕ ®Þa ph¸t triÓn chËm, ng­êi d©n mçi khi èm ®au ®Òu phi c¸ng ra tËn huyÖn hoÆc
lªn tuyÕn trªn, cßn ë ®Þa ph­¬ng thËt sù thiÕu ph­¬ng tiÖn y tÕ vµ thuèc men.
C¸c ch­¬ng tr×nh chèng suy dinh d­ìng trÎ em, phßng chèng bÖnh cho trÎ s¬ sinh, ch­¬ng tr×nh n­íc s¹ch
n«ng th«n, kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh... Tuy ®∙ ®­îc thùc hiÖn, nh­ng hiÖu qu ch­a cao. NhÊt lµ trong c¸c
vïng s©u xa, ®ång bµo cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. §Ó thùc hiÖn tèt viÖc ch¨m sãc søc khoÎ céng ®ång,
18

®ßi hái nhµ n­íc vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn phi quan t©m ®Çu t­ h¬n n÷a cho viÖc x©y dùng c¬ së y tÕ, ®µo
t¹o y b¸c sü ng­êi ®Þa ph­¬ng ®Ó vÒ phôc vô l©u dµi cho d©n bn.
Nhµ n­íc còng cÇn nghiªn cøu trî gi¸ thuèc men, kh¸m ch÷a bÖnh kh«ng mÊt tiÒn ®èi víi ®ång bµo d©n
téc vïng s©u vïng xa vµ nh÷ng gia ®×nh chÝnh s¸ch neo ®¬n.
1.4.6 V¨n ho¸ th«ng tin
Trong khu vùc, huyÖn còng ®∙ thµnh lËp c¸c ®éi th«ng tin tuyªn truyÒn, c¸c tr¹m truyÒn thanh, c¸c ®éi
v¨n nghÖ... tõ nh÷ng n¨m 1980. HiÖn nay mét sè x∙ ®∙ cã ®iÖn l­íi ®Õn tËn trung t©m nªn ®∙ ci thiÖn
®­îc cuéc sèng tinh thÇn th«ng qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin HiÖn nay, trªn ®Þa bµn cã tíi 60% sè hé gia
®×nh cã m¸y thu thanh, 10% sè hé gia ®×nh cã m¸y thu h×nh.
19

Ch­¬ng 2. §¸nh gi¸ c¸c ®Æc tr­ng tù nhiªn vµ kinh tÕ x· héi cña khu bo tån
thiªn nhiªn Xu©n Liªn
2.1 C¸c ®Æc tr­ng vÒ tù nhiªn
2.1.1 TÝnh ®a d¹ng
Khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn lµ mét phÇn cña vïng chim ®Æc h÷u nói thÊp miÒn Trung vµ thuéc
vïng ®Þa lý ®éng vËt gi÷a B¾c Tr­êng S¬n vµ T©y B¾c ViÖt Nam. Do vËy c¸c kÕt qu ghi nhËn vÒ tÝnh ®a
d¹ng cña khu bo tån ®­îc phn ¸nh qua c¸c kÕt qu vµ dù ®o¸n d­íi ®©y:
Thµnh phÇn thùc vËt ®∙ ghi nhËn 560 loµi thùc vËt bËc cao cã m¹ch, cã thÓ dù ®o¸n r»ng khu hÖ thùc vËt
khu bo tån Xu©n Liªn sÏ cao h¬n c¸c khu kh¸c trong cïng vïng sinh th¸i nh­: Pï Hu, BÕn En, KÎ Gç v×
khu bo tån Xu©n Liªn cã khong 5.000 ha rõng kÝn th­êng xanh vµ rõng thø sinh ë ®é cao tõ 800m ®Õn
1.600m, trong khi ®ã ba khu nªu trªn kh«ng cã rõng ë trªn ®é cao nµy. KÕt qu so s¸nh sù ®a d¹ng cña
c¸c loµi thùc vËt ë c¸c khu bo tån trong vïng d­íi ®©y lµ minh chøng cho sù ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi
thùc vËt khu bo tån Xu©n Liªn.
Bng 9. So s¸nh thµnh phÇn thùc vËt Xu©n Liªn víi mét sè khu bo trong vïng sinh th¸i
Khu bo tån DiÖn tÝch Sè hä Sè chi Sè loµi
B¹ch M∙ 22.031 124 351 501
Phong §iÒn vµ §akR«ng 69.474 118 366 597
KÎ Gç 24.801 117 367 567
Vò Quang 55.630 111 275 328
Pï Huèng 50.075 117 342 612
Pï Ho¹t 67.231 124 427 763
BÕn En 38.153 134 412 597
Pï Hu 15.595 102 324 509
Pï Lu«ng 17.662 148 389 552
Xu©n Liªn 23.600 124 381 560
Khu hÖ ®éng vËt cã x­¬ng sèng (Vertebrate) b­íc ®Çu ®∙ ghi nhËn 225 loµi trong ®ã thó cã 38, chim cã
134 loµi, bß s¸t vµ Õch nh¸i 53 loµi.
Tuy vËy cã thÓ kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n r»ng thµnh phÇn loµi thó ë ®©y t­¬ng ®­¬ng víi khu bo tån thiªn
KÎ Gç, nh­ng h¬n h¼n KÎ Gç Ýt nhÊt hai loµi: loµi Mang nhá ch­a ®­îc m« t vµ ®Þnh lo¹i vµ loµi Mang
Roosevelt. Thµnh phÇn loµi chim còng t­¬ng ®­¬ng víi KÎ Gç vµ ch¾c ch¾n phong phó h¬n c¸c khu bo
tån kh¸c cña vïng B¾c Trung Bé nh­: Pï Lu«ng, Pï Hu, BÕn En.
Bng 9 so s¸nh thÇnh phÇn loµi ®éng vËt hoang d∙ Xu©n Liªn víi c¸c khu bo tån trong khu vùc thùc tÕ
kÕt qu ®iÒu tra ë hai nhãm chim vµ thó ë khu vùc Xu©n Liªn cßn Ýt thêi gian vµ thêi gian ®iÒu tra vµo
mïa thu nªn nhiÒu loµi chim rÊt khã ph¸t hiÖn do kh«ng phi mïa sinh sn cña chóng. Nh­ng tiªn ®o¸n
ch¾c ch¾n r»ng Xu©n Liªn lµ n¬i cã gi¸ trÞ ®a d¹ng cao h¬n c¸c khu bo tån hiÖn cã trong tØnh Thanh Ho¸.
Bng 10. Sù ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi ®éng vËt hoang d· cña c¸c khu bo tån
trong cïng vïng sinh th¸i
Khu bo tån Thó Chim Bß s¸t Õch nh¸i
Cóc Ph­¬ng 64 137 36 17
BÕn En 61 167 39 21
KÎ Gç 47 270 30 17
B¹ch M∙ 55 158 - -
Phong §iÒn - §akr«ng 44 173 19 6
Xu©n Liªn 38 134 34 19
Qua ®iÒu tra kho s¸t ®∙ thèng kª ®­îc 53 loµi bß s¸t vµ Õch nh¸i, so víi c¸c vïng l©n cËn nh­: KBTTN
Vò Quang (Hµ TÜnh) vïng T©y NghÖ An, VQG BÕn En (Thanh Ho¸), VQG Cóc Ph­¬ng (Ninh B×nh),
VQG Ba V× (Hµ T©y), VQG Tam §o (ba tØnh Phó Thä, VÜnh Phóc vµ Th¸i Nguyªn) cho thÊy thµnh phÇn
loµi bß s¸t, Õch nh¸i Xu©n Liªn t­¬ng ®­¬ng khu vùc T©y NghÖ An, Vò Quang, Cóc Ph­¬ng vµ Ba V×, chØ
20

thua kÐm VQG BÕn En vµ Tam §o tõ sè hä, sè loµi, còng nh­ sè loµi quý hiÕm ghi trong NghÞ §Þnh
18/H§BT vµ S¸ch §á ViÖt Nam, riªng VQG Tam §o cßn cã sè bé nhiÒu h¬n.
Bng 11. So s¸nh thµnh phÇn loµi ë mét sè khu vùc l©n cËn
Khu
DiÖn tÝch
(ha) Sè bé
Thµnh phÇn loµi
Sè hä Sè loµi
S§
1. Xu©n Liªn 23.610 4 19 53 15
2. BÕn En 16.643 4 20 68 19
3. T©y NghÖ An - 4 19 56 15
4. Vò Quang 55.630 4 18 58 16
5. Cóc Ph­¬ng 25.000 4 17 59 11
6. Ba V× 7.000 4 16 62 11
7. Tam §o 19.000 6 21 103 22
Xu©n Liªn so víi toµn quèc 57% 58% 16%
So víi toµn quèc, hÖ bß s¸t, Õch nh¸i Xu©n Liªn cã sè bé b»ng 57,14%; sè hä 57,58% vµ sè loµi 15,59%.
Tuy nhiªn, nÕu ®­îc nghiªn cøu kü h¬n, trong thêi gian dµi h¬n trªn mäi ®Þa h×nh, sinh cnh th× ch¾c ch¾n
thµnh phÇn loµi ë Xu©n Liªn cßn t¨ng h¬n nhiÒu.
§Æc tr­ng cña khu hÖ b­ím vµo mïa thu cña miÒn B¾c vµ miÒn Trung ViÖt nam lµ møc ®é ®a d¹ng kh¸
cao. §iÒu nµy dÔ dµng nhËn thÊy qua sù thay ®æi vÒ tÝnh ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi gi÷a mïa xu©n vµ
mïa hÌ trong mét sè hä nh­ Pieridae, Papilionidae, Amathusiidae... cô thÓ khi kho s¸t khu hÖ b­ím v­ên
Quèc gia Ba BÓ vµo mïa xu©n (th¸ng 4) vµ mïa thu (th¸ng 11) cho kÕt qu t­¬ng tù nhau lµ 193 vµ 196
loµi trong khi sè loµi quan s¸t ®­îc thuéc hä Papilionidae l¹i cã sù sai kh¸c ®¸ng kÓ: 22 loµi ghi nhËn
®­îc trong mïa xu©n vµ 9 loµi trong mïa thu. Víi hä Nymphalidae l¹i cho kÕt qu ng­îc l¹i, phÇn lín c¸c
loµi thuéc hä nµy l¹i ®­îc ghi nhËn vµo mïa thu (Monastyrskii et al. 1998).
Do cã sù sai kh¸c nh­ vËy nªn khi so s¸nh sù ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau, chóng
t«i chØ sö dông c¸c sè liÖu ®∙ thu ®­îc trong c¸c ®ît kho s¸t vµo mïa thu (tõ th¸ng 9-11). Møc ®é gièng
nhau gi÷a c¸c khu hÖ b­ím ®­îc ®anh gi¸ dùa vµo "Bng chØ sè gièng nhau cña Sorenson" ®­îc tÝnh to¸n
vµ m« t dùa theo Magurran (1988). Bng nµy sÏ ®¸nh gi¸ vÒ møc ®é ®a d¹ng β hoÆc ®a d¹ng vÒ mÆt sinh
cnh gi÷a c¸c vïng nghiªn cøu. Trong Bng nµy C S ®­îc tÝnh theo c«ng thøc C S = 2j/(a+b), trong ®ã:
j - sè loµi gièng nhau ë c 2 vïng kho s¸t
a - sè loµi chØ t×m thÊy ë vïng A
b - sè loµi chØ t×m thÊy ë vïng B
Gi¸ trÞ C S cµng cao cµng th× møc ®é gièng nhau vÒ thµnh phÇn loµi hay ®é "tô tËp" gi÷a 2 vïng kho s¸t
cµng lín. C¸c chØ sè so s¸nh møc ®é gièng nhau theo tõng hä vµ c khu hÖ b­ím gi÷a c¸c vïng kho s¸t
®­îc thÓ hiÖn trong bng 12.
Bng12. ChØ sè gièng nhau Sorenson's C S cña mét sè vïng ®· kho s¸t
Xu©n Liªn Vò Quang Pï M¸t BÕn En Cóc Ph­¬ng Ba BÓ Hoµng Liªn S¬n
TÊt c c¸c loµi 0.544 0.500 0.484 0.463 0.439 0.264
Papilionidae 0.687 0.636 0.667 0.488 0.500 0.228
Pieridae 0.583 0.438 0.352 0.387 0.432 0.275
Danaidae 0.571 0.640 0.667 0.571 0.608 0.666
Nymphalidae 0.579 0.515 0.560 0.523 0.423 0.363
Satyridae 0.558 0.626 0.353 0.512 0.533 0.117
Amathusiidae 0.769 0.750 0.200 0.833 0.715 0.200
Riodinidae 0.800 0.545 0.400 0.600 0.444 0.545
Lycaenidae 0.509 0.358 0.235 0.343 0.400 0.250
Hesperiidae 0.286 0.353 0.400 0.395 0.319 0.038
2.1.2 TÝnh ®Æc thï
• HÖ sinh th¸i
Khi nghiªn cøu vÒ thm thùc vËt ë khu bo tån Xu©n Liªn cho thÊy hÇu hÕt c¸c hÖ sinh th¸i rõng ë ®é cao
d­íi 700 hoÆc 800m ®∙ bÞ biÕn ®æi do t¸c ®éng cña con ng­êi. DiÖn tÝch rõng th­êng xanh kÝn ë ®é cao
21

trªn 700m vµo khong 5.000 ha chiÕm 21% tæng diÖn tÝch khu bo tån. HÖ sinh th¸i nµy hiÖn cßn ë vïng
rõng nói thÊp miÒn Trung sÏ cã ý nghÜa lín ®èi víi c«ng t¸c bo tån thiªn nhiªn. Trong tæng sè 23.610 ha
cã 18.522 ha rõng bao phñ chiÕm 78,46%; rõng nguyªn sinh cã 2.243 ha chiÕm 9,5%, rõng thø sinh
16.279 ha chiÕm 70%. Toµn bé sinh cnh rõng cña khu bo tån Xu©n Liªn ®Òu lµ n¬i ë kh«ng thÓ thiÕu
®­îc cña tÊt c c¸c loµi ®éng vËt hoang d∙ ghi nhËn ë ®©y. §Æc biÖt cã ý nghÜa víi loµi thó lín nh­ Hæ,
B¸o, GÊu, V­în, c¸c loµi KhØ, Mang nhá, vµ c¸c loµi chim lín nh­ Hång Hoµng, Gµ l«i tr¾ng, Gµ tiÒn.
• C¸c loµi bÞ ®e do¹
Tæng sè 365 loµi ®éng vËt hoang d∙ cã 37 loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam chiÕm 10%, trong ®ã cã nhiÒu loµi
®ang bÞ ®e do¹ nghiªm träng vµ ®­îc ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam vµ thÕ giíi phÇn lín tËp trung ë líp thó.
Khu hÖ thùc vËt cã 25 loµi ghi trong s¸ch ®á ë c¸c cÊp bÞ ®e do¹ kh¸c nhau, kÕt qu ®­îc tãm t¾t ë bng
13. Sù hiÖn diÖn cña nhiÒu loµi ®ang ë c¸c cÊp ®e do¹ quèc tÕ vµ quèc gia cho khu vùc chøng tá tÝnh kh
thi hay møc ®é cÇn thiÕt thµnh lËp khu bo tån ë Xu©n Liªn.
Bng 13. Sè loµi ®éng vµ thùc vËt cã trong s¸ch ®á ViÖt Nam vµ ThÕ giíi
Giíi/Líp Sè loµi trong S§VN Sè loµi trong S§TG
Thùc vËt 24 6
Thó 14 11
Chim 7 8
Bß s¸t, Õch nh¸i 15 1
B­ím 1 0
Tæng 61 25
Trong sè 560 loµi thùc vËt cã 25 loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam vµ s¸ch ®á ThÕ Giíi chiÕm 0,25% tæng sè
loµi ®∙ biÕt cña ViÖt Nam vµ 4,46% sè loµi ®∙ biÕt trong khu vùc. C¸c loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam cã 9
loµi thuéc nhãm sÏ nguy cÊp (V), 4 loµi thuéc nhãm bÞ ®e do¹ (T) vµ 7 loµi thuéc nhãm biÕt kh«ng chÝnh
x¸c (K). Trong sè 6 loµi cã 1 loµi thuéc nhãm sÏ nguy cÊp vµ 5 loµi thuéc nhãm hiÕm (IUCN, 1997). NhvËy,
khu vùc Xu©n Liªn rÊt xøng ®¸ng n»m trong hÖ thèng c¸c khu bo tån thiªn nhiªn cña n­íc ta.
Khu hÖ thó cã 14 loµi ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon., 1992) chiÕm 38% bao gåm 6 loµi ë cÊp ®ang bÞ
®e do¹ nghiªm träng (Endangered), vµ 8 loµi sÏ bÞ ®e do¹ (Vulnerable). vµ 11 loµi cã trong s¸ch ®á ThÕ
Giíi (IUCN, 1996) chiÕm 30%, trong ®ã cã 2 loµi nhãm EN, vµ 9 loµi nhãm VU.
Bng 14. Danh s¸ch c¸c loµi thó cã trong s¸ch ®á theo c¸c cÊp bÞ ®e do¹ kh¸c nhau
TT Tªn loµi TTS§ ViÖt Nam TTS§ ThÕ Giíi
1 Cu li lín Nycticebus coucang V VU
2 Cu li nhá N. pygmaeus V VU
3 KhØ mÆt ®á Macaca arctoides V VU
4 KhØ mèc M. assamensis V VU
5 V­în m¸ tr¾ng Hylobates leucogenys E EN
6 Chã sãi Cuon alpinus E VU
7 GÊu chã Ursus malayanus E VU
8 GÊu ngùa U. thibetanus E VU
9 CÇy mùc Arctictis binturong V
10 Beo löa Catopuma temminckii V
11 B¸o gÊm Pardofelis nebulosa V VU
12 Hæ Panthera tigris E EN
13 Bß tãt Bos gaurus E VU
14 S¬n d­¬ng Naemorhedus sumatraensis V VU
Tæng 14 11
Trong tæng sè 134 loµi chim cã 7 loµi ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon., 1992) vµ 8 loµi ghi trong s¸ch
®á ThÕ Giíi lµ nh÷ng loµi cã vïng ph©n bè hÑp vµ ®ang bÞ ®e do¹ mang tÝnh toµn cÇu (Collar et al. 1994).
C¸c loµi trong s¸ch ®á ViÖt Nam: Hång Hoµng Buceros bicornis, NiÖc n©u Anorrhinus tickelli, Hï lµo
Strix leptogrammica, Má réng xanh Psarisomus dalhousiae, Kh¸ch ®u«i cê Temnurus temnurus, Kh­íu
x¸m Garrulax maesi, Kh­íu má dµi Jabouilleia danjoui.
22

C¸c loµi ghi trong s¸ch ®á ThÕ Giíi: NiÖc n©u Anorrhinus tickelli, §u«i côt h«ng xanh Pitta soror, GiÎ
cïi bông vµng Cissa hypoleuca, GiÎ cïi vµng Urocissa whiteheadi, C« c« xanh Cochoa viridis, Kh­íu
x¸m Garrulax maesi, Kh­íu má dµi Jabouilleia danjoui, Kh­íu má réng ®u«i ng¾n Paradoxornis
davidianus.
Do thêi gian kho s¸t h¹n hÑp trong sè c¸c loµi chim ghi nhËn cho Xu©n Liªn hiÖn ch­a cã loµi nµo ë cÊp
®e do¹ cao nh­: RÊt nghiªm träng (Critical), Nghiªm träng (Endangered) vµ duy nhÊt cã hai loµi Kh­íu
má réng ®u«i ng¾n Paradoxornis davidianus vµ Kh­íu má dµi Jabouilleia danjoui ë cÊp s¾p bÞ ®e do¹
(Vulnerable).
Khi so s¸nh sè l­îng c¸c loµi chim bÞ ®e do¹ cña c¸c khu bo tån thiªn nhiªn gÇn nhau trong cïng mét
vïng sinh th¸i (vïng sinh th¸i sè 66-Northern Indochina subtropical forest) vµ ë cïng trong tØnh Thanh
Ho¸ ®Ó thÊy râ gi¸ trÞ cña c¸c khu bo tån trong khu vùc.
Bng 15. So s¸nh c¸c loµi chim bÞ ®e do¹ cña c¸c khu bo tån trong cïng ®¬n vÞ sinh th¸i vµ
trong tØnh Thanh Ho¸
Loµi Xu©n Cóc Pu Pu Hu BÕn En Pï Ho¹t Pu
Loµi sÏ bÞ ®e do¹
Liªn Ph­¬ng Luong
Huèng
Arborophila charltonii *
Picus rabieri *
Alcedo hercules * *
Jabouilleia danjoui
Loµi gÇn bÞ ®e do¹
* * *
Anorrhinus tickelli * * * * * * *
Treron sieboldii *
Icthyophaga icthyaetus *
Microhierax melanoleucus * *
Mycteria leucocephalus *
Pitta soror * * * * *
P. elliotii * *
Urocissa whiteheadi * * * *
Cissa hypoleucos * * * * * *
Cochoa viridis *
Garrulax maesi * *
Paradoxornis davidianus *
Alcippe rufogularis * *
Tæng 9 11 3 2 7 5 5
KÕt qu trªn cho thÊy khu bo tån Xu©n Liªn cã sè l­îng loµi chim hiÖn ®ang bÞ ®e do¹ cao h¬n c¸c khu
kh¸c trong vïng vµ chØ thua kÐm v­ên quèc gia Cóc Ph­¬ng. §iÒu ®ã cã thÓ gii thÝch r»ng:
• Xu©n Liªn cã diÖn tÝch thm thùc vËt rõng th­êng xanh khong 5.000 ha ë ®é cao trªn 800m mµ c¸c
khu nh­ BÕn En, Pï Hu, Pï Lu«ng kh«ng cã ®­îc.
• Xu©n Liªn vµ c¸c khu kh¸c nh­ Pï Ho¹t, Pï Huèng cã thÓ cã sè l­îng c¸c loµi chim bÞ ®e do¹ nhnhau
nh­ng do thêi gian vµ tr×nh ®é chuyªn gia kho s¸t cña hai khu Pï Ho¹t vµ Pï Huèng ch­a ®ñ ®Ó
®¹t ®­îc con sè 8 loµi chim bÞ ®e do¹ nh­ Xu©n Liªn.
Líp bß s¸t Õch nh¸i cã 15 loµi ghi trong s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon., 1992), trong ®ã nhãm E (Endangered)
1 loµi, nhãm R (Rare) 2 loµi, nhãm V (Vulnerable) 6 loµi, nhãm T (Threatened) 6 loµi. NÕu so s¸nh víi
c¸c khu kh¸c nh­ BÕn En (19 loµi), T©y NghÖ An (15 loµi), Vò Quang (16), Cóc Ph­¬ng (11) cho thÊy
r»ng sè l­îng c¸c loµi bß s¸t, Õch nh¸i bÞ ®e do¹ ë Xu©n Liªn cao h¬n Cóc Ph­¬ng vµ t­¬ng ®­¬ng víi c¸c
khu l©n cËn kh¸c cña vïng vµ tØnh Thanh Ho¸.
Khu hÖ b­ím chØ ghi nhËn mét loµi Rhinopalpa polynice ë t×nh tr¹ng hiÕm gÆp ë ViÖt Nam thuéc hä
b­ím Ph­îng (Nymphalidae).
23

2.1.3 TÝnh ®Æc h÷u
Xu©n Liªn lµ mét bé phËn cña khu vùc chim ®Æc h÷u vïng nói thÊp miÒn Trung do ®ã ngoµi c¸c loµi chim
®Æc h÷u cho vïng cßn ghi nhËn c¸c nhãm loµi kh¸c ®Æc h÷u cho ViÖt Nam. T¹i ®©y ®∙ ghi nhËn 4 loµi
thùc vËt ®Æc h÷u lµ Cinnamomum balansae, Colona poilanei, Croton bonianus vµ Macaranga balansae.
Trong sè c¸c loµi thó ghi nhËn ®­îc cã hai loµi ®Æc h÷u hÑp bao gåm V­în m¸ tr¾ng Hylobates
leucogenys vµ Mang Roosevelt Muntiacus rooseveltorum. §∙ t×m thÊy hai loµi chim ®Æc h÷u lµ: Kh­íu
má dµi Jabouilleia danjoui (®Æc h÷u cña ViÖt Nam) vµ Thµy chïa ®Ýt ®á Megalaima lagrandieri (®Æc h÷u
cña ViÖt Nam vµ Lµo), Bß s¸t Õch nh¸i cã hai loµi ®Æc h÷u cho ViÖt Nam lµ Rïa hép tr¸n vµng
Cistoclemmys galbinifrons vµ Õch v¹ch Rana microlineata. TÝnh ®Æc h÷u cña khu hÖ b­ím cã c¸c ®Æc
tr­ng sau ®©y:
HÇu hÕt c¸c loµi ®­îc ghi nhËn cã giíi h¹n ph©n bè thuéc b¸n ®o §«ng D­¬ng vµ khu vùc §«ng !(%
Trong ®ã cã 85 loµi (chiÕm 59,4%) cã giíi h¹n ph©n bè ë vïng §«ng !)(28 loµi (chiÕm 19,6%) cã giíi
h¹n ph©n bè ë tiÓu vïng §«ng D­¬ng. Ngoµi ra cã 14 loµi (chiÕm 9,8%) cã giíi h¹n vïng ph©n bè thuéc
B¾c §«ng D­¬ng, 11 loµi cã giíi h¹n ph©n bè më réng tíi vïng NhiÖt ®íi Indo-Australia vµ cã 2 loµi
mang ®Æc tr­ng cña vïng ph©n bè Cæ NhiÖt ®íi.
C¸c loµi b­ím ®Æc h÷u cho ViÖt Nam tËp trung ë hai hä Satyridae vµ Amathusiidae (10 loµi). Mét sè loµi
®Æc h÷u ®¸ng chó nh­ Neorina patria westwoodi, Lethe syrcis, L. naga, Mycalesis misenus vµ Enispe
euthymius sychaeus. Loµi Celaenorrinhus vietnamicus míi ®­îc m« t (Devyatkin, 1997) hiÖn nay chØ ghi
nhËn tõ khu bo tån thiªn nhiªn Pï M¸t vµ v­ên Quèc gia Cóc Ph­¬ng.
2.2 §¸nh gi¸ vÒ gi¸ trÞ phßng hé vµ bo vÖ nguån n­íc cña khu vùc
2.2.1 Phßng hé ®Çu nguån
Thm thùc vËt khu bo tån Xu©n Liªn cã ý nghÜa lín lao vµ ®ãng vai trß quan träng trong viÖc phßng hé
®Çu nguån, bo vÖ nguån n­íc, chèng sãi mßn ®Êt, ®Æc biÖt lµ n¬i sèng cña nhiÒu loµi sinh vËt trong khu
vùc.
Thm thùc vËt rõng trong khu bo tån lµ mét phÇn cña l­u vùc s«ng Chu hiÖn ®∙ vµ ®ang cung cÊp vµ ®iÒu
tiÕt nguån n­íc cho c«ng tr×nh ®Ëp thuû lîi B¸i Th­îng ®∙ ®­îc x©y dùng c¸ch ®©y 70 n¨m. Theo dù ¸n
®∙ ®­îc phª chuÈn mét hÖ thèng thuû lîi, thuû ®iÖn thø hai s¾p ®­îc x©y dùng ë cöa §¹t lín h¬n nhiÒu
lÇn c«ng tr×nh B¾c th­îng ®Ó t­íi tiªu cho hµng chôc v¹n ha ruéng lóa cña vïng ®ång b»ng Thanh Hãa.
C«ng tr×nh thuû lîi, thuû ®iÖn cöa §¹t víi diÖn tÝch vïng ngËp lßng hå khong 7.000 ha (cèt ngËp 100m),
trong ®ã diÖn tÝch lßng hå n»m trong khu bo tån Xu©n Liªn ®ang ®­îc ®Ò xuÊt x©y dùng khong 1.716
ha. Nh­ vËy diÖn tÝch ngËp n­íc sÏ bao gåm diÖn tÝch ®Êt ë cña c¸c x∙ Xu©n Mü, Xu©n Liªn ®ang ®Þnh cë
däc c¸c thung lòng s«ng Chu, s«ng Khao vµ ®iÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp. DiÖn tÝch rõng trong khu vùc bo
tån sÏ kh«ng bÞ tæn thÊt hoÆc ngËp n­íc. §iÒu ®ã chØ cã thÓ mang l¹i hiÖu qu cho c«ng t¸c bo tån. Mét
®iÒu ch¾c ch¾c r»ng khÝ hËu trong tiÓu vïng sÏ thay ®æi cã lîi cho c¸c loµi ®éng vËt hoang d∙ cña khu vùc
bo tån.
2.2.2 Bo tån ®Êt
HÇu hÕt c¸c hÖ sinh th¸i rõng trong vïng ®Ò xuÊt cho khu bo tån Xu©n Liªn ®Òu ®­îc che phñ trªn c¸c
®Þa h×nh ®åi vµ nói cã ®é dèc lín nªn ®Êt ë ®©y rÊt dÔ bÞ tæn th­¬ng nÕu kh«ng cã thm thùc b× ®ñ chÊt
l­îng. HiÖn t¹i trong khu vùc ®∙ cã c¸c v¹t nhá kh«ng cã rõng vµ kÕt qu lµ ®Êt ®∙ bÞ tho¸i ho¸. TÇng ®Êt
mïn mÇu mì trong khu vùc máng dÔ bÞ xãi mßn nÕu kh«ng cã thm che tèt. H¬n thÕ n÷a chÊt l­îng cña
nguån n­íc cña c«ng tr×nh thuû lîi vµ thuû ®iÖn hiÖn t¹i vµ l©u dµi phô thuéc nhiÒu vµo hµng lo¹t c¸c lo¹i
®Êt trong khu vùc cã ®­îc bo tån hay kh«ng. §iÒu nµy cÇn phi ®¹t ra trong viÖc x©y dùng c¸c chiÕn l­îc
bo tån rõng vµ ®a d¹ng sinh häc l©u dµi cña khu bo tån sau nµy.
2.3 §¸nh gi¸ vÒ kinh tÕ x· héi khu vùc sung quanh khu bo tån Xu©n Liªn
Qua sè liÖu ®iÒu tra thu thËp vÒ hiÖn tr¹ng kinh tÕ x∙ héi cña c¸c x∙ trong vïng bo tån Xu©n Liªn cã thÓ
®¸nh gi¸ mét c¸ch tæng qu¸t nh­ sau:
C¸c x∙ th­îng nguån s«ng Khao, s«ng Chu nµy lµ mét vïng cã tiÒm n¨ng lín vÒ ®Êt ®ai. DiÖn tÝch ®Êt
thung lòng n»m vïng thÊp hay c¸c lßng cho, bån ®i¹ vïng th­îng nguån lµ n¬i thuËn tiÖn cho c¸c canh
t¸c n«ng nghiÖp, trång c©y l­¬ng thùc, c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu vµ kh n¨ng N«ng L©m kÕt hîp.
24

Lµ n¬i sinh sèng cña ®ång bµo c¸c d©n téc, cã tíi 99,8% hay h¬n lµ d©n téc Th¸i, ngoµi ra hai d©n téc
Kinh vµ Tµy chiÕm tû lÖ rÊt Ýt.
Tr×nh ®é d©n trÝ cßn thÊp, phong tôc tËp qu¸n cßn l¹c hËu. Tuy lµm n«ng nghiÖp vµ trång lóa n­íc l©u ®êi
nh­ng ®ång bµo vÉn ch­a biÕt th©m canh c©y lóa b»ng thñy lîi vµ bãn ph©n, chØ quen ph¸t n­¬ng lµm rÉy.
N¨ng suÊt c©y trång thÊp, dÉn ®Õn sù thiÕu ®ãi th­êng xuyªn.
Lµ khu vùc cã nguån lao ®éng dåi dµo song do nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn, chñ yÕu lµ lao ®éng thñ c«ng
cã tÝnh truyÒn thèng... nªn sù ph©n c«ng lao ®éng rÊt gin ®¬n. Tr×nh ®é lao ®éng thÊp, chñ yÕu lao ®éng
thñ c«ng, ph­¬ng tiÖn sn xuÊt còng ®¬n gin, n¨ng suÊt thÊp. NÒn kinh tÕ vÉn mang tÝnh tù cung tù cÊp,
ch­a phæ cËp ®­îc tiÕn bé kü thuËt trong canh t¸c n«ng l©m nghiÖp. C¸c c¬ së sn xuÊt c«ng nghiÖp vµ
tiÓu thñ c«ng nghiÖp ch­a ph¸t triÓn, quy m« nhá bÐ, ph©n t¸n, ch­a cã t¸c dông l«i kÐo nÒn kinh tÕ khu
vùc ph¸t triÓn.
DÞch vô th­¬ng nghiÖp chñ yÕu lµ hµng tiªu dïng nh­ng míi chØ tËp trung ë thÞ trÊn vµ vïng thÊp. Cßn ë
c¸c vïng xa th× nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu vÉn cßn khan hiÕm, ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu tiªu dïng cña
ng­êi d©n.
L©m tr­êng quèc doanh ®ãng trªn ®Þa bµn ®∙ nhiÒu n¨m song ch­a ph¸t huy ®­îc vai trß nßng cèt thóc
®Èy nÒn kinh tÕ l©m nghiÖp khu vùc ph¸t triÓn vµ c«ng t¸c chuyÓn giao kü thuËt l©m nghiÖp tiÕn hµnh vÉn
cßn chËm.
• VÒ c¬ së h¹ tÇng
§­êng giao th«ng vËn ti cßn qu¸ Ýt, chÊt l­îng ®­êng xÊu, chØ ®i l¹i ®­îc trong mïa kh«. MËt ®é ®­êng
liªn x∙, liªn th«n kh¸ th­a, chÊt l­îng xÊu, chñ yÕu lµ ®­êng mßn vµ bÞ cn trë th­êng xuyªn khi mïa
m­a vÒ: lò lôt, s¹t lë, c©y ®æ... ®Òu kh«ng thÓ qua ®­îc.
• VÒ y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸, th«ng tin trong khu vùc nh×n.
Chung còng ®∙ cã nhiÒu tiÕn bé. X∙ nµo còng cã tr­êng häc, tr¹m x¸. Song, vÒ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt
bÞ kü thuËt cßn nghÌo, l¹c hËu, ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu häc tËp, ch÷a bÖnh hoÆc giao l­u v¨n ho¸
th«ng tin trong khu vùc.
C«ng t¸c ®Þnh canh ®Þnh c­ ®∙ tiÕn hµnh nh­ng nguån vèn qu¸ Ýt vµ nhá giät, ch­a ®Çu t­ cã träng t©m
träng ®iÓm... v× thÕ hiÖu qu ch­a cao.
C¸c ho¹t ®éng nh h­ëng ®Õn sinh th¸i m«i tr­êng.
TËp qu¸n canh t¸c n­¬ng rÉy, du canh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng suy tho¸i ®Êt ®ai, tµi nguyªn rõng. HiÖn nay ®¹i
®a sè lµ rõng thø sinh nghÌo kiÖt, rõng tre nøa, rõng phôc håi do hËu qu cña canh t¸c n­¬ng rÉy.
Khai th¸c gç tr¸i phÐp vµ bu«n b¸n gç lµm cho rõng trong vïng ngµy cµng kiÖt quÖ h¬n, ®Êt trèng ®åi nói
träc ngµy cµng lan réng, ®Êt ®ai ngµy cµng bÞ tho¸i ho¸.
TËp qu¸n s¨n, b¾t, bÉy ®éng vËt cña nh©n d©n ®∙ lµm gim ®¸ng kÓ c¸c loµi ®éng vËt trong khu vùc, nh
h­ëng trùc tiÕp ®Õn ®a d¹ng sinh häc cña vïng.
2.4 §¸nh gi¸ tÝnh kh thi cña khu vùc
Qua m« t vµ ®¸nh gi¸ vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tÝnh ®a d¹ng sinh häc vµ ®Æc ®iÓm d©n sinh kinh tÕ cña khu
vùc Xu©n Liªn ®∙ chØ ra r»ng:
• Gi¸ trÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc cña khu vùc cã tÇm quan träng quèc gia vµ quèc tÕ phn ¸nh sù cÇn thiÕt
phi x©y dùng mét ph­¬ng ¸n ®Ó bo tån vµ ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ tiÒm n¨ng to lín vÒ rõng vµ ®a d¹ng
sinh häc cña khu vùc Xu©n Liªn.
• Khu vùc lµ mét bé phËn cña rõng nói thÊp miÒn Trung ®∙ vµ ®ang bÞ tæn th­¬ng do c¸c ho¹t ®éng
kinh tÕ cña con ng­êi. §©y lµ c¬ héi duy nhÊt ®Ó lùa chän gi÷a bo tån thiªn nhiªn vµ ph¸t triÓn c¸c
dù ¸n ph¸t triÓn céng ®ång mét c¸ch hµi hoµ.
25

• Bo vÖ rõng ®Çu nguån vµ bo tån nguån n­íc vµ ®Êt trong khu vùc còng cã tÇm quan träng ®èi víi
c«ng tr×nh thuû lîi vµ thuû ®iÖn Cöa ®¹t vµ B¸i th­îng ë phÇn trung l­u s«ng Chu hiÖn t¹i vµ l©u dµi.
• TiÒn n¨ng ®Êt ®ai, vµ vai trß cña c¸c céng ®ång ®Þa ph­¬ng trong khu vùc cÇn thiÕt ®­îc ®Çu t­ ®Ó bo
tån bÒn v÷ng ®a d¹ng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ céng ®ång mét c¸ch hµi hoµ.
26

Ch­¬ng 3. C¸c nh©n tè nh h­ëng ®Õn viÖc thµnh lËp khu bo tån thiªn nhiªn
Xu©n Liªn
3.1 C¸c nh©n tè tù nhiªn
TÝnh kh thi cña khu vùc ®èi víi viÖc thµnh lËp khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn t­¬ng ®èi cao nh­ng
trong qu¸ tr×nh x©y dùng khu bo tån phi l­u ý c¸c nh©n tè tù nhiªn cã thÓ nh h­ëng tíi.
3.1.1 §Þa h×nh
§Þa h×nh trong ph¹m vi khu bo tån kh¸ ®a d¹ng do bÞ chia c¾t bëi nhiÒu hÖ thuû lín vµ nhá cu c¸c con
suèi ®æ vÒ s«ng Khao ë phÇn phÝa b¾c vµ c¸c suèi ®æ vµo NËm Kue lµ nh¸nh chÝnh cña s«ng Chu ë phÝa
nam khu bo tån. §iÒu nµy sÏ g©y trë ng¹i cho c«ng viÖc x©y dùng c¸c tr¹m bo vÖ cña khu bo tån còng
nh­ cho c«ng t¸c tuÇn tra, kiÓm so¸t viÖc chÆt ph¸ rõng vµ s¨n b¾n ®éng vËt trong khu bo tån. Do ®Þa
h×nh dèc ng¾n vµ lín th­êng cã lò lín sau c¸c trËn m­a vÒ mïa m­a nªn viÖc chän vÞ trÝ c¸c tr¹m bo vÖ
hoÆc chÊt l­îng x©y dùng c¸c c«ng tr×nh cÇn phi chó ý ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn trªn.
§Þa h×nh dèc, rõng bao phñ chñ yÕu trªn 700m nÕu khai th¸i qu¸ møc vµ ®èt n­¬ng lµm rÉy sÏ lµm rõng
gim chÊt l­îng, kh n¨ng t¸i t¹o chËm vµ ®Êt bÞ röa tr«i, thêi gian phôc håi sÏ l©u dµi. Khu vùc chÝnh
gi÷a ranh giíi phÝa b¾c cña khu bo tån chØ c¸ch vïng d©n c­ qua s«ng Khao do vËy c¸c ho¹t ®éng cña
céng ®ång d©n c­ cña c¸c Lµng Due rÊt dÔ nh h­ëng ®Õn khu bo tån. C«ng t¸c qun lý bo vÖ phi ®­îc
­u tiªn ë khu vùc nµy ch¼ng h¹n t¹i ®©y phi cã tr¹m bo vÖ ®Ó kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña ng­êi d©n
trong khu bo tån.
3.1.2 KhÝ hËu
KhÝ hËu trong vïng mang tÝnh nhiÖt ®íi giã mïa, l­îng m­a lín tËp trung vµo ba th¸ng 7,8 vµ 9, cao nhÊt
vµo th¸ng 8, vµo thêi ®iÓm nµy th­êng xuyªn cã lò lôt g©y cn trë cho c«ng t¸c qun lý bo vÖ khu bo
tån. Mïa kh« tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau, l­îng m­a thÊp chØ b»ng 10% tæng l­îng m­a n¨m. Thêi
tiÕt trong thêi gian nµy kh¾c nghiÖt do n¾ng nãng, giã lµo, vµ s­¬ng muèi nh h­ëng xÊu ®èi víi c©y
trång; ®èi víi rõng trong c¸c th¸ng nµy rÊt dÔ ch¸y do löa tõ c¸c n­¬ng rÉy trong vïng. Do ®ã khu bo tån
phi cã kÕ ho¹ch ®Ó kiÓm tra ch¸y rõng vµ chèng ch¸y rõng, ®Æc biÖt chó ý tíi diÖn tÝch rõng ë ®é cao
thÊp d­íi 700m.
3.2 C¸c nh©n tè sinh häc
HÇu hÕt c¸c loµi thó chim ghi nhËn cho khu vùc ®Òu sèng phô thuéc vµo hÖ sinh th¸i rõng th­êng xanh.
Thùc tÕ rõng th­êng xanh cã chÊt l­îng cao ®Òu ph©n bè phæ biÕn tõ 700m trë lªn. Do ®ã cÇn x¸c ®Þnh
môc tiªu ­u tiªn hµng ®Çu cña khu bo tån lµ bo vÖ nghiªm ngÆt diÖn tÝch rõng th­êng xanh hiÖn cã ®Ó
®m bo n¬i sèng cho c¸c loµi thó, chim. §Æc biÖt chó ý tíi c¸c loµi nh­: Hæ, B¸o, GÊu ngùa, GÊu chã, Bß
tãt, Nai, Mang Roosevelt, V­în, VÑc x¸m, Gµ l«i tr¾ng. HiÖn t¹i sè l­îng quÇn thÓ cña c¸c loµi thó ®ang
bÞ ®e do¹ ë cÊp quèc gia vµ quèc tÕ ch­a ®­îc nghiªn cøu ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch qun lý l©u dµi. Thªm
vµo ®ã møc ®é s¨n b¾n, bÉy thó vµ chim cña c¸c thî s¨n Bn VÞn ®ang ë møc cao. Do ®ã cÇn phi cã c¸c
biÖn ph¸p ng¨n chÆn tõng b­íc, vµ x©y dùng ch­¬ng tr×nh tuyªn truyÒn, qun lý vµ thu gi÷ sóng s¨n, qun
lý vµ kiÓm so¸t viÖc ®Æt bÉy trong mïa bÉy tõ th¸ng 9 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau.
P¬ mu vµ Sa mu lµ hai loµi thùc vËt h¹t trÇn cæ cã gi¸ trÞ khoa häc vµ kinh tÕ, hÇu nh­ c©y cã ®­êng kÝnh
h¬n 30cm ®∙ bÞ khai th¸c trém. HiÖn t¹i P¬mu chØ cßn l¹i c¸c c©y cã ®­êng kÝnh nhá. Ngoµi ra c¸c loµi
c©y gç kh¸c nh­: Giæi, Vµng t©m còng bÞ khai th¸c tr¸i phÐp. Khai th¸c gç tr¸i phÐp trong khu vùc bo tån
®∙ lµm tæn h¹i ®Õn hÖ sinh th¸i rõng th­êng xanh cÇn phi cã biÖn ph¸p kiÓm so¸t ng¨n chÆn c¸c tuyÕn
Hãn Yªn, Bn VÞn vµ däc s«ng Chu, s«ng Khao. HÇu hÕt c¸c loµi chim vµ thó ghi nhËn cho khu bo tån
Xu©n Liªn ®Òu sèng phô thuéc vµo hÖ sinh th¸i rõng th­êng xanh, mÆt kh¸c hÖ sinh th¸i nµy ë Xu©n Liªn
phÇn lín ph©n bè trªn ®Þa h×nh dèc rÊt dÔ bÞ tæn th­¬ng khi bÞ khai th¸c qu¸ møc hoÆc bÞ ®èt n­¬ng lµm
rÉy.
QuÇn thÓ cña c¸c loµi chim, thó ®ang bÞ ®e do¹ vµ ®Æc h÷u cho khu vùc hiÖn ch­a ®­îc nghiªn cøu vÒ sù
phong phó, ph©n bè, sinh th¸i. C¸c sè liÖu vÒ ®a d¹ng sinh häc nªu trªn chØ lµ kÕt qu b­íc ®Çu. Do vËy
trong t­¬ng lai cÇn phi x©y dùng mét ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu bao gåm ®iÒu tra chi tiÕt khu hÖ chim, thó,
bß s¸t Õch nh¸i, ®Æc biÖt chó ý tíi hai loµi: Mang nhá vµ Mang Roosevelt vµ c¸c loµi chim ®Æc h÷u ch­a
t×m thÊy nh­ ®∙ nªu trong phÇn ®¸nh gi¸ ë ch­¬ng 2.
27

Ch­¬ng 4. §Ò xuÊt c¸c ph­¬ng ¸n qui ho¹ch, tæ chøc qun lý vµ kiÕn nghÞ
4.1 C¸c môc tiªu qun lý
C¸c môc qun lý cña khu bo tån Xu©n Liªn ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së kÕt qu ®iÒu tra vµ ®¸nh gi¸ c¸c gi¸
trÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ ®Æc ®iÓm d©n sinh kinh tÕ cña khu vùc.
Môc tiªu tæng thÓ cña khu bo tån Xu©n Liªn lµ bo vÖ toµn vÑn gi¸ trÞ ®a d¹ng sinh häc cña khu vùc, ph¸t
triÓn c¸c dù ¸n trong khu bo tån vµ vïng ®Öm mét c¸ch hµi hoµ ®Ó mang l¹i lîi Ých cao nhÊt cho c«ng t¸c
bo tån cña khu vùc.
Môc tiªu qun lý cña khu bo tån ®­îc ®Ò xuÊt chi tiÕt ë c¸c ®iÓn d­íi ®©y:
1. Bo vÖ nghiªm ngÆt diÖn tÝch rõng th­êng xanh hiÖn cã trong vïng lâi cña cña khu bo tån.
2. Bo tån nguyªn vÑn quÇn thÓ cña c¸c loµi ®éng thùc vËt hoang d∙ cã trong khu bo tån cïng víi n¬i
sèng cña chóng, ®Æc biÖt chó ý tíi c¸c loµi thùc vËt vµ ®éng vËt ®ang bÞ ®e do¹ ë møc ®é quèc gia vµ
toµn cÇu nh­: P¬mu, Samu, Hæ, B¸o gÊm, Beo löa, GÊu ngùa, GÊu chã, Bß tãt, V­în, Gµ l«i tr¾ng, Gµ
tiÒn mÆt vµng, Hång hoµng, NiÖc n©u.
3. Bo vÖ quÇn thÓ cña c¸c loµi Mang nhá, Mang Roosevelt (Phµn Tãng) hiÖn ®ang bÞ s¨n b¾t qu¸ møc ë
trong khu bo tån.
4. Duy tr× gi¸ trÞ sinh th¸i vµ chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ cung cÊp n­íc cña hai s«ng Chu vµ s«ng Khao cho
lßng hå thuû ®iÖn, thuû lîi Cöa §¹t. TiÕn hµnh ch­¬ng tr×nh khoanh nu«i vµ phôc håi rõng ë nh÷ng
n¬i chÊt l­îng rõng suy gim.
5. TiÕn hµnh c¸c ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu, theo dâi, ®¸nh gi¸ tµi nguyªn rõng trong khu bo tån lµm c¬
së ®Ó x©y dùng ch­¬ng tr×nh qun lý, bo vÖ l©u dµi cho khu bo tån.
6. TriÓn khai c¸c ch­¬ng tr×nh hç trî vÒ vèn vµ kü thuËt ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi vïng ®Öm nh»m h¹n
chÕ dÇn sù phô thuéc cña c¸c céng ®ång vïng ®Öm vµo tµi nguyªn cña khu bo tån.
7. TiÕn hµnh ch­¬ng tr×nh tuyªn truyÒn, gi¸o dôc ý thøc bo tån vµ sö dông bÒn v÷ng nguån tµi nguyªn
thiªn nhiªn trong khu bo tån Xu©n Liªn.
4.2 Ranh giíi vµ diÖn tÝch
4.2.1 Ph­¬ng ¸n 1
PhÝa ®«ng nam b¾t ®Çu tõ ®Ønh Ta leo (19°51'53''N; 105°11'32''E) theo ®­êng ph©n thuû cña hai hÖ thuû
Hãn Yªn vµ Hãn Han, ®©y còng chÝnh lµ ranh giíi cña hai x∙ V¹n Xu©n vµ Xu©n Mü, ®Õn ng∙ ba s«ng
Chu vµ s«ng Khao, tiÕp tôc theo s«ng Khao khong 2,5km huíng vÒ phÝa b¾c theo hÖ d«ng cao qua c¸c
®Ønh cao: 315, Bï Ph¸ R¨ng (580), Hßn Han, 655 sau ®ã lªn Hßn Hµn (1106), qua Ban Mua 1100, vµ ®i
lªn c¸c ®Ønh 1178 vµ 1397, tiÕp tôc ®i theo d«ng ph©n thuû gi÷a NËm Khue vµ S«ng Ken tíi ranh giíi
Thanh Ho¸-NghÖ An (ë ®­êng 08 gÆp 99-bn ®å ®Þa h×nh 1:50.000).
PhÝa nam vµ t©y nam theo ranh giíi tØnh Thanh Ho¸ vµ NghÖ An khong 26km.
Víi ranh giíi trªn khu bo tån Xu©n Liªn vµ vïng l©n cËn cã c¸c ®Æc tr­ng sau:
• DiÖn tÝch khong 16.500 ha, bao gåm diÖn tÝch khong 2.500 ha rõng th­êng xanh nguyªn sinh vµ Ýt
bÞ t¸c ®éng ë ®é cao tõ 800m ®Õn c¸c ®Ønh cao h¬n 1.000m cã trong khu bo tån.
• Trong khu bo tån sÏ kh«ng cã d©n ®Þnh c­ sau khi ®Ëp thuû ®iÖn cöa §¹t thi c«ng.
• DiÖn tÝch khong 6.000 ha ë phÝa b¾c khu vùc thuéc l­u vùc s«ng Khao, trong ®ã khong 2.000 ha
rõng th­êng xanh kÝn vµ trung b×nh ë ®é cao trªn 800m kh«ng ®­îc quy ho¹ch vµo khu bo tån. chÝnh
v× vËy ph­¬ng ¸n 2 ®­îc ®Ò xuÊt.
28

4.2.2 Ph­¬ng ¸n 2
Ranh giíi phÝa ®«ng nam vµ ®«ng t­¬ng tù nh­ ph­¬ng ¸n 1, phÝa b¾c ranh giíi theo s«ng Khao (phÇn
th­îng nguån s«ng Khao lµ s«ng Ken), mót tËn cïng lµ giao ®iÓm cña ranh giíi gi÷a NghÖ An, Thanh
Ho¸ cã to¹ ®é ®Þa lý 19°59' vÜ ®é B¾c; 104°57' kinh ®é §«ng.
Ranh giíi ®­îc ®Ò xuÊt theo ph­¬ng ¸n 2, khu bo tån sÏ cã diÖn tÝch khong 23.610 ha, so víi ph­¬ng ¸n
1 diÖn tÝch khu bo tån t¨ng thªm 7.100 ha. Vµ víi diÖn tÝch më réng sÏ n©ng cao vÞ trÝ, gi¸ trÞ cña khu
bo tån Xu©n Liªn sau nµy, ch¼ng h¹n:
• Më réng vïng sèng cho c¸c loµi thó lín, hiÖn t¹i phæ biÕn ghi nhËn ®­îc ë phÝa t©y b¾c cña khu bo
tån nh­: Bß tãt, Nai, Mang, Mang nhá, Mang Roosevelt, GÊu, Hæ.
• Më réng vïng sèng cña nhiÒu loµi chim hiÖn ®ang trong t×nh tr¹ng bÞ ®e do¹ toµn cÇu.
• N©ng cao ®é che phñ cña rõng th­îng nguån hå thuû ®iÖn cöa §¹t, ®­îc bo vÖ theo chÕ rõng ®Æc
dông-bo vÖ nghiªm ngÆt.
Ranh giíi ®Ò xuÊt cho khu bo tån Xu©n Liªn kh«ng thÓ quy ho¹ch më réng thªm vÒ phÝa b¾c vµ t©y b¾c
gi¸p víi ranh giíi quèc gia gi÷a ViÖt Nam vµ Lµo do nh÷ng lý do sau ®©y:
• PhÝa b¾c cña s«ng Ken cã 9 bn cña x∙ B¸t Mät ®∙ ®Þnh c­ vµ canh t¸c lóa n­íc ë thung lòng vµ lóa
n­¬ng vµ c¸c hoa mµu kh¸c trªn ®åi.
• Rõng ë khu vùc c¸c bn trªn ®∙ bÞ khai th¸c hoÆc chuyÓn thµnh ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp.
• Ranh giíi khu bo tån NËm Xam cña Lµo c¸ch ranh giíi quèc gia (ViÖt Nam vµ Lµo) khong 12km
vµ rõng ë khu vùc gi÷a ranh giíi khu bo tån NËm Xam ®Õn vµ ranh giíi quèc gia ®∙ chuyÓn thµnh
n­¬ng rÉy vµ xen kÏ víi c¸c lng bn cña Lµo. (xem bn ®å khu BTTN Xu©n Liªn víi c¸c khu l©n
cËn).
Khu bo tån Xu©n Liªn sÏ cã ranh giíi chung víi khu bo tån thiªn nhiªn Pï Ho¹t tØnh NghÖ An khong
20km vÒ phÝa nam vµ t©y nam. Nh×n trªn tæng thÓ rõng thuéc khu bo tån NËm Xam, phÇn phÝa ®«ng b¾c
cña khu bo tån Pï Ho¹t vµ khu bo tån Xu©n Liªn lµ rõng th­îng nguån s«ng Chu. H¬n n÷a rõng cña
khu vùc nµy ®∙ ®­îc quy ho¹ch trong hÖ thèng rõng phßng hé ®Çu nguån s«ng Chu tõ nh÷ng n¨m 1991.
Theo dù ¸n di d©n lßng hå Cöa §¹t, vµ ranh giíi ®Ò xuÊt cho khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn víi c hai
ph­¬ng ¸n khu bo tån sÏ kh«ng cã d©n ®Þnh c­ hoÆc canh t¸c n­¬ng rÉy bªn trong khu bo tån. Nh­ vËy
c hai ph­¬ng ¸n quy ho¹ch vÒ diÖn tÝch cho khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn ®Òu kh«ng cã d©n cph©n
bè bªn trong khu bo tån.
XÐt trªn khÝa c¹nh bo tån rõng vµ ®a d¹ng sinh häc còng nh­ bo vÖ rõng phßng hé ®Çu nguån th×
ph­¬ng ¸n 2 mang l¹i lîi Ých lín h¬n vµ tÝnh kh thi sÏ hoµn thiÖn h¬n.
4.3 §Ò xuÊt ph©n khu chøc n¨ng
Khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn cã thÓ chia thµnh c¸c ph©n khu: bo vÖ nghiªm ngÆt, ph©n khu phôc
håi sinh th¸i, ph©n khu hµnh chÝnh dÞch vô vµ vïng ®Öm.
4.3.1 Ph©n khu bo vÖ nghiªm ngÆt
Trªn c¬ së hiÖn tr¹ng rõng trong khu vùc ranh giíi cña khu bo tån víi diÖn tÝch rõng che phñ 78% diÖn
tÝch khu bo tån. DiÖn tÝch nµy bao gåm rõng nguyªn sinh vµ rõng thø sinh, ë ®©y ®­îc gäi lµ c¸c ph©n
khu bo vÖ nghiªm ngÆt. Ranh giíi vµ diÖn tÝch cô thÓ cña tõng ph©n khu sÏ ®­îc m« t vµ x¸c ®Þnh chi
tiÕt trong dù ¸n ®Çu t­ thµnh lËp khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn trong thêi gian tíi.
• Chøc n¨ng cña ph©n khu bo vÖ nghiªm ngÆt
Chøc n¨ng cña ph©n khu bo vÖ nghiªm ngÆt lµ bo vÖ nghiªm ngÆt c¸c hÖ sinh th¸i vµ c¸c loµi ®éng thùc
vËt trong ranh giíi ph©n khu. Kh«ng cho phÐp c¸c ho¹t ®éng g©y nh h­ëng tíi rõng vµ tµi nguyªn rõng
nh­: khai th¸c gç, cñi, khai th¸c dÇu, nhùa, s¨n b¾n vµ bÉy ®éng vËt.
• Ph­¬ng thøc qun lý
Ph­¬ng thøc qun lý cho ph©n khu bo vÖ nghiªm ngÆt ®­îc nªu chi tiÕt ë bng 16.
29

30
Bng 16. Ph­¬ng thøc qun lý ph©n khu bo vÖ nghiªm ngÆt
C¸c ho¹t ®éng nh h­ëng tíi rõng vµ tµi nguyªn rõng Ph­¬ng thøc qun lý
Khai th¸c gç Ph¸ hñy rõng vµ hÖ sinh th¸i, ph¸ vì tÇng t¸n rõng Nghiªm cÊm
§èt than cñi Ph¸ hñy rõng lµm cn trë t¸i sinh tù nhiªn Nghiªm cÊm
Khai th¸c gç cñi Lµm cn trë t¸i sinh tù nhiªn Nghiªm cÊm (trõ cñi kh«)
Ch­ng cÊt dÇu Ph¸ hñy rõng, ph¸ hñy tÇng t¸n, g©y nhiÔu lo¹n ®èi
víi ®éng vËt hoang d∙
Nghiªm cÊm
Khai th¸c vµng vµ sa
kho¸ng
Ph¸ hñy rõng, g©y « nhiÔm, lµm thay ®æi dßng chy Nghiªm cÊm
Khai th¸c song m©y Ph¸ hñy tÇng d­íi cña rõng, g©y nhiÔu lo¹n tíi c¸c
loµi ®éng vËt rõng
Cã giíi h¹n
Khai th¸c c©y lµm thuèc Kh«ng râ nh­ng cã thÓ lµm hiÕm c¸c loµi c©y bn ®Þa §­îc phÐp khai th¸c
nh­ng kh«ng qu¸ møc
S¨n b¾n b»ng sóng ®èi víi Lµm c¹n kiÖt nguån lîi, nguy c¬ tiªu diÖt c¸c loµi thó Nghiªm cÊm
c¸c loµi thó lín
lín
BÉy c¸c loµi thó vµ chim Lµm c¹n kiÖt nguån lîi, nguy c¬ tiªu diÖt nhiÒu loµi
chim vµ thó do b¾t kh«ng chän läc.
Nghiªm cÊm
BÉy b»ng chÊt næ víi c¸c Lµm c¹n kiÖt nguån lîi, nguy c¬ tiªu diÖt c¸c loµi thó Nghiªm cÊm
loµi thó lín
lín
§¸nh b¾t c¸ kh«ng dïng Kh«ng râ, nh­ng nÕu khai th¸c qu¸ møc sÏ lµm hiÕm Nghiªm cÊm
chÊt næ vµ b¾t Õch nh¸i c¸c loµi bn ®Þa
Khai th¸c phong lan Kh«ng râ, nh­ng nÕu khai th¸c qu¸ møc sÏ lµm hiÕm Nghiªm cÊm
c¸c loµi bn ®Þa
Khai th¸c mËt ong Kh«ng râ §­îc phÐp
Ch¨n th Tr©u, Bß vµ Dª Cn trë t¸i sinh tù nhiªn Nghiªm cÊm
Löa rõng Ph¸ hñy rõng vµ n¬i sèng cña ®éng vËt rõng Nghiªm cÊm
X©y dùng ®­êng, nhµ ë vµ T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸ rõng, lµm nhiÔu lo¹n ®èi víi Nghiªm cÊm
c¸c c«ng tr×nh c«ng céng ®éng vËt rõng
4.3.2 Ph©n khu phôc håi sinh th¸i
DiÖn tÝch c©y bôi, trng cá vµ ®Êt n«ng nghiÖp hÇu hÕt ë ®é cao thÊp nªn khi ®Ëp Cöa §¹t h×nh thµnh sÏ
ngËp khong 1.716 ha bao gåm diÖn tÝch rõng, ®Êt rõng vµ ®Êt n«ng nghiÖp cò trong khu bo tån ë ®é cao
d­íi 100m. Nh­ vËy diÖn tÝch c©y bôi cá vµ trng cá cßn l¹i khong 3.000 ha. §Ò xuÊt hai gii ph¸p cho
diÖn tÝch nµy:
• Do diÖn tÝch nµy n»m ri r¸c ë kh¾p khu vùc trong khu bo tån nªn cã thÓ kh«ng cÇn phi phôc håi l¹i
rõng b»ng c©y bn ®Þa vµ ®­îc bo vÖ nguyªn vÑn. Nãi c¸ch kh¸c ë ®©y sÏ ®­îc bo vÖ nh­ nh÷ng n¬i
cã diÖn tÝch rõng nguyªn sinh. V× hÖ sinh th¸i nµy lµ n¬i cung cÊp thøc ¨n cho c¸c loµi thó mãng
guèc. H¬n n÷a vÒ l©u dµi diÖn tÝch trªn sÏ chuyÓn dÇn thµnh rõng hoÆc c¸c sinh cnh kh¸c thÝch hîp
®èi víi nhiÒu loµi ®éng vËt hoang d∙.
• Phôc håi l¹i rõng ë diÖn tÝch nµy b»ng c©y bn ®Þa nh­: Mì Manglietia, Vµng t©m, L¸t hoa vµ Lim
xanh, SÕn mËt, P¬mu vµ Samu. DiÖn tÝch ®Ó phôc håi l¹i rõng tù nhiªn ®­îc gäi lµ ph©n khu phôc håi
sinh th¸i.
• Chøc n¨ng cña ph©n khu phôc håi sinh th¸i
Phôc håi hÖ sinh th¸i rõng ®∙ mÊt do t¸c ®éng cña con ng­êi b»ng ch­¬ng tr×nh khoanh nu«i phôc håi
rõng vµ trång rõng b»ng c©y bn ®Þa. C¸c ho¹t ®éng tõ vïng ®Öm lµm nh h­ëng tíi rõng vµ tµi nguyªn
rõng ®Òu kh«ng cho phÐp vµ ®­îc qun lý theo chØ dÉn ë bng 17.
• Ph­¬ng thøc qun lý
Ph­¬ng thøc qun lý cho ph©n khu phôc håi sinh th¸i ®­îc nªu chi tiÕt ë bng 17.

Bng 17. Ph­¬ng thøc qun lý ph©n khu phôc håi sinh th¸i
C¸c ho¹t ®éng nh h­ëng tíi rõng vµ tµi nguyªn rõng Ph­¬ng thøc qun lý
Ph¸t n­¬ng, lµm rÉy Ph¸ hÖ sinh th¸i, lµm thu hÑp vïng sèng cña c¸c loµi
®éng vËt hoang d∙
Nghiªm cÊm
Trång rõng b»ng c©y ngo¹i lai Lµm gim tÝnh ®a d¹ng cña rõng vµ ®a d¹ng sinh
häc, vÝ dô: Keo l¸ trµm, Keo tai t­îng.
Kh«ng nªn
Trång l¹i rõng b»ng c©y bn Më réng n¬i sèng cña c¸c loµi ®éng vËt rõng, t¨ng T¨ng c­êng khuyÕn
®Þa
tÝnh ®a d¹ng sinh häc
khÝch vµ ®Çu t­
Khoanh nu«i bo vÖ t¸i sinh tù Phôc håi, t¸i t¹o l¹i rõng, më réng n¬i sèng cho KhuyÕn khÝch vµ ®Çu t­
nhiªn
®éng vËt rõng
S¨n b¾n, bÉy ®éng vËt b»ng
mäi h×nh thøc
Lµm c¹n kiÖt tµi nguyªn ®éng vËt rõng Nghiªm cÊm
Khai th¸c vµng vµ sa kho¸ng Ph¸ hñy rõng vµ tµi nguyªn rõng, thay ®æi dßng
chy cña hÖ thèng thñy v¨n trong khu bo tån
Nghiªm cÊm
X©y dùng ®­êng vµ c¸c c«ng T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ho¹t ®éng khai th¸c tµi Nghiªm cÊm
tr×nh c«ng céng
nguyªn rõng
Khai th¸c c¸c sn phÈm ngoµi SÏ nh h­ëng tíi rõng vµ tµi nguyªn rõng nÕu khai H¹n chÕ vµ theo sù qun
gç
th¸c qu¸ møc
lý vµ h­íng dÉn cña ban
qun lý khu bo tån
Ch¨n th Tr©u, Bß, Dª Cn trë t¸i sinh tù nhiªn Nghiªm cÊm
Löa rõng Ph¸ hñy rõng, cn trë t¸i sinh tù nhiªn Nghiªm cÊm
4.4 Vïng ®Öm
Khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn víi diÖn tÝch 23.610 ha vµ 9 x∙ sau ®­îc qui ho¹ch thµnh vïng ®Öm
cña khu bo tån lµ: B¸t Mät, Yªn Nh©n, Xu©n Khao, L­¬ng S¬n, Xu©n CÈm, Xu©n Mü, V¹n Xu©n vµ
Xu©n LÖ. Tæng diÖn tÝch vïng ®Öm lµ 53.556 ha.
Theo kÕ ho¹ch di d©n trong khu vùc lßng hå Cöa §¹t th× toµn bé x∙ Xu©n Liªn phi di chuyÓn. Hay nãi
c¸ch kh¸c 100% diÖn tÝch cña x∙ Xu©n Liªn sÏ thuéc vÒ khu bo tån Xu©n Liªn.
KÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi vïng ®Öm sÏ ®­îc x©y dùng trong mét dù ¸n riªng sau nµy khi cã dù ¸n
®Çu t­ khu khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn. C¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi vïng ®Öm sÏ do c¸c cÊp
hµnh chÝnh cña x∙, huyÖn hoÆc tØnh qun lý. Tuy vËy c¸c dù ¸n khu bo tån sau nµy sÏ cïng kÕt hîp víi
viÖc ph¸t triÓn céng ®ång sèng trong vïng ®Öm cña khu bo tån.
Vïng ®Öm khu bo tån Xu©n Liªn cã c¸c tiÒm n¨ng sau:
• §Êt ®ai phï hîp víi c©y Luång nªn cã thÓ ph¸t triÓn trång trªn diÖn tÝch vïng ®Öm ®Ó cung cÊp
nguyªn liÖu giÊy.
• Ph¸t triÓn trång MÝa ®Ó cung cÊp nguyªn liÖu cho c¸c nhµ m¸y ®­êng trong tØnh.
• Víi lao ®éng dåi dµo cã thÓ tham gia c«ng t¸c bo vÖ vµ trång rõng trong ch­¬ng tr×nh trång 5 triÖu
ha rõng cña toµn quèc.
• DiÖn tÝch ®Êt ch¨n th Tr©u, Bß, Dª cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn ®µn ®¹i gia sóc ë vïng ®Öm.
4.5 C¸c gii ph¸p x©y dùng khu bo tån Xu©n Liªn trong t­¬ng lai
4.5.1 Ch­¬ng tr×nh tæ chøc qun lý
§Ó triÓn khai ch­¬ng tr×nh qun lý bo vÖ khu bo tån sau khi ®­îc thµnh lËp, c¸c c«ng viÖc n¨m thø nhÊt
cña kÕ ho¹ch 5 n¨m hoÆc 10 n¨m phi ®­îc ­u tiªn lµ: thµnh lËp bé m¸y qun lý bao gåm biªn chÕ c¸n bé
cho khu bo tån dùa trªn yªu cÇu cña c«ng t¸c qun lý vµ bo vÖ nguån tµi nguyªn rõng thuéc khu bo
tån.
Biªn chÕ c¸n bé cho ban qun lý bao gåm ban gi¸m ®èc vµ c¸c phßng chøc n¨ng.
Biªn chÕ c¸n bé cho c¸c tr¹m bo vÖ rõng phï hîp víi sè l­îng c¸c tr¹m bo vÖ sÏ ®­îc ®Ò xuÊt d­íi ®©y.
31

4.5.2 Ch­¬ng tr×nh x©y dùng c¬ bn
• Ban qun lý
VÞ trÝ ban qun lý khu bo tån Xu©n Liªn ®Ò xuÊt ®¹t ë x∙ L­¬ng S¬n, gÇn ranh giíi gi÷a L­¬ng S¬n vµ
Xu©n Khao, cã to¹ ®é ®Þa lý khong 19°57'N; 105°16'E.
• Tr¹m bo vÖ rõng
Dùa trªn ranh giíi khu bo tån ®­îc ®Ò xuÊt theo ph­¬ng ¸n 2, vÞ trÝ c¸c tr¹m bo vÖ ®Ò xuÊt nh­ sau:
(i) Tr¹m cöa §¹t
VÞ trÝ: gÇn ®Ëp cöa ®¹t, cã to¹ ®é ®Þa lý 19°53'N; 105°17'E.
NhiÖm vô: tuÇn tra, bo vÖ diÖn tÝch rõng thuéc khu phÝa ®«ng cña khu bo tån. §­êng tuÇn tra
chÝnh ng­îc dßng s«ng Chu.
(ii) Tr¹m Xu©n Liªn
VÞ trÝ: ë ng∙ ba s«ng Chu vµ suèi NËm Kue, ®ång thêi lµ ranh giíi gi÷a tØnh Thanh Ho¸ vµ tØnh
NghÖ An, cã to¹ ®é ®Þa lý: 19°55'N; 105°08'E.
NhiÖm vô: tuÇn tra, bo vÖ vµ kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng chÆt ph¸ rõng vµ s¨n b¾t ®éng vËt khu vùc
gi¸p ranh hai tØnh Thanh Ho¸ vµ NghÖ An trªn s«ng Chu.
(iii) Tr¹m Yªn Nh©n
VÞ trÝ: gÇn lµng Due thuéc x∙ Yªn Nh©n, cã to¹ ®é ®Þa lý: 20°00'N; 105°08'E.
NhiÖm vô: bo vÖ rõng khu vùc Bï Hßn Hµn, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña con ng­êi ë hai x∙ Yªn
Nh©n vµ B¸t Mät ®èi víi khu bo tån.
(iv) Tr¹m Xu©n Khao
VÞ trÝ: 19°58'N; 105°12'E.
(v) Tr¹m bn VÞn
VÞ trÝ: t¹i bn vÞn, cã to¹ ®é ®Þa lý: 19°59'N; 104°59'E.
NhiÖm vô: tæ chøc triÓn khai c«ng t¸c qun lý bo vÖ rõng khu vùc th­îng nguån suèi Ken, tuÇn
tra c¸c tuyÕn tõ bn VÞn ®i lµng LiÒm, tõ bn VÞn ®i Bn CÇn gi¸p víi Lµo vµ NghÖ An.
4.6 C¸c kÕ ho¹ch tiÕp theo ®Ó ph¸t triÓn khu bo tån Xu©n Liªn
1. Bn b¸o c¸o nghiªn cøu kh thi cña khu vùc Xu©n Liªn sÏ ®­îc tho luËn trong héi tho ë tØnh Thanh
Ho¸ víi c¸c ®¹i diÖn cña c¸c ngµnh cã liªn quan ®Ó lÊy ý kiÕn ®ãng gãp vµ phª chuÈn c¸c néi dung
nªu trong phÇn kiÕn nghÞ.
2. Bn b¸o c¸o ®­îc tØnh phª chuÈn ë cÊp tØnh vµ ®Ö tr×nh lªn Bé NN vµ PTNT xin ý kiÕn cña c¸c chuyªn
gia ®Çu ngµnh ®Ó tiÕn tíi viÖc triÓn khai x©y dùng dù ¸n ®Çu t­ hoÆc kh thi cho thµnh lËp khu bo tån
thiªn nhiªn Xu©n Liªn.
3. ChÝnh phñ vµ Bé NN vµ PTNT ®ång ý vµ cÊp nguån kinh phÝ cho x©y dùng dù ¸n ®Çu t­ khu bo tån
thiªn nhiªn Xu©n Liªn trong n¨m 1999.
4. Hoµn thµnh x©y dùng dù ¸n kh thi cho khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn víi dù to¸n vèn ®Çu t­ ®Ó
tiÕn hµnh c¸c ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña khu bo tån vµ vïng ®Öm; TiÕn tíi b­íc tiÕp theo lµ dù ¸n
kh thi ®­îc Bé NN vµ PTNT vµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ phª chuÈn ®Çu t­.
4.7 C¸c kiÕn nghÞ ®èi víi khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn
1. Gi¸ trÞ vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ phßng hé ®Çu nguån cña khu vùc cã vai trß quan träng do vËy cÇn thiÕt
vµ cÊp b¸ch ®­a khu vùc trªn vµo trong hÖ thèng c¸c khu rõng ®Æc dông ViÖt Nam. §iÒu nµy hoµn
toµn phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña ngµnh vµ ®¸p øng ®­îc môc tiªu cña chÝnh phñ tõ nay ®Õn
n¨m 2000 n©ng diÖn tÝch rõng ®Æc dông ViÖt Nam tõ 1 triÖu ha nh­ hiÖn nay lªn 2 triÖu ha.
32

2. TØnh Thanh Ho¸ mµ trùc tiÕp lµ ngµnh L©m NghiÖp nªn x©y dùng kÕ ho¹ch tr×nh tØnh ®Ó lËp tê tr×nh
chÝnh thøc lªn Bé N«ng NghiÖp vµ ph¸t triÓn N«ng th«n xin kinh phÝ x©y dùng dù ¸n ®Çu tõ khu bo
tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn.
3. ViÖn §iÒu tra Qui ho¹ch Rõng sÏ tiÕp tôc hç trî vÒ chuyªn gia ®Ó gióp tØnh Thanh Ho¸ x©y dùng dù
¸n ®Çu khu bo tån thiªn nhiªn Xu©n Liªn trong n¨m 1999.
4. Ngµnh L©m NghiÖp tØnh Thanh Ho¸, trùc tiÕp lµ lùc l­îng KiÓm L©m nªn cã c«ng v¨n göi tíi c¸c x∙
thuéc huyÖn Th­êng Xu©n ®Ó th«ng b¸o vÒ chñ tr­¬ng cña TØnh vµ Bé vÒ viÖc thµnh lËp khu bo tån
thiªn nhiªn Xu©n Liªn trong n¨m 1999.
5. Lùc l­îng KiÓm L©m trªn ®Þa bµn cÇn t¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm tra viÖc khai th¸c bÊt hîp ph¸p c¸c
sn phÈm cña rõng khu vùc Xu©n Liªn, tuyªn truyÒn vµ vËn ®éng nh©n d©n vÒ ý nghÜa vµ vai trß cña
rõng ®èi víi ph¸t triÓn N«ng NghiÖp vµ bo vÖ m«i tr­êng sinh th¸i.
6. §iÒu tra ®a d¹ng sinh häc bæ sung sÏ rÊt cÇn thiÕt ë c¸c ®iÓm th­îng nguån s«ng Ken, th­îng nguån
suèi Khue, ®Æc biÖt chó ý tíi mét sè loµi chim ®Æc h÷u vµ cã vïng ph©n bè hÑp ch­a t×m thÊy trong
®ît kho s¸t tr­íc. Thu thËp thªm th«ng tin vÒ ph©n bè vµ sinh th¸i cña hai loµi Mang nhá vµ c¸c loµi
thó lín nh­ Hæ, Bß tãt, V­în. Thêi gian ®iÒu tra bæ sung tµi liÖu vÒ ®a d¹ng sinh häc nªn tiÕn hµnh
vµo c¸c th¸ng mïa xu©n cña n¨m v× thêi gian nµy thuËn lîi ®Ó thu thËp sè liÖu vÒ c¸c loµi chim cã mÆt
ë khu vùc.
7. §iÒu tra D©n sinh kinh tÕ theo ph­¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n víi sù tham gia cña c¸c céng
®ång ®Þa ph­¬ng sÏ ®­îc tiÕn hµnh chi tiÕt ë c¸c x∙ dù kiÕn ®­a vµo vïng ®Öm cña hai khu bo tån.
§©y sÏ lµ c¬ së ®Ó x©y dùng dù ¸n kÕt hîp hµi hoµ bo tån vµ ph¸t triÓn céng ®ång.
33

Tµi liÖu tham kho
Anon. (1992) S¸ch ®á ViÖt Nam phÇn §éng VËt. Hµ Néi: Nhµ xuÊt bn Khoa häc vµ Kü thuËt.
Anon. (1996) S¸ch ®á ViÖt Nam phÇn Thùc VËt. Hµ Néi: Nhµ xuÊt bn Khoa häc vµ Kü thuËt.
Collar, N. J., Crosby, M. J. and Stattersfield, A. J. (1994) Birds to watch 2: the world checklist of
threatened birds. Cambridge, U.K.: Birdlife International.
Corbet, A. S., Pendlebury, H. M. and Eliot, J. N. 4 th edition (1992) The buterflies of the Malay Peninsula.
Kuala Lumpur: Malayan Nature Society, 595p.
Corbet, G. B. and Hill, J. E. (1992) The Mammals of the Indomalayan Region (A systematic review).
Oxford: Oxford University Press.
Devyatkin, A. L. (1997) Hesperiidae of Vietnam 3. A new species of Calaenorrhinus Hubner, 1819, from
Vietnam, with revisional notes on the C. aurivittata (Moore, 1879) group (Lepidoptera:
Hesperiidae). Neue Entomologische Nachrichten 41: 289-294.
Devyatkin, A. L. and Monastyrskii, A. L. (in press) Hesperiidae of Vietnam, 5. An annotated list of the
Hesperiidae of north and central Vietnam. Atalanta.
Eudey, A. A. (1987) Action plan for Asian primate conservation: 1986-90. IUCN/SSC Primate Specialist
Group.
Evans, W. H. (1949) A catalogue of the Hesperiidae from Europe, Asia and Australia in the British
Museum (Natural History). London: Trustees of the British Natural History Museum.
Inskipp T., Lindsey N. and Duckworth W. (1996) An Annotated Checklist of the Birds of the Oriental
Region. Bedfordshire, U. K.: Oriental Bird Club.
IUCN (1996) 1996 red list of threatened animals. Gland, Switzerland: IUCN.
IUCN (1997) 1997 IUCN red list of threatened plants. Gland, Switzerland: IUCN.
King, B., Woodcock, M. and Dickinson, E. C. (1975) Birds of the South-east Asia. Hong Kong: Harper
Collins.
Lekagul, B., Askins, K., Nabhitabhata, J. and Samruadkit, A. (1977) Field guide to the butterflies of
Thailand. Bangkok: Association for the Conservation of Wildlife.
MacKinnon, J. and MacKinnon, K. (1986) Review of the Protected Areas System in the Indo-Malayan
Realm. Gland, Switzerland: IUCN.
MacKinnon, J. (1997) Protected areas systems review of the Indo-Malayan Realm. Canterbury, U.K.:
Asian Bureau for Conservation and World Conservation Monitoring Centre.
Magurran, A. E. (1988) Ecological diversity and its measurement. London: Chapman and Hall.
Monastyrskii, A. L., Bui Xuan Phuong and Vu Van Lien (1998) Butterfly fauna of Ba Be National Park.
Hanoi: Vietnam Russia Tropical Centre.
NghÞ §Þnh 18/H§BT cña Héi §ång Bé Tr­ëng (nay lµ ChÝnh Phñ) quy ®Þnh "danh môc thùc vËt rõng vµ
®éng vËt rõng quý hiÕm vµ chÕ ®é qun lý, bo vÖ".Ký ngµy 17/1/1992.
NguyÔn V¨n S¸ng vµ Hå Thu Cóc (1996) Danh lôc bß s¸t vµ Õch nh¸i ViÖt Nam. Hµ Néi: Nhµ xuÊt bn
Khoa häc vµ Kü thuËt.
34

Ph¹m Hoµng Hé (1991-1993) C©y cá Nam ViÖt Nam. Santa Ana, California: Mekong First.
Pinratana, A. (1977-1988) . Buterflies in Thailand, vol. 1-6. Bangkok: Viritham Press.
Udvardy, M. D. F. (1975) A classification of the biogeographical provinces of the world. IUCN
Occasional Paper 18: 1-48.
Uemura, Y. and Monastyrskii, A. L. (in prep.) Descriptions of two new species of the genus Ypthima
Hubner (Lepidoptera: Satyridae) from north and central Vietnam. Trans. lepid. Soc. Japan 51(2):
150-156.
35

Phô lôc 1: Danh s¸ch thùc vËt khu vùc Xu©n Liªn huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh
Thanh Ho¸
Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
Lycopodiophyta Ngµnh Th«ng §Êt
Lycopodiaceae Hä Th«ng §Êt
Lycopodiella cernua Th«ng ®Êt M
Selaginellaceae Hä QuyÓn B¸
Selaginella delicatula QuyÓn b¸ yÕu
S. petelotii QuyÓn b¸ petelot
Polypodiophyta Ngµnh D­¬ng XØ
Angiopteridaceae Hä HiÓn Dùc
Angiopteris caudatiformis HiÓn dùc cã ®u«i
A. repandula R¸ng ma
Archangiopteris tonkinensis Cæ hiÓn b¾c bé
Schizaeaceae Hä Bßng Bong
Lygodium conforme Bßng bong hîp
L. flexuosum Bßng bong dÞu
L. japonicum Bßng bong nhËt
Adiantaceae Hä Tãc ThÇn VÖ N÷
Adiantum capillus-veneris Tãc vÖ n÷ M
Vittaria elongata R¸ng t« tÇn dµi
Pteris ensiformis R¸ng ch©n xØ h×nh g­¬m
P. linearis R¸ng ch©n xØ hÑp
Gleicheniaceae Hä R¸ng T©y S¬n
Dicranopteris dichotoma R¸ng t©y s¬n l­ìng ph©n
D. linearis R¸ng t©y s¬n, TÕ, Guét
Polypodiaceae Hä R¸ng §a Tóc
Aglaomorpha conorans R¸ng long c­íc
Colysis bonii R¸ng cæ lý bon
Drynaria fortunei T¾c kÌ ®¸ R, M
Pyrrosia lingua R¸ng ho m¹c l­ìi M
Cyatheaceae Hä R¸ng Tiªn To¹
Cyathea contaminans R¸ng tiªn to¹ bÈn
C. gigantea R¸ng tiªn to¹ khæng lå
Thyrsopteridaceae Hä C¸t Tu
Cibotium barometz L«ng cu li, CÈu tÝch R, M
Dennstaedtiaceae Hä §µng TiÕt
Lindsaea chienii R¸ng liªn s¬n chien
L. ensifolia R¸ng liªn s¬n h×nh g­¬m
Pteridium aquilinum ssp. aquilinum R¸ng ®¹i dùc
Aspleniaceae Hä Can XØ
Asplenia nidus R¸ng æ phông O
A. normale R¸ng can xØ th­êng
Diplazium esculentum R¸ng song quÇn rau
Dryopteridaceae Hä Méc XØ
Tectaria decurens R¸ng yÓm dùc c¸nh
T. leuzeana R¸ng yÓm dùc leuze
Davalliaceae Hä R¸ng §µ Hoa
Davallia divaricata var. orientalis R¸ng ®µ hoa chÎ
Humata repens R¸ng thæ xØ bß
Blechnaceae Hä R¸ng Dõa
Blechnum orientale R¸ng dõa ®«ng
Marsileaceae Hä Rau Bî
Marsilea quadrifolia Rau bî M
Pinophyta Ngµnh Th«ng
Gnetaceae Hä G¾m
Gnetum montanum G¾m
39

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
Taxodiaceae Hä Bôt Mäc
Cunninghamia konishii Xa mu W, R
Cupressaceae Hä Hoµng §µn
Fokienia hodginsii P¬ mu W,m, R
Podocarpaceae Hä Kim Giao
Dacrycarpus imbricatus Th«ng nµng W
Podocarpus neriifolius Th«ng tre W
Amentotaxaceae Hä DÎ Tïng
Amentotaxus argotaenia DÎ tïng säc tr¾ng W, R
Magnoliophyta Ngµnh Ngäc Lan
Magnoliopsida Líp Ngäc Lan
Magnoliaceae Hä Ngäc Lan
Manglietia conifera Mì W
M. hainanensis Mì hi nam W
M. fordiana Vµng t©m W, R
Michelia balansae Giæi bµ W
M. foveolata Giæi nhung W
M. hypolampra Giæi ¨n qu W
Paramichelia baillonii Giæi x­¬ng W
Tsoongiodendron odorum Giæi th¬m W, R
Annonaceae Hä Na
Alphonsea boniana Th©u lÜnh bon W
Cyathocalyx aff. annamensis B¸t ®µi trung bé W
Dasymaschalon rostratum Mao qu cã má
Desmos chinensis GiÎ trung quèc
D. cochinchinensis GiÎ nam bé M, O
Mitrephora calcarea Mao ®µi mãng W
Polyalthia obtusa Nhäc W
P. laui Nhäc l¸ to W
Uvaria purpurea DÊt mÌo
Myristicaceae Hä M¸u Chã
Knema conferta M¸u chã l¸ nhá W
K. globularia M¸u chã W, M
Piperaceae Hä Hå Tiªu
Peperomia leptostachya Cµng cua
Piper albispicum Tiªu giÐ tr¾ng
Illiciaceae Hä Håi
Illicium parviflorum Håi nói
Ranunculaceae Hä Hoµng Liªn
Clematis armandii D©y «ng l∙o
C. buchaniana *ng l∙o buchan
Menispermaceae Hä TiÕt Dª
Cissampelos pareira TiÕt dª M
Stephania japonica var. discolor Lâi tiÒn M
S. rotunda B×nh V«i M
Lauraceae Hä Long N·o
Alseodaphne rhododendropsis Vµng tr¾ng hång méc W
Beilschmiedia intermedia Ch¾p hai mµu W
B. percoriacea Ch¾p xanh W
Caryodaphnopsis tonkinensis Cµ lå b¾c bé W
Cassytha filiformis T¬ xanh M
Cinnamomum balansae Vï h­¬ng W, E, R
C. bejolghota (C. obtusifolium) QuÕ lîn, Re gõng W
C. cassia QuÕ W, M
C. parthenoxylon Re h­¬ng W, R
Cryptocarya annamensis Mß trung bé W
C. lenticellata Nanh chuét W
C. metcalfiana Mß l­ng b¹c W
40

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
Lindera tonkinensis Lßng trøng b¾c bé W
Litsea baviensis Bêi lêi ba v× W
L. cubeba Mµng tang W, M
L. glutinosa Bêi lêi nhít W, M
L. monopetala Bêi lêi giÊy W
L. robusta Bêi lêi manh, Bép W
L. verticillata Bêi lêi mäc vßng W
Machilus bonii RÌ bon W
M. macrophylla RÌ l¸ to W
Neocinnamomum lecomtei RÌ lecomte
Neolitsea zeylanica Bµi nhµi tÝch lan W
Phoebe angustifolia var. annamensis Sô l¸ hÑp
P. tavoyata (P. cuneata) Sô l¸ to, Kh¸o W
Hernandiaceae Hä Liªn §»ng
Illigera parviflora Liªn ®»ng hoa nhá
Dilleniaceae Hä Sæ
Dillenia pentagyna Sæ 5 nhuþ W
D. scabrella Sæ n­íc W
D. turbinata Läng bµng W, M
Tetracera scandens D©y ch¹c ch×u M
Actinidiaceae Hä D­¬ng §µo
Saurauia tristyla Nãng M
Theaceae Hä ChÌ
Adenandra hainanensis Sum hi nam
Camellia caudata ChÌ hoa ®u«i
C. dormoyana ChÌ dormoy
Eurya annamensis Sóm trung bé
E. japonica Sóm nhËt
Schima wallichii ssp. noronhae Chß xãt W
Dipterocarpaceae Hä DÇu
Hopea mollissima Sao mÆt quØ W
Shorea chinensis Chß chØ W, R
Vatica subglabra T¸u n­íc W
Pentaphylaceae Hä Ngò LiÖt
Pentaphylax euryoides (P. spicata) Ngò liÖt W
Guttiferae Hä Bøa
Cratoxylon cochinchinensis Thµnh ng¹nh W, M
C. formosum var. prunifolium §á ngän W, M
Garcinia cochinchinensis (G. loureiri) Bøa W
G. cowa Tai chua W
G. multiflora Däc W
G. oblongifolia Bøa W
Elaeocarpaceae Hä C«m
Elaeocarpus apiculatus C«m vßng W
Elaeocarpus lanceifolius C«m l¸ thon W
E. limitanus C«m biªn W
E. grandiflorus C«m b«ng lín W
E. griffithii (E. dubius, E. bachmaensis) C«m tÇng W
E. stipularis (E. thorelii, E. tomentosus) C«m l¸ kÌm W
Tiliaceae Hä §ay
Conola poilanei Ch«ng, Bå an poilane W, R, E
C. thorelii Bå an thorel W
Grewia hirsuta Cß ke W
G. paniculata Cß ke M
Triumfetta bartramia (T. rhomboidea) Gai ®Çu h×nh thoi M
T. pseudocana KÐ hoa vµng
Sterculiaceae Hä Tr«m
Commersonia bartramia Ch­ng sao
41

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
Helicteres angustifolia Th©u kÐn
Heritiera macrophylla V«i cui l¸ to W
Pterospermum heterophyllum Mang xanh W
P. lancaefolium Mang l¸ m¸c W
Reevesia thyrsoidea Tr­êng hïng chïm tô t¸n W
Sterculia lanceolata Tr«m l¸ m¸c, Sng W, M
Bombacaceae Hä G¹o
Bombax ceiba G¹o W, M
Malvaceae Hä B«ng
Kydia calycina Ong bï W
Sida rhombifolia KÐ hoa vµng M
Urena lobata KÐ hoa ®µo M
Flacourtiaceae Hä Hång Qu©n
Hydnocarpus annamensis Chïm bao trung bé W
H. kurzii Nang trøng W
Scolopia chinensis Bèm trung quèc W
Passifloraceae Hä Lac Tiªn
Pasiflora foetida L¹c tiªn M
Cucurbitaceae Hä BÇu BÝ
Gymnopetalum cochinchinensis Cøt qu¹
Hodgsonia macrocarpa §¹i h¸i M
Solena heterophylla D©y mnh b¸t
Datiscaceae Hä Thung
Tetrameles nudiflora Thung W, R, M
Begoniaceae Hä Thu Hi §­êng
Begonia aptera Thu hi ®­êng kh«ng c¸nh
B. macrostoma Thu hi ®­êng miÖng réng
Capparaceae Hä Mµn Mµn
Capparis tonkinensis C¸p b¾c bé
Crateva religiosa Bón M, O
Ericaceae Hä §ç Quyªn
Lyonia ovalifolia Cµ di xoan
Rhododendron cavaleriei §ç quyªn cavarie O
R. aff. nuttalii §ç quyªn nuttal O
Vaccinia dunalianum S¬n tr©m dunal
Sapotaceae Hä SÕn
Eberhardtii tonkinensis Cång s÷a b¾c bé W
Madhuca pasquieri SÕn mËt W,m, R
Sarcosperma kachinense Nhôc tö ca chin W
Sinosideroxylon racemosum SÕn ®Êt W
Ebenaceae Hä ThÞ
Diospiros apiculata (D. eriantha var. cocica) ThÞ lä nåi W
D. kerrii ThÞ kerr W
D. pilosula (D. pilosella) ChÝn tÇng W
Styracaceae Hä Bå §Ò
Alniphyllum fortunei Bå ®Ò xanh, XÝch d­¬ng
Styrax benjoin Bå ®Ò vá ®á W
S. tonkinense Bå ®Ò W, M
Symplocaceae Hä Dung
Symplocos adenophylla Dung vá mÒm, Dung chÌ W
S. cochinchinensis ssp. laurina Dung s¹n W
S. paniculata (S. chinensis) Dung chïm tô t¸n W
Myrsinaceae Hä §¬n Nem
Ardisia aciphylla Träng ®òa l¸ nhän
A. maculosa Träng ®òa
A. ramondiaeformis Träng ®òa
A. sylvestris L¸ kh«i M, R
Embelia laeta Ngót hoa tr¾ng M
42

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
E. scandens RÌ leo
Maesa balansae §ång balansa M
Amarantaceae Hä Rau DÒn
Achyranthes aspera Cá x­íc M
Cyanthula prostrata Cá x­íc gi
Polygonaceae Hä Rau R¨m
Polygonum chinensis Thåm låm
P. hydropiper NghÓ r¨m M
P. leptostachyum NghÓ giÐ mnh
Rosaceae Hä Hoa Hång
Eriobotrya bengalensis T× bµ W
Prunus arborea var. montana Xoan ®µo W
Rhaphiolepis indica §µo b¸nh xe W
Rubus alceaefolius M©m x«i M
R. cochinchinensis NgÊy M
R. parvifolius (R. triphyllus) NgÊy l¸ nhá
Fabaceae Hä §Ëu
Mimosoidae Hä Phô Trinh N÷
Adenanthera microsperma Muång rµng rµng W
Albizia chinensis Sèng r¾n trung quèc W
A. lucidor Bn xe, Cä thÐ W
A. odoratissima Hîp hoan th¬m W
Archidendron bauchei Cæ ¸o W
A. clypearia M¸n ®Øa W
A. turgidum Cøt ngùa W
Entada pursaetha (E. scandens) Bµm bµm
Caesalpinioidae Hä Phô Vang
Bauhinia godefroyi Mãng bß godefroy
B touranensis Mãng bß ®µ n½ng
Caesalpinia mimosopides Mãc mÌo, §iÖp trinh n÷
Caesalpinia minax Vuèt hïm M
C. sappan T« méc M
Cassia alata Muång tr©u M
C. hirsuta Muång l«ng
C. tora Tho quyÕt minh M
Erythrophleum fordii Lim xanh W
Peltophorum dasyrrhachis var. tonkinensis Lim xÑt W
Saraca dives Vµng anh W
Papilionoidae Hä Phô C¸nh B­ím
Bowringia calicarpus D©y gan, B¸nh nem
Crotalaria medicaqniea Sôc sÆc ®á
C. umbellata Sôc sÆc t¸n
Dalbergia balansae Tr¾c balansa W
D. hupeana Cä khÑt W
D. rimosa Tr¾c d©y
D. stipulacea Cä khiÕt W
D. tonkinensis S­a W, R
Desmodium caudatum Trµng qu ®u«i
Erythrina variegata V«ng nem M
Milletia ichthyotona Thµn m¸t W
Ormosia balansae Rµng rµng mÝt W
O. fordiana Rµng rµng hom W
O. pinnata Rµng rµng xanh W
Pueraria montana S¾n d©y rõng
Eleagnaceae Hä Nhãt
Eleagnus bonii Nhãt rõng
E. conferta Nhãt rõng
43

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
Proteaceae Hä M¹ S­a
Helicia cochinchinensis M¹ s­a nam bé W
Heliciopsis lobata §óng W, M
Lecythidaceae Hä Léc Võng
Barringtonia acutangula Léc võng W, M
Sonneratiaceae Hä BÇn
Duabanga grandiflora Phay W
Lythraceae Hä Tö Vi
Lagerstroemia tomentosa S¨ng lÎ W
Myrtaceae Hä Sim
Rhodomyrtus tomentosa Sim M
Syzygium bonii Tr©m bon W
S. finetii Tr©m finet
S. hancei Tr©m hance W
S. mekongensis Tr©m cöu long W
S. sterrophyllum Tr©m suèi
Melastomaceae Hä Mua
Blastus cochinchinensis Mua leo nam bé
Melastoma normale Mua th­êng
M. septemnervium (M. candidum) Mua vÈy
Memecylon fruticosum SÇm
Osbeckia nepalensis Mua tÐp nepal
Combretaceae Hä Bµng
Quisqualis indica D©y giun M
Terminalia myriocarpa Chß xanh W
Rhizophoraceae Hä §­íc
Caralia lancaefolia R¨ng c¸ W
Alangiaceae Hä Th«i Ba
Alangium chinense Th«i ba trung quèc W
A. kurzii Th«i ba W
Loranthaceae Hä Chïm Göi
Dendrophtoe pentandra (Loranthus pentadrus) TÇm göi
Elythranthe albida Dùc hoa
Helixanthera parastica (Loranthus adprresus) TÇm göi
Taxillus chinensis TÇm göi trung quèc
Balanophoraceae Hä D­¬ng §µi
Balanophora latisepala D­¬ng ®µi h×nh cÇu
Celastraceae Hä Ch©n Danh
Euonymus aff. acanthoxanthus Ch©n danh gai vµng
E. pseudo-vagans Ch©n danh ngao
Glyptopetalum tonkinensis X©m c¸nh b¾c bé
Icacinaceae Hä Méc Th«ng
Gonocaryum lobbianum Cuèng vµng W
Euphorbiaceae Hä Ba Mnh Vá
Alchornea tiliaefolia Bä nÑt W
Aleurites moluccana Lai W
Antidesma yunnanensis Chßi mßi v©n nam W
A. montanum Chßi mßi nói W
Aporosa dioica (A. microcalyx) ThÈu tÊu
Baccaurea ramiflora (B. sapida) D©u da ®Êt W
Bischofia javanica Nhéi W,M
Breynia angustifolia DÐ
B. fruticosa Bå cu vÏ M
Bridelia balansae §æm balansa
B. minutiflora §ám hoa nhá W
Claoxylon hainanensis Léc m¹i, Bä nÑt
Cleidion brevipetiolatum LËy ®ång cuèng ng¾n W
Croton bonianus Cï ®Ìn bon E
44

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
Drypetes perreticulata HÌo W
Endospermum chinense V¹ng trøng W
Glochidion gamlei Sãc l¸ hÑp
G. hirsutum Bät Õch l«ng
Homonoia riparia Rï r× M
Macaranga balansae M∙ r¹ng balansa W, E
M. denticulata Ba soi W
Mallotus apelta Bïm bôp l¸ khiªn M
M. barbatus Ba bÐt
M. paniculatus (M. cochinchinensis) Ba bÐt nam bé W
M. philippensis Ba bÐt phi lip pin W
Microdesmis casaeriaefolia ChÈn W
Phyllanthus emblica Me rõng W
P. aff. petelotii (P. simplex) DiÖp h¹ ch©u petelot
P. reticulata PhÌn ®en M
Sapium baccatum Sßi W
S. discolor Sßi tÝa W
Sapium rotundifolium Sßi l¸ trßn W
Vernicia fordii TrÈu W
Oxalidaceae Chua Me §Êt
Averrhoa carambola KhÕ
Oxalis corniculata Chua me ®Êt M
Sapindaceae Hä Bå Hßn
Arrytera littoralis Tr­êng ®«i W
Mischocarpus fucescens Tr­êng kÑn W
M. oppositifolius (M. sundaicus) Tr­êng W
Nephelium chryseum Tr­êng m¸ W
Paviesia annamensis Tr­êng mËt W, R
Pometia pinnata S©ng W
Xercospermum donnaiense Vi guèc W
Staphyleaceae Hä H­¬ng Viªn
Turpinia montana H­¬ng viªn nói
Aceraceae Hä ThÝch
Acer erythranthum ThÝch l¸ thu«n W
A. tonkinensis ssp. tonkinensis ThÝch b¾c bé W
Burseraceae Hä Tr¸m
Canarium album Tr¸m tr¾ng W, M
C. bengalense Tr¸m hång W
C. tonkinensis Tr¸m chim W
Anacardiaceae Hä Xoµi
Allospondias lakonensis D©u da xoan W
Choerospondias axillaris L¸t xoan W, M
Dracontomelum duperreanum SÊu W
Mangifera foetida Muçm W
Rhus javanica var. roxburghii (R. chinensis) Muèi M
Toxicodendron rhetsoides S¬n rõng W
Simaroubaceae Hä Thanh ThÊt
Ailanthus triphysa Thanh thÊt W, M
Brucea tonkinensis Khæ s©m b¾c bé
Meliaceae Hä Xoan
Aglaia gigantea Géi nói, Géi nÕp W
A. roxburghiana Géi roxburgh W
Amoora dasyclada Géi ®á W
Aphanamixis polystachya Géi g¸c W
Chisocheton paniculatus QuÕch W
Chukrasia tabularis L¸t hoa W, R
Dysoxylum binectariferum Ch¹c khÕ W
D. hainanense var. glaberrinum Chß vÈy W
45

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
D. tonkinense Chua khÕ W
Heynia trijuga Hi méc W
Melia azedarach Xoan W
Rutaceae Hä Cam QuÝt
Acronychia pedunculata B­ëi bung M
Clausena duniana Hång b× rõng
Euodia lepta Ba g¹c M
E. meliaefolia Ba g¹c l¸ xoan
Luvunga sarmentosa Trang xa tr­ên
Zanthoxylum armatum SÎn
Zanthoxylum avicenniae Truèng M
Rhamnaceae Hä T¸o
Berchemia lineata Canh ch©u, Rót rÕ M
Gouania leptostachya D©y kÎ c¾p M
Ventilago leiocarpa §ång tiÒn l¸ng M
Leeaceae Hä Gèi H¹c
Leea rubra Gèi h¹c M
Vitaceae Hä Nho
Cayratia japonica V¸c nhËt M
C. trifolia V¸c
Cissus rosea Hå ®»ng h­êng
Tetrastigma retinervium Tø th­ g©n râ
T. tonkinensis Tø trh­ b¾c bé
Apiaceae Hä Ngß
Centella asiatica Rau m¸ M
Hydrocotyle sibthorpioides Rau m¸ nhá M
Araliaceae Hä Nh©n S©m
Aralia armata §¬n ch©u chÊu M
Diplopalax stachyanthus Song ®Ønh W
Heteropanax fragrans Tung tr¾ng
Schefflera brevipedicellata Ch©n chim cäng ng¾n
S. glomerulata Ch©n chim chôm
S. leucanthus Ch©n chim hoa tr¾ng
S. octophylla Ch©n chim 8 l¸ W, M
Trevesia palmata §u ®ñ rõng M
Tupidanthus calyptranthus DiÒu hoa
Platanaceae Hä M¹ Nang
Platanus kurzii Chß n­íc W, R
Hamamelidaceae Hä Sau Sau
Mytilaria laosensis Sau sau lµo, Tr¸m trÈu W
Rhodoleia championii Hång Quang W, R
Symingtonia tonkinensis Ch¾p tay b¾c bé W
Ulmaceae Hä Du
Celtis orientalis SÕu W
Gironniera subequalis Ng¸t W
Trema orientalis Hu ®ay W
Salicaceae Hä LiÔu
Salix tetrasperma var. harmandii Vµ n­íc W
S. tetrasperma var. nilagirica LiÔu bèn h¹t W
Moraceae Hä D©u T»m
Antiaris toxicaria var. toxicaria Sui W, M
Artocarpus lakoocha Chay W
A. styracifolius Chay l¸ bå ®Ò W
Broussonetia papyrifera D­íng W, M
Ficus altissima §a tÝa W
F. auriculata V
F. cunia Cä nät
F. fulva Ngo∙, Ng¸i l«ng
46

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
F. gibbosa §a l¸ lÖch
F. heterophyllum var. heterophyllum Vó bß M
F. hispida var. hispida Ng¸i
Ficus pumila Th»n l»n, Tr©u cæ M
F. racemosa Sung W
F. stricta §a hÑp
F. subpyriformis Sung rï r×
F. trivia (F. glandulifera) Sung phæ th«ng, Vá mn W
Malaisia scandens Duèi leo
Streblus asper Du«Ý M
Urticaceae Hä Gai
Boehmeria holosericea Gai d¹i
Debregeasia squamata var. squamata Gai vÈy
Dendrocnide sinuata Nµng hai
Elatostema balansae Cao hïng balansa
Pellonia macroceras Phu lÖ sõng to
Pilea baviensis var. serrata Pi lÌ ba v×
P. peltala Nan «ng
Poikilospermum suaveolens Rum th¬m
Pouzolzia pentandra Thuèc vßi ngò hïng
Juglandaceae Hä Hå §µo
Annamocarya sinensis Chß ®∙i W, R
Engelhardtia roxburghiana ChÑo W
E. spicata var. spicata ChÑo l«ng W
Pterocarya stenoptera var. tonkinensis C¬i b¾c bé W
Fagaceae Hä DÎ
Castanopssis annamensis Cµ æi trung bé W
C. aff. arietina CÇ æi ®Çu trõu W
C. clarkei var. pseudoindica Cµ æi clark W
C. ferox Cµ æi gai d÷ W
C. indica Cµ æi Ên ®é W
C. tonkinensis Cµ æi b¾c bé W
Lithocarpus corneus Såi ghÌ W
L. finetii Såi ®Çu cøng W
L. fissa Såi phng W
L. tubulosus Såi èng W
Quercus bambusaefolia DÎ l¸ tre W
Q. blakei DÎ blake W
Q. fleuryi DÎ cau W
Q. macrocalyx DÎ ®Êu to W
Betulaceae Hä Hoa
Betula alnoides C¸ng lß W
Loganiaceae Hä M· TiÒn
Gelsemium elegans L¸ ngãn
Strychnos wallichii M∙ tiÒn wallich M
Apocynaceae Hä Tróc §µo
Alstonia scholaris S÷a W, M
Alyxia divaricata D©y ng«n
Melodinus mekongense D©y giom cöu long
Tabernaemontana bovina Lµi tr©u M
Wrightia macrocarpa Thõng møc qu to
W. pubescens subsp. lanati Thõng møc l«ng W
Asclepidaceae Hä Thiªn Lý
Cryptolepis buchmanii D©y cµng cua
Dischidia alboflava H¹t bÝ vµng
Gymnema latifolia Lo∙ ti l¸ réng
Hoya multiflora Hå da nhiÒu hoa
H. villosa Hoa sao l«ng
47

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
Streptocaulon griffithii Hµ thñ « tr¾ng M
Solanaceae Hä Cµ
Solanum americanum Lu lu ®ùc
S. torvum Cµ gai M
Convolvulaceae Hä B×m B×m
Ipomoea bonii B×m bon
I. pes-tigridis B×m ch©n cäp
Merremia scandens B×m thuú
Boraginaceae Hä Vßi Voi
Heliotropium indicum Vßi voi M
Tournefortia sarmentosa Bß c¹p tr­ên
Verbenaceae Hä Cá Roi Ngùa
Callicarpa arborea Tu hó méc W
C. nudiflora H¹t tÝm
Clerodendron cyrtophyllum §¾ng cÈy M
C. kaempferi Mß ®á, XÝch ®ång nam
Gmelia arborea Lâi thä W
Vitex quinata §În 5 l¸ W
V. trifolia §În ba l¸ W
Lamiaceae Hä Hoa m«i
Gomphostemma lucidum §inh hïng l¸ng
Leonurus sibiricus Ých mÉu M
Ocimum gratissimum H­¬ng nhu tr¾ng M
Scrophulariaceae Hä Hoa Mâm Chã
Lindernia anagallis L÷ ®»ng cäng
L. ruellioides L÷ ®»ng d¹ng næ
Paulownia fargesii H«ng W
Acanthaceae Hä « R«
Justicia gendarusa Thanh t¸o M
J. venticosa Dãng xanh
Strobilanthes brunnescens Ch©n mÌo
Thunbergia coccinea C¸t ®»ng ®á
Bignoliaceae Hä §inh
Markhamia stipulata §inh W, R
Oroxylum indicum Nóc n¸c M
Radermachera ignea Boäc bÞp
Pentaphragmaceae Hä Ngò C¸ch
Pentaphragma sinense Rau tai nai
Rubiaceae Hä Cµ Phª
Aidia oxydonta (Randia oxydonta) M∙i t¸p tr¬n W
Canthium dicoccum var. rostratum X­¬ng c¸ W, M
Gardenia sp. Dµnh dµnh
Haldina cordifolia (Nauclea cordifolia) G¸o trßn W, R
Hedyotis auricularia An ®iÒn tai
H. capitellata D¹ cÈm M
H. corymbosa Cãc mÈn M
Ixora coccinea MÉu ®¬n O, M
Lasianthus annamicus Xó h­¬ng trung bé
L. cyanocarpus var. asperulatus Xó h­¬ng tr¸i lam
Mussaenda bonii B­ím b¹c bon
M. dehiscens B­ím b¹c tù khai
Neonauclea purpurea (Nauclea purpurea) Vµng kiªng W
Neomarekia cadamba (Anthocephalus indicus) G¸o tr¾ng W
Psychotria rubra LÊu M
Randia acuminatissima M∙i t¸p W
R. dasycarpa G¨ng nhung
Uncaria homomalla (U. tonkinensis) C©u ®»ng b¾c
Wendlandia glabrata G¹c h­¬u
48

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
W. paniculata Ho¾c quang
Caprifoliaceae Hä Kim Ng©n
Sambucus hookeri (S. javanica) C¬m ch¸y hooker
Viburnum lutescens (V. colebrookeanum) R¨ng c­a
Asteraceae Hä Cóc
Ageratum conyzoides Cøt lîn M
Artemisia vulgaris Ngi cøu M
Blumea balsamifera §µi bi M
Crassocephalum crepidioides Rau tµu bay
Crepis japonica Cóc l¸ r¸ch
Eclipta alba Nhä nåi M
Eupatorium odoratum Cá lµo
Siegesbeckia orientalis Hy thiªm M
Thespis tonkinensis Cãc mÈn
Vernonia arborea B«ng b¹c W
Xanthium inaequilaterum (X. strumarium) KÐ ®Çu ngùa M
Liliopsida Líp Hµnh
Pandanaceae Hä Døa D¹i
Pandanus humilis Døa nhá
P. tonkinensis Døa b¾c bé
Araceae Hä R¸y
Alocasia macrorrhiza R¸y M
Amorphophalus interruptus N­a
Colocasia gigantea (C. indica) R¸y d¹i
Epiprenum giganteum Th­îng c¸n O
Homalomena occulta (H. aromatica) Thiªn niªn kiÖn M
Pothos grandis C¬m lªnh
P. repens C¬m lªnh ch©n rÕt M
Raphidophora decursiva Chuèi h­¬ng l¸ xÎ O
Commelinaceae Hä Thµi lµi
Commelina diffusa (C. nudiflora) Thµi lµi tr¾ng
Floscopa glabratus §Çu riÒu kh«ng l«ng
Pollia hasskarlii B«n haskarl
Arecaceae Hä Cau Dõa
Arenga pinnata Bóng b¸ng, §o¸c O
Calamus platyacanthus Song mËt R
C. tetradactylus M©y nÕp
C. tonkinensis M©y ®¾ng
Caryota rumphiana §ïng ®×nh O
C. urens §ïng ®×nh ngøa O
Livistona chinensis Cä O
Plectocomia elongata Song voi
Pinanga duperreana Cau chuét O
Rhapis macrantha Lôi O
Musaceae Hä Chuèi
Musa acuminata Chuèi rõng
M. aff. coccinea Chuèi sen O
Zingiberaceae Hä Gõng
Alpina chinensis Gõng giã M
Amomum villosum Sa nh©n M
Catimbium bracteatum RiÒng d¹i
Costus speciosus MÝa dß M
C. tonkinensis C¸t låi b¾c bé
Zingiber zerumbet RiÒng d¹i, RiÒng giã M
Marantaceae Hä L¸ Dong
Phrynium dispermum L¸ dong
P. parviflorum L¸ dong
49

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
Liliaceae Hä Hµnh Tái
Dianella nemorasa H­¬ng bµi
Smilacaceae Hä Kim Cang
Smilax glabra Thæ phôc linh M, R
S. ovalifolia Kim cang l¸ to
Cyperaceae Hä L¸c
Carex cryptostachys KiÕt dÊu giÐ
C. indica KiÕt Ên ®é
Cyperus compressus Có dÑp
C. pilosus L¸c l«ng M
C. rotundus Cñ gÊu M
Fimbristylis complanata Mao th­ dÑp
F. umbellaris Mao th­ t¸n
Poaceae Hä Hoµ Tho
Arundinaria sat SÆt M
A. sp. MËy ch¸
Bambusa sp. Tre lïng
Centotheca lappacea Cá l¸ tre
Chrysopogon aciculatus Cá may M
Coix puellarium C­êm g¹o
Cynodon dactylon Cá gµ
Dactyloctenium aegyptiacum Cá ch©n vÞt
Dendrocalamus menbranaceus Luång
D. patellaris Giang
Eleusine indica Cá mÇn trÇu M
Erianthus arundinaceus Lau
Gigantochloa levis B­¬ng
Imperata cylnidrica Cá tranh M
Indosasa aff. crassiflora VÇu ®¾ng
Melocalamus sp. LÞm
Neohouzeana dulloa Nøa
Pennisetum alopecuroides Cá ®u«i voi tÝm
Phragmites communis SËy
Saccharum spontaneum L¸ch M
Themeda gigantea Cá trÊu
Thysanolema maxima §ãt, ChÝt M
Agavaceae Hä A Gao
Dracena loureiri Bång bång M
Taccaceae Hä B¹ch Tinh
Tacca chantrieri R©u hïm
Stemonaceae Hä B¸ch Bé
Stemona tuberosa D©y ba m­¬i M
Dioscoreaceae Hä Cñ N©u
Dioscorea cirrhosa Cñ n©u M
D. persimilis Cñ mµi, Hoµi s¬n M
Orchidaceae Hä Lan
Aerides odorata QuÕ lan h­¬ng O
Anoectochilus roxburghii Lan gÊm
Arundina graminifolia Lan sËy O
Bulbophyllum concinnum CÇu diÖp xinh O
B. eberhardtii Läng ®iÓm
Cymbidium dayanum BÝch ngäc M, O
Dendrobium aloifolium Mãng rång O
D. anosmum Gi h¹c O
D. chrysotoxum Kim ®iÖp O
D. cretaceum Th¹ch héc vßi O
D. lindleyi VÈy c¸ O
D. nobile Hoµng tho O
50

Tªn khoa häc Tªn viÖt nam Ghi chó
D. thyrsiflorum Thuû tiªn mì gµ O
Eria globulifera NØ lan cÇu O
E. muscicola NØ lan rªu
Habenaria ciliolaris Hµ biÖn l¸ réng
Liparis elliptica Nh½n diÖp bÇu dôc O
Oberonia ensiformis Mãng rïa kiÕm O
Paphiopedilum gratrixianum VÖ hµi O
Renanthera coccinea HuyÕt nhung O
Tªn vµ thø theo Ph¹m Hoµng Hé (1991-1993).
Ghi chó: E: §Æc h÷u; W: C©y cho gç; M: C©y d­îc liÖu; O: C©y lµm cnh; R: S¸ch ®á (Anon. 1996; IUCN 1997).
51

Phô lôc 2: Danh s¸ch thó khu vùc Xu©n Liªn, huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh
Thanh Ho¸
Tªn tiÕng Anh Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc TT Ghi Chó
Pangolins: Bé Tª tª: Pholidota:
Pangolins Hä Tª tª Manidae
1. Chinese Pangolin Tª tª ManÝs pentadactyla S
2. Sunda Pangolin Tª tª Ja va M. javanica S
Treeshrews: Bé nhiÒu r¨ng: Scandentia:
Treeshrews Hä §åi Tupaiidae
3. Northern Treeshrew §åi Tupaia belangeri S,O
Primates: Bé Linh tr­ëng: Primates:
Lorises Hä Cu li Loridae
4. Slow Loris Cu li lín Nycticebus coucang V,VU S
5. Lesser Slow Loris Cu li nhá N. pygmaeus V S
Old-World Monkeys Hä KhØ Cercopithecidae
6. Assamese Macaque KhØ mèc Macaca assamensis V,VU S,O
7. Rhesus Macaque KhØ vµng M. mulatta S,O
8. Bear Macaque KhØ mÆt ®á M. arctoides V,VU S
9. Phayre’s Leaf Monkey Voäc x¸m Semnopithecus phayrei S,R
Gibbons Hä V­în Hylobatidae
10.White-cheeked Gibbon V­în ®en m¸ tr¾ng Hylobates leucogenys E,EN H
Carnivores: Bé ¨n thÞt: Carnivora:
Dog and Foxes Hä Chã Canidae
11. Dhole Chã sãi Cuon alpinus E,VU R
Bears Hä GÊu Ursidae
12. Asiatic Black Bear GÊu ngùa Ursus thibetanus S,O
13. Sun Bear GÊu chã U. malayanus S,R
Weasels, etc. Hä Chån Mustelidae
14. Yellow-throated Marten Chån vµng Martes flavigula O
15. Hog Badger Löng lîn Arctonyx collaris S
16. Small-toothed Ferret-badger Chån b¹c m¸ Melogale moschata S
17. Otter species R¸i c¸ Lutra sp. R
Civets Hä CÇy Viverridae
18. Large Indian Civet CÇy gi«ng Viverra zibetha S
19. Common Palm Civet CÇy vßi ®èm Paradoxurus hermaphroditus S
20. Masked Palm Civet CÇy vßi mèc Paguma larvata S
21. Binturong CÇy mùc Arctictis binturong V S
Mongooses Hä Lán tranh Herpestidae
22. Crab-eating Mongoose Cçy mãc cua Herpestes urva S
Cats Hä MÌo Felidae
23. Leopard Cat MÌo rõng Prionailurus bengalensis R
24. Golden Cat Beo Catopuma temminckii V R
25. Clouded Leopard B¸o gÊm Pardofelis nebulosa V,VU R
26. Tiger Hæ Panthera tigris E,EN R
Even-toed Ungulates: Bé guèc ch½n: Artiodactyla:
Pigs Hä Lîn rõng Suidae
27. Wild Boar Lîn rõng Sus scrofa S,F
Deer Hä H­¬u nai Cervidae
28. Sambar Nai Cervus unicolor S,F
29. Barking Deer Mang Muntiacus muntjak S,F
30. Roosevelt's Muntjac Mang Roosevelt M. rooseveltorum S
Cattle, Antelopes, Goats: Hä Bß Bovidae
31. Gaur Bß tãt Bos gaurus E,VU
32. Southern Serow S¬n d­¬ng Naemorhedus sumatraensis V, VU S
Rodents: Bé gËm nhÊm: Rodentia:
Non-flying Squirrels Hä Sãc c©y Sciuridae
33. Black Giant Squirrel Sãc ®en Ratufa bicolor O
52

Tªn tiÕng Anh Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc TT Ghi Chó
34. Pallas’s Squirrel Sãc ch©n vµng Callosciurus erythraeus O
35. Cambodian Striped Squirrel Sãc chuét löa Tamiops rodolphii O
36. Red-cheeked Squirrel Sãc m¸ ®µo Dremomys rufigenis O
Old-World Porcupines Hä NhÝm Hystricidae
37. Malayan Porcupine NhÝm Hystrix brachyura S
38. Asiatic Brush-tailed Porcupine Don Atherurus macrourus S
Tªn loµi vµ hÖ thèng xÕp theo Corbet vµ Hill (1992).
TT: T×nh tr¹ng cña c¸c loµi theo s¸ch ®á ViÖt Nam vµ s¸ch ®á ThÕ giíi: EN, E = Loµi ®ang ë trong t×nh tr¹ng nguy cÊp (EN: theo
IUCN (1996), E: theo Anon. (1992)); VU, V = Loµi s¾p bÞ ®e do¹ (VU: theo IUCN (1996), V: theo Anon. (1992)).
Ghi chó nguån t­ liÖu: S = MÉu vËt cã t¹i ®Þa ph­¬ng; O = Quan s¸t ®­îc; F = Ghi nhËn qua dÊu ch©n; H = Nghe tiÕng kªu; R =
Th«ng tin do nh©n d©n ®Þa ph­¬ng cung cÊp.
53

Phô lôc 3: Danh s¸ch chim khu vùc Xu©n Liªn, huyÖn Th­êng Xu©n, tØnh
Thanh Ho¸
Tªn tiÕng Anh Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Ghi chó
Bé Gµ: Galliformes:
Hä TrÜ Phasianidae
1. Bar-backed Partridge Gµ so häng tr¾ng Arborophila brunneopectus
2. Red Junglefowl Gµ rõng Gallus gallus
3. Silver Pheasant Gµ l«i tr¾ng Lophura nycthemera
4. Grey Peacock Pheasant Gµ tiÒn mÆt vµng Polyplectron bicalcaratum
Bé gâ kiÕn: Piciformes:
Hä Gâ kiÕn Picidae
5. Speckled Piculet Gâ kiÕn lïn ®Çu vµng Picumnus innominatus
6. White-browed Piculet Gâ kiÕn lïn mµy tr¾ng Sasia ochracea
7. Grey-capped Pygmy Woodpecker Gâ kiÕn nhá ®Çu x¸m Dendrocopus canicapillus
8. Greater Yellownape Gâ kiÕn xanh g¸y vµng Picus flavinucha
9. Pale-headed Woodpecker Gâ kiÕn n©u ®á Gecinulus grantia
10. Bay Woodpecker Gâ kiÕn n©u cæ ®á Blythipicus pyrrhotis
Hä cu rèc Megalaimidae
11. Red-vented Barbet ThÇy chïa ®Ýt ®á Megalaima lagrandieri E’
12. Green-eared Barbet ThÇy chïa ®Çu x¸m M. faiostricta
13. Golden-throated Barbet Cu rèc ®Çu vµng M. franklinii
Bé hång hoµng: Bucerotiformes:
Hä Hång hoµng Bucerotidae
14. Great Hornbill Hång hoµng Buceros bicornis T
15. Brown Hornbill NiÖc n©u Anorrhinus tickelli T, NT
Bé nuèc: Trogoniformes:
Hä Nuèc Trogonidae
16. Red-headed Trogon Nuèc bông ®á Harpactes erythrocephalus
Bé s: Coraciiformes:
Alcedinidae
54
Hä Bång chanh
17. Common Kingfisher Bång chanh Alcedo atthis
Hä S Halcyonidae
18. White-throated Kingfisher S ®Çu n©u Halcyon smyrnensis
Bé cu cu: Cuculiformes:
Hä Cu cu Cuculidae
19. Large Hawk Cuckoo ChÌo chÑo lín Hierococcyx sparverioides
20. Indian Cuckoo B¾t c« trãi cét Cuculus micropterus
21. Drongo Cuckoo Cu cu ®en Surniculus lugubris
22. Asian Koel Tu hó Eudynamys scolopacea
23. Green-billed Malkoha Ph­ín Phaenicophaeus tristis
Hä B×m bÞp Centropodidae
24. Greater Coucal B×m bÞp lín Centropus sinensis
25. Lesser Coucal B×m bÞp nhá C. bengalensis
Bé yÕn: Apodiformes:
Hä Yõn Apodidae
26. Asian Palm Swift Yõn cä Cypsiurus balasiensis
27. Fork-tailed Swift Yõn h«ng tr¾ng Apus pacificus
Bé có: Strigiformes:
Hä Có mÌo Strigidae
28. Mountain Scops Owl Có mÌo Latus¬ Otus spilocephalus
29. Collared Scops Owl Có mÌo khoang cæ O. bakkamoena
30. Brown Wood Owl Hï Strix leptogrammica R
31. Collared Owlet Có vä mÆt tr¾ng Glaucidium brodiei
Bé bå c©u: Columbiformes:
Hä Bå c©u Columbidae
32. Oriental Turtle Dove Cu sen Streptopelia orientalis

Tªn tiÕng Anh Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Ghi chó
33. Spotted Dove Cu g¸y S. chinensis
34. Red Collared Dove Cu ngãi S. tranquebarica
35. Emerald Dove Cu luång Chalcophaps indica
36. Thick-billed Green Pigeon Cu xanh má quÆp Treron curvirostra
37. Mountain Imperial Pigeon GÇm gh× l­ng n©u Ducula badia
Bé sÕu Gruiformes:
Hä Gµ n­íc Rallidae
38. White-breasted Waterhen Cuèc ngùc tr¾ng Amaurornis phoenicurus
Bé h¹c: Ciconiiformes:
Hä ¦ng Accipitridae
39. Crested Serpent Eagle DiÒu hoa MiÕn §iÖn Spilornis cheela
40. Crested Goshawk ¦ng $n §é Accipiter trivirgatus
41. Black Eagle §¹i bµng M∙ Lai Ictinaetus malayensis
42. Mountain Hawk Eagle DiÒu nói Spizaetus nipalensis
Hä DiÖc Ardeidae
43. Little Egret Cß tr¾ng Egretta garzetta
44. Little Heron Cß xanh Butorides striatus
45. Chinese Pond Heron Cß bî Ardeola bacchus
46. Cinnamon Bittern Cß löa Ixobrychus cinnamomeus
Bé sÎ: Passeriformes:
Hä §u«i côt Pittidae
47. Blue-rumped Pitta §u«i côt ®Çu x¸m Pitta soror NT
48. Rusty-naped Pitta §u«i côt ®Çu hung P. oatesi
Hä Má réng Eurylaimidae
49. Long-tailed Broadbill Má réng xanh Psarisomus dalhousiae T
Hä Chim xanh Irenidae
50. Asian Fairy Bluebird Chim lam Irena puella
51. Blue-winged Leafbird Chim xanh Nam bé Chloropsis cochinchinensis
Hä B¸ch thanh Laniidae
52. Long-tailed Shrike B¸ch thanh ®Çu ®en Lanius schach
Hä Qu¹ Corvidae
53. White-winged Magpie GiÎ cïi vµng Urocissa whiteheadi NT
54. Indochinese Green Magpie GiÎ cïi bông vµng Cissa hypoleuca NT
55. Grey Treepie Choµng cho¹c x¸m Dendrocitta formosae
56. Racket-tailed Treepie Chim kh¸ch Crypsirina temia
57. Ratchet-tailed Treepie Chim kh¸ch ®u«i cê Temnurus temnurus T
58. Large-billed Crow Qu¹ ®en Corvus macrorhynchos
59. Ashy Woodswallow Nh¹n rõng Artamus fuscus
60. Large Cuckooshrike Ph­êng chÌo x¸m lín Coracina macei
61. Pied Triller Ph­êng chÌo Lalage nigra
62. Long-tailed Minivet Ph­êng chÌo ®á ®u«i dµi Pericrocotus ethologus
63. Scarlet Minivet Ph­êng chÌo ®á lín P. flammeus
64. White-throated Fantail RÎ qu¹t häng tr¾ng Rhipidura albicollis
65. Black Drongo ChÌo bÎo Dicrurus macrocercus
66. Ashy Drongo ChÌo bÎo x¸m D. leucophaeus
67. Crow-billed Drongo ChÌo bÎo má qu¹ D. annectans
68. Bronzed Drongo ChÌo bÎo rõng D. aeneus
69. Greater Racket-tailed Drongo ChÌo bÎo cê ®u«i chÎ D. paradiseus
70. Black-naped Monarch §íp ruåi xanh g¸y ®en Hypothymis azurea
71. Asian Paradise-flycatcher Thiªn ®­êng ®u«i ph­ín Terpsiphone paradisi
72. Common Iora Chim nghÖ ngùc vµng Aegithina tiphia
73. Great Iora Chim nghÖ lín A. lafresnayei
74. Large Woodshrike Ph­êng chÌo n©u Tephrodornis gularis
Hä §íp ruåi Muscicapidae
75. Blue Whistling Thrush HoÐt x¸m Myophonus caeruleus
76. Siberian Thrush HoÐt Si-Bª-Ri Zoothera sibirica
77. Grey-headed Canary Flycatcher §íp ruåi ®Çu x¸m Culicicapa ceylonensis
78. Oriental Magpie Robin ChÝch chße Copsychus saularis
55

Tªn tiÕng Anh Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Ghi chó
79. Plumbeous Water Redstart §u«i ®á ®Çu x¸m Rhyacornis fuliginosus
80. Slaty-backed Forktail ChÝch chße n­íc tr¸n tr¾ng Enicurus schistaceus
81. Green Cochoa C« c« xanh Cochoa viridis NT
Hä s¸o Sturnidae
82. Black-collared Starling S¸o sËu Sturnus nigricollis
83. White-vented Myna S¸o má vµng Acridotheres cinereus
84. Crested Myna S¸o ®en A. cristatellus
85. Hill Myna YÓng Gracula religiosa
Hä trÌo c©y Sittidae
86. Chestnut-bellied Nuthach TrÌo c©y bông hung Sitta castanea
Hä b¹c m¸ Paridae
87. Sultan Tit Chim chµo mµo Melanochlora sultanea
Hä nh¹n Hirundonidae
88. Red-rumped Swallow Nh¹n bông x¸m Hirundo daurica
Hä chµo mµo Pynonotidae
89. Black-crested Bulbul Chµo mµo vµng mµo ®en Pycnonotus melanicterus
90. Red-whiskered Bulbul Chµo mµo P. jocosus
91. Ochraceus Bulbul Cµnh c¹ch bông hung Alophoixus ochraceus
92. Ashy Bulbul Cµnh c¹ch x¸m Hemixos flavala
93. Black Bulbul Cµnh c¹ch ®en Hypsipetes leucocephalus
Hä vµnh khuyªn Zosteropidae
94. Oriental White-eye Vµnh khuyªn häng vµng Zosterops palpebrosus
Hä chim chÝch Sylviidae
95. Grey-bellied Tesia ChÝch ®u«i côt bông xanh Tesia cyaniventer
96. Asian Stubtail ChÝch ch©u ¸ Urosphena squameiceps
97. Common Tailorbird ChÝch ®u«i dµi Orthotomus sutorius
98. Dark-necked Tailorbird ChÝch b«ng c¸nh vµng O. atrogularis
99. Greenish Warbler ChÝch xanh lôc Phylloscopus trochiloides
100. Rufous-faced Warbler ChÝch ®íp ruåi mÆt hung Abroscopus albogularis
101. Yellow-bellied Warbler ChÝch ®íp ruåi má vµng A. superciliaris
102. White-crested Laughingthrush Kh­íu ®Çu tr¾ng Garrulax leucolophus
103. Lesser-necklaced Laughingthrush Kh­íu khoang cæ G. monileger
104. Grey Laughingthrush Kh­íu x¸m G. maesi T, NT
105. Black-throated Laughingthrush Kh­íu b¹c m¸ G. chinensis
106. Buff-breasted Babbler Chuèi tiªu ®Êt Pellorneum tickelli
107. Spot-throated Babbler Chuèi tiªu häng ®èm P. albiventre
108. Scaly-crowned Babbler Chuèi tiªu ®u«i ng¾n Malacopteron cinereum
109. Large Scimitar Babbler Ho¹ mi ®Êt má dµi Pomatorhinus hypoleucos
110. Streak-breasted Scimitar Babbler Ho¹ mi ®Êt ngùc luèc P. ruficollis
111. Short-tailed Scimitar Babbler Kh­íu má dµi Jabouilleia danjoui E,T,VU
112. Streaked Wren Babbler Kh­íu ®¸ ®u«i ng¾n Napothera brevicaudata
113. Eyebrowed Wren Babbler Kh­íu ®¸ nhá N. epilepidota
114. Rufous-capped Babbler Kh­íu bôi ®Çu ®á Stachyris ruficeps
115. Golden Babbler Kh­íu bôi vµng S. chrysaea
116. Spot-necked Babbler Kh­íu ®¸ nhá ®èm cæ S. striolata
117. Striped Tit Babbler ChÝch ch¹ch m¸ vµng Macronous gularis
118. White-browed Shrike Babbler Kh­íu má quÆp mµy tr¾ng Pteruthius flaviscapis
119. White-headed Babbler Kh­íu ®u«i dµi Gampsorhynchus rufulus
120. Rufous-throated Fulvetta L¸ch t¸ch häng hung Alcippe rufogularis
121. Mountain Fulvetta L¸ch t¸ch vµnh m¾t A. peracencis
122. White-bellied Yuhina Kh­íu má dÑt häng ®en Yuhina zantholeuca
123. Short-tailed Parrotbill Kh­íu má dÑt ®u«i ng¾n Paradoxornis davidianus VU
Hä hót mËt Nectariniidae
124. Thick-billed Flowerpecker Chim s©u má lín Dicaeum agile
125. Plain Flowerpecker Chim s©u vµng lôc D. concolor
126. Purple-naped Sunbird Hót mËt bông v¹ch Hypogramma hypogrammicum
127. Fork-tailed Sunbird Hót mËt ®u«i nhän Aethopyga christinae
128. Crimson Sunbird Hót mËt ®á A. siparaja
56

Tªn tiÕng Anh Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Ghi chó
129. Streaked Spiderhunter B¾p chuèi ®èm ®en Arachnothera magna
Hä SÎ Passeridae
130. Eurasian Tree Sparrow SÎ Passer montanus
131. Forest Wagtail Ch×a v«i rõng Dendronathus indicus
132. White Wagtail Ch×a v«i tr¾ng Motacilla alba
133. Yellow Wagtail Ch×a v«i vµng M. flava
134. White-rumped Munia Di cam Lonchura striata
Tªn loµi vµ hÖ thèng xÕp theo Inskipp et al. (1996).
Ghi chó: E = Loµi ®Æc h÷u ViÖt Nam; E’ = Loµi ®Æc h÷u ViÖt Nam vµ Lµo; VU = Loµi s¾p bÞ ®e do¹ (theo Collar et al. 1994); NT
= Loµi s¾p bÞ ®e do¹ nh­ng cÊp ®é thÊp h¬n VU do phi ®èi mÆt víi c¸c yÕu tè rñi ro thÊp h¬n (theo Collar et al. 1994); T = Loµi
bÞ ®e do¹ (dùa theo s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon., 1992)); R = Loµi hiÕm (dùa theo s¸ch ®á ViÖt Nam (Anon., 1992)).
57

Phô lôc 4: Danh s¸ch bß s¸t, Õch nh¸i khu vùc Xu©n Liªn, huyÖn Th­êng
Xu©n, tØnh Thanh Ho¸
Tªn khoa häc Tªn ViÖt Nam X· X· N§18 S§VN
Xu©n Mü B¸t Mät
Reptilia Líp bß s¸t
Squamata: Bé cã vy
Gekkonidae Hä t¾c kÌ
1. Gekko gecko T¾c kÌ QS §T T
2. Hemidactylus frenatus Th¹ch sïng ®u«i sÇn QS QS
Agamidae Hä nh«ng
3. Calotes emma Nh«ng x¸m M
4. Physignathus cocincinus Rång ®Êt QS V
Scincidae Hä th»n l»n bãng
5. Eumeces sp. Th»n l»n xanh QS
6. Lygosoma quadrupes Th»n l»n ch©n ng¾n M
7. Mabuya multifasciata Th»n bãng hoa M
8. M. macularia Th»n bãng ®èm M
Lacertidae Hä th»n l»n chÝnh thøc
9. Takydromus sexlineatus Liu ®iu chØ QS
10. T. wolteri Liu ®iu Vonte M
Varanidae Hä kú ®µ
11. Varanus salvator Kú ®µ hoa QS V
Xenopeltidae Hä r¾n mèng
12. Xenopeltis unicolor R¾n mèng §T §T
Boidae
Hä tr¨n
13. Python molurus Tr¨n ®Êt §T §T V
Colubridae
Hä r¾n n­íc
14. Amphiesma stolata R¾n s∙i th­êng QS
15. A. parallela R¾n s∙i säc M
16. Elaphe radiata R¾n säc d­a §T §T
17. Ptyas korros R¾n r¸o th­êng §T QS T
18. P. mucosus R¾n r¸o tr©u §T V
19. Rhabdopsis subminiatus R¾n hoa cá nhá QS QS
20. Xenochrophis piscator R¾n n­íc QS QS
21. Ahaetulla prasina R¾n roi th­êng M
22. Enhydris plumbea R¾n bång ch×
Elapidae Hä r¾n hæ
23. Bungarus fasciatus R¾n c¹p nong §T §T T
24. B. multicinctus R¾n c¹p nia b¾c §T §T
25. Naja naja R¾n hæ mang §T §T T
26. Ophiophagus hannah R¾n hæ chóa §T §T I E
Viperidae Hä r¾n lôc
27. Trimeresurus albolabris R¾n lôc mÐp §T §T
Testudinata: Bé rïa
Platysternidae Hä rïa ®Çu to
28. Platysternum megacephalum Rïa ®Çu to §T R
Emydidae
Hä rïa ®Çm
29. Cistoclemmys galbinifrons Rïa hép tr¸n vµng §T V
30. Pyxidea mouhoti Rïa sa nh©n §T §T
31. Geoemyda spengleri Rïa ®Êt QS
58

Tªn khoa häc Tªn ViÖt Nam X· X· N§18 S§VN
Xu©n Mü B¸t Mät
Testudinidae Hä rïa nói
32. Manouria impressa Rïa nïi viÒn QS V
Trionychidae Hä ba ba
33. Palea steindachneri Ba ba gai §T
34. Pelodiscus sinensis Ba ba tr¬n §T
Amphibia Líp Õch nh¸i
Anura: Bé kh«ng ®u«i:
Pelobatidae Hä cãc bïn
1. Leptobrachium hasselti Cãc mµy h¸t xen QS
2. Megophrys minor (?) Cãc mµy bÐ M
Bufonidae Hä cãc
3. Bufo galeatus Cãc rõng §T R
4. B. melanostictus Cãc nhµ QS QS
Ranidae Hä Õch nh¸i
5. Ooeidozyga lima Cãc n­íc sÇn QS
6. Phrynoglossus laevis Cãc n­íc nh½n QS
7. Rana andersoni Chµng An®ecson M §T T
8. R. guentheri ChÉu §T §T
9. R. kuhlii 'ch nhÏo M §T
10. R. limnocharis NgoÐ QS QS
11. R. maosonensis Chµng MÉu S¬n M
12. R. microlineata 'ch v¹ch M §T T
13. R. ricketti 'ch b¸m ®¸ M
14. R. rugulosa 'ch ®ång §T §T
15. R. sauteri Hiu Hiu
16. R. sp. 'ch M
Rhacophoridae
Hä Õch c©y
17. Rhacophorus leucomystax 'ch c©y mÐp tr¾ng M QS
Microhylidae Hä nh¸i bÇu
18. Microhyla pulchra Nh¸i bÇu v©n QS
19. M. butleri Nh¸i bÇu Bót l¬ M
Tªn vµ thø theo NguyÔn V¨n S¸ng vµ Hå Thu Cóc (1996).
Ghi chó: M = cã vËt mÉu; QS = quan s¸t; §T = ®iÒu tra nh©n d©n ®Þa ph­¬ng.
N§18: I = nhãm I trong NghÞ §Þnh 18/H§BT ngµy 17/1/1992.
S§VN: E, V, R, T = c¸c møc ®é ®e do¹ ghi trong S¸ch §á ViÖt Nam (Anon., 1992).
59

Phô lôc 5: Danh s¸ch c¸c loµi b­ím khu vùc Xu©n Liªn, huyÖn Th­êng Xu©n,
tØnh Thanh Ho¸
Tªn khoa häc GR H1 H2 H3 H4 H5
Papilionidae
1. Troides aeacus Feld. 2 r
2. Parides aidoneus Ddl. 2 r
3. Chilasa clytia L. 3 r
4. Papilio demoleus L. 4 c
5. P. helenus L. 4 f
6. P. alcmenor Westw. 2 r
7. P. polytes L. 3 c
8. P. protenor Cram. 2 r r
9. P. memnon L. 3 f
10. P. paris L. 3 f
11. Graphium chironides Honr. 3 r
12. G. sarpedon L. 4 c f
13. G. agamemnon L. 4 f r r
14. Lamproptera curius F. 3 c f r
15. L. meges Zinken
Pieridae
3 c f r
16. Delias acalis Godart 2 r
17. Prioneris thestylis Dbl. 2 f
18. Talbotia naganum Moore 1 f
19. Cepora nadina Lucas 3 r
20. Appias lyncida Cram. 3 c
21. Hebomoia glaucippe L. 3 f f f
22. Eurema blanda Boisd. 3 c f f
23. E. andersoni Moore 3 r r
24. E. ada Dist. & Preyer
Danaidae
3 r r
25. Danaus genutia Cram. 4 f f
26. Tirumala septentrionis Butl. 4 f r
27. Parantica aglea Stoll. 2 c f
28. P. sita Koll. 2 r
29. Ideopsis vulgaris Butl. 3 f
30. Euploea core Cram. 3 f f
31. E. mulciber Cram. 3 f r
32. E. radamanthus F.
Satyridae
3 f r
33. Melanitis leda L. 5 f f f
34. Elymnias casiphone Fruhst. 3 r
35. E. patna Westw. 3 r
36. Lethe mekara Moore 3 f
37. L. europa F. 3 f
38. L. naga Doherty 3 r
39. L. syrcis Hew. 1 c f
40. Neorina patria Leech 1 r
41. Ethope noirei Janet 1 c f
42. Mycalesis inopia Fruhst. 1 r
43. M. perseoides Moore 3 r r
44. M. misenus de Nicev. 1 r
60

Tªn khoa häc GR H1 H2 H3 H4 H5
45. M. adamsoni Watson. 2 r
46. M. deficiens Fruhst. 2 r
47. M. zonata Matsumura 2 c c c
48. M. anaxias Hew. 3 c c r
49. Erites falcipennis W.-M. & de Nicev. 2 r
50. Coelites nothis Westw. 2 r
51. Ragadia crisilda Hew. 2 f
52. Ypthima imitans Elw. & Edw. 1 c
53. Y. baldus F. 3 c
54. Y. sp. nov. 1 r r
Amathusiidae
55. Faunis canens Hubn. 2 f
56. F. eumeus Drury 2 f c c
57. Stichophthalma fruhstorferi Rob. 1 ?
58. Thaumantis diores Dbl. 1 r
59. Enispe euthymius sychaeus Brooks 1 r
60. Discophora sondaica Boisduv. 3 f
Nymphalidae
61. Cethosia cyane Drury 2 r r r
62. Cupha erymanthis Drury 4 r
63. Vagrans egista Cram. 4 r
64. Cirrochroa tyche Feld. 3 r
65. Vindula erota F. 3 f
66. Vanessa indica Herbst. 5 r
67. Junonia atlites L. 3 c f
68. J. almana L. 3 c f
69. Rhinopalpa polynice Cram. 3 r
70. Hypolimnas bolina L. 4 f r
71. Cyrestis thyodamus Boisd. 3 f
72. Chersonesia risa Dbl. 3 r r
73. Neptis clinia Moore 3 f r
74. N. nata Moore (?) 3 r
75. N. hylas L. 4 f
76. Pantoporia aurelia Staudinger 3 r
77. P. hordonia Stoll. 3 r
78. Athyma cama Moore 3 r
79. A. selenophora Koll. 3 f
80. Parthenos sylvia Cram. 4 f
81. Tanaecia julii Lesson 3 f c r
82. T. lepidea Butl. 3 f r
83. Bassarona iva ? Moore 2 r r
84. Eulacera osteria Westw. 3 f
85. Charaxes aristogiton Feld. 2 r
86. C. bernardus F. 3 c
87. Polyura athamas Drury 3 f
88. P. jalisus Feld. 3 r
Riodinidae
89. Zemeros flegyas Cram. 3 c
90. Abisara neophron Hew. 2 r f
91. Paralaxita dora Fruhst. 1 r c
92. Stiboges nymphidia Butl. 3 r
61

Tªn khoa häc GR H1 H2 H3 H4 H5
Lycaenidae
93. Miletus sp. ? r r
94. Megisba malaya Horsf. 2 f
95. Celatoxia marginata de Nicev. 3 r
96. Udara dilecta Moore 3 f
97. Jamides alecto Feld. 3 f
98. J. virgulatus Druce 3 r
99. Nacaduba kurava Moore 3 f
100. Prosotas pia Toxipeus 3 f
101. Pithecops corvus Fruhst. 3 r r
102. Arhopala ammonides Doherty 2 r
103. A. sp. 1 3? r
104. A. sp. 2 3? r
105. Spindasis syama Horsf. 3 c
106. S. lohita Horsf. 3 f
107. Yasoda tripunctata Hew. 2 f f
108. Rapala pheretima Hew. 3 r
109. Zeltus amasa Hew. 3 f
110. Hypolycaena erylus Godart 3 f f
111. Curetis bulis Westw.
Hesperiidae
3 r
112. Hasora badra Moore 3 f
113. Badamia exclamationis F. 3 r
114. Celaenorrhinus inaequalis Elw. & Edw. 2 r
115. C. vietnamicus Dev. 1 f f
116. Tagiades gana Moore 3 r
117. T. menaka Moore 3 r
118. Mooreana trichoneura Feld. 3 r r
119. Astictopterus jama Feld. 3 r r
120. Sebastonyma dolopia Hew. 2 r
121. Suada swerga de Nicev. 3 f
122. Halpe zola Evans 3 f f
123. H. nephele Leech (cf. frontieri) 1 r
124. Iambrix salsala Moore 3 c r
125. Ancistroides nigrita Latreille 3 r
126. Koruthaialos rubecula hector Wts. 3 r r
127. K. sindu Feld. 3 r r
128. Notocrypta curvifascia Feld. 3 f
129. N. feistamelii Boisd. 3 f f
130. N. paralysos W.-M. & de Nicev. 3 f
131. Matapa cresta Evans 3 r
132. M. druna Moore 3 r
133. Scobura cephala Hew. 2 r
134. S. phiditia Hew. 2 f
135. S. woolletti Riley 3 f
136. Erionota thrax L. 3 r
137. Unkana ambassa Moore 2 r
138. Cephrenas acalle oceanica 3 f
139. Telicota sp. 1 ? ?
140. T. sp. 2 ? ?
141. Parnara ganga Evans 3 r
62

Tªn khoa häc GR H1 H2 H3 H4 H5
142. Baoris farri Moore 3 f
143. Iton semamora Moore 3 f
Ghi chó: H1 = Trng cá, trng c©y bôi cã ®é cao thÊp (150-300m); H2 = Rõng tre nøa (300-400m); H3 = Rõng thø sinh cã ®é cao
tõ 400-900m; H4 = Däc theo triÒn s«ng suèi (300-400m); H5 = Rõng nguyªn sinh ë ®é cao tõ 1.200-1.500m; r = loµi hiÕm; f =
loµi xuÊt hiÖn víi tÇn sè cao; c = loµi phæ biÕn.
GR: 1 = §«ng Himalayas (Nepal, Assam, Sikkim, N. Burma, Yunnan, S.W. China, B¾c §«ng D­¬ng); 2 = §«ng D­¬ng - $n §é;
3 = §«ng !; 4 = Vïng NhiÖt ®íi Indo-Australia; 5 = Cæ NhiÖt §íi.
63