Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
2<br />
Pressing<br />
Fjalët tona<br />
Kjo vizitë është<br />
mbështetje<br />
unike.<br />
MOTI PRISHTINË<br />
Sot<br />
Max: 11 °C<br />
Min: 2 °C<br />
Nesër<br />
HASHIM THAÇI,<br />
Kryeministër i Kosovës,<br />
e ka vlerësuar kështu në<br />
mbledhjen e kabinetit vizitën<br />
e Sekretares, Hillary Clinton<br />
dhe Baroneshës Ashton në<br />
Kosovë.<br />
PDK-ja nuk ka<br />
përgatitje<br />
akademike për të hyrë<br />
në ASHAK.<br />
ISMET BEQIRI,<br />
Shef i Grupit Parlamentar<br />
të LDK, i ka bërë këto<br />
komente pas kërkesës së<br />
deputetit të PDK-së, Ramë<br />
Vataj, për mbajtjen e një<br />
debati parlamentar lidhur<br />
me ASHAK-në, e kanë<br />
vlerësuar si absurde.<br />
Orientim strategjik i<br />
Kosovës është integrimi<br />
në BE dhe në NATO.<br />
JAKUP KRASNIQI,<br />
Kryetar i Kuvendit të<br />
Kosovës, i ka bërë këto<br />
komente në kuadër<br />
të vizitës zyrtare në<br />
Mbretërinë e Bashkuar, ku<br />
është pritur nga kryetarja<br />
e Lordëve të Parlamentit<br />
Britanik, Baronesha<br />
D’Souza, si dhe nga<br />
personalitete e deputetë<br />
të tjerë.<br />
Max: 16 °C<br />
Min: 8 °C<br />
<strong>Gazeta</strong> <strong>Express</strong> është botim i MediaWorks, LLC<br />
Adresa: Dardania 1/1<br />
Prishtinë, 10000, Kosovë<br />
E-Mail: info@gazetaexpress.com<br />
Tel. +381 (0)38 76 76 76; fax: 038 76 76 78<br />
www.gazetaexpress.com<br />
Nëse vendet<br />
dhe disa rrjete<br />
gjejnë një<br />
mënyrë për të<br />
rënë dakord<br />
mbi normat që<br />
dekurajojnë<br />
luftën<br />
kibernetike<br />
ndaj<br />
infrastrukturës<br />
civile, atëherë<br />
do të jetë e<br />
mundur që<br />
bota e re<br />
virtuale të<br />
bëhet me pak<br />
konfl iktuale.<br />
E martë, 30 tetor 2012<br />
Kryeredaktor: Leonard Kerquki leonard.kerquki@gazetaexpress.com<br />
Politikë: Shpend Limoni shpend.limoni@gazetaexpress.com Ekonomi: Arben Hyseni arben.hyseni@gazetaexpress.com\<br />
Bota: Arsim Buxhovi arsim.buxhovi@gazetaexpress.com<br />
Arte: Faton Raçi faton.raci@gazetaexpress.com Editorialet dhe Shkurt e Shqip: Arben Idrizi arben.idrizi@gazetaexpress.com<br />
Sport: Valdet Hasani valdet.hasani@gazetaexpress.com Fotografia: Atdhe Mulla atdhe.mulla@gazetaexpress.com,<br />
Drejtore e marketingut: Vjollca Musa, marketing@gazetaexpress.com redaksia: info@gazetaexpress.com tel: 038 76 76 76, ; fax: 038 76 76 78;<br />
Drejtor ekzekutiv: Shpend Jakupi, shpend.jakupi@gazetaexpress.com Shtypi: Roto Print Center: MediaWorks.<br />
Siguria kibernetike<br />
John Arquilla<br />
Foreign Policy<br />
Koreja e Veriut është fuqia udhëheqëse e kibernetikës<br />
në botë sot. Ky konsiderohet si opinioni i Richard<br />
Clarke, “ish mbreti” i kibernetikës dhe këshilltar i<br />
katër presidentëve. Por si arriti ai në këtë përfundim?<br />
Shumë thjesht, duke vlerësuar vendet sipas<br />
aspektit të aftësive të tyre sulmuese dhe mbrojtëse,<br />
të ndërthurura me vartësinë e tyre në Net dhe Web.<br />
Koreja e Veriut posedon aftësi sulmuese modeste,<br />
por mbrojtja e saj kibernetike është fenomenale dhe<br />
kërkohet shumë pak që ky vend i trishtuar të bëjë<br />
lidhjen me kibernetikën, në mënyrë që të vazhdojë<br />
të funksionojë. Por si e konceptojnë Shtetet e Bashkuara<br />
analizën e Clarke? Pavarësisht viruseve kompjuterike<br />
që posedon , Amerika zë vetëm vendin e<br />
katërt në klasifi kim, me Rusinë në vendin e tretë dhe<br />
Kinën në të dytin. Shtetet e Bashkuara bien shumë<br />
poshtë në klasifi kim për shkak të mbrojtjes së tyre<br />
të “varfër”, shoqëruar nga vartësia e lartë kibernetike.<br />
Në Forumin e Sigurisë “Aspen” këtë verë, kreu i<br />
Komandës kibernetike, Gjenerali Keith Alexander,<br />
vlerësoi Amerikën me notën “3” persa i përket sigurisë<br />
kibernetike, në një shkallë nga 1 deri në 10. Ai<br />
vuri në dukje se ndërprerja kibernetike është aq e<br />
shfrenuar saqë vjedhja e pronës intelektuale përbën<br />
“transferimin më të madh të pasurisë në histori”.<br />
Gjërat nuk duken dhe aq mirë dhe nuk janë duke u<br />
përmirësuar. Disfata e Aktit të Senatit të Sigurisë të<br />
vitit 2012 është vetëm një përsëritje e në një afat gati<br />
20-vjeçar dështimesh, për të zotëruar dhe mbajtur<br />
nën kontroll sfi dën e mbrojtjes së hapësirës virtuale.<br />
Po të kthehemi pas, gjatë mandatit të parë të<br />
Presidentit Bill Klinton, ky koncept kishte të bënte<br />
vetëm me përmirësimin e sigurisë së komunikimeve<br />
private. Amerikanët duhet të shijonin aftësinë rutinë<br />
për të dërguar mesazhe të koduara me njëri-tjetrin,<br />
pa u spikatur nga hakerat; në këtë mënyrë hapësira<br />
kibernetike do të ishte më e sigurtë. Por qeveria nuk<br />
po aprovonte pezullimin e monitorimit të mesazheve,<br />
kryesisht për qëllime në lidhje me zbatimin e ligjit.<br />
Kjo Iniciative dështoi për shkak të ndërhyrjeve të<br />
shumta. Pas gjithë këtyre viteve, Akti mbi sigurinë<br />
kibernetike bëri thirrje për një monitorim të ngjashëm<br />
(edhe pse më pak gjithëpërfshirës), së bashku<br />
me kërkesën që fi rmat komerciale duhet të ndanin<br />
vullnetarisht më shumë informacion; por dështoi<br />
për shkak të shqetësimeve që krijoi. Këto ngjarje<br />
janë vetëm fundi i një shtegtimi të gjatë hartimi të<br />
këtyre politikave përcarëse. Në vitet në vijim, pas<br />
gjithë këtyre disfatave, u ngritën komision pasi komision<br />
për të studiuar mundësinë e përmirësimit<br />
të sigurisë kibernetike, pa shkelur padrejtësisht privatësinë<br />
e askujt. Megjithëse qeveria mori në konsideratë<br />
rrezikun ndaj hakerave, ajo e kundërshtoi<br />
idenë e përmirësimit të sigurinë individuale duke<br />
inkurajuar përdorimin e një kriptografi e të vështirë,<br />
për shkak se inteligjenca dhe komunitetet pro zbatimit<br />
të ligjit rezistuan fuqimisht çdo nismë që mund<br />
të reduktojë aftësinë e tyre kontrolluese. Papajtueshmëria<br />
e qeverisë u kundërshtua vetëm në fund<br />
nga veprimet e “rebelëve të kodit”, për të përdorur<br />
termin “tek” (teknologji), të gazetarit Steven Levy, i<br />
cili theu këto rregullat, ndoshta edhe ligjin, duke<br />
vene në dispozicion të njerëzve kriptografi në (kodin<br />
e duhur). Falë tyre, amerikanët e thjeshtë kanë<br />
tashmë akses me të njëjtat rejta, të cilat janë në dispozicion<br />
të udhëheqësve të tyre; ne këto kode kanë<br />
akses edhe kriminelë, terroristëve dhe shumë të tjerë,<br />
të cilët janë veçanërisht të interesuar për të ruajtur<br />
fshehtësinë e komunikimeve të tyre. Për fat të keq<br />
liderët e industrisë nuk e kanë theksuar mjaftueshëm<br />
vlerën e një kriptografi e të fortë. Ekzistojnë shumë<br />
arsye për këtë neglizhencë: inkurajimi i përdorimit<br />
te një kriptografi e të fortë mund të dobësonte<br />
shitjet w produkteve të mbrojtjes dhe të antiviruseve,<br />
të cilat përbejnë kryesisht biznesin e sigurisë<br />
kibernetike. Fatkeqësisht, sot siguria kibernetike<br />
është më e dobët se kurrë, për shkak se tregu nuk<br />
e ka kërkuar atë. Konsumatorët janë shumë më të<br />
interesuar në karakteristika të tilla si: shpejtësia,<br />
shumëllojshmëria, pesha, madje edhe ngjyra. Ky<br />
është një rast klasik i dështimit të tregut. Kështu që,<br />
bota komplekse virtuale që është vazhdimisht në<br />
rritje, në të cilën individët, ndërmarrjet komerciale<br />
dhe ushtarakët, janë gjithnjë e më të varur është<br />
rrënuar nga pasiguria e shfrenuar. Këtë thonë edhe<br />
zyrtarë të lartë të qeveritarë. Kështu thonë edhe<br />
ata që i njohin rezultatet e “lojës së gjerë ushtarake”<br />
të CIA-s (ende të klasifi kuara), pra luftës mbi<br />
sigurinë kibernetike. Ky horizonti i heshtur është<br />
administruar disa vite më parë. Të njëjtën gjë thonë<br />
të gjithë ata, të cilët janë të përfshirë në mbrojtjen<br />
ndaj së keqes; ndërhyrjet në jetën reale dhe në sistemet<br />
e informacionit të mbrojtjes të njohura për<br />
publikun nën emrat si :Labirint nën Rrezen e Dritës<br />
dhe ShiuTitan ; janë ish hakerat të sofi stikuara ruse,<br />
por këta të fundit duket që burojnë edhe nga Kina.<br />
Nëse nuk ka një ndryshim të thellë në perspektivë,<br />
tregu do të vazhdojë të dështojë, me prodhuesit<br />
duke u fokusuar në produkte të shpejta, të cilat<br />
janë më tërheqëse ndaj teknologjisë. Nëse nuk ka<br />
premisa për risi, frika e “Big Brother-it” do të parandalojë<br />
veprime legjislative edhe pse një pjesë e<br />
të dhënave, në lidhje me individët dhe zakonet e<br />
konsumit të kryera nga rrjete sociale, dihen tashmë<br />
nga qeveria. Është në të vërtetë shumë e çuditshme<br />
sesi njerëzit i lejojnë me aq lehtësi organizatave si<br />
Facebook, një akses të madh në jetët e tyre private,<br />
por i refuzojnë privatësinë e tyre liderëve në Uashington.<br />
Kur presidentët dhe këshilltarët e tyre të<br />
fi llojë të marrin më seriozisht kërcënimet kibernetike<br />
dhe të ndalojnë thënien e gjërave të tilla si “lufta<br />
kibernetike nuk ekziston” (si “ish-mbreti” kibernetik<br />
dhe këshilltari i presidentit Barak Obama, Howard<br />
Schmidt, ka thënë), atëherë mungesa e lidershipit<br />
mbi këtë çështje do ta lëjë Amerikën të pambrojtur.<br />
Por mënyra për të ecur përpara ekziston ende.<br />
Ekziston gjithashtu edhe një rol rregullator: për të<br />
mandatuar një siguri më të mirë nga jashtë, diçka<br />
që akti i sigurisë i Sen Joseph Lieberman duhet të<br />
bëhet vullnetarisht. Nxitja e përdorimit të gjerë të<br />
kriptografi së mund të reduktojë frikën për humbjen<br />
e privatësisë. Ne duhet të fi llojmë të trajtojmë sigurinë<br />
kibernetike si një çështje të politikës së jashtme<br />
dhe jo vetëm si një çështje të brendshme. Por, nëse<br />
vendet dhe disa rrjete gjejnë një mënyrë për të rënë<br />
dakord mbi normat që dekurajojnë luftën kibernetike<br />
ndaj infrastrukturës civile, siç bëjnë edhe shumë<br />
vende që prodhojnë armë kimike dhe biologjike, (të<br />
cilat kanë nënshkruar konventat kundër posedimit<br />
të këtyre armëve), vetëm atëherë do të jetë e mundur<br />
që bota e re virtuale të bëhet me pak konfl iktuale.
Change language