egzamin - biologia-1.qxd - Gazeta.pl
egzamin - biologia-1.qxd - Gazeta.pl
egzamin - biologia-1.qxd - Gazeta.pl
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
22<br />
Czwartek 28 września 2006 1 <strong>Gazeta</strong> Wyborcza 1 www.gazeta.<strong>pl</strong><br />
Kujon Polski<br />
Drodzy maturzyści! Codziennie do soboty drukujemy testy maturalne. Dziś – test dla poziomu<br />
podstawowego z biologii,jutro – z języka angielskiego,w sobotę – z matematyki. Przykładowe<br />
arkusze z języka polskiego i z geografii znajdziecie na gazeta.<strong>pl</strong>/edukacja<br />
Matura z biologii<br />
przykładowy test dla poziomu podstawowego<br />
Zadanie 1. (0-3)<br />
Na rysunkach przedstawiono różne rodzaje<br />
nabłonków.<br />
a) Wskaż nabłonek jednowarstwowy płaski:<br />
.........................................................................<br />
b) Wymień jeden narząd człowieka, w którym<br />
występuje ten rodzaj nabłonka.<br />
.................................................................................<br />
c) Wykaż związek budowy tej tkanki z pełnioną<br />
funkcją.<br />
.................................................................................<br />
Zadanie 2. (0-2)<br />
Poniższy schemat przedstawia układ pokarmowy<br />
człowieka.<br />
a) Wskaż oznaczenia literowe narządów,<br />
w których odbywa się trawienie i wchłanianie<br />
tłuszczowców.<br />
b) Podaj nazwę grupy enzymów, które biorą<br />
w tym udział.<br />
Zadanie 3. (0-2)<br />
Człowiek (podobnie jak i pozostałe ssaki)<br />
posiada zróżnicowane uzębienie. Zjawisko to<br />
nazywamy heterodontyzmem.<br />
W oparciu o analizę schematu uzębienia<br />
stałego człowieka uzasadnij, jakie znaczenie<br />
ma to zjawisko.<br />
Zadanie 4. (0-1)<br />
Do oceny stopnia otyłości stosowany jest<br />
wskaźnik masy ciała, czyli BMI (skrót od angielskiego<br />
Body Mass Index).<br />
Wskaźnik masy ciała (BMI) = masa ciała (w kg)<br />
dzielona przez (wzrost (w m)) 2<br />
Wskaźnik BMI: od 17 do 20 – niedowaga<br />
od 20 do 25 – prawidłowa waga<br />
od 25 do 30 – nadwaga<br />
> 30 – otyłość<br />
Oblicz, ile waży osoba o wzroście 1,60 m, jeżeli<br />
ma wskaźnik BMI równy 31.<br />
Zadanie 5. (0-1)<br />
Wentylacja płuc polega na rytmicznych wdechach<br />
i wydechach. W poniższej tabeli zestawiono<br />
porównawczo zmiany, jakie zachodzą w czasie<br />
wdechu i wydechu.<br />
Porównywany czynnik A B<br />
Przepona rozkurcza się, unosi kurczy się, obniża swe<br />
położenie<br />
Mięśnie międzyżebrowe<br />
zewnętrzne<br />
rozkurczają się kurczą się<br />
Tłocznia wątrobowa unosi się obniża się<br />
Nakład energetyczny<br />
organizmu<br />
proces bierny proces aktywny<br />
Przyporządkuj, która z kolumn tabeli A czy<br />
B opisuje wdech, a która wydech?<br />
Wdech............. Wydech.............<br />
Zadanie 6. (0-3)<br />
Poniższe schematy przedstawiają wpływ palenia<br />
tytoniu na płuca człowieka.<br />
Skonstruuj tabelę, w której wykażesz różnice<br />
w budowie pęcherzyków płucnych i komórek<br />
wyścielających drogi oddechowe u palacza<br />
i osoby niepalącej.<br />
Zadanie 7. (0-2)<br />
W Polsce i w większości krajów uprzemysłowionych<br />
choroby układu krążenia są przyczyną<br />
największej liczby zgonów. Statystycznie większość<br />
chorób serca jest powodowana nie wadami<br />
wrodzonymi jego budowy, ale złymi nawykami<br />
samego człowieka.<br />
Po przeczytaniu powyższego stwierdzenia<br />
wykonaj polecenia:<br />
a) podaj trzy złe nawyki, które mogą być przyczyną<br />
chorób układu krążenia<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
b) wymień trzy spośród najczęstszych i najgroźniejszych<br />
chorób układu krążenia:<br />
– ....................................................................................<br />
– ....................................................................................<br />
– ....................................................................................<br />
Zadanie 8. (0-2)<br />
Schemat przedstawia oddziaływania układu<br />
nerwowego autonomicznego na serce.<br />
Dokonaj analizy schematu i podaj:<br />
a) nazwy części układu nerwowego oznaczonych<br />
literami a i b .................................................<br />
b) określ wpływ działania ośrodka a i ośrodka<br />
b na pracę serca ................................................<br />
Zadanie 9. (0-3)<br />
W poniższej tabeli zamieszczone są wyniki<br />
badania moczu dwóch pacjentów.<br />
Badany parametr Pacjent I Pacjent II Norma<br />
Białko (mg/24h) 30 0 0<br />
Glukoza (mmol/dm 3 ) 0 0 0,06<br />
pH 7,5 5,8 5,7-6,7<br />
Mocznik (mmol/dm 3 ) 4,5 3,8 2,5-6,5<br />
Bakterie (szt./mm 3 ) 450 nieliczne 10-100<br />
a) Wskaż, który pacjent ma prawidłowy wynik<br />
badania moczu. Uzasadnij swoją odpowiedź.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
b) Wypisz z nieprawidłowego wyniku te parametry,<br />
które twoim zdaniem odbiegają od<br />
normy.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
Zadanie 10. (0-1)<br />
W kolumnie I zestawiono procesy powstawania<br />
moczu, a w kolumnie II podano znaczenie<br />
tych procesów.<br />
I II<br />
1. filtracja A. wydzielanie do kanalików<br />
nerkowych różnych związków<br />
2. resorpcja B. przechodzenie składników<br />
krwi przez ściany naczyń<br />
włosowatych oraz ścianę torebki<br />
kłębuszka nerkowego<br />
3. sekrecja C. wchłanianie z przesączu do<br />
krwi niektórych substancji<br />
na drodze transportu biernego<br />
lub czynnego<br />
Każdemu procesowi powstawania moczu<br />
przyporządkuj odpowiadającą mu definicję.<br />
1. ......... 2. ......... 3. .........<br />
Zadanie 11. (0-2)<br />
Poniższy schemat przedstawia budowę żeńskiego<br />
układu rozrodczego człowieka.<br />
Rozpoznaj struktury B i E oraz określ ich<br />
funkcje.<br />
Zadanie 12. (0-2)<br />
Łożysko to narząd powstający z połączenia<br />
tkanek zarodka i matki. Jest bardzo silnie unaczynione.<br />
a) Podaj jeden argument uzasadniający potrzebę<br />
silnego unaczynienia łożyska.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
b) Rozpoznaj, która część schematu: A czy B<br />
przedstawia krążenie matczyne, a która płodowe?<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
CODZIENNIE<br />
DO SOBOTY<br />
Przygotuj się<br />
do matury z „Gazetą”<br />
Jutro – test maturalny<br />
dla poziomu<br />
podstawowego<br />
z angielskiego<br />
W sobotę<br />
– matematyka<br />
Zadanie 13. (0-2)<br />
Rycina pokazuje występowanie chrzęstnych<br />
krążków międzykręgowych pomiędzy trzonami<br />
kręgów.<br />
a) Wyjaśnij, jaką rolę w prawidłowym funkcjonowaniu<br />
kręgosłupa odgrywają krążki międzykręgowe.<br />
b) Napisz, jak nazywa się schorzenie związane<br />
z wysuwaniem się krążków międzykręgowych.<br />
a. ....................................................................................<br />
b. ....................................................................................<br />
Zadanie 14. (0-2)<br />
Strzałki na schemacie pokazują różne typy<br />
połączeń stawowych szkieletu ludzkiego.<br />
Określ, jakie typy połączeń stawowych<br />
przedstawiono na schematach A i B.<br />
A. ....................................................................................<br />
B. ....................................................................................<br />
Zadanie 15. (0-1)<br />
Rysunek A przedstawia źrenicę oka człowieka<br />
oświetlonego światłem rozproszonym,<br />
o małym natężeniu, zaś rysunek B – oka oświetlonego<br />
na wprost światłem o dużym natężeniu.<br />
Dorysuj na rysunku B źrenicę o właściwie<br />
dobranej średnicy.<br />
Zadanie 16. (0-1)<br />
Schemat pokazuje rodzaj samoregulacji<br />
na zasadzie sprzężeń zwrotnych pomiędzy podwzgórzem,<br />
przysadką mózgową a korą nadnerczy.<br />
1
1<br />
Uzupełnij schemat na poprzedniej stronie,<br />
wstawiając w odpowiednie miejsca znaki <strong>pl</strong>us<br />
(+) i minus (–).<br />
Zadanie 17. (0-2)<br />
Schemat przedstawia budowę komórki nerwowej<br />
(neuronu).<br />
Dokonaj analizy schematu, a następnie nazwij<br />
element oznaczony na schemacie literą f oraz<br />
określ jedną z jego funkcji.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
Zadanie 18. (0-2)<br />
Rycina przedstawia schemat łuku odruchowego.<br />
a) Podaj nazwy elementów łuku odruchowego<br />
oznaczonych cyframi 2 i 4.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
b) Strzałkami zaznacz na schemacie kierunek<br />
przebiegu impulsu nerwowego.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
Zadanie 19. (0-2)<br />
Schemat przedstawia budowę gruczołów łojowych<br />
– struktur skórnych wytwarzających łój.<br />
Dokonaj analizy schematu i określ:<br />
a) podstawowe funkcje wydzieliny łojowej<br />
..................................................................................<br />
b) efekt zdrowotny nadmiernej czynności<br />
wydzielniczej gruczołów łojowych u młodzieży<br />
..................................................................................<br />
Zadanie 20. (0-2)<br />
Schematy przedstawiają trzy główne sposoby<br />
rozmieszczenia osobników trzech populacji.<br />
Wypisz oznaczenie literowe rozmieszczenia,<br />
które w przyrodzie występuje najczęściej<br />
i najrzadziej, oraz podaj po jednym przykładzie<br />
zwierzęcia lub rośliny o takiej strukturze przestrzennej.<br />
Zadanie 21. (0-2)<br />
Przyporządkuj poniżej zestawione oddziaływania<br />
do grupy antagonistycznych lub nieantagonistycznych:<br />
mutualizm, drapieżnictwo, protokooperacja,<br />
konkurencja, amensalizm, komensalizm, pasożytnictwo<br />
Antagonistyczne: ..............................................<br />
Nieantagonistyczne: ........................................<br />
Zadanie 22. (0-2)<br />
W tabeli podano zawartość dwutlenku węgla<br />
w powietrzu nad Hawajami w latach 1958-90.<br />
Koncentracja<br />
dwutlenku węgla<br />
w powietrzu w ppm<br />
315 320 325 328 335 340 348 355<br />
Lata 1958 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990<br />
ppm (angielskie parts per million) – części<br />
na milion, jednostka używana do określania stężenia<br />
skażeń<br />
a) Na podstawie danych w tabeli wykonaj wykres<br />
ilustrujący koncentrację dwutlenku węgla<br />
w powietrzu w wybranych latach od 1958 do<br />
1990 r.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
b) Wskaż, jakim terminem określa się globalne<br />
konsekwencje nadmiernego gromadzenia<br />
się dwutlenku węgla w powietrzu.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
Zadanie 23. (0-3)<br />
Choroba ta występuje u mężczyzn. Gen tej<br />
choroby przekazuje ojciec swoim córkom, które<br />
są zdrowymi nosicielkami.<br />
a) przedstaw w formie krzyżówki dziedziczenie<br />
tej choroby u dzieci i podaj, jaki procent synów<br />
będzie chorych, jeżeli ojciec jest zdrowy,<br />
a matka jest nosicielką tego genu.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
b) Podaj przykład choroby o takim dziedziczeniu<br />
i określ, gdzie jest zlokalizowany gen ją warunkujący.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
Zadanie 24. (0-3)<br />
Zanalizuj poniższy schemat i rozpoznaj obiekt<br />
na nim przedstawiony.<br />
a) Podaj pełną nazwę tego związku.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
b) Wypisz cztery charakterystyczne cechy budowy<br />
tej cząsteczki.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
Zadanie 25. (0-1)<br />
W wyniku translacji powstało białko składające<br />
się z 500 aminokwasów.<br />
Oblicz, ile nukleotydów w łańcuchu dojrzałego<br />
mRNA kodowało te aminokwasy.<br />
Uzasadnij odpowiedź.<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
....................................................................................<br />
TEST I KLUCZ ODPOWIEDZI OPRACOWAŁY<br />
ANNA BORUC, IRENA KRUCZ I TERESA SZYMCZYK<br />
Test z geografii – errata<br />
We wczorajszym teście maturalnym z geografii<br />
przy mapie zamieściliśmy nieprawidłową skalę.<br />
Arkusz z prawidłową skalą jest już dostępny jest<br />
na stronach gazeta.<strong>pl</strong>/edukacja. Przepraszamy!<br />
Przepraszamy również wydawnictwo PPWK<br />
S.A. za błędne podanie jego nazwy. Brzmi ona<br />
Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych<br />
im. E. Romera S.A. 1<br />
Vademecum<br />
ucznia<br />
i studenta<br />
co środa w „Wyborczej”<br />
Liczby i fakty,które musisz znać<br />
W środę zeszyt trzeci – „Chemia”<br />
więcej na<br />
www.gazeta.<strong>pl</strong>/vademecum<br />
Kujon Polski 23<br />
www.gazeta.<strong>pl</strong> 1 <strong>Gazeta</strong> Wyborcza 1 Czwartek 28 września 2006<br />
Nr zadania Model odpowiedzi Liczba<br />
punktów<br />
1. Za poprawne odpowiedzi w podpunktach a, b i c po 1 p<br />
a) C<br />
b) nabłonek jednowarstwowy płaski występuje w pęcherzykach płucnych/wyściela naczynia krwionośne, w<br />
nerce współtworzy torebki ciałek nerkowych<br />
c) np. nabłonek ten zbudowany jest ze spłaszczonych, wielobocznych komórek, co ułatwia transport substancji,<br />
jego komórki ściśle do siebie przylegają, więc może pełnić funkcje ochronne<br />
3<br />
2. Za wskazanie: nr 8 (dwunastnica) i 12 (jelito cienkie) - 1 p<br />
Za podanie nazwy grupy enzymów lipazy - 1 p<br />
2<br />
3. Zróżnicowane uzębienie umożliwia sprawne oddzielanie kęsów różnorodnych pokarmów, inaczej porcjowanie<br />
pokarmu (siekacze, kły) - 1p, a następnie ich dokładne żucie (przedtrzonowe i trzonowe) -1p<br />
2<br />
4. Za poprawną odpowiedź z przedstawieniem obliczeń - 1 p.<br />
Przykładowa odpowiedź: np. dla wskaźnika 31 masa ciała wynosi 31 x (1,60) 2 = 79,36 kg<br />
1<br />
5. wdech - B, wydech - A 1<br />
6. Za skonstruowanie tabeli i wpisanie nagłówków -1 p<br />
Za wypełnienie każdej z kolumn (dla osoby palącej i niepalącej) - po 1 p<br />
3<br />
Przykładowy model tabeli:<br />
Różnice Osoba niepaląca Osoba paląca<br />
struktura pęcherzyków - prawidłowy układ<br />
- pęcherzyki zlepione, ścianki częściowo<br />
płucnych<br />
pęcherzyków<br />
zniszczone<br />
komórki wyściełające drogi - występuje cienka warstwa - rzęski pokryte (zlepione) grubą<br />
oddechowe<br />
śluzu<br />
(nadmierną) warstwą śluzu<br />
- prawidłowe kom. nabłonka<br />
(bez zmian nowotworowych)<br />
- występuje kom. rakowa<br />
7. Za wskazanie np.:<br />
a) dieta bogata w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i cholesterol, siedzący tryb życia, palenie tytoniu, picie<br />
alkoholu, stres.<br />
b) miażdżyca tętnic (arterioskleroza), choroba nadciśnieniowa, zawał serca, udar mózgu.<br />
8. Za wskazanie:<br />
a) rdzeń przedłużony (a) i rdzeń kręgowy (b) - 1 p<br />
b) ośrodek w rdzeniu przedłużonym hamuje pracę serca, a ośrodek w rdzeniu kręgowym pobudza pracę serca - 1<br />
p<br />
9. Za wskazanie pacjenta mającego prawidłowe wyniki badania moczu - 1 p. (Pacjent II)<br />
Za uzasadnienie wyboru - 1 p. (U pacjenta nie występuje w moczu białko i glukoza, pozostałe parametry są w<br />
normie)<br />
Za wypisanie z nieprawidłowego wyniku parametrów odbiegających od normy - 1 p. (białko, pH, bakterie)<br />
10. Za prawidłowe przyporządkowanie procesom definicji - 1 p<br />
1 B, 2 C, 3 A<br />
11. Za każdy prawidłowo rozpoznany narząd wraz z funkcją - po 1 p<br />
B - macica (jama macicy ) - miejsce rozwoju zarodka i płodu -1p<br />
E - jajnik - produkcja komórek jajowych (produkcja żeńskich hormonów płciowych) -1p<br />
12. Za uzasadnienie silnego unaczynienia łożyska - 1p<br />
Za oznaczenie krążenia matczynego i płodowego - 1p<br />
Model odp.: Silne unaczynienie umożliwia sprawne i szybkie przenikanie składników odżywczych i O2 do<br />
zarodka, a CO2 (i metabolitów) do krwiobiegu matki (sprawną wymianę składników krwi między matką i<br />
zarodkiem) - 1 p<br />
13. Za prawidłowe odpowiedzi w podpunkcie a i b - po 1 p<br />
Poprawna odpowiedź:<br />
a) podstawowym zadaniem krążków międzykręgowych jest amortyzowanie wstrząsów<br />
b) dyskopatia (wypadnięcie dysku)<br />
14. Za poprawne podanie typów połączeń stawowych - po 1 p<br />
Poprawna odpowiedź:<br />
A - połączenie zawiasowe (staw zawiasowy)<br />
B - połączenie za pomocą panewki i główki (staw kulisty)<br />
15. Za prawidłowe uzupełnienie rysunku B - 1 p<br />
16. Za prawidłowe wstawienie znaków - 1 p<br />
Schemat z prawidłowymi oznaczeniami<br />
Dopuszczalne wstawienie znaku (+) przy komórkach docelowych.<br />
17. Za wskazanie: f - otoczka mielinowa (osłonka mielinowa) - 1 p<br />
Za podanie funkcji: np. osłania neuryt (akson), jest izolatorem elektrycznym, ułatwia przenikanie substancji chemicznych<br />
do aksonu, np. składników pokarmowych, jonów -1 p<br />
18. Za dwie poprawne podane nazwy: nr 2 - neuron czuciowy; nr 4 - neuron ruchowy - 1 p<br />
Za prawidłowe wskazanie na schemacie kierunku przebiegu impulsu nerwowego od receptora do efektora - 1 p<br />
19. Za odpowiedź:<br />
a) natłuszczają naskórek i włosy (uelastyczniają naskórek, nadają włosom miękkość) - 1 p<br />
b) trądzik młodzieńczy - 1 p<br />
2 2<br />
20. Najczęstsze rozmieszczenie - A. skupiskowe, przykład: stada gawronów, stada saren, jeleni, ławice śledzi, społeczeństwa<br />
mrówek - 1 p<br />
Najrzadsze rozmieszczenie - B. równomierne, przykład: zwierzęta cechujące się terytorializmem np. rysie, bieliki, sokoły,<br />
myszołowy<br />
2<br />
2<br />
21. Za poprawne przyporządkowanie zależności - po 1 p<br />
Antagonistyczne: drapieżnictwo, konkurencja, amensalizm, pasożytnictwo - 1 p<br />
Nieantagonistyczne: mutualizm, protokooperacja, komensalizm - 1 p<br />
2 2<br />
22. 22. Za prawidłowe opisanie osi współrzędnych - 1 p<br />
Za prawidłowe wykonanie wykresu - 1 p<br />
Za określenie konsekwencji gromadzenia dwutlenku węgla - 1p<br />
Gromadzenie dwutlenku węgla (efekt cie<strong>pl</strong>arniany)<br />
określa się jako globalne ocie<strong>pl</strong>enie<br />
3<br />
3<br />
3<br />
określa się jako globalne ocie<strong>pl</strong>enie<br />
23. Rozpisanie krzyżówki:<br />
za genotyp rodziców (P) - 1 p<br />
za genotypy i fenotypy dzieci (F1) - 1 p<br />
(dopuszcza się inne symbole dzieci, np. Xa , XA 24.<br />
)<br />
Za podanie przykładu choroby (np. hemofilia)<br />
i lokalizacji genu ją warunkującego (chromosomu X) - 1 p<br />
Za podanie pełnej nazwy - 1p<br />
Za wypisanie czterech cech - 2 p (za dwie cechy 1 p)<br />
Model odp.: kwas dezoksyrybonukleinowy - 1p<br />
Cechy budowy: cząsteczka jest dwuniciowa, obie nici są antyrównoległe i owinięte wokół siebie<br />
spiralnie, na jeden skręt spirali przypada 10 nukleotydów, jeden pełny skręt ma 3,4 nm. Szkielet<br />
łańcucha jest cukrowo-fosforanowy, do środka są skierowane zasady azotowe, które łączą się<br />
zgodnie z regułą kom<strong>pl</strong>ementarności A-T, G-C. Pomiędzy adeniną a tyminą występuje podwójne<br />
wiązanie wodorowe, pomiędzy cytozyną a guaniną - wiązanie potrójne.<br />
3<br />
25. 1500 nukleotydów, bo jeden aminokwas kodowany jest przez trójkę nukleotydów (500 x 3=1500). 1<br />
3<br />
2<br />
2<br />
3<br />
1<br />
2<br />
23<br />
2<br />
2<br />
1<br />
1 1<br />
2 2<br />
2 2<br />
3<br />
3<br />
1