matura 2008 – biologia i wiedza o społeczeństwie - Gazeta.pl
matura 2008 – biologia i wiedza o społeczeństwie - Gazeta.pl
matura 2008 – biologia i wiedza o społeczeństwie - Gazeta.pl
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
4 <strong>Gazeta</strong> Edukacja<br />
Wtorek 29 kwietnia <strong>2008</strong> 1 <strong>Gazeta</strong> Wyborcza 1 www.gazetawyborcza.<strong>pl</strong><br />
uuu Dokończenie ze s. 2<br />
Spośród podanych niżej przykładów wybierz<br />
te, które są przejawem izolacji prezygotycznej,<br />
i te, które są przejawem izolacji postzygotycznej.<br />
a. obumieranie zarodków <strong>–</strong> obniżona żywotność<br />
mieszańców<br />
b. mechaniczna <strong>–</strong> różnice w budowie organów<br />
rozrodczych uniemożliwiające kopulację<br />
c. gametyczna <strong>–</strong> niezgodność gamet<br />
d. bezpłodność mieszańców<br />
e. izolacja sezonowa <strong>–</strong> gatunki rozmnażają<br />
się w różnych porach roku<br />
f. izolacja ekologiczna <strong>–</strong> gatunki zamieszkują<br />
różne środowiska<br />
g. mieszańce międzygatunkowe są płodne,<br />
lecz ich potomstwo nie przeżywa lub jest bezpłodne<br />
h. izolacja etologiczna <strong>–</strong> inne formy zachowania<br />
godowego<br />
Izolacja prezygotyczna: ........................................<br />
Izolacja postzygotyczna: ................................<br />
Zadanie 18. (2 pkt)<br />
Lepnica bezłodygowa (Silene acaulis) występuje<br />
w Tatrach. Rośnie zarówno na skałach<br />
granitowych (dających kwaśny odczyn gleby),<br />
jak i na wapieniach (dających odczyn gleby zasadowy).<br />
Populacje rosnące na granicie zalicza<br />
się do podgatunku norica, a rosnące na wapieniach<br />
<strong>–</strong> do podgatunku pannonica. Każdy<br />
z podgatunków pod nieobecność drugiego rośnie<br />
zarówno na granicie, jak i na wapieniu. Wysianie<br />
ich razem powoduje, że na glebach kwaśnych<br />
zostaje wyeliminowany podgatunek pannonica,<br />
a na glebach zasadowych <strong>–</strong> podgatunek<br />
norica.<br />
Na podstawie powyższego opisu narysuj<br />
wykresy przedstawiające am<strong>pl</strong>itudy ekologiczne<br />
każdego z podgatunków lepnicy (efektywny<br />
wzrost i rozwój są mierzone liczbą roślin<br />
kwitnących i wydających owoce) w reakcji<br />
na odczyn gleby:<br />
1. w przypadku gdy zostały wysiane osobno;<br />
Silene acaulis ssp. pannonica<br />
Silene acaulis ssp. norica<br />
2. obu podgatunków wysianych razem (podpisz<br />
odpowiednie fragmenty wykresu nazwami<br />
podgatunków)<br />
Silene acaulis ssp. pannonica i Silene acaulis<br />
ssp. norica<br />
Zadanie 19. (3 pkt)<br />
Kukułka, będąca pasożytem socjalnym, podrzuca<br />
swoje jaja do gniazd pospolitych gatunków<br />
ptaków, najczęściej jej gospodarzami<br />
są trzcinniczek, świergotek łąkowy, <strong>pl</strong>iszka siwa<br />
i pokrzywnica. Określone osobniki z populacji<br />
kukułek składają jaja do gniazd określonego<br />
gatunku ptaków. Jaja te naśladują wyglądem<br />
jaja składane przez gospodarza. Trzcinniczki,<br />
świergotki i <strong>pl</strong>iszki <strong>–</strong> potencjalni gospo-<br />
darze kukułki <strong>–</strong> świetnie opanowały zdolność<br />
rozpoznawania własnych jaj i usuwają z gniazda<br />
jaja obce, natomiast pokrzywnice słabo odróżniają<br />
własne jaja od obcych. Jaja kukułki podrzucane<br />
do gniazd pokrzywnicy nie są tak podobne<br />
do pozostałych jaj w gnieździe, jak ma to miejsce<br />
w przypadku pozostałych gatunków, na których<br />
pasożytuje kukułka.<br />
Powyższy tekst opisuje związki między pasożytem<br />
i jego żywicielem, które mogą prowadzić<br />
do powstania wzajemnych przystosowań<br />
w procesie koewolucji.<br />
Określ, na czym polegają przystosowania<br />
ewolucyjne ptaków <strong>–</strong> potencjalnych gospodarzy<br />
kukułki <strong>–</strong> do obrony swoich gniazd przed<br />
pasożytem.<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Określ, na czym polegają przystosowania<br />
ewolucyjne kukułki do efektywnego wykorzystywania<br />
gniazd innych ptaków.<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Który z wymienionych gatunków ptaków<br />
prawdopodobnie najpóźniej stał się możliwym<br />
żywicielem kukułki? Odpowiedź uzasadnij.<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Zadanie 20. (3 pkt)<br />
W trakcie rozwoju zarodkowego większości<br />
zwierząt wykształcają się trzy listki zarodkowe<br />
<strong>–</strong> grupy komórek, z których na dalszych etapach<br />
rozwoju powstaną określone narządy i układy<br />
narządów.<br />
Spośród podanych poniżej wybierz narządy<br />
pochodzenia mezodermalnego.<br />
A. wątroba i trzustka<br />
B. mięśnie szkieletowe<br />
C. naskórek i wytwory naskórka<br />
D. układ nerwowy<br />
E. skóra właściwa<br />
F. układ wydalniczy<br />
G. przysadka mózgowa i rdzeń nadnerczy<br />
H. układ krwionośny<br />
Zadanie 21. (2 pkt)<br />
Na przekroju poprzecznym korzenia wyróżniamy<br />
dwie warstwy: walec osiowy i korę pierwotną.<br />
Jak nazywamy najbardziej zewnętrzną warstwę<br />
komórek walca osiowego (A)? Jaką funkcję<br />
pełni ta warstwa komórek?<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Jak nazywamy najbardziej wewnętrzną warstwę<br />
komórek kory pierwotnej (B)? Jaka jest jej<br />
rola?<br />
...............................................................................................<br />
Zadanie 22. (2 pkt)<br />
Sukcesja wtórna to proces inicjacji i rozwoju<br />
nowej biocenozy na siedliskach, które były<br />
już wcześniej zasiedlone przez organizmy żywe,<br />
lecz ta uprzednio istniejąca biocenoza została<br />
zniszczona. Przykładem sukcesji wtórnej<br />
jest stopniowe zarastanie leśnej polany po zrębie<br />
zupełnym.<br />
Wymień dwie cechy charakteryzujące rośliny,<br />
które zapoczątkowują sukcesję wtórną na<br />
polanie w borze sosnowym po wyrębie drzew<br />
i zniszczeniu warstwy ściółki leśnej oraz naruszeniu<br />
gleby.<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Zadanie 23. (3 pkt)<br />
Czarna barwa (B1) sierści kota i barwa ruda<br />
(B2) są cechami współdominującymi, sprzężonymi<br />
z płcią. U heterozygot występuje umaszczenie<br />
szylkretowe (w czarno-rude łaty, czasem<br />
z domieszką bieli).<br />
Skrzyżowano szylkretową kotkę z rudym<br />
kocurem. Zapisz odpowiednią krzyżówkę, która<br />
będzie uzasadnieniem Twych odpowiedzi na<br />
pytania:<br />
1. Czy wśród ich potomstwa może wystąpić<br />
czarny kocur? ………………………............................<br />
2. Czy wśród ich potomstwa może wystąpić<br />
kocur szylkretowy? ………………............<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Zadanie 24. (2 pkt)<br />
Niektóre tkanki roślinne są zbudowane z komórek<br />
martwych, których proto<strong>pl</strong>ast zanikł.<br />
Wymień dwie funkcje, jakie najczęściej pełnią<br />
tkanki zbudowane z komórek martwych.<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Zadanie 25. (1 pkt.)<br />
Tą ewolucyjną zdobyczą roślin okrytozalążkowych,<br />
z którą związana jest ich nazwa, jest:<br />
a. wykształcenie nasienia<br />
b. redukcja gametofitu<br />
c. wytwarzanie mejospor<br />
d. uniezależnienie się w procesie zapłodnienia<br />
od wody<br />
e. wykształcenie słupka<br />
Zadanie 26. (2 pkt)<br />
Wykres ilustruje zależność intensywności<br />
fotosyntezy od natężenia światła u dwóch gatunków<br />
roślin <strong>–</strong> kocanki piaskowej i szczawika<br />
zajęczego.<br />
Który z gatunków jest rośliną światło-, a który<br />
<strong>–</strong> cieniolubną?<br />
...............................................................................................<br />
Czym różni się wpływ wzrostu natężenia światła<br />
na intensywność fotosyntezy u roślin światłolubnych<br />
w porównaniu z cieniolubnymi?<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Zadanie 27. (2 pkt)<br />
Wiązanie dwutlenku węgla w fazie ciemnej<br />
fotosyntezy u roślin C4 (występujących częściej<br />
w klimacie suchym i gorącym) odbywa się za<br />
pomocą dwóch akceptorów, pierwotnego PEP<br />
(fosfoenolopirogronian) i wtórnego RuDP (rybulozo1,5-difosforan).<br />
Miejsca pierwotnego<br />
i wtórnego wiązania CO2 są u tych roślin oddzielone<br />
przestrzennie (pierwotne wiązanie CO2 odbywa się w komórkach mezofilu, a zaś wtórne<br />
w komórkach pochwy okołowiązkowej). Natomiast<br />
rośliny C3 (dominujące w klimacie umiarkowanym)<br />
mają tylko jeden akceptor dwutlenku<br />
węgla <strong>–</strong> RuDP, a asymilacja CO2 ma miejsce<br />
w komórkach miękiszu asymilacyjnego.<br />
Jakie są korzyści przystosowawcze dla roślin<br />
C4 wynikające z mechanizmu podwójnego<br />
wiązania dwutlenku węgla?<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Zadanie 28. (1 pkt)<br />
Która z podanych informacji jest fałszywa?<br />
A. chloro<strong>pl</strong>asty występują w komórkach zielonych<br />
liści i łodyg<br />
B. w chloro<strong>pl</strong>astach poza chlorofilem mogą<br />
występować również karotenoidy<br />
C. w chloro<strong>pl</strong>astach nie występują rybosomy<br />
D. w chloro<strong>pl</strong>astach syntetyzowana jest skrobia<br />
asymilacyjna<br />
E. w chloro<strong>pl</strong>astach może odbywać się synteza<br />
RNA<br />
Zadanie 29. (3 pkt)<br />
Według teorii seryjnych endosymbioz do<br />
powstania komórek eukariotycznych mogło<br />
dojść na drodze wnikania jednych komórek prokariotycznych<br />
do cyto<strong>pl</strong>azmy innych, przy czym<br />
zjawisko to dawało korzyść obu komponentom<br />
symbiozy. Z czasem komórki żyjące w cyto<strong>pl</strong>azmie<br />
innych komórek utraciły w znacznym stopniu<br />
autonomię i przekształciły się w organella<br />
komórek praeukariotycznych. Uważa się, że na<br />
drodze endosymbiozy powstały mitochondria<br />
i <strong>pl</strong>astydy (chloro<strong>pl</strong>asty).<br />
Wymień trzy cechy, które świadczą o tym,<br />
że mitochondria i chloro<strong>pl</strong>asty mogły być niegdyś<br />
samodzielnymi organizmami.<br />
...............................................................................................<br />
...............................................................................................<br />
Zadanie 30. (1 pkt)<br />
Rozwój zarodkowy człowieka odbywa się początkowo<br />
w jajowodzie, a później w macicy.<br />
Uporządkuj wymienione poniżej procesy<br />
zgodnie z kolejnością ich przebiegu podczas<br />
rozwoju zarodkowego człowieka.<br />
A. wytworzenie łożyska<br />
B. bruzdkowanie<br />
C. powstanie blastocysty<br />
D. im<strong>pl</strong>antacja jaja płodowego<br />
E. wytworzenie błon płodowych<br />
Model odpowiedzi i schemat punktowania z biologii<br />
Nr<br />
zad.<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
Model odpowiedzi Punktacja<br />
Za poprawne dopasowanie każdej z trzech tkanek (a, b, c) po 1 punkcie.<br />
Prawidłowa odpowiedź: (a) tkanka łączna płynna (krew) <strong>–</strong> funkcja np.<br />
transportowa, obronna; (b) tkanka mięśniowa (mięsień szkieletowy)<br />
<strong>–</strong> funkcja <strong>–</strong> czynny aparat ruchu, ruch organizmu; (c) tkanka nabłonkowa<br />
(nabłonek gruczołowy) <strong>–</strong> wydzielanie substancji chemicznych (hormonów,<br />
enzymów)<br />
Za podanie poprawnej odpowiedzi na każde pytanie po 1 punkcie <strong>–</strong> razem<br />
2 punkty<br />
Poprawna odpowiedź: testosteron jest cząsteczką hydrofobową i może<br />
swobodnie przenikać przez hydrofobową dwuwarstwę błony, insulina jest<br />
dużą cząsteczką naładowaną elektrycznie, a hydrofobowa dwuwarstwa<br />
błony nie jest przepuszczalna dla takich cząsteczek<br />
Za podanie prawidłowej odpowiedzi <strong>–</strong> 1 punkt<br />
Prawidłowa odpowiedź: C <strong>–</strong> anafazę I mejozy. Ponieważ do przeciwległych<br />
biegunów komórki są odciągane całe chromosomy (zbudowane z dwóch<br />
chromatyd)<br />
Za podanie nazwy mechanizmu <strong>–</strong> 1 punkt, za wyjaśnienie, jak utrzymuje on<br />
homeostazę <strong>–</strong> 1 punkt<br />
Prawidłowa odpowiedź: ujemne sprzężenie zwrotne (1 punkt); wysokie<br />
stężenie tyroksyny wydzielanej przez tarczycę pod wpływem TTH<br />
powoduje hamowanie wydzielania TTH przez przysadkę, a niskie stężenie<br />
tyroksyny stymuluje wydzielanie TTH <strong>–</strong> dzięki temu tyroksyna wydzielana<br />
jest na niemal stałym poziomie, co sprzyja utrzymaniu homeostazy<br />
(1 punkt)<br />
Za podanie prawidłowej odpowiedzi <strong>–</strong> 1 punkt<br />
Poprawna odpowiedź: C<br />
Za podanie poprawnej odpowiedzi: 1 punkt<br />
Poprawna odpowiedź: występowanie osłonki mie linowej.<br />
Za poprawne uzasadnienie <strong>–</strong> 2 punkty<br />
Przykład poprawnej odpowiedzi: bodziec w postaci ssania oddziałuje na<br />
receptory czuciowe zlokalizowane w sutkach, co wywołuje impuls nerwowy<br />
przekazywany do podwzgórza. Podwzgórze uwalnia hormon <strong>–</strong> oksytocynę,<br />
która razem z krwią dociera do gruczołów mlecznych i pobudza mięśnie<br />
gładkie do skurczów, co powoduje wypływ mleka.<br />
Za poprawne wypełnienie wszystkich pól tabeli - 3 punkty, za poprawne<br />
wypełnienie pięciu pól tabeli <strong>–</strong> 2 punkty, za poprawne wypełnienie czterech<br />
pól tabeli <strong>–</strong> 1 punkt,<br />
za poprawne wypełnienie mniej niż czterech pól tabeli <strong>–</strong> 0 punktów<br />
Poprawna odpowiedź: 1 <strong>–</strong> sok żołądkowy, 2 <strong>–</strong> peptydy, 3 <strong>–</strong> sok trzustkowy,<br />
4 <strong>–</strong> N-koniec i C-koniec peptydu, 5 <strong>–</strong> dipeptydazy, 6 <strong>–</strong> aminokwasy<br />
3<br />
2<br />
1<br />
2<br />
1<br />
1<br />
2<br />
3<br />
1
Change language