Kryteria akceptowalności ryzyka poważnych awarii przemysłowych

Kryteria akceptowalności ryzyka 

poważnych awarii przemysłowych 

Mieczysław Borysiewicz 

Instytut Energii Atomowej, Instytut Ochrony Środowiska 

Adam S. Markowski 

Politechnika Łódzka, Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska 

Warszawa, listopad 2002 

1

Spis treści: 

1. Wprowadzenie.................................................................................................................... 4 

2. Ryzyko, wskaźniki i kryteria akceptowalności ryzyka .......................................................... 6 

2.1. Pojęcie ryzyka ................................................................................................................. 6 

2.2. Wskaźniki ryzyka............................................................................................................ 8 

2.2.1. Wskaźnik wypadków śmiertelnych (FAR) .............................................................. 8 

2.2.2. Półilościowe określenie i ocena ryzyka (kategoryzacja)....................................... 12 

2.2.3. Ilościowe wskaźniki ryzyka .................................................................................. 15 

2.3. Wskaźnik ryzyka związany z wielkością szkód........................................................... 19 

2.4. Wykorzystanie zasady ALARP w powiązaniu ze wskaźnikami ryzyka....................... 23 

3. WYKORZYSTANIE OCEN RYZYKA.............................................................................. 29 

3.1. Filozofia zarządzania bezpieczeństwem ....................................................................... 29 

3.2. Praktyczne podejście do zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem............................. 30 

3.2.1. Zarządzanie systemowe......................................................................................... 30 

3.2.2. Wykorzystanie standardów technicznych .............................................................. 31 

3.2.3. Scenariusze deterministyczne ................................................................................ 31 

3.2.4. Analiza kosztów i korzyści (Cost Benefit Analysis – CBA) ................................. 33 

3.3. Podstawy zasad zarządzania ryzykiem instalacji procesowych w praktyce ................ 38 

3.4. Zasady zarządzania bezpieczeństwem w wybranych krajach....................................... 41 

3.5. Zastosowanie ocen ryzyka w wybranych krajach.................................................... 46 

4. Podstawy do ustalenia ilościowych kryteriów akceptowalności ryzyka.............................. 50 

4.1. Znaczenie oceny ryzyka w procesie informowania o ryzyku ...................................... 52 

4.2. Dopuszczalność i akceptowalność ryzyka – podejścia prawne .................................... 54 

4.3. Ryzyko absolutne i względne........................................................................................ 54 

4.4. Ilościowa ocena ryzyka a wspieranie procesu decyzyjnego ........................................ 55 

4.5. Stosowanie QRA przez agendy rządowe ...................................................................... 58 

5. Aspekty wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka z perspektywy zarządzania 

bezpieczeństwem instalacji wysokiego poziomu ryzyka........................................................ 59 

5.1. Przegląd zasad wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka..................................... 60 

5.1.1. Możliwości wspierania decyzji .............................................................................. 61 

5.1.2. Dostosowanie do potrzeb komunikowania ............................................................ 61 

5.1.3. Niedwuznaczność................................................................................................... 61 

5.1.4. Niepewność ............................................................................................................ 64 

5.2. Dodatkowe aspekty ....................................................................................................... 65 

5.2.1. Ustalenie dopuszczalnego poziomu ....................................................................... 65 

5.2.2. Traktowanie odchyleń od kryteriów akceptowalności ryzyka............................... 66 

5.2.3. Aktualizowanie kryteriów akceptowalności ryzyka .............................................. 66 

5.2.4. Priorytetyzacja środków ograniczania ryzyka........................................................ 67 

5.3. Zastosowanie kryteriów akceptowalności ryzyka na różnych etapach cyklu życia..... 67 

5.3.1. Etap projektu koncepcyjnego................................................................................. 68 

5.3.2. Etap budowy i montażu.......................................................................................... 71 

5.3.3. Etap eksploatacji .................................................................................................... 72 

6. Problemy zastosowań kryteriów akceptowalności ryzyka w praktyce ............................ 79 

7. Kryteria ilościowe akceptowalności ryzyka......................................................................... 82 

7.1. Kryteria akceptowalności ryzyka stosowane przez przemysł ....................................... 82 

7.2. Kryteria ryzyka indywidualnego................................................................................... 83 

7.3. Kryteria ryzyka społecznego......................................................................................... 87 

2

8. Propozycje rozwiązań w Polsce ........................................................................................... 92 

9. Praktyczne zastosowanie kryteriów akceptowalności ryzyka w ocenie ryzyka instalacji 

procesowych............................................................................................................................. 94 

9.1 Wykorzystanie jakościowych kryteriów akceptowalności ........................................... 94 

9.2. Wykorzystanie wielowarstwowej matrycy ryzyka ....................................................... 99 

9.3. Kryteria akceptowalności w analizie warstw zabezpieczeń........................................ 104 

9.4. Kryteria akceptowalności w ilościowej analizie ryzyka - przykład............................ 111 

Literatura ................................................................................................................................ 118 

3

1. Wprowadzenie 

Ocenę stopnia zapewnienia bezpieczeństwa można dokonać się na podstawie analizy i oceny 

ryzyka. Służą do tego zarówno metody jakościowej jak i ilościowej analizy ryzyka. Pierwsze 

z nich zwykle obejmują zagadnienia bezpieczeństwa zawodowego natomiast drugie to w 

dużej mierze domena bezpieczeństwa procesowego. W analizie ryzyka dokonuje się ustalenia 

wskaźnika ryzyka natomiast w ocenie ryzyka porównuje się uzyskany wskaźnik z kryteriami 

akceptowalności ryzyka. Dopiero takie porównanie daje podstawy do stwierdzenia o stopniu 

zapewnienia bezpieczeństwa lub o efektywności zastosowanego systemu bezpieczeństwa i 

ochrony. Podkreśla to znaczenie właściwego wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka. 

Kryteria akceptowalności ryzyka można stosować do pojedynczych stanowisk pracy, 

poszczególnych systemów instalacji, całej instalacji lub całego zakładu. Mogą więc dotyczyć 

ryzyka zawodowego, ryzyka procesowego lub ryzyka zdrowotnego i środowiskowego. 

Określenie kryteriów akceptowalności ryzyka procesowego, tak aby można je było 

wykorzystać w decyzjach dotyczących licencjonowania instalacji zagrożonych wystąpieniem 

poważnych awarii, jest przedsięwzięciem niezwykle trudnym. Kryteria takie nie mogą być 

stosowane w izolacji od innych wspomnianych obszarów ryzyka a dodatkowo muszą 

uwzględniać wymogi związane z planowaniem przestrzennym oraz uwarunkowaniami 

społecznymi i ekonomicznymi. 

Znaczenie doboru kryteriów akceptowalności ryzyka jest szczególnie istotne w określaniu 

celów formułowanych w polityce systemu zarządzania bezpieczeństwem danego 

przedsiębiorstwa. Im kryteria ryzyka są bardziej wymagające tym zastosowane środki 

bezpieczeństwa i ochrony są bardziej rozbudowane i kosztowniejsze. Jest to więc istotny 

element w polityce finansowej firmy. Dlatego kryteria takie są zwykle, podobnie jak polityka 

bezpieczeństwa, zatwierdzane przez najwyższe kierownictwo. 

Poziom dopuszczalnego ryzyka procesowego jest zwykle przedmiotem analiz i interpretacji 

w każdym konkretnym przypadku danego zakładu. 

Dotyczy to wskaźników ryzyka indywidualnego i ryzyka grupowego/społecznego, które mają 

zastosowanie w zakresie bezpieczeństwa procesowego. Jednakże należy mocno podkreślić, 

4

że akceptacja danej aktywności (licencja na produkcję) nie może być wyłącznie oparta o 

wyznaczony poziom ryzyka i porównanie z kryteriami akceptowalności. Takie podejście 

mogło by prowadzić do automatycznej akceptowalności tych instalacji, które spełniają te 

kryteria i do odrzucenia tych, które ich nie spełniają. Właściwa decyzja nie może być 

osiągnięta jeśli nie rozważy się niepewności związanych z wyznaczeniem wskaźników 

ryzyka, kosztami redukcji ryzyka, innymi kosztami dla społeczeństwa czy też korzyściami, 

które można z tego tytułu osiągnąć. Jednakże jest z pewnością użyteczne określić cele w 

zakresie kryteriów ryzyka jak również te poziomy ryzyka, które społeczeństwo nie życzyło by 

sobie aby były w powszechnym użyciu, niezależnie uzyskanych korzyści. 

Dla określenia kryteriów akceptowalności ryzyka należy przede wszystkim ustalić wskaźniki 

ryzyka dla normalnego życia każdego człowieka a następnie porównać je z dodatkowym 

poziomem ryzyka narzuconym w wyniku realizacji danego procesu produkcyjnego. Uznaje 

się, że taka różnica nie powinna być zbyt duża. W tym kierunku poszły prace w szeregu 

krajach Unii Europejskiej, które uznają poziom ryzyka jako podstawę do oceny stopnia 

zapewnienia bezpieczeństwa. Można tu wspomnieć o Wielkiej Brytanii lub Holandii, które 

wprowadziły do obowiązujących przepisów kryteria ilościowe ryzyka indywidualnego, 

zbiorowego i środowiskowego. Na drugim końcu są Niemcy ze swoją hierarchią 

szczegółowych przepisów regulujących wszelkie aspekty bezpieczeństwa instalacji oraz 

zagrożeń ludności i środowiska. 

Niniejsza praca ma na celu przybliżyć zagadnienia zastosowania kryteriów akceptowalności 

ryzyka w różnych procesach decyzyjnych, a szczególnie w ocenie zapewnienia 

bezpieczeństwa w aspekcie wymagań określonych w nowej Ustawie - Prawo Ochrony 

Środowiska, dotyczących poważnych awarii. W rozdziale 2 dokonano szczegółowego 

przeglądu sposobu wyrażania poziomu ryzyka za pomocą różnych wskaźników ryzyka, w 

rozdziale 3 omówiono ich zastosowanie w ocenach ryzyka i innych procesach decyzyjnych a 

podstawy dla ustalenia kryteriów akceptowalności są przedmiotem rozdziału 4. Zastosowanie 

kryteriów akceptowalności w zarządzaniu bezpieczeństwem i ryzykiem są przedmiotem 

rozdziałów 5 i 6. Przedstawiono również propozycję zastosowania tych rozwiązań do 

naszych, krajowych warunków. Przykład praktycznego zastosowania kryteriów 

akceptowalności ryzyka dla instalacji procesowych przedstawiono w rozdziale 9. 

5

Podstawowy problem formalnego wprowadzenia zagadnień akceptowalności ryzyka 

prawodawstwa krajowego przedyskutowano w rozdziale 8. 

2. Ryzyko, wskaźniki i kryteria akceptowalności ryzyka 

2.1. Pojęcie ryzyka 

Zagrożenia związane z poważnymi awariami wymagają wprowadzenia ścisłych metod i 

środków zapewnienia bezpieczeństwa. Stan bezpieczeństwa zwykle jest akceptowany jeśli 

dany obiekt lub działalność spełnia wymagania bezpieczeństwa sformułowane w przepisach 

prawnych i normach. Istnieją więc liczne wymagania zarówno ogólne dotyczące 

przestrzegania zasad bhp jak i bardzo szczegółowe, np. w zakresie prowadzenia operacji 

ciśnieniowych czy magazynowania substancji toksycznych. Ich przestrzeganie pozwala w 

dużej mierze zapewnić bezpieczne prowadzenie procesów. 

Jednakże ogromna różnorodność procesów produkcyjnych i technologicznych uniemożliwia 

uregulowanie wszystkich szczegółowymi przepisami. Stąd odpowiednie władze i przemysł 

stoją przed problemem jak mierzyć i regulować efektywnie bezpieczeństwo w procesach 

przemysłowych. 

Dla rozwiązania tych problemów a w szczególności dla efektywnego podejmowania decyzji 

dotyczącej działalności przemysłowej wprowadzono koncepcję ryzyka i techniki jego 

określenia. Proces podejmowania decyzji w obszarze ryzyka, a więc efektywny dobór 

środków zabezpieczeń i ochrony w odniesieniu do występujących zagrożeń, w celu uzyskania 

co najmniej dopuszczalnego poziomu ryzyka nazywamy zarządzaniem ryzykiem. Ilustrację 

wzajemnej zależności miedzy tymi elementami przedstawia rys. 2.1 

6

Zdolność do 

powodowania 

strat 

Ryzyko 

nieakceptowane 

Inwentaryzacja 

zagrożeń 

Rodzaj substancji 

Ilość substancji 

Warunki procesowe 

i aparaturowe 

Potencjał 

zagrożeń 

Ryzyko 

tolerowane 

(ALARP) Ryzyko 

akceptowane 

Inwentaryzacja 

systemów bezpieczeństwa 

i ochrony (zabezpieczenia) 

Wielowarstwowe 

systemy 

bezpieczeństwa 

SZB i OŚ 

BAT 

Potencjał 


Rys. 2.1 Zarządzanie ryzykiem dla zapobiegania poważnym awariom. 

Zdolność do 

zapobiegania 

stratom 

Termin "ryzyko" jest szeroko stosowany zarówno w normalnym życiu każdego człowieka jak 

i w świecie nauki i techniki. Istnieją różne definicje ryzyka, w zależności od konkretnego 

zastosowania. W odniesieniu do instalacji procesowych zawierających duże ilości substancji 

niebezpiecznych Institution of Chemical Engineers w Anglii podaje następującą definicję 

ryzyka: 

"ryzyko to możliwość wystąpienia niepożądanego skutku w określonym czasie lub 

w określonych okolicznościach". 

We wszystkich definicjach ryzyka występują zawsze dwa elementy składowe : 

- występowanie niepożądanych skutków i 

- możliwość czy takie skutki wystąpią czyli prawdopodobieństwo ich występowania 

( niepewność). 

Nie można więc mówić o ryzyku jeśli nie występują te dwa elementy. 

Matematycznym najprostszym wyrażeniem określającym ryzyko jest kombinacja tych dwóch 

składników w postaci ich iloczynu: 

Ryzyko = prawdopodobieństwo (niepewność) x wielkość niepożądanych skutków 

7

Powyższa definicja nie może być uznana za poprawną, gdyż dotyczy jedynie jednego 

scenariusza awaryjnego. W przypadku awaryjnych uwolnień niebezpiecznych substancji 

chemicznych scenariusze awaryjne mogą być różnorodne i powstawać w wyniku wzajemnego 

rozwoju danego zdarzenia awaryjnego a reakcjami systemów bezpieczeństwa i ochrony. 

Dlatego też, w sensie kwantytatywnym, ryzyko procesowe określone w postaci zależności 

funkcyjnej trójkowej: 

R = f (P, C, S) 

gdzie: P- prawdopodobieństwo występowania określonych skutków zagrożeń; C- wielkość 

tych skutków; S- dany scenariusz zdarzenia awaryjnego (S). 

2.2. Wskaźniki ryzyka 

Dla akceptowalności poziomu ryzyka stosowane są różne wskaźniki ryzyka. Ponieważ w 

definicji ryzyka mówi się o skutkach określonych scenariuszy awaryjnych, to w przypadku 

awaryjnych uwolnień niebezpiecznych substancji chemicznych, można się spodziewać, że 

rodzaje tych skutków mogą być zmienne, od najpoważniejszych czyli ofiar śmiertelnych do 

pomijalnie małych. Mogą obejmować również skutki materialne i środowiskowe. Wprawdzie 

w analizach ryzyka dąży się do oceny wszystkich możliwych rodzajów skutków, jednakże z 

uwagi na niezwykle szeroki zakres takich analiz jak i brak wystarczającej wiedzy, przyjęto 

skutki śmiertelne traktować jako reprezentujące wszystkie inne rodzaje skutków lub strat. 

2.2.1. Wskaźnik wypadków śmiertelnych (FAR) 

Wskaźnik FAR wyraża oczekiwaną liczbę ofiar śmiertelnych przypadająca na 100 milionów 

godzin narażenia w określonej grupie pracowników. Jest wyrażony za pomocą liczby, (np. 

FAR = 4 dla pracy w przemyśle chemicznym). Wskaźnik ten może mieć również 

zastosowanie do całej instalacji i wówczas jest oczekiwaną liczbą ofiar śmiertelnych na 100 

milionów godzin narażenia od jednej albo kilku wyszczególnionych instalacji. Poziom ryzyka 

jest uśredniany po wszystkich stanowiskach / obszarach instalacji. 

Zalety i wady wskaźnika FAR przedstawia tabela poniżej. 

8

Tabela 2.1. Zalety i wady ogólnego wskaźnika FAR 

Aspekt Dodatnie i ujemne strony FAR w odniesieniu do całej instalacji 

Możliwości wspierania 

decyzji 

Dostosowanie do 

potrzeb komunikowania 

- łatwość zrozumienia 

przez nieekspertów, 

- możliwość 

porównywania z innymi 

działalnościami 

Niedwuznaczność 

precyzja, 

granice systemu, 

uśrednianie 

Wartość FAR w odniesieniu do całej instalacji nie najlepiej nadaje się do 

wspierania procesu decyzyjnego w kontekście odzwierciedlenia efektów z 

zastosowania środków ograniczania ryzyka. Jest ona zależna od średniej ze 

wszystkich narażonych pracowników, w której środki ograniczające skutki będą 

zwykle zanikać niemal całkowicie (w tym kontekście obszar FAR jest bardziej 

odpowiedni). 

Wartość FAR jest względnie łatwo przyswajana przez nieekspertów i jest 

najłatwiejsza ze wszystkich wskaźników do porównywania ryzyka 

charakteryzującego różne działalności. 

Istnieje możliwość niedwuznacznego zdefiniowania FAR w odniesieniu do całej 

instalacji, ale średnia z całej instalacji może implikować trochę niedokładny obraz 

ryzyka. 

Niezależności FAR w odniesieniu do całej instalacji będzie faworyzować koncepcję z wysokim 

poziomem obsługi w niskim obszarze ryzyka, co determinuje, że poziom ryzyka 

może być wysoki w kilku mniejszych obszarach bez koniecznego pokazywania 

skutków FAR w odniesieniu do całej instalacji. 

Niepewności Do określenia wskaźnika FAR w odniesieniu do całej instalacji wymagane 

obliczenia obejmują cały łańcuch zdarzeń i dodatkowo uśrednienie dla całej 

zagrożonej załogi. Dlatego wyniki obarczone są względnie wysokim poziomem 

niepewności. 

Wskaźnik FAR może również odnosić się do grupy pracowników narażonych na jednorodne 

ryzyko np. do operatorów w sterowni. Wówczas grupowe FAR jest oczekiwaną liczbą ofiar 

śmiertelnych na 100 milionów godzin narażenia danej grupy. Zalety i wady tego wskaźnika 

przedstawia tabela 2.2. 

9

Tabela 2.2 Zalety i wady grupowego wskaźnika FAR 

Aspekt Dodatnie i ujemne strony grupowego FAR 


decyzji 









precyzja, 


uśrednianie 

Bardziej odpowiednim wskaźnikiem niż FAR w odniesieniu do całej instalacji jest 

grupowe FAR, ponieważ uśrednia po mniejszej liczbie stanowisk. 

Grupowe FAR jest podobne do FAR w odniesieniu do całej instalacji, co 

determinuje mimowolne łączenie obu wartości. 

Tak jak wskaźnik FAR w odniesieniu do całej instalacji, ale z wyższą precyzją 

poziomu uśrednienia. 

Niezależności W porównaniu z FAR w odniesieniu do całej instalacji, z PLL i z krzywymi F-N 

mniejsza niezależność wskaźnika wskutek jego skupienia na mniejszej grupie 

personelu. 

Niepewności Niepewność wskaźnika jest względnie wysoka, ponieważ wszystkie obliczenia 

FAR stosuje się daleko od następstwa zdarzenia. Grupowe FAR jest lepszym 

wskaźnikiem niż FAR w odniesieniu do całej instalacji wskutek jego uśredniania 

mniejszej grupy. 

W podobny sposób można zdefiniować wskaźnik FAR w odniesieniu do fizycznie 

wyznaczonego obszaru. Wówczas, wskaźnik ten nazywany obszarowym FAR; jest 

oczekiwaną liczbą ofiar śmiertelnych na 100 milionów godziny narażenia w fizycznie 

wyznaczonym obszarze. Podobnie, wady i zalety tego podejścia podaje tbela 2.3. 

Tabela 2.3. Zalety i wady wskaźnika obszarowego FAR 

Aspekt Dodatnie i ujemne strony obszarowego FAR 


decyzji 

Obszarowe FAR jest odpowiedniejszym wskaźnikiem do wspierania procesu 

podejmowania decyzji niż PLL, krzywe F-N, IR, FAR w odniesieniu do całej 

instalacji i grupowe FAR w wyniku jego skupienia na jednym, szczególnym 

obszarze instalacji. 

Dostosowanie do Istnieją trudności w porównaniu z innymi działalnościami, ponieważ definiowany 

10








precyzja, 


uśrednianie 

obszar się zmienia. Alternatywne porównania muszą być robione obszar po 

obszarze. 

Tak samo jak FAR w odniesieniu do całej instalacji w stosunku do precyzji i granic 

systemu. Znacznie lepiej niż FAR w odniesieniu do całej instalacji, ponieważ 

uśrednia ryzyko. 

Niezależności Tak jak grupowy FAR. 

Niepewności Tak jak grupowy FAR oprócz tego, że uśrednienie jest inne. 

Innym wskaźnikiem ryzyka jest Potencjalna Utrata Życia (PLL). Wartość PLL jest 

statystycznie oczekiwaną liczbą ofiar śmiertelnych w obrębie wyszczególnionej populacji 

podczas określonego okresu czasu. Charakterystykę tego wskaźnika podaje tabela 2.4. 

Tabela 2.4. Zalety i wady wskaźnika PLL 

Aspekt Dodatnie i ujemne strony wskaźnika PLL 

Możliwości wspierania PLL jest odpowiednim wskaźnikiem do porównywania alternatywnych rozwiązań 

decyzji 

ukierunkowanych na osiągnięcie tego samego celu. 

Dostosowanie do potrzeb PLL jest względnie łatwy do rozumienia dla nieekspertów ze względu na wyliczenie 

komunikowania absolutnego poziomu ofiar śmiertelnych. Jednak granica akceptowalności nie 

- łatwość zrozumienia uwzględnia liczby pojedynczych osób w populacji. Dlatego należy na to zwrócić 

przez nieekspertów, szczególną uwagę podczas dokonywania porównań z innymi działalnościami, 


specjalnie w przypadku, gdy liczba pojedynczych osób jest różna. 

porównywania z 

innymi 


Niedwuznaczność Zwykle istnieje możliwość zdefiniowania wskaźnika PLL niedwuznacznie. PLL jest 

- precyzja, 

odpowiednim wskaźnikiem do uśredniania różnic między grupami pracowniczymi 

- granice systemu, itd. 

- uśrednianie 

Niezależności Wartość PLL będzie faworyzować rozwój koncepcji, która charakteryzuje się 

mniejszym poziomem zatrudnienia/obsługi, co implikuje, że niższa liczba 

pojedynczych osób jest narażona na ryzyko. 

Niepewności Właściwie obliczona wartość PLL jest daleko na końcu łańcucha zdarzeń i dlatego 

posiada najwyższy poziom niepewności, wyższy niż częstości naruszeń głównych 

funkcji bezpieczeństwa i częstości pogorszenia się stanu awaryjnego. Wartość PLL 

jest mniej niepewna niż wartości FAR wskutek pominięcia uśredniania osób. 

Do innych bardziej znanych ogólnych wskaźników ryzyka można zaliczyć Indeks Pożarowo 

wybuchowy DOW, Indeks Oceny Zagrożeń Pożarowych, Wybuchowych i Toksyczności 

MOND oraz Indeks System Identyfikacji, Oceny i Klasyfikacji Zagrożeń Procesowych w 

11

Przemyśle Chemicznym - TEMCLEV, opracowany przez Instytut Przemysłu Organicznego w 

Warszawie i Politechnikę Wrocławską. 

2.2.2. Półilościowe określenie i ocena ryzyka (kategoryzacja) 

Dla półilościowego oszacowania poziomu ryzyka służ kategorie ryzyka. Są one wynikiem 

zastosowania określonych półilościowych metod analizy i oceny ryzyka, a mianowicie tzw. 

matrycy ryzyka, grafu ryzyka i kalkulatora ryzyka. Szczególne znaczenie dla ryzyka 

procesowego, ze względu na prostotę i elastyczność posiada matryca ryzyka, która może być 

odpowiednim wyrażeniem ryzyka w przypadkach, gdzie wiele zdarzeń awaryjnych jest 

włączonych do analizy i trudno obliczyć pojedynczą wartość dla poziomu ryzyka. 

Matryca ryzyka wyznacza poziom ryzyka na postawie wcześniej oszacowywanych kategorii 

wielkości skutków oraz kategorii prawdopodobieństwa ich występowania. Liczba kategorii 

jest dobierana w każdej analizie i zwykle obejmuje od 5 do 7 kategorii i jest dopasowana do 

potencjalnych wielkości skutków. Wielkości prawdopodobieństwa wystąpienia awarii 

procesowych są zwykle zawarte między 10 0 a 10 -7 1/rok. 

Ustalenie tych kategorii pozwala na określenie i jednoczesną ocenę poziomu ryzyka (patrz 

rys. 2.2). Zwykle, matryca jest dzielona na 3 do 5 obszarów ryzyka w zależności od 

dokładności wyników jakie chcemy osiągnąć. W przypadku trzech obszarów ryzyka wyróżnia 

się: 

- ryzyko nieakceptowalne, 

- ryzyko akceptowalne, 

- ryzyko tolerowane lub dopuszczalne zawarte między ryzykiem nieakceptowanym a 

(lnym) i akceptowalnym. Dla zdarzeń awaryjnych określonych poziomem ryzyka 

tolerowanego należy wykonać dalszą analizę w celu przesądzenia, czy jest wymagane 

dalsze ograniczanie ryzyka i czy korzyści z tego tytułu będą większe niż poniesione 

koszty. Zdarzenia takie, wraz ze zdarzeniami z poziomem ryzyka nieakceptowalnego 

również kwalifikuje się do tzw. reprezentatywnych zdarzeń awaryjnych, dla których 

powinny być przeprowadzone bardziej szczegółowe analizy zagrożeń. 

Granica akceptowalności ustalona przez zdefiniowane obszary w matrycy, które reprezentują 

nieakceptowalne i akceptowalne ryzyko. Zadanie to jest kluczowe dla programu zarządzania 

ryzykiem i zwykle podlega zatwierdzeniu przez najwyższe kierownictwo firmy. Położenie 

12

tych obszarów i ich wzajemny stosunek decyduje o kosztach poniesionych na zapewnienie 

właściwego poziomu bezpieczeństwa. 

Rys. 2.2. Matryca ryzyka 

Wzrost → 

Prawdopodobieństwa 

O N N N 

A O N N 

A A O N 

A A A O 

Wzrost wielkości skutków→ 

N - ryzyko nieakceptowalne 

O - wymagane są dalsze działania 

A - ryzyko akceptowalne 

Wyniki dla dużej liczby scenariuszy zdarzeń awaryjnych, charakteryzujących ciągłymi 

zmiennymi w zakresie prawdopodobieństwa i skutków , które umożliwiają pełną 

kwantyfikację ryzyka za pomocą tzw. krzywej ryzyka. Ilustruje to wykres na rys. 2.3. 

Prawdopodobieństwo 

A 

Skutki 

Rys. 2.3. Przykładowa krzywa ryzyka opracowana na podstawie ciągłych zmiennych 

Wady i zalety kategoryzacji poziomu ryzyka podaje poniższa Tabela 2.5 

13 

O 

N

Tabela 2.5 Wady i zalety kategoryzacji poziomu ryzyka 

Aspekt Dodatnie i ujemne strony matryc ryzyka 


decyzji 



- łatwość 

zrozumienia przez 

nieekspertów, 





- precyzja, 

- granice systemu, 


Nieszczególnie pasuje do procesu podejmowania decyzji, ponieważ ryzyko jest 

szacowane zgrubnie w postaci kategorii i często jest wyrażane subiektywnie. Stąd 

mogą być podejmowane działania ograniczające ryzyko, które nie odzwierciedlają 

skutków w macierzy ryzyka. 

Matryca jest łatwo rozumiana przez nieekspertów. Daje optyczną prezentację 

ryzyka. Nie koniecznie jest najstosowniejszą do porównań z inny działalności, 

ponieważ matryca ryzyka jest tworzona pod kątem przeprowadzanej analizy. 

Generalnie stosowana w odniesieniu do ograniczonych problemów. 

Powinna istnieć możliwość niedwuznacznego określania, ale często charakteryzuje 

się niskim poziomem precyzji wskutek względnie z grubsza dokonanego w 

matrycy ryzyka podziału na grupy i braku szczegółowych obliczeń. 

Niezależności Definicja kategorii skutków i rozróżnienie między nieakceptowalnym i 

akceptowalnym ryzykiem będą decydować czy macierz ryzyka faworyzuje 

pewną szczególną koncepcję, czy też nie. 

Niepewności Matryca ryzyka jest względnie nieczuła na niepewności, ponieważ wydzielenie 

kategorii dokonywane jest z grubsza a możliwość przypisania cechy do w złej 

komórki jest względnie niska. 

14

2.2.3. Ilościowe wskaźniki ryzyka 

Skutki uwolnień niebezpiecznych substancji do otoczenia mogą obejmować zarówno 

pracowników jak i ludność znajdującą się w otoczeniu zakładu, majątek produkcyjny oraz 

poszczególne ekosystemy. Ryzyko globalne winno uwzględniać wszelkie rodzaje skutków. 

Takie zadanie w dużej mierze jest jeszcze nie wykonalne. Dlatego też dla wyznaczania ryzyka 

globalnego bierze się pod uwagę te wskaźniki ryzyka reprezentujące różne skutki. Do takich 

wskaźników ryzyka należy ryzyko indywidualne i ryzyko grupowe. 

Ryzyko indywidualne (IR) 

Ryzyko indywidualne jest prawdopodobieństwem wystąpienia skutków śmiertelnych w 

wyniku określonego zdarzenia awaryjnego, dla indywidualnego człowieka, znajdującego się 

w punkcie (x,y) strefy zagrożenia w okresie, po którym dokonywane jest uśrednianie 

(zazwyczaj jest to okres 1 roku). Typowa wartość liczbowa IR wynosi, np. 10 -6 1/rok. 

Naniesienie wartości indywidualnego ryzyka w różnych punktach na mapie zagrożonego 

obszaru daje geograficzny rozkład ryzyka, charakterystyczny dla obszaru położonego wokół 

niebezpiecznej instalacji. Linia łącząca punkty lokalizacyjne (x,y) wokół instalacji, 

posiadająca tą sama wartość ryzyka indywidualnego, nazywana jest izo-krzywą ryzyka. 

Przykład izo-krzywej ryzyka indywidualnego pokazuje rys. 2.4. 

Rys. 2.4. Krzywa ryzyka indywidualnego 

15

Z wielką ostrożnością należy używać wartości ryzyka indywidualnego odnosząc je do 

„typowych” lub „przeciętnych” przedstawicieli społeczności. W rzeczywistości, ze względu 

na dużą zmienność ludzkich zwyczajów i podatności na czynniki szkodliwe, istnieje całe 

widmo możliwych wartości IR. Ponieważ trudno jest obliczać poziom ryzyka w odniesieniu 

do konkretnej osoby stąd obliczenia są często przeprowadzane w stosunku do „przeciętnej 

osoby”. W takim przypadku wartości IR będzie proporcjonalne do wskaźnika grupowego 

FAR. 

Jeśli w danej instalacji istnieje możliwość występowania wielu scenariuszy awaryjnych to dla 

obliczenia ryzyka indywidualnego należy skorzystać z następującego równania: 

gdzie: 

∑ 

R = pi∗ p jest prawdopodobieństwem występowania i tego scenariusza; 

i 

c i jest skutkami występującymi w i-tym scenariuszu . 

Wady i zalety ryzyka indywidualnego IR podaje poniższa tabela 2.6. 

Tabela 2.6. Wady i zalety ryzyka indywidualnego IR 

Aspekt Dodatnie i ujemne strony ryzyka indywidualnego 


decyzji 





- - możliwość 

porównywania z 

innymi 



- precyzja, 

- granice systemu, 

i 

ci 

IR względnie dobrze pasuje do potrzeb podejmowania decyzji w sprawie działań, 

które mogą dotyczyć pojedynczej osoby, ponieważ są jasno ukazane skutki. 

IR jest względnie proste do zrozumienia dla nieekspertów i względnie łatwo daje 

się porównać z ryzykiem indywidualnym dla innych działalności. 

Mogą pojawiać się problemy wynikające z rodzaju narażenia dla konkretnej osoby. 

IR determinuje ograniczenia w uśrednianiu odpowiednie do tych z obszarowego 

FAR. 

16


Niezależności W rzeczywistości mniej zależny w porównaniu z FAR w odniesieniu do całej 

instalacji, PLL i krzywych F-N. 

Niepewności Jak inne wskaźniki ryzyka odnoszące się do personelu IR będzie związane ze 

Ryzyko grupowe 

względnie wysoką niepewnością, ponieważ następstwo całej awaria musi być 

określone ilościowo. 

Istnieją dwa odmienne rodzaje ryzyka społecznego, zwanego również ryzykiem grupowym: 

- przypadek, w którym poziom fizycznych obrażeń dotyczy całej społeczności krajowej 

lub międzynarodowej powoduje mniej lub bardziej przypadkowy udział ofiar 

śmiertelnych (np. w wyniku skażenia radioaktywnego); 

- przypadek z wystąpieniem fizycznych obrażeń w ograniczonym zasięgu (większość 

poważnych zagrożeń chemicznych), w którym skutki społeczne mogą być bardzo 

poważne. 

Dla zarządzania bezpieczeństwem zakładów chemicznych zaliczonych do grupy 

zwiększonego i dużego ryzyka i szczególne ważny jest ten drugi przypadek. 

Jest jasne z powyższej dyskusji, że w większości przypadków w strefie zagrożenia, np. w 

strefie narażenia na dawkę śmiertelną substancji toksycznej, nie występuje jedna osoba, ale 

zwykle jest więcej osób. Dla odpowiedniej prezentacji ryzyka odnoszącego się do większej 

liczby osób, najczęściej pracowników, stosowany jest wskaźnik ryzyka grupowego lub 

społecznego. 

Ryzyko grupowe jest prawdopodobieństwem powstawania określonych skutków, na które 

narażona jest grupa osób wskutek wystąpienia określonego scenariusza danego zdarzenia 

awaryjnego. Jest przedstawiane w postaci zależności między kumulatywną częstością 

występowania scenariuszy awaryjnych (F) i liczbą osób (N) liczba ofiar powstających w 

każdym z tych scenariuszy spośród danej populacji. Poziom ryzyka grupowego nie zależy 

tylko od występujących zagrożeń tj. instalacji, rodzaju substancji chemicznych czyli rodzaju 

zagrożenia ale zależy od rozkładu populacji ludzkiej wokół instalacji. 

17

Ryzyko grupowe jest prezentowane za pomocą charakterystycznej krzywej rozkładu ryzyka 

grupowego F-N pokazanej na Rys. 2.5. Położenie krzywej ryzyka grupowego względem linii 

charakteryzującej wielkości ryzyka grupowego akceptowalnego pozwala wyciągnąć wnioski 

dotyczące potencjalnych zagrożeń dla grupy ludzi oraz rozmieszczenia obiektów w których 

na stałe pracują lub przebywają ludzie. 

Częstość, F 

kryterium akceptowalności 

izolinia ryzyka grupowego 

Rys. 2.5. Krzywa rozkładu ryzyka grupowego F-N 

Liczba ofiar śmiertelnych, N 

Zalety i wady zastosowania wskaźnika ryzyka grupowego podaje poniższa tabela 2.7. 

Tabela 2.7 Zalety i wady zastosowania wskaźnika ryzyka grupowego 

Aspekt Dodatnie i ujemne strony wskaźnika ryzyka grupowego 


decyzji 








Zastosowanie krzywych F-N może napotykać trudności, jeżeli granica jest 

przekroczona w jednym obszarze, pomimo że w innych jest znacznie poniżej. 

Skumulowane wyrażenie krzywych F-N nastręcza trudności w ich zrozumieniu. W 

pewnej mierze krzywe F-N są odpowiednie do dokonywania porównań tak długo 

jak stosowne krzywe odzwierciedlają inne działalności. Podobnie jak w przypadku 

wskaźnika PLL, krzywe F-N nie odzwierciedlają wskaźnika ryzyka grupowego z 

liczbą zagrożonych, pojedynczych osób. 

Niedwuznaczność Istnieje możliwość ich niedwuznacznego zdefiniowania. 

18

precyzja, 


uśrednianie 

Niezależności Kryteria akceptowalności bazujące na krzywych F-N mogą być formułowane w 

sposób korzystny w odniesieniu np. do koncepcji z niskim ryzykiem wystąpienia 

poważnych awarii. Jakkolwiek, kryteria takie można zdefiniować niezależnie od 

rodzaju sytuacji. 

Niepewności Tak jak w stosunku do PLL 

2.3. Wskaźnik ryzyka związany z wielkością szkód 

Dla ustalenia globalnego poziomu ryzyka, jak wiadomo należy również określić poziom 

skutków powstających w trakcie poważnych awarii. Mogą one być bardzo różnorodne od 

tych katastroficznych obejmujących ofiary śmiertelne do zniszczenia i degradacji środowiska 

naturalnego oraz różnych dóbr majątkowych. Straty w dobrach materialnych reprezentują 

aspekt ekonomiczny awarii. 

Istotna jest metodyka określania tych strat a do tego celu służą różne wskaźniki, przy których 

wyborze należy kierować się następującymi zasadami: 

- wskaźniki powinny w miarę możliwości w pełni opisywać różne formy szkód, w 

wyniku różnych możliwych awarii, tzn. powinno ich być wystarczająco dużo; 

- wskaźniki powinny być łatwe do zastosowania w praktyce, tzn. ich liczba nie powinna 

być bardzo duża, a same wskaźniki dające się wyznaczyć w sposób jednoznaczny. 

W tabeli 2.8 przedstawiono propozycję zestawu dziewięciu wskaźników, zaproponowanych 

w Szwajcarii. 

Tabeli 2.8. Opis dziewięciu wskaźników szkód 

Wskaźnik Opis 

Ludzie i istoty żywe 

N1 = liczba zgonów i przypadki ciężkiego 

inwalidztwa 

Zgony natychmiastowe i odległe 

N2 = liczba rannych Ciężko i lekko ranni, a także liczba osób z 

długoczasowym negatywnym skutkiem dla zdrowia 

N3 = liczba ewakuowanych Liczba osób ewakuowanych na okres powyżej 1 roku 

19

N4 = współczynnik alarmu Iloczyn czasu trwania alarmu lub stan niepokoju i 

liczby osób, których to dotyczy 

N5 = liczba zabitych zwierząt domowych Liczba opadłych dużych zwierząt domowych i dziko 

Podstawy życia 

N6 = powierzchnia zdegradowanego 

ekosystemu 

żyjących, takich jak: konie, krowy, owce, jelenie, 

kozice, itd. Liczba małych zwierząt, takich jak: kury, 

koty, zające lub lisy uwzględniona jest ze 

współczynnikiem 0,01. Ryby są uwzględnione przez 

współczynnik n6. 

Powierzchnia ekosystemu, którego naturalna 

równowaga została naruszona. W przypadku skażenia 

wód należy uwzględnić zarówno obszar jak również 

tereny łowieckie. W przypadku skażeń wód, powinna 

być włączona strefa nadbrzeżna jak również tereny 

łowieckie w przypadku zdziesiątkowania zwierząt 

drapieżnych. Powierzchnia obszarów skażonych 

ważnych ekosystemów, chronionych prawem 

powinna być uwzględniona z mnożnikiem 10. 

N7 = powierzchnia skażonej gleby Powierzchnia obszaru, który stał się nieurodzajny, nie 

N8 = powierzchnia obszarów skażonej 

wody gruntowej 

Dobra materialne 

nadający się do zamieszkania, nieużyteczny lub 

wymagający zastosowania specjalnych środków 

rekultywacji. 

Suma powierzchni stref ochronnych wód gruntowych 

typów A i S, które zostały skażone w taki sposób i w 

takim rozmiarze, że zagraża to przeniknięciem skażeń 

do wód gruntowych. 

N9 = straty dyskontowe Wszystkie szkody bezpośrednie i pośrednie takie jak 

np. straty w zmniejszeniu zamieszkania, uszkodzenia 

dóbr materialnych, koszty leczenia, ewakuacji, 

procesów sądowych, itp. 

Wybór tych wskaźników winien być zastosowany do konkretnych potrzeb, w szczególności 

liczba tych wskaźników może być zmniejszona. Wskaźniki N1 - N5 dotyczą istot żywych, N6 

- N8 odnoszą się do podstaw życia, a ostatni N9 związany jest z dobrami materialnymi. Żaden 

ze wskaźników nie odnosi się do powietrza. W przypadku poważnej awarii powietrze 

20

odgrywa rolę jedynie jako środek transportu skażeń a rodzaje szkód stąd wynikających są 

przedstawiane przez inne z podanych wyżej wskaźników. 

Za pomocą tych dziewięciu wskaźników można uzyskać dostatecznie pełny opis szkód, 

powodowanych przez większość scenariuszy awaryjnych. W wielu przypadkach, tylko jeden 

lub kilka wskaźników jest istotnych. Wartości, jakie mogą przyjąć te wskaźniki należy 

przeliczyć zgodnie z przyjętą skalą osi wielkości szkód. Propozycję algorytmu obliczenia 

znormalizowanych wartości wskaźników poważnych awarii przedstawia rys. 2.6. 

Wartości wskaźnika poważnej awarii zwierają się w przedziale pomiędzy 0 a 1. Wartości 

pomiędzy 0 a 0,3 reprezentują awarię. Wartości przekraczające 0,5 odnoszą się do katastrofy. 

Pomiędzy tymi dwoma znajduje się obszar ciężkich awarii. Skala osi wielkości szkód nie jest 

ograniczona z góry. W rozpatrywanym przypadku, z różnych przyczyn urywa się ona na 

wartości 1. Wskaźnik poważnych awarii w przypadku szkód jeszcze większych otrzymuje 

wartość 1. W każdym razie, nie ma podstaw oczekiwać zaistnienia awarii o większym 

rozmiarze szkód, biorąc pod uwagę typowe szwajcarskie przedsiębiorstwa, w których 

znajdują się niebezpieczne substancje. Jednak w innych dziedzinach, takich jak energetyka 

jądrowa, jakie zdarzenia mogą mieć miejsce. 

W ten sposób dla każdego scenariusza awaryjnego można wyznaczyć dziewięć wskaźników. 

W wielu przypadkach jeden ze wskaźników będzie dominujący, a inne małe, bez znaczenia. 

W takiej sytuacji wartość tego wskaźnika jest wartością wskaźnika scenariusza awaryjnego. 

Jeżeli nie ma dominującego wskaźnika, tzn. istnieje wiele ważnych wskaźników, wtedy 

należy dla obliczenia wskaźnika scenariusza awaryjnego zastosować odpowiednią formułę 

syntetyzującą te wartości. 

Wartość prawdopodobieństwa i wskaźników awarii wybranych scenariuszy awaryjnych 

stanowią bazę danych do sporządzenia krzywej funkcji skumulowanej w układzie 

współrzędnych P (prawdopodobieństwo) - S ( skutki). Najpierw, porządkuje się scenariusze 

zgodnie z wartościami ich wskaźników awarii. Następnie otrzymuje się wykres schodkowy 

sumując kolejno prawdopodobieństwa różnych scenariuszy zaczynając od tego o największej 

wartości wskaźnika awarii. W rezultacie funkcja skumulowana przedstawia aproksymację 

prawdopodobieństwa tego, że w następstwie zaistnienia poważnych awarii, w rozpatrywanym 

przedsiębiorstwie, rozmiar szkód przekroczy określoną wartość. 

21

Rys. 2.6 Zasady wyznaczania wskaźników poważnych awarii stosowane w Szwajcarii 

22

Rys. 2.7 Wykres P-S oraz krzywa skumulowana 

2.4. Wykorzystanie zasady ALARP w powiązaniu ze wskaźnikami ryzyka 

Kryteria akceptowalności ryzyka odnoszone są do wskaźników ryzyka a więc mogą 

występować w zakresie : 

- matrycy ryzyka, 

- wskaźnika wypadków śmiertelnych, 

- ryzyka indywidualnego, 

- ryzyka społecznego (grupowe). 

23

W każdej z tych grup w odniesieniu do podejmowania decyzji w obszarze ryzyka zwykle ma 

zastosowanie zasada ALARP. Właściwe zastosowanie zasady ALARP można interpretować 

jako spełnienie wymagania dotyczącego utrzymania poziomu ryzyka tak niskiego jak to tylko 

praktycznie możliwe”. 

Zasada ALARP zakłada, że cały zakres ryzyka dzieli się na trzy obszary za pomocą 

określonych poziomów ryzyka wyznaczonych przed odpowiednie wskaźniki minimalnego i 

maksymalnego ryzyka: 

- obszar poniżej dolnej granicy tj. ryzyka akceptowanego, 

- obszar powyżej górnej granicy tj. ryzyka nieakceptowanego, 

- obszar ALARP znajdujący się między tymi dwoma granicami. 

Ustalenie dla danego scenariusza awaryjnego poziomu ryzyka akceptowanego nie wymaga 

żadnych dodatkowych działań i przeciwnie, uzyskanie poziomu ryzyka nieakceptowanego 

wymaga zatrzymania instalacji i wprowadzenia dodatkowych środków bezpieczeństwa i 

ochrony, zwanych środkami ograniczenia lub kontroli ryzyka. W obszarze ALARP należy 

obniżać poziom ryzyka tak dalece jak to jest tylko możliwe o ile okażą się praktycznie 

uzasadnione. Wspólnym sposobem określenia, „co jest możliwe?” jest zastosowanie analizy 

kosztów i korzyści jako podstawy do podjęcia decyzji w sprawie wdrażania środków 

ograniczania ryzyka. Niemal zawsze górna granica dopuszczalna jest definiowana, podczas 

gdy dolna granica może czasami pozostawać nieokreśloną, co nie rzutuje na efektywne 

stosowanie tego podejścia, ponieważ ocena ALARP w kontekście środków ograniczania 

ryzyka jest zawsze wymagana. 

24

Obszar 

nieakceptowalności 

Obszar akceptowalności, gdy będzie 

stosowana zasada ALARP 

Obszar szerokiej 

akceptowalności bez 

podejmowania działań, 

zgodnie z zasadą ALARP 

Rys. 2.8 Zasada ALARP a akceptacja ryzyka 

Zaniedbywalne ryzyko 

Tak wysoki 

poziom ryzyka 

nie może być w 

żaden sposób 

usprawiedliwiony 

Poziom ryzyka 

akceptowalny tylko, 

jeżeli nie można 

ograniczyć ryzyka lub 

gdy koszty 

ograniczenia są dużo 

większe niż uzyskana 

poprawa 

Poziom ryzyka akceptowalny 

nawet, jeżeli koszty związane 

z ograniczeniem ryzyka 

przekroczą uzyskaną poprawę 

Konieczne jest zapewnienie, 

że ryzyko pozostaje na tym 

poziomie 

Ustalenie dokładnych liczbowych granic ryzyka indywidualnego i grupowego jest 

przedmiotem licznych analiz i interpretacji. 

W wydanym przez HSE dokumencie „o dopuszczalności” [19], który jest odpowiedzią na 

raport Grupy Studyjnej Towarzystwa Królewskiego Wielkiej Brytanii, zasugerowano, że 

ryzyko utraty życia przez jedną osobę na tysiąc w przeciągu roku jest największą z wartości 

możliwych do zaakceptowania przez brytyjskich pracowników. Można więc powiedzieć, że 

wartość ta tj. 

10 -3 na rok reprezentuje aktualną, górną granicę „dopuszczalności” ryzyka. W raporcie 

podano, że maksymalnie dopuszczalne ryzyko dla członka społeczności w wyniku 

jakiegokolwiek większego zagrożenia przemysłowego powinno być w dekadzie mniejsze niż 

1x10 –4 na rok; Oczywiście obie wartości muszą podlegać kontroli ALARP. Dla niższego 

25

poziomu, który mógłby zdobyć „szerszą akceptację”, ale który jednak nie jest zaniedbywalny, 

zaproponowano wartość 1x10 -6 na rok. Ogólnie rzecz biorąc panuje zgoda (choć nie 

całkowita) co do tego, że przedstawione kryteria stanowią rozsądną reprezentację aktualnych 

oczekiwań opinii publicznej; może się jednak zdarzyć, że różnice liczbowe pomiędzy 

sytuacjami „ryzyko dobrowolne” a „ryzyko narzucone”, rozumiane w kontekście ekspozycji 

na zagrożenie, nie spotkają się z tak powszechną aprobatą. W efekcie, bardziej wartościowym 

porównaniem dwóch proponowanych kryteriów jest (przy założeniu około 2000 godzin pracy 

w roku): 

- ryzyko narzucone (ciągłe) 1 x 10 -8 /godz-1, 

- ryzyko dobrowolne (w pracy) 5 x 10 -7 /godz-1, 

przy czym trzeba zmodyfikować określenie „ciągłe”, biorąc pod uwagę nieobecności w pracy. 

Oczywiście, kryteria ryzyka indywidualnego mogą być stosowane zarówno porównawczo, 

jak i w kontekście „absolutnej” dopuszczalności. Jest to szczególnie wartościowe w 

przypadku analiz ALARP. 

Wartość maksymalnego poziomu ryzyka różni się w poszczególnych krajach zależy od 

rodzaju aktywności. W większości europejskich krajów, np. w Holandi, maksymalnie 

akceptowane indywidualne ryzyko wynosi 10 -6 na rok, natomiast ryzyko grupowe 10- 5 na 

rok lub nawet 10 -4 na rok (Dania) [28]. Aktualnie wartość ryzyka 10 -8 jest prawie 

niemożliwa do osiągnięcia chociaż dana instalacja odpowiada wszystkim wymogom 

standardowym. 

Rys. 2.9. przedstawia kryteria ryzyka (zewnętrznego) przyjęte do stosowania w Holandii dla 

oceny instalacji o nadzwyczajnych zagrożeniach (np. instalacje LPG, chloru). Kryteria ryzyka 

dla planowania urbanistycznego w sąsiedztwie instalacji o potencjalnych nadzwyczajnych 

zagrożeniach podaje poradnik HSE [18]. Proponowana wartość ryzyka indywidualnego 

tolerowanego dla ludzi narażonych na skutki działalności przemysłowej wynosi 10 -5 

na rok, 

natomiast ta sama wartość dla zatrudnionego w takiej działalności wynosi 10 -3 na rok. 

26

Rys. 2.9 Kryteria ryzyka stosowane w Holandii 

Należy dodać, że kryteria akceptowalności ryzyka dotyczą, instalacji o różnej skali. Jest dość 

wątpliwym, aby duże instalacje mogły reprezentować taki sam poziom jak i małe instalacje. 

Innym istotnym problemem w zakresie akceptowalności ryzyka jest fakt, że zostały one 

określone wyłącznie dla ludzi. Jednakże jak uczy doświadczenie, np. awaria w firmie 

SANDOZ, Zurich, awarie niebezpiecznych instalacji mogą często powodować poważną 

degradację w środowisku naturalnym. Zagadnienie to podejmuje ocena ryzyka 

środowiskowego i nie ulega wątpliwości że prowadzone obecnie liczne badania z pewnością 

pozwolą na stopniowe rozszerzenie procesu analizy ryzyka na ten obszar ryzyka. 

Dla ilustracji kryteriów ryzyka grupowego posłużymy się publikacją na temat transportu w 

Wielkiej Brytanii [17]. Podsumowując, kryteria zostały wprowadzone i zastosowane 

następująco: 

- punkt wyjścia stanowiła druga analiza ryzyka dla „Canvey Island”, gdzie po 

przeprowadzeniu analizy ryzyka generowanego przez instalacje niebezpieczne, dla 

oceny akceptowalności tego ryzyka uwzględniono uwarunkowaniami społeczno- 

polityczne, włącznie z wynikami badań opinii publicznej i debaty parlamentarnej - 

ryzyko było postrzegane jako mieszczące się na granicy dopuszczalności; pozwoliło to 

27

ustalić wyższą wartość wzorcową ryzyka społecznego dla społeczności lokalnej 

wychodząc z założenia, że F-N jest prostą o nachyleniu –1 przechodzącą przez punkt 

F= 2,0 10 -4 na rok, N=500 (ofiar); 

- obszar zaniedbywalny został ustanowiony z częstością 3 rzędów wielkości poniżej 

linii ustalonej w przypadku „Canvey” i z takim samym nachyleniem; 

- linie te były używane jako wzorce początkowe w orzeczeniu przeciwko trzem portom 

morskim szacowanym indywidualnie; 

- dla portów, w których tonaż substancji niebezpiecznych mógł być istotnie mniejszy 

niż w przypadku „Canvey”, częstość mogłaby być przeliczona „w dół” w zależności 

od tonażu na rok w celu otrzymania „poziomu skrutacyjnego” (tzn. poziomu, powyżej 

którego wymagane jest podjęcie konkretnego wysiłku w celu ograniczenia ryzyka). 

Poziom „skrutacyjny” nie niesie ze sobą tak poważnych skutków jak poziom 

dopuszczalny, ale z równie dobrym efektem odnosi się do obszaru ALARP; 

- ponadto oprócz wartości granicznych dla lokalnych portów morskich i poziomów 

„skrutacyjnych”, zaproponowano krajowy poziom „skrutacyjny”; wprowadzony w 

taki sam sposób jak lokalna linia „skrutacyjna” (np. w zależności od tonażu), ale dla 

całkowitego krajowego przeładunku substancji niebezpiecznych we wszystkich 

portach; 

- zastosowano jeden test oparty na limicie z przypadku „Canvey” w odniesieniu do 

każdej określonej trasy drogowej i kolejowej dla określonej substancji. Zapewnia to, 

że populacja sąsiadująca z taką trasą nie będzie narażona na większe ryzyko społeczne 

niż społeczność Canvey. 

W celu przetestowania prawdopodobnej istotności ryzyka i bezpieczeństwa środków 

ostrożności ALARP rozpoznano pewne elementy „społecznej awersji do wydarzeń o 

katastrofalnych skutkach” w nachyleniu –1, ale nie podjęto żadnych kroków dla 

wymodelowania żadnego z aspektów awersji ze względu na nachylenie. Jednakże uznano, że 

istotnie strome nachylenia zawierały elementy ekstremalnej awersji w stosunku do wydarzeń 

o katastrofalnych skutkach. 

Jest widoczne, że w przypadku niektórych przedstawionych powyżej kryteriów łączy się, 

czasami niewłaściwe, ryzyko społeczne (np. ilość osób narażonych) z kwestiami społecznymi 

(„wrażliwość” – przeważnie „polityczna” – niektórych zagrożonych grup lub jednostek). 

28

3. WYKORZYSTANIE OCEN RYZYKA 

3.1. Filozofia zarządzania bezpieczeństwem 

W odniesieniu do zarządzania bezpieczeństwem istnieją dwa podstawowe podejścia: 

nakazowe (zwane również deterministycznym) i oparte na osiąganiu wytyczonych celów 

(zwane również analitycznymi), formułowanych np. w postaci wielkości ryzyka 

akceptowalnego (wtedy zwane jest probabilistycznym). Podejście oparte na osiąganiu 

wytyczonych celów, wsparte ocenami ryzyka, nie jest powszechnie uznawane. W praktyce 

wymaga ono przeanalizowania zachowań źródeł ryzyka we wszystkich możliwych aspektach 

ich występowania i możliwości generowania scenariuszy awaryjnych o niepożądanych 

skutkach dla człowieka, środowiska i instalacji przemysłowych. Zarządzanie 

bezpieczeństwem odnoszące się bezpośrednio do wielkości ryzyka akceptowalnego 

najczęściej określa się zarządzaniem ryzykiem. 

Tradycyjne podejście do zarządzania bezpieczeństwem działają w oparciu o ukrytą kontrolę 

poziomu ryzyka. Jest to „nakazowa” metoda, która bazuje na rygorystycznie stosowanych i 

utrzymywanych standardach projektowania i eksploatacji. Stosujący to podejście 

argumentują, że ryzyko jest pod kontrolą wtedy, gdy zachowane są wszystkie wymogi 

zgodności ze standardami i regulacjami odnoszącymi się do procesu produkcyjnego. 

Pewność działania i bezpieczeństwa eksploatowanych instalacji jest uzyskiwana przez 

utrzymanie standardów technicznych odnoszących się do projektowania i budowy, które 

uwzględniają wcześniej zdobyte doświadczenie. Standardy działania są zapewniane przez 

normy wymuszające procedury eksploatacji, wysoki poziom szkolenia ogólnego, 

doskonalenia zawodowego i właściwą motywację pracowników. Utrzymanie wysokich 

standardów bezpieczeństwa w wyniku nakazowego podejścia do zarządzania ryzykiem jest z 

pewnością możliwe. Można argumentować, że ten typ podejścia jest sprawdzony (poprzez 

długoletnie doświadczenie) ale jednocześnie należy jednak pamiętać, że wykorzystuje ono 

standardy lat poprzednich. 

Ustanawianie standardów jest zazwyczaj działaniem o charakterze technicznym, w którym 

wymagane jest szczegółowe zrozumienie zagadnień inżynieryjnych. Zwykle zajmuje się tym 

wybrane grono zawodowych inżynierów, reprezentujące poglądy i interesy szerszej opinii 

29

grupy ekspertów i organizacji. Z powodu takiego mechanizmu reprezentacji można 

argumentować, że podejście to oferuje rezultaty, które są pośrednio równoważne do tych 

otrzymanych poprzez analityczne podejście do oceny ryzyka. Porównania są jednakże bardzo 

trudne, chociażby dlatego, że to podejście nie umożliwia otrzymania oszacowań częstości 

występowania zdarzeń awaryjnych i wykorzystywania tych informacji w procesie 

zarządzania. 

Proponowane środki ułatwiające osiąganie odpowiedniego poziomu zarządzania ryzykiem jak 

również wytyczanie celów można postrzegać jako kompromis między wydającymi przepisy a 

zobowiązanymi do ich przestrzegania oraz nadzorowania ich wdrażania. Wybór środków, 

przez które są one osiągane na miejscu zależą od przemysłu, którego zadaniem jest ich 

interpretacja a następnie wdrażanie. W takim reżimie proces interpretacji umożliwia 

elastyczność podejścia do wymagań prawnych. 

Pobieżne spojrzenie na zestawione kryteria pozwala stwierdzić całkiem poważny rozdźwięk 

pomiędzy regulacjami, które zawierają elementy nakazowe (np. we Francji i w Niemczech) a 

pozostałymi. Istnieje zasadnicza zgoda w spostrzeganiu przez przemysł we wszystkich tych 

krajach małej elastyczność lub jej braku w stosowaniu przepisów prawnych. Nie jest to 

zaskakujące, ponieważ przepisy prawne są zazwyczaj tworzone w formie pewnej liczby 

dobrze określonych norm (lub kryteriów). Z drugiej strony spostrzeżenia organów władzy w 

tych krajach dotyczą możliwości orzekania w sprawach związanych z zarządzaniem 

poważnymi zagrożeniami. Ponieważ regulacje to umożliwiają, stąd generalnie stosują 

ostrożne podejście do przeprowadzanych interpretacji, które uwzględnia potrzeby 

szczególnych sytuacji. 

3.2. Praktyczne podejście do zarządzania bezpieczeństwem i ryzykiem 

3.2.1. Zarządzanie systemowe 

Obecnie wyraźną popularnością cieszy się zarządzanie systemowe, łączące zarządzanie 

bezpieczeństwem z innymi istotnymi dla przedsiębiorstwa celami. Bezpieczeństwo, 

środowisko i jakość podlegają wspólnie jednemu systemowi zarządzania. Koncepcja ta jest 

dominująca. Jest ona atrakcyjna dla władz i przemysłu ze względu na swą elastyczność i 

30

łatwość dostosowania. Zarządzanie systemowe najczęściej łączy elementy zarządzania 

deterministycznego i bezpośredniego zarządzania ryzykiem (probabilistycznego). Decyzja w 

sprawie ustawienia znaczenia zarządzania probabilistycznego w całym systemie jest 

bezpośrednio w rękach kompetentnego menadżera. Bardziej krytycznie i z większą 

nieufnością wypowiadają się o rozwiązaniach systemowych związki zawodowe. 

Podsumowując, podejście systemowe w zarządzaniu ryzykiem jest ogólnie uznawane, 

pozostaje jednak wątpliwość co do tego, czy niektóre „systemy” nie są zbyt powierzchowne. 

Większość firm, które przyjęły tę metodę, znacząco zbliżyła się do wymagań określonych w 

normie (tj. ISO 9000) a ze strony amerykańskiej podniosły się głosy o wprowadzenie bardziej 

wysublimowanych wymagań, takich jakie zawarte są np. w schemacie OSHA PSM [26]. 

3.2.2. Wykorzystanie standardów technicznych 

Najlepszy przykład stosowania standardów/norm technicznych jako środków zarządzania 

bezpieczeństwem stanowią Niemcy. W podejściu tym zakłada się, że każda lekcja, z której 

wypływa wiedza w zakresie ograniczania ryzyka jest wdrażana w życie jako norma. W wielu 

przypadkach taka wykładnia może się okazać daleko niewystarczająca. Należy wziąć to pod 

uwagę, np. w przypadku integrowania kilku sprawdzonych, bezpiecznych projektów. 

Zaletą norm technicznych jest łatwość udowodnienia, że ich zastosowanie jest jednakowe dla 

wszystkich. Tego aspektu regulacji ryzyka nie wolno nie docenić. Podstawowym problemem 

dla wszystkich stosunkowo liberalnych ustawodawców jest stosowanie tych samych norm 

kontroli bezpieczeństwa bez względu na rozmiar prowadzonej działalności. 

3.2.3. Scenariusze deterministyczne 

Zasadniczym problemem, przed jakim stają prawnicy i inżynierowie we zmaganiach o 

kontrolę poważnych awarii, jest odpowiednie potraktowanie zagadnień „przypadkowości”, 

jakie kryją się w takich sytuacjach. Przy analizowaniu ryzyka jest oczywiście możliwe 

oddzielenie tych dwóch charakterystyk dla dowolnego wybranego zdarzenia początkowego. 

Pierwszym krokiem QRA jest zidentyfikowanie całego spektrum źródeł zagrożeń, 

reprezentatywnych dla wszystkich możliwych zdarzeń, które mogłyby oddziaływać na 

31

ezpieczeństwo zewnętrzne. Ale kolejny krok, tzn. oszacowanie prawdopodobieństwa 

częstości wystąpienia zidentyfikowanych wcześniej zdarzeń przysparza teoretycznych i 

praktycznych trudności, które nie są łatwe do pokonania z punktu widzenia teorii 

podejmowania decyzji. Dlatego też popularność uzyskało stosowanie rozmaitych 

„scenariuszy”. Nie jest to nowy pomysł i zasadniczo jest podobny do kroków 

podejmowanych przez firmy ubezpieczeniowe w ramach modelu „najbardziej wiarygodnej 

awarii” (MCA) jako środek do określenia najbardziej „prawdopodobnego” obszaru ryzyka. 

Przeszkodę w użyteczności tej koncepcji stanowiła od początku jedna z definicji. Słowem 

kluczowym w modelu MCA jest „wiarygodność”. Może ona przykładowo oznaczać każdą 

realistyczną, możliwą do wyobrażenia sytuację. Lecz wtedy wymagane są już dwie kolejne 

definicje. Dlatego też model MCA definiuje się zwykle poprzez konkretne przykłady. Zwykle 

przykłady takie odnosiły się do przypadkowych sytuacji, których przyczynę można było 

realistycznie wytłumaczyć (np. rozerwanie się części zużytego osprzętu w trakcie rutynowego 

użytkowania prowadzące do oddzielenia się rury wiertniczej). Przy zastosowaniu takiego 

podejścia bardzo poważne awarie (np. całkowite uszkodzenie zbiornika magazynującego) 

eliminuje się jako „niewiarygodne”. 

Przy okazji tych definicyjnych zmagań ukonkretniła się idea „scenariuszy”. W scenariuszach 

rozważa się rodzaje zagrożeń - antycypowane dla konkretnych substancji (takich jak: gaz 

płynny lub amoniak). Jak można się domyślić, bierze się pod uwagę zwłaszcza najgorsze 

scenariusze. Pozostaje jednak trudność zobrazowania skali takich ewentualnych zdarzeń. W 

przedstawionych w niniejszej pracy krajach planuje się bądź już realizuje trzy rodzaje 

zastosowań scenariusza. Docelowo służą one do obliczania odległości, a następnie do 

wyznaczania stref bezpieczeństwa i tak: 

- we Francji nawiązuje się do sformułowań modelu MCA, w którym za zagrożenie 

wyjściowe, np. uważa się pęknięcie instalacji rurociągowej doprowadzającej 

substancje niebezpieczne do zbiornika; 

- w Niemczech za wiążącą uważa się ocenę ekspertów dotyczącą adekwatności norm i 

przepisów stosowanych w konkretnej firmie w procesach konstrukcyjnych i 

produkcyjnych. Surowe przepisy sprawiają, że wybrany model MCA jest często 

zredukowany do awarii drugorzędnych instalacji rurociągowych, natomiast 

pojawiające się zagrożenia pozostają wewnętrznym problemem zakładu; 

32

- w Stanach Zjednoczonych, zgodnie z aktualną wersją projektu zasad EPA, jest 

wymagane oszacowanie najgorszego z możliwych scenariusza zdarzeń (WSC). W tym 

przypadku scenariusz jest dobrze określony jako natychmiastowe uwolnienie 

wszystkich ze zinwentaryzowanych substancji z całego zakładu (np. całości rezerw). 

Warto zauważyć, że każde z wyżej omówionych zastosowań scenariusza było w 

problematyczne zarówno dla ustawodawców, jak i dla przemysłu. We Francji ustanowiono 

całkiem duże strefy bezpieczeństwa (podawany jest przypadek strefy 1800 m wokół zakładu) 

nie wiedząc dokładnie, czy takie działanie jest usprawiedliwione z punktu widzenia 

przeciwdziałania ryzyku. Podejście niemieckie prowadzi do oczywistej niekonsekwencji 

odnośnie planów awaryjnych, które i tak muszą być sporządzone. W Stanach Zjednoczonych 

scenariusze krytykowane są przez wszystkie strony jako zbyt wyolbrzymione i 

nierealistyczne. Wykorzystują bowiem do granic możliwości pojęcie „wiarygodności”, 

chociaż ich nie przekraczają. 

Powyższe przykłady ilustrują problemy z użytecznością omawianego podejścia w zarządzaniu 

ryzykiem. Są one zwykle zbyt drastyczne i mało elastyczne. Co nie pozwala ustawodawcy 

uporać się z szeregiem problemów definicyjnych. Próba określenia zagrożenia przy 

zastosowaniu prawdopodobieństwa powoduje domyślnie określenie prawdopodobieństwa w 

sposób, w jaki już został określony scenariusz. W takich przypadkach nie ma zasadniczo 

szans na znalezienie kompromisu (takiego jak zastosowano w zasadzie ALARP). 

3.2.4. Analiza kosztów i korzyści (Cost Benefit Analysis – CBA) 

Problem kosztów/korzyści wynikający z przyjętych strategii w zarządzaniu ryzykiem 

poważnych awarii i ogólnych uwarunkowań ekonomicznych wymaga starannych analiz. 

Mogą się one być przeprowadzone na poziomie makro- i mikroekonomicznym. 

Sprawy związane z ustaleniem kosztów są zwykle prostsze w porównaniu z oszacowaniem 

korzyści w wielkościach wymiernych. Zagrożenia związane z niebezpiecznym procesem 

mogą i są kontrolowane przez właściwie określone środki techniczne i organizacyjne. Ocena 

kosztów wdrożenia i utrzymania tych środków i kosztów może być dokonana ze znaczną 

precyzją. Trudności pojawiają się przy ocenie korzyści. Oczywiście, wynika to z trudności w 

33

określeniu w jednostkach pieniężnych „wartości” ludzkiego życia. Dodatkowo w ocenie 

występuje zwykle pewna liczba nieuchwytnych kosztów, których się unika w wyniku 

optowania na rzecz określonej strategii. Na przykład, straty w produkcji w wyniku 

niebezpiecznego incydentu lub poważnej awarii są zwykle postrzegane jako jeden z ważnych 

skutków dla zakładu.. Jednak określenie tych strat dla różnych scenariuszy awaryjnych jest 

bardzo trudne. W związku z tym jest również trudne oszacowanie korzyści z wprowadzenia 

rozwiązań, mających na celu zapobieganie takim scenariuszom. 

Na poziomie makroekonomii, odczuwalne skutki przyjętych opcji są wynikiem 

funkcjonującego podstawowego mechanizmu cen oraz różnorodnych wtórnych czynników 

wywołanych podniesieniem kosztów produkcji w wyniku wprowadzenia nowych rozwiązań 

w obszarze bezpieczeństwa zakładów. Kalkulacja tych skutków może i w zasadzie jest 

robiona za pomocą modelu ekonomicznego. Ekonomiczne argumenty wysuwane odnoście 

zalet i wad zarządzania zagrożeniami w sposób nakazowy lub przez osiąganie celów są 

zwykle niewystarczająco uchwytne, aby adekwatnie odzwierciedlić je w szczegółowym 

modelu makroekonomicznym, wymagającym żmudnych obliczeń. Potrzebne jest bardziej 

efektywne jest podejście, które można zastosować w odniesieniu do pośrednich skutków na 

poziomie zakładu, które wdraża określoną politykę w zakresie zarządzania ryzykiem. W tym 

kontekście jest interesujące rozważanie pośrednich skutków ekonomicznych w takich 

parametrach jak użyteczność i „cena” terenu otaczającego miejsce, na którym działalność 

niebezpieczna jest prowadzona. 

Analizy kosztów i korzyści muszą brać pod uwagę poziom niepewności istniejący przy 

oszacowaniu ryzyka. Tak więc punktem wyjściowym do tworzenia metodyki jest określenie 

obszaru ryzyka, gdzie takie analizy mogą być stosowane. Granice takiego obszaru ryzyka 

wyznaczane są poprzez poziom ryzyka, powyżej którego ryzyko jest nieakceptowalne. Dolna 

granica obszaru odpowiada nic nie znaczącemu wkładowi ryzyka do poziomu, poniżej 

którego podejmowanie jakichkolwiek działań w celu jego ograniczenia nie jest konieczne. 

Obszar, w którym stosuje się zasadę ALARP, wspartą analizami kosztów i korzyści, znajduje 

się między tymi dwoma wymienionymi wyżej poziomami. 

W wielkiej Brytanii analizy kosztów i korzyści są wymagane przy podejmowaniu decyzji w 

kontekście stosowania zasady ALARP w tak wydzielonym obszarze ryzyka. W Holandii, 

Ministerstwo Ochrony Środowiska -VROM wymaga, aby stosowano zasadę ALARP w obu 

34

przypadkach, tj. w osiąganiu skonkretyzowanego maksymalnego poziomu ryzyka w strefie od 

10 -5 do 10 -6 i w ograniczaniu ryzyka poniżej dolnej granicy tego obszaru. Dlatego można 

powiedzieć, że w następstwie wyeliminowania kryterium zaniedbywanego ryzyka zasada 

ALARP ma zastosowanie wszędzie w obszarze poniżej maksymalnie akceptowalnego ryzyka. 

Powstaje pytanie na jakim etapie zakończyć poszukiwania mające na celu ograniczanie 

ryzyka. W przykładzie zawartym w raportach HSE [5,17], argumentuje się, że poziom ryzyka, 

który nie uzasadniałby większych kosztów niż koszty - kilku godzinnego poważnego 

przeglądu instalacji co dziesięć lat, może być uważany jako zaniedbywalny. 

Istnieją również takie poglądy, że minimalny poziom ryzyka, który jesteśmy w stanie 

osiągnąć przy zastosowaniu wszelkich możliwych środków technicznych i organizacyjnych 

wynosi 10 -8 1/ rok. 

Zasady dotyczące podejścia HSE są przedstawione w raporcie "o dopuszczalności" [19]. Przy 

tym, sposoby racjonalnego stosowania metod CBA są dyskutowane szczegółowo w 

załączniku 3 do do tego raportu. Przedstawiono tam trudności w przeprowadzaniu 

ekonomicznej analizy nawet w tym bardzo ograniczonym kontekście. Przytoczono również 

prace Departamentu Transportu, w których wartość ludzkiego życia jest kluczowym 

elementem rozważań, że jeżeli może być oszacowana liczba potencjalnie uratowanych osób 

przez wdrożenie określonych środków zabezpieczających, to koszt tych środków może być 

wyrażony przez liczbę „uratowanych istnień ludzkim”. 

Bardziej istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa od poważnych zagrożeń są rozważania 

dotyczące stosowania zasady ALARP. Zasada ta zawiera ideę istnienia "rażącej dysproporcji" 

pomiędzy kosztami a korzyściami. Co oznacza, że tylko w przypadku, gdy koszty 

ograniczania ryzyka będą wybitnie przewyższać korzyści wynikające z ograniczenia ryzyka 

należy ta zasadę odrzucić. Zasada ta jest udokumentowana precedensem prawnym (tj. decyzją 

sądową) w Wielkiej Brytanii [5]. Jest jasnym, że do tej decyzji nie ma dołączonych żadnych 

wartości liczbowych, ale sugeruje się, aby było jasne jak tę zasadę stosować w większości 

przypadków w praktyce. 

Pojęcie czynnika „rażącej dysproporcji” jest także przedstawione przez HSE w raporcie w 

sprawie transportu niebezpiecznych towarów [17], ale nie zasugerowano tam jak wielka 

powinna być ta dysproporcja. Na podstawie innych danych zawartych w tym samym 

35

aporcie można by wyprowadzić pewne wnioski, ale nie pozwalają one na sformułowanie 

zalecanych wartości. Innymi słowy, HSE w Wielkiej Brytanii uznaje, że musi istnieć element 

osądu, który w tych przypadkach ma zastosowanie. Można udowodnić, że element ten już 

został zawarty w wartości dołączonej do „uratowanego życia ludzkiego”. 

Wpływ czynników ekonomicznych na zarządzanie ryzykiem 

Polityka zarządzania ryzykiem lub inaczej przyjęte wielkości ryzyka akceptowalnego może 

mieć wpływ na koszty wytwarzania, a tym samym na konkurencyjność prowadzonej 

działalności. Może to być ocenione na podstawie analizy kosztów i korzyści, które jednak 

sporządza się bardzo rzadko. 

Niektóre rządy (np.Wielkiej Brytanii i USA) przyjęły jako podstawę przy przyjmowaniu 

przepisów prawnych dołączanie wyników analizy kosztów i korzyści wynikających z 

wprowadzenia nowych regulacji i wymagań odnoszących się do ryzyka poważnych awarii. 

Oczywistym jest, że najtrudniejszym zadaniem jest pozyskanie odpowiednich danych 

potrzebnych do wykonania takiej analizy. 

Problemem jest uzyskanie wiarygodnych danych, pozwalających na oszacowanie kosztów 

wdrożenia rozwiązań alternatywnych do tych aktualnie stosowanych w zakładach. Często 

wprowadzanie nowych środków ograniczania ryzyka generowanego przez określoną 

instalację w planowanym lub eksploatowanym już zakładzie, wpływa na zmianę rozwiązań 

technicznych lub parametrów pracy innych instalacji. Takie wzajemne oddziaływanie 

wprowadzanych zmian niejednokrotnie uniemożliwia realistyczne oszacowania kosztów i 

korzyści alternatywnych rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa konkretnej instalacji i zakładu. 

Wymagania w zakresie zagospodarowania przestrzennego 

Jednym z kluczowych parametrów ekonomicznych są ceny gruntów. Są one zmienne i 

odzwierciedlają użyteczność określonej lokalizacji. Użyteczność ta jest funkcją wszystkich 

zewnętrznych ograniczeń jak również uwarunkowań lokalnych. Ograniczenia te wynikają z 

narzucanych warunków w zakresie sposobu zagospodarowania danego terenu, położonego na 

obszarach graniczących z terenem zakładów niebezpiecznych. Skumulowany wpływ 

wszystkich zmiennych oddziaływujących na wartość ziemi jest trudny do rozdzielenia na 

36

elementy składowe, tak aby można było odpowiednio nimi sterować. Potrzebne jest 

zastosowanie mechanizmów rozwiązujących całościowo problem. Np. przeznaczenie terenu, 

którego zagospodarowanie jest ograniczane do pewnych rodzajów działalności, na inwestycje 

wspierające działalność już istniejącego zakładu bez wprowadzania dodatkowych zagrożeń 

wpłynie na pewno na podniesienie wartości tego terenu. 

Niemniej jednak, w ogólnych warunkach jest prawdopodobne, że wartość gruntów ziemnych, 

której zagospodarowanie jest ograniczone przez obecność pobliskiego zakładu, który generuje 

ryzyko, będzie niższa w porównaniu do jej wartości gdyby tej działalność nie było w pobliżu. 

Ponadto mechanizm ten może być sztucznie wyolbrzymiany w procesie ustanawiania stref 

bezpieczeństwa. Dlatego, jeżeli ocena ekonomiczna ma być kompletna, należy rozpatrzyć w 

niej oddziaływanie źródeł ryzyka na wartość sąsiadujących terenów. W praktyce można to 

rozpatrywać w aspekcie możliwych transakcji między dwoma (lub więcej) właścicielami 

terenów w otoczeniu zakładu. Jeżeli przydatność ziemi zmniejsza się w wyniku 

oddziaływania niebezpiecznych działalności, zlokalizowanych bezpośrednio na sąsiednich 

terenach, to zwiększa się użyteczność ziemi nieco dalej poza strefą zagrożeń wynikających z 

działalności zakładu, która ogranicza użyteczność sąsiadujących terenów. 

Rozumując w kategoriach wolnego rynku można dowieść, że zmiany cen ziemi są istotnym 

wskaźnikiem ekonomicznym oddziaływania wszystkich działalności, które wymagają 

przestrzeni. Przy ustanawianiu kryteriów zarządzania ryzykiem pojawia się problem 

techniczny związany z określeniem parametrów wykorzystywanych potem przez mechanizmy 

rynkowe, które wpływają na transakcje cenowe w obrocie gruntami. W przypadku, gdyby nie 

istniały takie kryteria, to cena ziemi mogłaby podlegać zmienności zależnej od spostrzegania 

strat przez posiadacza ziemi, graniczącej z terenem, na którym są zlokalizowane 

niebezpieczne działalności. Dlatego w ustalaniu kryteriów zarządzania ryzykiem można 

dostrzec mechanizm stabilizacji rynku. 

Przypisuje się za małą wagę, w stosunku do jego znaczenia, ekonomicznemu oddziaływaniu 

zarządzania ryzykiem na ograniczanie użytkowania terenów poprzez ustanawianie stref 

bezpieczeństwa Na podstawie obszernych analiz, dokonywanych przy wysoko 

spekulatywnych założeniach co do wartości ziemi, zostały obliczone koszty związane z 

przeniesieniem miejsc zamieszkania okolicznej ludności oraz wartością uratowanego życia 

ludzi. Wynika z nich, że korzyści społeczne mogą być większe w stosunku do poniesionych 

37

kosztów, nie tylko, kiedy ograniczenia dotyczą wznoszenia nowych budynków mieszkalnych, 

ale również w przypadku przemieszczania się ludności do nowych miejsc zamieszkania. 

3.3. Podstawy zasad zarządzania ryzykiem instalacji procesowych w praktyce 

Codziennie akceptowane są różne rodzaje ryzyka. Wznoszone są konstrukcje budowlane, 

planowane i projektowane są nowe fabryki czy drogi. Następuje rozwój techniki. Każda tego 

rodzaju aktywność tworzy nowe ryzyko i wymaga określonych form akceptowalności. Proces 

decyzyjny w tym zakresie jest bardzo złożony. 

Podstawą akceptowalności ryzyka jest zgodność wznoszonych i projektowanych obiektów z 

istniejącymi normami, standardami i prawem. Wpływ władz administracyjnych na ten proces 

nie jest bezpośredni a zawiera się w uzgodnieniach lokalizacyjnych a następnie w weryfikacji 

i sprawdzeniu czy wykonawstwo jest zgodne z obowiązującymi wymaganiami. Ten system 

kontroli czasem bywa bardzo dokładny a czasem oparty jest ekspercką opinię danego 

specjalisty. Niekiedy wykonują go upoważnione organizacje (np. UDT dla urządzeń 

ciśnieniowych). Reakcja władz jest szczególna pod wpływem opinii publicznej. Może ona 

być obiektywna i spowodowana występującymi wypadkami czy katastrofami a może być 

subiektywna podyktowana lokalnym interesem lub przekonaniami. Dochodzi wówczas do 

decyzji politycznych a więc powstają nowe wymagania w postaci prawa lub też zamyka się 

niektóre "zbyt ryzykowne" inwestycje (np. elektrownia atomowa w Żarnowcu). Czasem 

akceptuje się wyższy poziom ryzyka jeśli działalność z nim związana tworzy cenne 

możliwości zatrudnienia. Nauka i badania, które niosą ze sobą nową wiedzę na temat ryzyka 

posiadają wpływ na wprowadzanie zmian w istniejących normach i przepisach jak również 

dostarczają danych źródłowych dla tworzenia nowych wymagań bezpieczeństwa. Jest to 

szczególnie ważne gdzie poziom ryzyka jest powyżej średniego (np. praca dźwigów czy 

zabezpieczenia zasobów wodnych w zbiornikach podziemnych). 

Proces zarysowany powyżej, jest bardzo złożony i kryteria akceptowalności nie zawsze jasne. 

Istnieje konieczność głębokiej, indywidualnej analizy istniejących norm i przepisów oraz 

ekstrakcji zasad bezpieczeństwa, na których są one oparte. Pozwala to na sformułowanie 

kryteriów akceptowalności ryzyka, konkretnej instalacji czy urządzenia. 

38

Istnieje szereg ogólnych zasad filozoficzno-etycznych, które można stosować jako podstawę 

akceptowalności ryzyka procesowego [23]. 

1. Działalność, która niesie ze sobą ryzyko poważnych awarii, powinna posiadać poziom 

bezpieczeństwa nie gorszy niż w porównywalnych krajach. 

2. Ryzyko, na które człowiek jest narażony w codziennym życiu, nie powinno ulec poważnej 

zmianie z chwilą podjęcia działalności przemysłowej. 

3. Ryzyko, na które człowiek jest narażony w wyniku działania zjawisk natury, nie powinno 

być poważnie zwiększone na skutek działalności przemysłowej podjętej przez innych bez 

naszej akceptacji. 

4. Przy planowaniu nowego zakładu przemysłowego należy zbadać czy istnieją procesy 

alternatywne dające podobny produkt przy mniejszym ryzyku. 

5. Środki ochrony winny być używane przede wszystkim tam, gdzie dadzą najlepszy wynik 

ogólny. 

Oczywiście nie wymaga się, aby powyższe zasady były stosowane jednocześnie. Są one 

adekwatne dla niektórych zastosowań lub są stosowane wybiórczo. 

Wspólną cechą zasad filozoficzno etycznych jest to, że nie można ich stosować bezpośrednio 

w kontekście technicznym. Wymagają one interpretacji. 

Oto zasady bardziej praktyczne, które można stosować jako podstawę akceptowalności 

ryzyka i które zapewniają interpretację podstawowych reguł. 

1. Zakład (instalacja) może być zatwierdzony na podstawie porównania z podobnym 

zakładem. 

2. Zakład może być zatwierdzony jeżeli spełnia odpowiednie standardy i wymagania. 

3. Zakład może być zatwierdzony jeżeli charakteryzuje się wysokim stopniem 

bezpieczeństwa wyrażonym odpowiednią liczbą środków bezpieczeństwa w stosunku do 

ciągu zdarzeń, które mogą spowodować wypadek (wielowarstwowe systemy 

bezpieczeństwa). 

4. Zakład może być zatwierdzony jeżeli dokładnie i dobrze przeprowadzona analiza ryzyka 

wykazała, iż poziom ryzyka jest akceptowany lub dostatecznie niski. 

5. Zakład może być zatwierdzony, jeśli korzyści płynące z jego użytkowania są większe niż 

ponoszone ryzyko. 

6. Zakład może być zatwierdzony jeżeli stosuje możliwie najlepszą technologię i technikę. 

39

Oto szersze wyjaśnienie powyższych zasad. 

Zasada 1, "doświadczenie", jest stosowana zupełnie ogólnie, w wielu typach zakładów. 

Stosowalność tej zasady jest ograniczona dla zakładów o potencjalnych nadzwyczajnych 

zagrożeniach, gdyż brak jest, na szczęście, takiego doświadczenia. 

Zasada 2 "standardy" jest podstawową i niezbędną częścią każdej procedury 

zatwierdzającej. W zwykłych działaniach inżynierskich raczej nie mamy zaufania do 

urządzeń bezpieczeństwa ani do ich niezawodności, chyba że są wykonane zgodnie 

z pewnymi normami. Mówi się wówczas o "dobrych praktykach inżynierskich". Istniejące 

krajowe i międzynarodowe normy (API, BPI, ASME, BS, DIN, PN, EU etc.) są uznawane za 

dobrą podstawę ale rzadko są dostatecznie szerokie, pokrywając wszelkie problemy 

techniczne danej instalacji. Dlatego też większość dużych firm chemicznych i 

petrochemicznych posiada swoje własne normy wewnętrzne. Są bardzo obszerne a mimo 

wszystko są czasem uznawane za nieadekwatne i wymagają dodatkowej analizy ryzyka. 

Zasada 3 "głęboka obrona". Zasada ta mówi, że żaden środek bezpieczeństwa nie jest 

doskonały i dlatego konieczne jest zastosowanie kilku środków bezpieczeństwa dla każdego 

typu zdarzenia. Zasada jest prosta i przejrzysta ale popadła w niełaskę w latach 70-tych na 

skutek kilku wypadków w elektrowniach atomowych, w których zawiodło równocześnie 

kilka środków bezpieczeństwa. Były to tzw. awarie "wspólnej przyczyny" i spowodowały 

konieczność powtórnego przemyślenia konstrukcji systemów bezpieczeństwa. Zasadę tę 

zastosowano obecnie w zmodyfikowanej postaci, w której wcześniejsze słabości zostały 

ograniczone lub wyeliminowane. 

Zasada 4, "ilościowa", lub probabilistyczna analiza ryzyka, jest ujęciem operacyjnym oceny 

poziomu ryzyka. 

Zasada 5, "analiza kosztów i zysków", jest stosowana, zwłaszcza w USA, jako etap oceny 

ryzyka w transporcie, stosowaniu leków, w środowisku pracy oraz w ochronie środowiska. 

Główną jej wadą jest to, że jest trudna i czasochłonna. Może być stosowana do analizy 

najważniejszych i najtrudniejszych decyzji. Zasada ta wymaga również aby uwzględniono w 

niej wartość życia ludzkiego, co utrudnia jej stosowanie w kontekście technicznym. 

Zasada 6, "łączyć użyteczność z bezpieczeństwem", jest pożyteczna dla instalacji 

wysokiego ryzyka, którego ograniczenie jest trudne i wymaga istotnych zmian technicznych. 

Ilość tych zmian może być nieograniczona (szczególnie dla przemysłu chemicznego), co przy 

40

aku krytyczności w ich stosowaniu powodować może istotne przeładowanie techniczne i 

staje się zupełnie niepraktyczne. 

3.4. Zasady zarządzania bezpieczeństwem w wybranych krajach 

Zastosowane w różnych krajach systemy zarządzania bezpieczeństwem, które zapewniają 

bezpieczeństwo wykazują istotne różnice. 

Różnice te wiążą się z przyjętą filozofią bezpieczeństwa, obowiązującą strukturą 

organizacyjną jak również z właściwościami szczegółowymi obowiązujących systemów. W 

niektórych krajach kontrolą bezpieczeństwa zajmuje się więcej niż jeden organ rządowy. 

Podczas gdy w innych jedne służby zajmują się warunkami bezpieczeństwa w miejscu pracy, 

inne są odpowiedzialne za bezpieczeństwo społeczności lokalnej albo stan środowiska w 

otoczeniu zakładu przemysłowego. Ma to zasadniczy wpływ na stosowane podejście do 

oceny ryzyka. 

Władze, które odpowiadają przede wszystkim za bezpieczeństwo i skutki środowiskowe 

występujące poza obiektem przemysłowym są zazwyczaj bardziej skłonne przyjąć szersze 

ujęcie ryzyka, zarówno procesowego jak i środowiskowego i jego oceny. Władze, które 

odpowiadają tylko za bezpieczne projektowanie i działanie zakładów oraz za nadzór nad 

bezpieczeństwem pracowników będą przyjmować strategię ukierunkowaną na 

najpowszechniejsze zagrożenia dotyczące pracowników. Takie zawężenie może nie objąć 

identyfikacji zagrożeń oddziaływujących na środowisko zewnętrzne. 

Przykłady systemów prawnych przyjętych w wielu krajach Unii Europejskiej, włącznie z tymi 

opartymi na wdrażaniu dyrektywy Seveso II, zostały ułożone w porządku zgodnym ze 

wzrastającym udziałem analitycznego podejścia do ocen ryzyka i bardziej ilościowej 

estymacji ryzyka. Filozoficzne podstawy zarządzania bezpieczeństwem (od bardziej 

nakazowych do ukierunkowanych na osiąganie wytyczanych celów) są pokazane dla każdego 

przykładu krajowego podejścia do oceny i kontrolowania instalacji niebezpiecznych. 

Podejście nakazowe (deterministyczne): 

41

Niemcy 

Przemysł i kompetentne władze zgadzają się co do procedur prawnych, w których techniczne 

wymagania narzucają możliwość przyjęcia do realizacji planowanych instalacji. 

Scenariusze awaryjne są wykorzystywane do określenia „proporcjonalnej” reakcji w celu 

zapewnienia zewnętrznego bezpieczeństwa, które jest osiągane w wyniku dostosowania 

technicznych wymagań dotyczących wyposażenia w obszarze, w jakim mogą oddziaływać 

skutki największych awarii, które są wciąż oceniane w świetle norm technicznych. 

Również przemysł popiera aktualnie stosowane podejście oparte na wdrażaniu 

norm/standardów technicznych i jest stanowczo przeciwny stosowaniu technik QRA, a w 

konsekwencji i kryteriów ryzyka. Jakkolwiek dostrzega niepewności związane w ocenianiu 

całkowitego bezpieczeństwa tylko na podstawie norm. 

Polityka w sferze wyznaczania stref ograniczonego użytkowania poza terenem zakładu nie ma 

bezpośredniego związku z ograniczaniem skutków poważnych zagrożeń poza instalacją. 

Podstawą ich wyznaczania jest zapobieganie uciążliwościom generowanym przez hałas i odór 

Francja 

Pomimo że władze uznają przydatność kryteriów akceptowalności w ocenach ryzyka, 

regulacje prawne są ukierunkowane na zachowanie tzw. bezpiecznych odległości, zwanych 

również strefami bezpieczeństwa Zasięg tych odległości wynika z obliczeń maksymalnego 

oddziaływania poważnej awarii wyznaczonego na podstawie scenariusza awaryjnego typu 

Maksymalna wiarygodna awaria (MCA). Ilościowe oceny ryzyka mogą być wymagane przez 

władze lokalne, ale kryteria akceptowalności na jakiej dokonuje się oceny ryzyka nie są 

zdefiniowane. 

Organy władzy są zobowiązane rozważyć, który ze scenariuszy definiowanych regulacjach 

będzie jedyną podstawą, na której zostanie udzielone pozwolenie. 

Organy władzy we Francji do tej pory były niechętne (jeśli nie przeciwne) przyjęciu w 

regulacjach prawnych kryterium opartego na wielkości ryzyka, ponieważ obliczanie ryzyka 

zależy od wyrafinowanych narzędzi, mających słabe strony jako narzędzia stosunkowo nowe, 

42

Również przemysł francuski niechętnie argumentuje za stosowaniem ilościowej analizy 

ryzyka QRA jako podstawy w legislacji, ponieważ rozgraniczenie pomiędzy tym co jest lub 

nie jest możliwe staje się trudnym do rozstrzygnięcia. Dlatego przedstawiciele przemysłu 

opowiadają się za kontynuowaniem dyskusji nad doborem odpowiedniego zestawu 

wiarygodnych scenariuszy. 

Stosowanie najlepszych dostępnych technologii nie wymagających nadmiernych nakładów 

(Best Available Technology Not Entailing Excessive Cost BATNEEC) jest uznawane przez 

kompetentne organa władzy jak i przemysł jako istotny czynnik w osądzie możliwości 

akceptowalności danej instalacji. Wciąż bardziej aktualnym problemem są możliwości 

techniczne niż wybór z dostępnych technologii tej, która najlepiej spełnia stawiane 

wymagania. Tak więc, najlepsza dostępna technologia jest zawsze wymagana bez względu na 

odległość od domów mieszkalnych i na wrażliwość pewnych grup społecznych. 

Podejście oparte na osiąganiu wytyczonych celów (tj. kryteriów akceptowalności ryzyka( 

probabilistyczne): 

Należy podkreślić, że podejście oparte na osiąganiu wytyczonych celów oznacza, że ryzyko 

jest określane zgodnie z następującymi krokami: identyfikacja zagrożenia, identyfikacja 

scenariuszy awaryjnych, oszacowanie ich częstości i skutków, obliczenie ryzyka oraz 

odniesienie go do poziomu ryzyka akceptowalnego. Podejście „nakazowe” oznacza, że 

bezpieczeństwo działania sprzętu procesowego osiąga się poprzez spełnienie ustalonych zasad 

dotyczących projektowania, budowania i eksploatacji instalacji 

Wielka Brytania 

Kompetentna władza odpowiedzialna za wdrażanie postanowień regulacji odnoszących się do 

poważnych awarii (Health and Safety Executive - HSE) przyjęła stanowisko, że nie jest 

wymagane załączanie wyników ilościowej metody oceny ryzyka, do raportu o 

bezpieczeństwie. Jednak załączenie ich sprawia, że argumenty dotyczące bezpieczeństwa są 

bardziej przekonywujące. Władze mogą prosić o udostępnienie ilościowej oceny ryzyka w 

przypadkach, gdy jest to nieodzowne do przedstawienia kompetentnego osądu dotyczącego 

bezpieczeństwa instalacji. Kryteria ryzyka akceptowalnego, według których oceniane są 

43

ezultaty oszacowania ryzyka (zarówno indywidualnego jak i społecznego), są powiązane z 

wymogiem „konsultacji dotyczących bezpiecznych odległości ”. Obejmują one wszelkie 

rodzaje niebezpiecznych działalności, od których wymaga się zachowanie odpowiedniego 

dystansu od skupisk ludności oraz od elementów wrażliwych środowiska. W wielkiej Brytanii 

dużo uwagi poświecono również wpływowi ważnych czynników, na których bazują decyzje 

dotyczące niebezpiecznych instalacji, innych niż normy bezpieczeństwa. 

Zarządzanie ryzykiem poważnych awarii w Wielkiej Brytanii szczegółowo przedstawia 

Dodatek A. 

Holandia 

Ramowa regulacja przyjęte przez rząd holenderski oznacza, że ocena ryzyka zewnętrznego 

stwarzanego przez zakład jest oparta wyłącznie na ilościowym podejściu do określenia 

ryzyka i liczbowych kryteriach akceptowalności ryzyka. 

Do 1999r. regulacje wymagały, aby przedsiębiorca przygotował dwa raporty bezpieczeństwa 

w przypadku, gdy w zakładzie znajdują się większe niż podane w rozporządzeniu ilości 

wyszczególnionych niebezpiecznych substancji i klas substancji przestawił kompetentnej 

władzy: 

• 

jawny zewnętrzny raport bezpieczeństwa dostarczający szczegółowych informacji o 

możliwych, poważnych sytuacjach awaryjnych i o przeprowadzonej ocenie ryzyka, 

której wyniki są przestawiane w formie konturów ryzyka i ryzyka społecznego 

odnoszącego się do wszystkich grup zagrożeń od instalacji niebezpiecznych; 

• poufny wewnętrzny raport bezpieczeństwa , zawierający szczegółowe informacje dot. 

projektu i budowy instalacji wraz z technikami, które pozwalają zapewnić właściwy 

poziom bezpieczeństwa instalacji i jej obsługi, a także opis zagrożeń generowanych 

przez procesy i substancje dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników oraz system 

zarządzania bezpieczeństwem i wewnętrzny plan ratowniczy. 

Istotnym wymaganiem nałożonym przez prawo krajowe na właścicieli zakładów jest 

konieczność przedstawiania w raportach bezpieczeństwa wyników ilościowych analiz 

ryzyka (QRA) w dwóch postaciach, tj. jako kontury ryzyka i jako graficzna prezentacja 

ryzyka społecznego w formie funkcji F-N. Regulacje bezpośrednio nie wskazują kryteriów, 

zgodnie z którymi wyniki przeprowadzonej kwantyfikacji ryzyka są oceniane. Zostały one 

zamieszczone w wyjaśniającym memorandum, które towarzyszy regulacji. 

44

Po 1999r. w procesie wdrożenia Dyrektywy Seveso II pojawiła się koncepcja połączenia 

obydwóch raportów bezpieczeństwa w jeden dokument przedkładany władzom lokalnym, 

które mają obowiązek przekazania tego dokumentu również innym kompetentnym władzom. 

Poza tym, władze lokalne informują o podjętych decyzjach przez wszystkie władze 

zaangażowane w proces decyzyjny. 

Więcej szczegółów dotyczących zarządzanie ryzykiem poważnych awarii w Holandii podaje 

Dodatek B 

Szwajcaria 

Szwajcaria ma wyróżniające się prawodawstwo i rozwiązania administracyjne oraz znaczną 

liczbę przedsiębiorstw przemysłu chemicznego. Stoerfallverordenung (StFV) [15] jest 

bazową ustawą odnoszącą się do instalacji niebezpiecznych w rozumieniu Dyrektyw UE 

Seveso. Wymaga ona od operatora instalacji, aby przedłożył władzom kantonów (niektóre 

kantony mają specjalne komisje powołane specjalnie w tym celu) krótki raport, który zawiera 

opis instalacji, wykaz związanych z nią materiałów niebezpiecznych i środki zapobiegania 

poważnym awariom. Ponadto przeprowadza się oszacowania skutków scenariusza 

maksymalnego uwolnienia, w celu określenia czy skutki najgorszej prawdopodobnej awarii 

mogłyby potencjalnie spowodować poważne straty poza instalacją. 

Bazując na krytycznym przeglądzie i sprawdzeniu tych informacji władze kantonu decydują 

czy jest usprawiedliwione wykluczenie możliwości wystąpienia poważnej awarii. Jeżeli tak, 

instalacja jest dopuszczana do rozruchu. Jeżeli nie, wtedy od operatora wymagana jest ocena 

ryzyka, w której wymienione są skutki i częstość występowania wszystkich poważnych 

awarii, które mogą wystąpić. Na jej podstawie kompetentne władze decydują w świetle 

ustalonych kryteriów ryzyka, czy instalacja może być zaakceptowana, czy też potrzebne jest 

zastosowanie dalszych środków zwiększających poziom bezpieczeństwa. W tym drugim 

przypadku ocena ryzyka jest powtarzana aż do momentu, kiedy pozwolenie na jej 

uruchomienie zostanie ostatecznie wydane lub wstrzymane. 

Przepisy Ustawy StFV umożliwiają autoryzację instalacji i ustalenie odległości, która musi 

być zachowana miedzy instalacją a społecznością lokalną. Na jej podstawie inspektor ds. 

poważnych zagrożeń może przeciwdziałać dalszemu rozwojowi przemysłu, ze względu na 

45

jego zbyt bliską lokalizację w stosunku do domów mieszkalnych. Odwrotna sytuacja nie jest 

objęta przepisami prawnymi. Tylko dzięki dobrym układom między różnymi organami 

władzy w kantonie można bezproblemowo wydzielić strefy ograniczonego użytkowania. 

Właściciel nie jest upoważniony do otrzymania odszkodowania, jeżeli ziemia jest ponownie 

dzielona na mniej wartościowe obszary. 

Kryteria ryzyka stosowane przy podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych są różne w 

poszczególnych kantonach, których władze zostały upoważnione do opracowania i przyjęcia 

własnych kryteriów. Federalne i kantonowe kryteria obejmują tylko częstość awarii i 

scenariusze awarii, tj. ryzyko społeczne, bez uwzględnienia ryzyka indywidualnego. Ustalono 

ponadto kryteria ryzyka odnośnie wystąpienia ryzyka poważnych, awaryjnych skażeń 

różnych elementów środowiska.. 

Japonia 

Podejście stosowane w Japonii jest oparte na zarządzaniu bezpieczeństwem, które odwołuje 

się do wypracowanego przez przemysł japoński specyficznego podejścia do problemu 

jakości. Ogromny nacisk jest więc kładziony na zasadę „od dołu do góry”, opisywaną w tym 

przypadku jako „aktywność małych grup”. Podstawą jest wymiana informacji i identyfikacja 

punktów „zapalnych” niebezpiecznych zdarzeń. Na wszystkich poziomach organizacji, 

zarówno struktur działowych, jak i funkcjonalnych, identyfikowane, organizowane i 

podejmowane działania potrzebne w celu osiągnięcia wysokiego poziomu bezpieczeństwa. 

Istnieją regulacje dotyczące kwestii bezpieczeństwa. Uznaje się jednakże, że regulacja może 

zmniejszać efektywność szczegółowego zintegrowanego podejścia systemowego. 

Rozpoznane są główne elementy oceny ryzyka. Jednakże podstawową uwagę zwraca się na 

identyfikację ryzyka, opisywaną jako „przewidywanie i rozpoznawanie ryzyka”. Redukcja 

ryzyka w tym znaczeniu osiągana jest raczej przez efektywne zmniejszanie częstości 

występowania niebezpiecznych zdarzeń, niż dzięki środkom ograniczającym ich potencjalne 

skutki. 

3.5. Zastosowanie ocen ryzyka w wybranych krajach 

Istnieją różne podejścia filozoficzne do zarządzania ryzykiem, powodowanym przez awarie 

chemiczne, w odniesieniu do zdrowia i środowiska. Z różnic tych wynika rozmaitość 

46

sposobów, jakimi ryzyko jest w praktyce szacowane. Nikt nie dysponuje metodą, którą można 

by stosować w każdych okolicznościach. Różne sposoby podejścia do ocen ryzyka mogą być 

scharakteryzowane jedynie ogólnie. 

Tabela 3.1 ilustruje jak różne „techniczne” podejścia do oceny ryzyka funkcjonujące w 

ramach krajowych systemów prawnych. Zróżnicowane tradycje prawne determinują 

odmienne podejścia do formułowania przepisów prawnych (ustaw i aktów wykonawczych). 

Kwestia uwzględniania ryzyka w ustawodawstwie jest szczególnie intrygująca, jako że może 

prowadzić do pytań dotyczących fundamentalnych zasad prawa, a absolutne prawa jednostki 

mogą być częścią podstaw prawa. Stąd generowanie i akceptowanie ryzyka można traktować 

jako pogwałcenie tych zasad. Zagadnienie to nie jest dalej dokładnie rozważane, ale należy o 

nim pamiętać w kontekście tego, jak ryzyko ujmowane jest w przepisach prawnych. 

W tabeli 3.1 zestawiono przykładowe instrumenty prawne służące zapobieganiu awariom 

chemicznym oraz osiąganiu gotowości i odpowiedniego poziomu reagowania w przypadku 

zaistnienia awarii, a także związane z ocenami ryzyka metody i kryteria ryzyka stosowane w 

wybranych krajach. Poczynając od góry tabeli przedstawiono instrumenty prawne od bardziej 

nakazowych do bardziej zorientowanych na wskazanie celu lub zadania i bazujących na 

wykonaniu. Wytyczanie celów odzwierciedla nowoczesną tendencję wychodzącą naprzeciw 

liberalnym regulacjom. Podjęcie decyzji o rodzaju i rozmiarach środków zaradczych 

pozostawiane jest „operatorowi ekonomicznemu”, aby osądził najbardziej efektywną 

kombinację środków zaradczych, które należy podjąć. Wskazuje to, że przy podejmowaniu 

decyzji o optymalnej strategii kontroli ryzyka używane jest zestawienie kosztów i korzyści. 

Nie istnieje żadna absolutna skala według której zestawiono różne stosowane podejścia. 

Zawsze są one połączeniem podejścia nakazowego i wytyczającego cel. Przedstawiona lista 

ma zilustrować niektóre wpływy instrumentów prawnych i podejść do metod oceny ryzyka 

stosowanych w poszczególnych krajach. 

Informacje w kolumnach tabeli 3.1 dostarczają wskazówek co do następujących kwestii: 

- Czy przepisy mają charakter nakazów czy raczej wyznaczają cele? W szerokim 

zakresie jak przepisy, regulacje i standardy lokują się w spektrum „nakazowy → 

wyznaczający cel”? 

- Jak regulacje mają się do standardów technicznych? Czy jest wiele (lub mało) 

standardów technicznych (np. ustalonych przez instytucje zajmujące się 

47

standaryzacją), które są zastosowane w przepisach i regulacjach związanych z 

kontrolą ryzyka powodowanego przez substancje niebezpieczne? 

- Czy zdefiniowano konkretne kryteria akceptowalności ryzyka? Czy cele są 

zdefiniowane w postaci kryteriów odnoszących się ludzi, środowiska lub dóbr 

materialnych? 

- Jakie władze odpowiadają za wprowadzanie w życie systemu ocen ryzyka? Na jakim 

szczeblu władz rządowych przedstawiane są ekspertyzy służące podjęciu decyzji 

dotyczących zakładów potencjalnie powodujących zagrożenie? Władza wykonawcza 

musi zachować pewien poziom kompetencji w stosowaniu przepisów a to może mieć 

wpływ na „formę” (tj. nakazowość lub wyznaczanie celów) przepisów. 

- Czy oceny ryzyka wykorzystujące podejście ilościowe uznawane są za część 

mechanizmu podejmowania decyzji w ramach wymagań prawnych? 

Trzeba zaznaczyć, że klasyfikowanie instrumentów prawnych w skali nakazowości i 

wytyczania celu generalnie oznacza uwzględnienie wielu przepisów. Znaczną ich część mogą 

stanowić przepisy bezpieczeństwa pracy. Ważne mogą być także przepisy prawa 

środowiskowego. Czasami najważniejsze przepisy związane są z planowaniem 

zagospodarowania przestrzennego. Wreszcie, pewne znaczenie mogą mieć regulacje 

odnoszące się do bezpieczeństwa procesowego. 

Tabela 3.1. Ocena ryzyka a instrumenty prawne 

Kraj 

Czy przepisy są 

nakazowe czy 

wyznaczające cel? 

Niemcy Zasadniczo 

nakazowe 

Francja Zawierają elementy 

nakazowe 

Szwajcaria Zawierają elementy 

obu podejść 

Wielka 

Brytania 

USA 

(przepisy 

Zawierają elementy 

obu podejść, ale 

przychyla się w 

stronę podejścia 

wytyczającego cel 

Zasadniczo 

wytyczają cele 

Czy regulacje 

wiążą się ze 

standardami 

technicznymi? 

Czy określono 

kryteria 

ryzyka? 

Administracyjny 

organ kontroli 

Tak Nie Władze landów Nie 

Nie wprost Tak; odległości 

strefowe 

Tak Nie w 

regulacjach 

lecz w 

Tak, w 

pewnych 

obszarach 

Tak, w 

pewnych 

48 

wytycznych 

Tak, ale tylko 

w wytycznych 

Bez 

konkretnych 

Oddzielne 

regionalne 

inspektoraty 

(DRIRE) 

Władze 

kantonów 

Czy wymagane są 

ilościowe oceny 

ryzyka? 

Nie 

Tak 

Inspektorat HSE Tak 

Na poziomie 

stanowym i 

Nie, ale może być 

stosowana

federalne) obszarach celów i 

definicji 

Norwegia Cele wytyczane przez 

przemysł 

lokalnym, gdy 

potrzebne jest 

wdrażanie 

Nie Nie Okazjonalne 

audyty 

Ministerstwa 

Pracy 

Holandia Wytyczające cele Tak, pośrednio Tak, ale 

jeszcze nie w 

przepisach 

49 

Główny 

Inspektorat 

Bezwarunkowo 

tak; ocena ryzyka 

jest jednym z 

wymaganych 

dokumentów 

Tak

4. Podstawy do ustalenia ilościowych kryteriów akceptowalności ryzyka 

Po określeniu, dowolną metodą, ilościowego wskaźnika ryzyka, zachodzi następnie kluczowe 

pytanie: "Co dalej?". Standardowa koncepcja zastosowania docelowych kryteriów 

probabilistycznych związana jest z zasadą ALARP (rys. 2.8). Odzwierciedla ona 

powszechnie uznawane, międzynarodowe podejścia w kontroli ryzyka, zwłaszcza w 

odniesieniu do zaawansowanych technicznie projektów, takich jak przemysł nuklearny 

(przykładem niech będzie opublikowany w 1977 raport Międzynarodowej Komisji Ochrony 

Radiologicznej). Rekomendacje Komisji dotyczyły powiązanych ze sobą zasad dotyczących 

oceny działań praktycznych, optymalizacji ochrony radiologicznej i limitów dawek 

indywidualnych. Żadna działalność lub projekt zakładający narażenie na napromieniowanie 

nie może być zrealizowany, o ile jego wprowadzenie nie przyniesie korzyści ogółowi 

społeczeństwa, a korzyści te nie będą zmaksymalizowane (zoptymalizowane) poprzez zasadę 

ALARP „tak nisko, jak można w rozsądny sposób osiągnąć”. W praktyce, aby 

niesprawiedliwemu rozkładowi narażenia na promieniowania na poziomie indywidualnym 

trzeba zaś zapobiegać poprzez dodatkowe ustalenie ograniczeń na wielkość dawek 

indywidualnych. 

Powyższe zasady obowiązują w przypadku kontroli większości zagrożeń występujących w 

przemyśle procesowym. W sytuacji idealnej zagrażająca działalność powodowałaby ryzyko 

proporcjonalne do zysków (można mówić o całej gamie takich zysków, zdobyczy 

ekonomicznych i realnych korzyści społecznych), a ryzyko byłoby rozłożone w 

społeczeństwie w proporcjonalnie do otrzymywanych korzyści. W praktyce jest to 

oczywiście niemożliwe, i dlatego czynione są więc próby zbliżenia się do takiego idealnego 

rozkładu poprzez zastosowanie następujących pytań kontrolnych: 

- czy poziom ryzyka jest tak duży, a skutki do tego stopnia nieakceptowalne, że należy 

zrezygnować z prowadzonej działalności ? 

- czy poziom ryzyka został ograniczony do tak niskiego poziomu, że niepotrzebne są dalsze 

działania zapobiegawcze i ochronne? 

- czy poziom ryzyka utrzymuje się między powyższymi poziomami, czyli zostało 

ograniczone do najniższego możliwego poziomu praktyczności? 

Innymi odniesieniami w tym zakresie mogą być ogólnie przyjęte ustalenia a mianowicie: 

50

− ryzyko nie powinno być podejmowane niepotrzebnie, 

− żadna jednostka ani społeczność nie powinna ponosić nieproporcjonalnych kosztów 

związanych z ryzykiem. 

Takie wartościujące opinie wymagają zaangażowania bardzo złożonych analiz różnych 

procesów społecznych. Zagrożenia i różne rodzaje ryzyka są oceniane całkiem odmiennie w 

zależności od źródła zagrożenia i natury ryzyka. Łatwiej jest zaakceptować zagrożenia 

naturalne niż te spowodowane przez człowieka; zagrożenia występujące niezwykle rzadko ale 

skutkujące poważna awarią są mniej akceptowalne niż zagrożenia o niższym, ale 

utrzymującym się poziomie ryzyka. Opracowano szereg kryteriów które pozwalają na 

hierarchizowanie „akceptowalności ryzyka” . Można tu wymienić takie zagadnienia jak: 

− dobrowolna a niedobrowolna ekspozycja, 

− ryzyko naturalne a ryzyko spowodowane przez człowieka, 

− poczucie kontroli a bezradność, 

− wiedza o ryzyku, 

− postrzegane korzyści albo straty, 

− natura zagrożenia albo jego konsekwencje, 

− istota zagrożenia, 

− podatność grup szczególnie „wrażliwych”, 

− społeczne postrzeganie rozmiaru i rodzaju ryzyka, 

− świadomość istniejących alternatyw, 

− odwracalność skutków. 

Zadanie budowania zaufania osób narażonych na ryzyko leży w rękach decydentów – władz i 

organów zajmujących się kontrolą ryzyka, a więc rządu, władz ustawodawczych, 

kierownictwa zakładów przemysłowych, ekspertów i służb ratowniczych. Podstawowe 

pytania to: 

− czy opinia publiczna jest przekonana, że w procesie decyzyjnym wzięto pod uwagę 

wszystkie punkty widzenia, czy też doszło do jakichś nadużyć? 

− czy opinia publiczna wierzy w efektywność i niezależność władz ustawodawczych? 

− czy naukowcy przedstawili wierzytelną ekspertyzę czy też głoszą sprzeczne opinie? 

− co wiadomo o jakości projektu i fachowości kierujących tym projektem? 

− czy służby ratownicze i medyczne są przygotowane do niesienia pomocy długo- i 

krótkoterminowo? 

51

W efekcie, dla ustalenia podstaw do określenia ilościowych kryteriów akceptowalności 

ryzyka strat będących rezultatem poważnych awarii. Niestety większość tych strat nie da się 

„obliczyć” w racjonalny i obiektywny sposób. 

4.1. Znaczenie oceny ryzyka w procesie informowania o ryzyku 

Podstawowym zadaniem ilościowych ocen ryzyka jest informowanie o towarzyszącym 

ryzyku. Zidentyfikowano 19 charakterystycznych cech ryzyka, które muszą być wzięte pod 

uwagę przy stosowaniu QRA; bez nich utrudniona jest ocena ryzyka i podejmowanie 

właściwych decyzji. Cechy te można sklasyfikować w trzy główne grupy: 

− opisujące ryzyko – odnoszące się do sposobów postrzegania ryzyka w oczach osób 

zainteresowanych i decydentów w kontekście konkretnego problemu, 

− kryteria pomiaru ryzyka – odnoszące się do analitycznych wyników analiz QRA, 

− związane z procesem decyzyjnym – odnoszące się do szerszego pojmowania możliwości 

QRA jako środka doradczego w podejmowaniu decyzji. 

Większość analiz QRA ukierunkowanych jest na wyznaczenie ryzyko indywidualnego i 

skumulowanej krzywej F-N dla ryzyka społecznego Oczekiwane ryzyko społeczne jest po 

prostu oczekiwaną wartością krzywej F-N. 

Krzywe F-N, pomimo swej złożoności i niepewności, są obecnie najlepszym środkiem 

prezentacji ryzyka społecznego. Ostatnio sugeruje się jednak ulepszenie lub uzupełnienie 

istniejących sposobów prezentacji ryzyka poprzez: 

- użycie funkcji rozkładu gęstości prawdopodobieństwa i krzywej prawdopodobieństwa 

przekroczenia założonej wartości skutków, 

- poszerzenie zakresu skutków odzwierciedlanych w zależności F-N, w celu włączenia 

innych skutków , np. szkody osobowe, materialne, oddziaływanie na środowisko – w 

wymiarze krótko- i długookresowym, 

- wykorzystanie alternatywnych sposobów definiowania skutków ryzyka – np. uzupełnienie 

informacji o ryzyku zobrazowanych w postaci zależności F-N przez funkcje probitowe 

opisujące zależność wielkość dawka - skutki 

- przedstawianie wpływu zastosowanych zabezpieczeń na przebieg lub położenie krzywych 

F-N 

52

- włączenie zagadnień finansowych – w rzeczywistych warunkach wszystkie decyzje muszą 

uwzględniać stronę finansową a w szczególności ustalenia kosztów poniesionych na 

zabezpieczenia osiągnięcia założonego celowego poziomu ryzyka w stosunku do 

korzyści z ograniczania ryzyka. Podejście to wymaga dostarczenia takich informacji o 

ryzyku, aby możliwe było pełne oszacowanie kosztów alternatywnych rozwiązań w 

zakresie zapobiegania awariom i łagodzenia ich skutków. Istotne są tu wartości 

przypisywane utracie życia, wartości obrazujące koszty związane z rannymi i wielkość 

strat materialnych oraz koszty alternatywnych rozwiązań w zakresie łagodzenia skutków, 

kosztami reagowania na awarie (np. ewakuacje), usuwania skutków dla środowiska, a 

także koszty związane z unikaniem zagrożeń; 

- wyrażanie niepewności w zależnościach F-N – należy pamiętać, że niepewność w ocenie 

ryzyka jest zmienna i zależy od liczby przypadków ujętych w analizach, na przykład 

niepewność związana z bardzo niską częstością i poważnymi konsekwencjami jest 

większa niż w przypadku odwrotnym (wysoka częstość/ niewielkie skutki). W związku z 

tym, określone obszary krzywej F-N charakteryzują się większą niepewnością i te różnice 

winny być uwzględnione przy prezentowaniu wyników. Normalną procedurą w takich 

wypadkach jest ustalenie poziomów ufności dla każdego punktu na krzywej F-N. 

Poziomy te są pomocne w procesie podejmowania decyzji, jak również mogą służyć 

porównywaniu niepewnych wartości pochodzących z różnych źródeł, 

- użycie wartości oczekiwanych – często zdarza się, że w ryzyko społeczne prezentowane 

na krzywych F-N są włączone wszystkie inne trwałe szkody powstałe w trakcie poważnej 

awarii i wyrażone jako jeden rodzaj szkód (np. roczna średnia oczekiwana liczba ofiar 

śmiertelnych). Takie podejście może powodować , że uzyskane wyniki są zbyt 

alarmistyczne w porównaniu z historycznymi doświadczeniami. Dlatego też, przy 

interpretowaniu danych opartych wyłącznie na jednej oczekiwanej wartości i 

porównywaniu ich z danymi o skutkach zaistniałych awarii należy podchodzić więc z 

ostrożnością, zwłaszcza kiedy dane obejmują z wcześniejszy przedział czasowy. 

Obecnie proponuje się również inne kryteria akceptowalności ryzyka społecznego ale nie 

znalazły jeszcze one szerszego zastosowania praktycznego. Do nich można zaliczyć: 

- kryteria (nie)użyteczności, które mają pewną przewagę nad krzywymi F-N (ale i pewne 

wady), 

- podejście Risk Integral and Scaled Risk Integral, użyteczne w specyficznych problemach 

lokalnych. 

53

4.2. Dopuszczalność i akceptowalność ryzyka – podejścia prawne 

Dopuszczalność poziomu ryzyka oznacza kontynuację prowadzonej działalności z 

rozważeniem możliwości zastosowania zasady ALARP lub innych kryteriów natomiast 

akceptowalność uznaje, że nie są wymagane żadne dodatkowe środki bezpieczeństwa i 

ochrony i można dalej prowadzić działalność produkcyjną. Należą do kryteriów 

rozważanych przy podejmowaniu decyzji należą: 

- kryteria użyteczności, dążące do maksymalizacji ogólnych korzyści, których podstawą 

jest zastosowanie analizy kosztów i korzyści w obszarze ryzyka (RCBA - risk cost benefit 

analysis); analiza ta pozwala na obliczenie różnicy w jednostkach pieniężnych pomiędzy 

zyskami i stratami związanymi z konkretnym przedsięwzięciem, reprezentowanym przez 

określony poziom ryzyka; 

- kryteria równości, gdzie zasada równości wobec prawa prowadzi do koncentracji na 

ochronie słabszych; 

- kryteria techniczne, gdzie poziom sprawowanej kontroli technicznej zwykle jest 

dominujący i przesądza o decyzjach podejmowanych w kwestii zarządzania ryzykiem; 

Analiza kosztów i korzyści w obszarze ryzyka odgrywa ważną rolę we wszystkich 

podejściach, ale jest elementem kluczowym tylko w podejściu opartym na kryteriach 

użyteczności. W pewnych przypadkach, gdy efekty podejmowanych decyzji nie dają się ująć 

jedynie w kategoriach finansowych, wówczas włącza się analizy wielokryterialne, 

uwzględniające dodatkowe aspekty, np. społeczne. 

4.3. Ryzyko absolutne i względne 

Kwestią sporną przy informowaniu o ryzyku jest, czy przyjęty do analizy model QRA 

powinien wyrażać ryzyko w kategoriach relatywnych czy absolutnych. Istniejąca niepewność 

w ocenie ryzyka utwierdza w przekonaniu, że ryzyko absolutne to po prostu „abstrakcja 

udająca prawdę” i tylko ryzyko względne ma praktyczną wartość przy stosowaniu QRA. W 

przypadku osoby podejmującej decyzję (kimkolwiek by ona była) przedmiotem 

zainteresowania jest nie prawdziwa wartość ryzyka, ale wgląd uzyskany w możliwe ryzyko 

dla przyjętych alternatyw, czyli informacje o tym, czy i o ile jedno przedsięwzięcie jest 

bezpieczniejsze od innego? Odpowiedzi na takie pytania wymagają znajomości jedynie 

relatywnego ryzyka, niepewność związana z ryzykiem absolutnym nie byłaby tu istotna. 

54

Mimo trudności z otrzymaniem wiarygodnych ocen ryzyka absolutnego nie wolno nie 

docenić istotności tych miar w pewnych sytuacjach decyzyjnych. Ryzyko absolutne jest 

najistotniejsze w ustalaniu priorytetów systemów zabezpieczających wynikających z analiz 

kosztów i korzyści bądź też przy porównywaniu ryzyka z ustalonymi kryteriami 

dopuszczalnymi. Ryzyko względne jest najstosowniejsze, gdy jedna z (alternatyw w zakresie 

systemu zabezpieczeń jest porównywana z inną i podejmujący decyzję ma możliwość 

wyboru i nie musi definitywnie wyrokować o ewentualnych kosztach i zyskach albo o 

postrzeganiu danego zagrożenia przez opinię publiczną. W innych przypadkach istotne w 

procesie podejmowania decyzji byłoby tyko ryzyko absolutne. 

4.4. Ilościowa ocena ryzyka a wspieranie procesu decyzyjnego 

Podejmowanie decyzji w zakresie projektowania i eksploatacji instalacji procesowych 

zawierających duże ilości substancji niebezpiecznych może być istotnie wspomagane przez 

ilościową ocenę ryzyka. Jest ona szczególnie użytecznym narzędziem przy ustalaniu 

alternatywnych rozwiązań projektowych, wyboru lokalizacji instalacji procesowych, dróg 

transportowych, przy wspieraniu i ocenie efektywnego programu zarządzania ryzykiem a 

także w celu tzw. komunikacji ryzyka tj. informowaniu opinii publicznej o istniejącym 

ryzyku. 

Proces decyzyjny oparty na podstawie oceny wielkości ryzyka związanego z użytkowaniem 

danej instalacji procesowej zakłada sekwencję postępowania przy podejmowaniu decyzji 

począwszy od identyfikacji źródła zagrożenia do podjęcia decyzji o sposobach działań 

zapobiegawczych. Pierwsze dwa człony tego procesu a mianowicie identyfikacja źródeł 

zagrożeń i oszacowanie wielkości ryzyka, są powszechnie postrzegane jako działania typowo 

naukowo-techniczne, natomiast dwa następne człony tj. ustalanie poziomu dopuszczalnego 

ryzyka w kategoriach akceptowanych przez daną społeczność i porównanie tego poziomu z 

oszacowanym poprzednio oraz rozwijanie skutecznej strategii służącej kontroli i ograniczaniu 

ryzyka, postrzegane są jako procesy społeczno - polityczne, związane silnie z 

uwarunkowaniami ekonomicznymi w danym przedsiębiorstwie lub państwie. Jeśli państwo 

ustali takie kryteria to stają się wówczas obowiązujące dla odpowiednich przedsiębiorstw. 

55

Jeśli nie to mogą być przyjęte w danym zakładzie jako główne wytyczne dla zarządzania 

ryzykiem. Tak więc proces decyzyjny jest natury merytorycznej związanej w wykonywaniem 

samej analizy ryzyka oraz natury politycznej na szczeblu przedsiębiorstwa i szczeblu państwa 

związany z akceptacją oszacowanej wielkości ryzyka. 

Stosowanie ocen ryzyka ze społecznego- ekonomicznego punktu widzenia wynika z faktu, że 

środki bezpieczeństwa i ochrony wprowadzone dla zmniejszenia ryzyka mają swoją i to 

obecnie całkiem wysoką cenę. A więc decyzje w zakresie kontroli ryzyka wymagają 

odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania: 

− jakie koszty trzeba ponieś na utrzymanie poziomu ryzyka w zakresie społecznie 

akceptowanych granic? 

− jakie korzyści i kto je uzyska z tytułu działań związanych z kontrolą ryzyka? 

Dla uzyskania odpowiedzi należy wykonać szereg szczegółowych analiz ekonomicznych w 

zakresie RCBA w których określi się; 

− korzyści społeczno ekonomiczne z tytułu prowadzonej działalności produkcyjnej; 

− potencjalne starty związane z tą działalnością dla pracowników, ludności, 

środowiska i majątku , oraz 

− koszty kontroli ryzyka. 

W analizach tych należy przyjąć wspólny mianownik jakim są wartości cenowe co zawsze 

budzić będzie dużo kontrowersji szczególnie przy wycenie życia i utraty zdrowia. 

W przeszłości wiele modeli QRA było ograniczonych do identyfikowania i oszacowania 

różnych aspektów technicznych wpływających na poziom ryzyka ( bezpieczeństwa, zdrowia i 

środowiska). Jednak na obecnym etapie rozwoju QRA zaczyna być postrzegany jako proces 

obejmujący nie tylko sferę techniczną, ale też ważne aspekty ekonomiczne i społeczno- 

polityczne. Dlatego jest tak ważna kwestia poziomu dopuszczalności ryzyka, ponieważ to 

właśnie decyduje o podejmowanych działaniach i ich charakterze. W stosowaniu 

dopuszczalności ryzyka w podejmowaniu decyzji trzeba uwzględnić trzy czynniki: 

− stosowne kryteria ryzyka dopuszczalnego, 

− schemat decyzji dla różnych poziomów dopuszczalności, 

− koszty i korzyści związane z tymi decyzjami. 

56

Pierwszy czynnik wymaga stworzenia kryteriów ryzyka dopuszczalnego, które odpowiadają 

publicznemu spostrzeganiu ryzyka (i jego akceptowalności) w stosunku do konkretnych 

przedsięwzięć. Drugi czynnik wiąże się z próbą sformułowania odpowiedniej strategii 

decyzyjnej na podstawie wcześniejszych ustaleń dotyczących dopuszczalności ryzyka. Trzeci 

czynnik obejmuje szacowanie kosztów i korzyści związanych z danym projektem i ocenę, w 

jaki sposób te koszty mogą być modyfikowane przez alternatywne rozwiązania zapobiegające 

powstawaniu strat. Takie posunięcia są obecnie powszechnie akceptowane w ramach zasady 

ALARP. Chociaż zastosowanie tych kryteriów może się wydawać oczywiste, w praktyce 

dwa istotne czynniki stają na przeszkodzie. Po pierwsze, użycie kryteriów ilościowych 

odniesionych do „wartości życia”, mogą poważnie utrudnić obiektywne zastosowanie 

podstawowych zasad; po drugie, uważa się powszechnie, że wiele czynników 

modyfikujących wywiera poważny wpływ na strukturę podejmowanych decyzji. 

Można tu wymienić następujące czynniki: 

1. Narodowe i lokalne interesy oraz zwyczaje. Wiadomo powszechnie, że w pewnych krajach 

opinia publiczna dopuszcza pewne rodzaje ryzyka łatwiej niż w innych krajach. Podobne 

różnice mogą wystąpić pomiędzy różnymi grupami demograficznymi, społecznymi i 

ekonomicznymi nawet w obrębie tej samej kwestii. 

2. Uznaniowy charakter działań o znacznym ryzyku. Ten czynnik rozróżnia pomiędzy 

ryzykiem związanym z codziennym życiem a ryzykiem o uznaniowym charakterze, którego 

można uniknąć poprzez zmianę stylu życia (przykładem ryzyka powszedniego jest ryzyko 

zawodowe (wiązane ze środowiskiem pracy), ryzyko dobrowolne obejmuje, np. Rekreację, 

taką jak jazda na nartach czy wspinaczka. 

3.Dane historyczne o awariach i wypadkach. Ten czynnik dotyczy historii ryzyka związanego 

z daną aktywnością. Przykładowo, czy ktoś został ostatnio poszkodowany w związku z daną 

aktywnością i jakie były okoliczności wypadku? 

4. Uwarunkowania ekonomiczne. Sprawy finansowe wpływają na kryteria akceptowalności 

ryzyka. Generalnie jest uznane, że analizy kosztów i korzyści oraz koszty przeciwdziałania 

stratom są częstokroć rozbieżne i w dużej mierze zależą to od ogólnej sytuacji ekonomicznej. 

57

4.5. Stosowanie QRA przez agendy rządowe 

W raporcie opublikowanym przez HSE na temat stosowania ocen ryzyka w departamentach 

rządowych [35], przygotowanym przez międzydepartamentową grupę ds. ocen ryzyka 

(ILGRA - Interdepartamental Group on Risk Assesment). Raport ILGRA dotyczył obszarów: 

(a) ocen ryzyka; 

• zasad i praktyki w zakresie ocen ryzyka; 

• włączania zintegrowanych ocen ryzyka do procesu decyzyjnego, z 

uwzględnieniem: 

- niepewności, 

- marginesu bezpieczeństwa, 

- percepcji ryzyka, 

- czynników modyfikujących percepcję ryzyka, 

- znaczenia wpływu społecznego na ryzyko, 

• nieakceptowalność i dopuszczalności, z uwzględnieniem: 

- wyrażenia ryzyka utraty życia w jednostkach pieniężnych, 

- ograniczeń metod oceny ryzyka; 

(b) stosowania ocen ryzyka w agendach rządowych, 

Wyniki przeprowadzonych analiz nie są zaskakujące. Podczas gdy panuje powszechna zgoda 

co do zasad i stosowanego podejścia na poziomie ogólnym, praktyka wdrażania tych ocen 

pozostawia wiele do życzenia; 

Stwierdzono również konieczność dalszego rozwoju następujących zagadnień, tak aby oceny 

ryzyka mogły znaleźć bardziej powszechne zastosowanie w praktyce ogólna metodologia 

oceny ryzyka, 

• powiązania pomiędzy RCBA a ocenami ryzyka, 

• wymiana danych i informacji, 

• zasady porównywania ryzyka, 

• informowanie o ryzyku, 

• uzgodnione podejście do ocen ryzyka na arenie międzynarodowej, 

• otwartość, przejrzystość i spójność rekomendowanych podejść 

58

5. Aspekty wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka z perspektywy 

zarządzania bezpieczeństwem instalacji wysokiego poziomu ryzyka 

Kryteria akceptowalności ryzyka służą do oceny stopnia zapewnienia bezpieczeństwa. 

Oznaczają one określone wielkości wskaźnika ryzyka, które w konkretnym scenariuszu 

awaryjnym, można przyjąć jako reprezentujące poziom ryzyka, zapewniający 

bezpieczeństwo. Można więc mówić o wskaźnikach ryzyka reprezentujące poziom ryzyka 

akceptowanego, poziom ryzyka nieakaceptowanego oraz innych pośrednich poziomach. 

Podstawę do formułowania kryteriów akceptowalności ryzyka stanowią: 

- regulacje prawne, które dotyczą kontroli warunków bezpieczeństwa w zakładach, 

- normy właściwe do danego rodzaju działalności, 

- wymagania dotyczące środków ograniczania ryzyka, 

- wiedza na temat awarii, incydentów i ich skutków, 

- doświadczenia z danej (własnej) lub podobnej działalności. 

W dalszym ciągu niniejszego rozdziału przedstawiono znaczenie doboru kryteriów 

akceptowalności ryzyka w kontekście wspierania decyzji odnośnie ryzyka dla instalacji 

procesowych. W procesie wykonania samej analizy ryzyka takie kryteria umożliwiają 

rozważenie wielu, różnych scenariuszy a następnie służą do wyboru tzw. reprezentatywnych 

zdarzeń awaryjnych, w procesie akceptacji dokumentacji raportów bezpieczeństwa i planów 

operacyjno - ratowniczych, które w rzeczywistości dają pozwolenie na funkcjonowanie 

instalacji. Stosowne kryteria akceptowalności ryzyka są w tym przypadku wyrażane 

ilościowo (np. wartości ryzyka indywidualnego i grupowego) lub pół-ilościowo (np. macierz 

ryzyka): 

- w procesie porównywania dwóch, alternatywnych koncepcji lokalizacji inwestycji na 

postawie jednej, ogólnej wartości ryzyka (np. wartości wskaźnika FAR); 

- w procesie alternatywnego wyboru środków bezpieczeństwa i ochrony dla 

planowanych rozwiązań w projekcie technicznym; w tym przypadku zmiany 

wprowadzanych podczas projektowania, które będą zwykle wpływać na zmianę 


59

5.1. Przegląd zasad wyboru kryteriów akceptowalności ryzyka 

Sposób w jaki są stosowanie kryteria akceptowalności ryzyka wpływa na wybór samych 

kryteriów. Poniższa tabela podaje grupy zagadnień, ,które należy rozpatrzyć przy wyborze 

kryteriów akceptowalności ryzyka i wynikające z nich możliwe kwestie konfliktogenne: 

Tabela 5.1. Zalety i wady kryteriów akceptowalności ryzyka 

Aspekt Dodatnie i ujemne strony kryteriów akceptowalności ryzyka 

Możliwości 

wspierania decyzji 


potrzeb 

komunikowania 

- łatwość 

zrozumienia 

przez 

nieekspertów, 


porównywania 

z innymi 



- precyzja, 

- granice 

systemu, 

- uśrednianie. 

Kryteria akceptowalności ryzyka, które są proste w zastosowaniu w 

procesie podejmowania decyzji, są często zbyt dokładne i są związane 

ze specyficznymi cechami instalacji albo działalności. 

Takie kryteria są odpowiednie w celu zmierzenia efektów działań 

podejmowanych w celu ograniczania ryzyka oraz innych zmian 

dokonywanych w projekcie lub operacji. 

Przystosowanie ryzyka akceptowalnego do potrzeb komunikacji 

implikuje, w jaki sposób zostanie ono zinterpretowane i zrozumiane 

przez wszystkie zainteresowane strony: tj. osoby narażone na ryzyko, 

kierownictwo przedsiębiorstwa, władze, opinię publiczną itd. 

Wiadomość o ryzyku może być bezproblemowo przekazywana, jeżeli 

kryteria akceptowalności ryzyka są łatwe do zrozumienia. 

Z drugiej strony, łatwe do zrozumienia kryteria akceptowalności mogą 

prowadzić do zbyt dużego uproszczenia, jeżeli problemy, z którymi 

wiąże się decyzja są bardzo skomplikowane albo trudne do zrozumienia. 

Stąd wskutek niskiego poziomu precyzji łatwe do zrozumienia kryteria 

akceptowalności ryzyka mogą stać się dwuznaczne. 

Kryteria akceptowalności ryzyka, które wyrażają uwarunkowania 

społeczne, będą często ułatwiać porównania z innymi podejmowanymi 

działalnościami. Te kryteria są często związane z parametrami, które 

wychodzą daleko poza następstwo zdarzenia (jak np. ofiary śmiertelne). 

Niedwuznaczne kryteria akceptowalności ryzyka są często dokładnie 

określane przez wyliczanie ryzyka i właściwych granic systemu. 

Zazwyczaj nie podlegają one znacznym uśrednieniom i dlatego rzadko 

są błędnie rozumiane. 

Niezależności Kryteria akceptowalności ryzyka, które są niezależne, nie będą 

faworyzować jednego szczególnego rozwiązania, ale będą neutralne w 

odniesieniu do każdego wyboru. 

Niepewności Parametry ryzyka, które są determinowane przez odległe elementy 

ciągów awaryjnych w sposób naturalny są obciążone najwyższym 

stopień niepewności. Konieczne obliczania muszą być wykonywane dla 

każdego elementu ciągu zdarzeń awaryjnych przy tym, ostatnie 

elementy takich ciągów wymagają najwyższej precyzji obliczeń. Z 

drugiej strony, takie parametry ryzyka są funkcją największej liczby 

danych szczegółowych odzwierciedlających zarówno charakter 

scenariuszów awaryjnych jak również rozwiązania przyjęte w instalacji 

dlatego są często najlepszą podstawą do podejmowania decyzji. 

60

Wskaźniki, które najczęściej są używane jako kryteria akceptowalności ryzyka, 

przedstawiono w poniższych podrozdziałach 5.1.1 – 5.1.4. w takim samym ujęciu parametrów 

jak w tabeli 5.1. 

5.1.1. Możliwości wspierania decyzji 

Najbardziej istotnym wymaganiem stawianym kryteriom akceptowalności ryzyka jest ich 

zdolność do dostarczania podstawy do podejmowania decyzji w sprawie wdrażania środków 

ograniczania ryzyka. Dlatego muszą one przedstawiać skutki wywołane zastosowaniem 

środków ograniczania ryzyka. 

W procesie podejmowania decyzji w sprawie implementacji środków ograniczania ryzyka 

można kierować się zasadą ALARP, pod warunkiem, że poziom ryzyka mieści się poniżej 

górnej granicy dopuszczalnej. Zasada ALARP warunkuje, że decyzje podjęte w oparciu o 

ocenę kosztów i korzyści. Stosunek kosztów do korzyści jest w szerokim ujęciu porównaniem 

sumy wszystkich włączonych zasobów z sumą wszystkich uzyskanych efektów. 

5.1.2. Dostosowanie do potrzeb komunikowania 

Dla osiągnięcia skutecznego zarządzanie bezpieczeństwem, zdrowiem i środowiskiem (SHE)) 

istnieje oczywista potrzeba informowania wszystkich zainteresowanych stron o kryteriach 

akceptowalności ryzyka jak również o wynikach przeprowadzonych analiz ryzyka. 

Nieeksperci włączeni w ten proces to kierownictwo operacyjne, przedstawiciele 

pracowników, pracownicy nadzoru, społeczność lokalna/opinia publiczna oraz inne 

zainteresowane osoby. 

5.1.3. Niedwuznaczność 

Dwuznaczność problemu może być związana z: 

• 

nieprecyzyjnym (nieścisłym) określeniem kryteriów akceptowalności ryzyka, 

• definiowaniem granic systemu jako przedmiotu analizy, 

61

• 

Precyzja 

różnymi sposobami uśredniania ryzyka. 

Kryteria akceptowalności mogą dotyczyć głównych funkcji bezpieczeństwa instalacji, 

wymagających wdrożenia odpowiednich systemów technicznych i procedur postępowania 

personelu obsługującego instalację mających na celu zapobieganiu rozwojowi scenariuszy 

awaryjnych i ograniczania ich skutków (często te dwie grupy środków nazywa się środkami 

bezpieczeństwa). Precyzyjne określenie kryteriów akceptowalności w tym wypadu wymaga 

starannej analizy wymagań odnośnie poszczególnych grup środków bezpieczeństwa (rodzaj 

sprzętu, stopień rezerwowania itp.) w zależności od charakteru poszczególnych grup 

scenariuszy awaryjnych. 

Granice systemu do którego stosuje się oceny ryzyka 

Granice działalności muszą być tak określone, aby korespondowały z granicami, dla których 

obowiązują kryteria akceptowalności ryzyka. Przykładowo mogą one obejmować jedną 

pojedynczą instalację albo wszystkie instalacje, które są obsługiwane przez tą samą załogę. 

Granice systemu różnie zdefiniowane w odniesieniu do instalacji i do kryteriów 

akceptowalności ryzyka mogą czasami być przyczyną wątpliwość co do ich właściwego 

zastosowania. 

Problemy z określeniem właściwych granic mogą powstawać przy analizach instalacji 

obsługiwanych zdalnie, grup instalacji zlokalizowanych blisko siebie, a także w takiej 

sytuacji gdy system produkcyjny jest częściowo zlokalizowany na platformie wydobywczej, 

a częściowo na w lądzie. 

Określanie kryteriów akceptowalności ryzyka może w pewnych przypadkach i faworyzować 

(w aspekcie łagodnego traktowania niektórych rodzajów zagrożeń) pewne koncepcje 

rozwiązań , bowiem przyjęte kryteria wpływają na sposób obliczania i wyniki ocen ryzyka – 

zależy to postawionych celów w zakresie zarządzania ryzykiem. Kryteria akceptowalności 

ryzyka personelu mogą, na przykład, być ukierunkowane na personel bezpośrednio narażony 

i na personel poza strefą, w której może wystąpić awaria. Mogą one faworyzować wielkie 

zintegrowane instalacje bardziej niż małe i prostsze instalacje lub odwrotnie. 

62

Uśrednianie ryzyka 

Ryzyko jest parametrem zmiennym, zależnym od wielu czynników. Dlatego też w zakresie 

kryteriów akceptowalności konieczne są pewne formy uśredniania. 

Na przykład, ryzyko może być uśredniane po: 

• 

• 

• 

• 

czasie (jako uśredniony czas w roku, jeden typowy rok w całym cyklu życia, czas 

trwania poszczególnej operacji albo całej fazy działań); 

instalacji (jako średnia po instalacjach, które są połączone lub w inny sposób 

funkcjonują jako jedna jednostka); 

obszarze z jedną instalacją (jako średnia po całym obszarze albo po wszystkich 

obszarach procesowych); 

grupach pracowników (jako średnia po pracownikach wykonujących odwierty, po 

wszystkich operatorach procesu). 

Powyższe czynniki pozwalają na stwierdzenie , że wyższy poziom ryzyko może być 

akceptowany, jeżeli ekspozycja jest ograniczona do krótkiego okresu czasu lub do małej 

części instalacji albo tylko do małej grupy pracowników pokładowych. Wybór sposobu 

uśredniania może wpływać na wyniki analizy ryzyka, na przykład, w odniesieniu do 

platformy wydobywczej, ten sam program wierceń z tą samą liczbą odwiertów będzie 

owocował innym natężeniem ryzyka, jeżeli odwierty będą przebiegały w różnych okresach 

czasu. 

Niewłaściwym podejściem byłoby narzucanie zbyt nakazowych zasad przeprowadzania 

obliczeń średniej. Maksymalne wartości ryzyka, które są eliminowane w wyniku uśredniania 

również nie powinny mieć zbyt wysokich wartości w stosunku do wartości średniej i powinny 

mieć krótki okres czasu w porównaniu do okresu z którego wyliczono średnią. W każdym 

razie, maksymalna wartość ryzyka powinna być oddzielnie analizowana i przedstawiana. 

Ważnym w procesie podejmowania decyzji jest kwestia, czy kryteria akceptowalności ryzyka 

będą stosowane do średniego okresu, do najbardziej narażonego okresu, do najbardziej 

zagrożonych pracowników itd. Pomimo że najczęściej odnosi się obliczenia do przeciętnego 

roku, to jednak wyrażenie ryzyka w odniesieniu do najgorszego roku i do najbardziej 

zagrożonych pracowników zawsze będzie dawać pełniejszą prezentację. 

63

5.1.4. Niepewność 

Wyniki ostateczne analizy ryzyka zawsze będą niosły ze sobą pewien stopień niepewności. 

Może to być związane z trafnością doboru danych założeń do analiz i obliczeń, stosowanymi 

modelami obliczeniowymi lub założeniom, przesłankom i oszacowaniom dokonanym przez 

eksperta. 

Zawsze będzie znaczna niepewność, ze względu na to, czy pewne zdarzenia wystąpią lub nie, 

jakie natychmiastowe skutki wystąpią i jakie konsekwencje mogą wywołać wśród personelu, 

w środowisku albo w mieniu. Niepewność ta odzwierciedla, na wczesnym etapie 

wykonywana analizy, niewystarczalność dostępnej informacji i wiedzy w stosunku do 

technicznych rozwiązań, typów procesów obsługi, filozofii utrzymania i konserwacji, 

logistycznych przesłanek itd. Poziom niepewności będzie ograniczany w wyniku postępu 

dokonującego się w trakcie realizacji projektu. 

Obliczenie skutków zdarzeń awaryjnych od zdarzenia początkowego można zobrazować w 

następujący sposób: 

Przyczyny → Zdarzenie → Fizyczne obciążenia awaryjne → Fizyczne skutki → Straty 

Tabela 5.2 Przykład obliczania ryzyka związanego z następstwem zdarzeń 

Przykład obliczania ryzyka związanego z następstwem zdarzeń 

Zdarzenie Fizyczne obciążenia awaryjne Fizyczne skutki Straty 

Wyciek → Obciążenie ogniowe, → Obciążenie → Ofiary 

x kW 

ogniowe dróg 

ewakuacyjnych 

śmiertelne 

(Przyczyny zdarzeń są często pomijane w analizie, na przykład, przyczyna wycieku nie 

jest odnotowywana). 

Przy analizowaniu następstw awarii ilość założeń, które należy wykonać, zwykle wzrasta przy 

wchodzeniu głębiej w rozpatrywanie następstw awarii, co determinuje wprowadzanie coraz 

większej niepewność. Ryzyko wyrażane w odniesieniu do fizycznych obciążeń awaryjnych 

albo fizycznych skutków niesie z sobą nieco mniej niepewności niż ryzyko wyrażane w 

odniesieniu do ryzyka wystąpienia ofiar śmiertelnych. Dlatego tę kwestię należy uwzględnić 

przy wybieraniu parametrów ryzyka, dla których są ustalane granice akceptowalności. 

64

Sposób traktowania niepewności w analizie powinien być określony jeszcze przed 

wykonaniem oceny. Pełna kwantyfikacja zwykle nie jest przeprowadzana (i jest często 

niewykonalna), jednak w bardziej wrażliwych analizach przeprowadza się ją w stosunku do 

krytycznych założeń i czynników w analizie. 

Porównanie kryteriów akceptowalności ryzyka powinno zwykle być dokonywane w 

kontekście „najlepszej oceny” z analiz ryzyka niż w kontekście optymistycznych albo 

pesymistycznych wyników analizy. 

Ocena ryzyka zależy również od wiedzy i dostępnych ekspertowi i decydentowi informacji. 

Stąd ocena niepewności w wynikach będzie zmieniać się w zależności od oceny osób 

włączonych w jej przeprowadzenie. 

5.2. Dodatkowe aspekty 

5.2.1. Ustalenie dopuszczalnego poziomu 

Istnieją ogólne przekonanie o konieczności odpowiedniego udokumentowania podstaw 

przyjętych dla ustalenia kryteriów akceptowalności ryzyka. Upraszcza to także przyszły 

proces aktualizacji przyjętych kryteriów. 

Stopień dokładności w określaniu kryteriów akceptowalności ryzyka zależy od potrzebnych 

danych dla podejmowania decyzji.. Analizy ryzyka są wykonywane na różnym poziomie 

szczegółowości w różnych etapów cyklu życiowego instalacji. Mogą one dotyczyć decyzji 

odnoszących się zarówno do niektórych elementów instalacji jak również kompletnych 

instalacji. Dlatego też kryteria te muszą być tak formułowane, aby odpowiednio objąć tak 

różne zakresy analiz. Ponadto, przyjmowane kryteria akceptowalności ryzyka muszą być 

takie aby zapewnić spójne podejście do zarządzania ryzykiem wynikającym z różnych 

aspektów działalności zakładu. 

Kryteria akceptowalności ryzyka powinny reprezentować poziom rozsądnej równowagi 

między z aspiracjami w zakresie ciągłego usprawniania i podnoszenia poziomu 

bezpieczeństwa a możliwościami ich realizacji. 

65

5.2.2. Traktowanie odchyleń od kryteriów akceptowalności ryzyka 

Kierownictwo zakładu jest odpowiedzialne za stworzenie systemów zarządzania, 

obejmujących ustalenie i stosowanie kryteriów akceptowalności ryzyka oraz sporządzanie 

analiz pod kątem środków, jakie należy ustalić, wdrożyć i dodatkowo uzupełnić w celu 

osiągnięcia w pełni zadowalającego poziomu bezpieczeństwa. 

Aktywne zaangażowanie kierownictwa jest konieczne, aby wprowadzić analizy ryzyka w 

odpowiednim kontekście w stosunku do zarządzania SHE. Jest oczywistym, że w ten proces 

należy również włączyć pracowników. 

Możliwe odchylenia od kryteriów akceptowalności ryzyka muszą być traktowane w ten sam 

sposób w tym samym procesie. Zwykle takie odchylenia są rozwiązywane stosownie do 

standardowych procedur dotyczących traktowania odchylenia. Można, na podstawie analizy 

ryzyka określić takie działania, które będą niezbędne do uzyskania akceptowanych poziomów 

ryzyka i na tej podstawie opracować plan poprawy lub program dostosowawczy. 

Ogólnie rzecz ujmując, stare instalacje, które zostały zaprojektowane przed wprowadzeniem 

analiz ryzyka, mogą być traktowane jako odchylenia od kryterium akceptowalności ryzyka. 

Jeżeli jest to konieczne albo bardziej stosowne należy opracować oddzielne kryterium 

akceptowalności ryzyka dla takich, starych instalacji. 

5.2.3. Aktualizowanie kryteriów akceptowalności ryzyka 

Wymaganym jest, aby kryteria akceptowalności ryzyka były aktualizowane stosownie do 

rozwoju działalności jako całości, w celu ich oceny, czy są odpowiednimi środkami do 

spełnienia ogólnych celów bezpieczeństwa. Należy rozważyć stosowność kryteriów 

akceptowalności ryzyka ilekroć cele bezpieczeństwa są zmieniane. Może okazać się 

koniecznym aktualizacja kryteriów akceptowalności ryzyka stosownie do postępu 

dokonującego się w metodologii analiz, w bazach danych i technologiach. Dlatego kryteria 

akceptowalności ryzyka będą się zmieniać wraz z upływem czasu i na różnych etapach cyklu 

życia obiektu. 

66

Jeżeli cele bezpieczeństwa zostaną osiągane, co może oznaczać znaczne ograniczenie ryzyka 

związanego z daną działalnością, to kryteria akceptowalności ryzyka mogą wymagać 

krytycznego przeglądu/rewizji. Rewizja ta może determinować, że zdarzenia awaryjne, które 

początkowo nie były klasyfikowane jako znaczące, mogą być na późniejszym etapie 

przeklasyfikowane jako istotne w odniesieniu do omawianej działalności. 

5.2.4. Priorytetyzacja środków ograniczania ryzyka 

Środki ograniczenia ryzyka mogą mieć różny wpływ na wielkość poziomu ryzyka a 

dokładniej mogą oddziaływać odrębnie na elementy składowe ryzyka. Szczególnie pożądane 

są środki, które zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii a dopiero w 

dalszej kolejności należy stosować środki zmniejszające potencjalne skutki awarii. Stąd 

wyborowi technicznych, operacyjnych i organizacyjnych środków ograniczania ryzyka 

należy przypisać następujące priorytety: 

- środki ograniczające prawdopodobieństwo, w następującym porządku hierarchicznym: 

środki, które ograniczają prawdopodobieństwo wystąpienia niebezpiecznego 

zdarzenia inicjującego ciąg zdarzeń awaryjnych, 

środki, które ograniczają prawdopodobieństwo rozwinięcia się niebezpiecznej 

sytuacji w zdarzenie awaryjne; 

- środki ograniczające skutki, w następującym porządku hierarchicznym: 

środki związane z projektowaniem instalacji, z niską strukturą nośną i z bierną 

ochroną przeciwpożarową, 

środki związane z bezpieczeństwem i systemem wspierającym oraz z czynną 

ochroną przeciwpożarową, 

środki związane z poprawą wyposażenia i organizacji. 

5.3. Zastosowanie kryteriów akceptowalności ryzyka na różnych etapach cyklu życia 

Każdy proces produkcyjny można podzielić na specyficzne etapy cyklu życia. Oczywiście 

stosowane kryteria akceptowalności ryzyka i analizy ryzyka będą się zmieniać w zależności 

od rozważanego etapu działalności . 

67

5.3.1. Etap projektu koncepcyjnego 

Zastosowanie analizy ryzyka i jej odniesienie do kryteriów akceptowalności ryzyka jest 

ważnym narzędziem do ustanowienia kryterium projektowego i do podejmowania decyzji 

podczas procesu projektowania. Istotnym jest, aby ustanowić takie kryteria tak wcześnie jak 

to jest możliwe. Do głównych elementów znaczących z punktu widzenia metody 

ustanawiania kryterium zaliczono trzy następujące: 

- wymagania techniczne i dokumentacyjne (tj. dokumentacja produkcyjna, założenia i 

wymagania ekonomiczne, dokumentacja techniczna, założenia dotyczące przebiegu 

operacji); 

- obciążenia środowiskowe i założenia w stosunku do środowiska zewnętrznego jak 

również do środowiska pracy (tj. obciążenia wywołane przez wiatry, falowanie, 

trzęsienia ziemi, oświetlenie, korozję, erozję itd.); 

- obciążenia awaryjne i wymagania z zakresu bezpieczeństwa (tj. kryteria 

akceptowalności ryzyka w odniesieniu do personelu, środowiska i mienia, obciążenia 

od zdarzeń awaryjnych, działania wymagane z punktu widzenia zapewnienia 

bezpieczeństwa i gotowości na wypadek awarii, włącznie z podatnością na obrażenia i 

niezawodność). 

Następujące trzy podejścia są stosowane w celu ustanowienia kryterium projektowego 

związanego z awaryjnymi obciążeniami i z wymaganiami bezpieczeństwa: 

- jasna interpretacja kryteriów akceptowalności ryzyka w oparciu o analizę 

ryzyka, 

- analiza jakościowa (pół-ilościowa), 

- dane doświadczalne i standardy (normy). 

Analiza wykonalności i ocena proponowanych rozwiązań 

Zgrubne oszacowania ryzyka są często wykonywane podczas etapu poświęconego analizie 

wykonalności projektu uwzględniającej możliwości techniczne i ekonomiczne oraz 

ograniczenia z nich wynikające. Najczęściej zakłada się na tym etapie stosowanie ogólnie 

przyjętych rozwiązań w dla zapewnienia bezpieczeństwa. Nie oczekuje się więc 

68

szczegółowych, ilościowych analiz ryzyka, ale w analizie wykonalności powinny się znaleźć 

co najmniej jakościowe oszacowania z zakresu bezpieczeństwa. 

Względnie szczegółowe, ilościowe analizy ryzyka są wymagane w odniesieniu do personelu, 

środowiska i mienia. W analizach są rozważane alternatywne koncepcje i wnioski dotyczące 

możliwości spełnienia kryteriów akceptowalności ryzyka. W miarę możliwości rozwiązania 

(techniczne i organizacje) istotne dla graniczenia ryzyka powinny być zidentyfikowane w 

celu oszacowania kosztów, jakie należy ponieść w celu spełnienia kryteriów akceptowalności 

ryzyka lub otrzymania realistycznej podstawy do przeprowadzenia porównań alternatywnych 

rozwiązań. 

Stosowane kryteria akceptowalności ryzyka odnoszą się do instalacji, działającej w 

warunkach normalnych. Wzrastająca niepewność dotycząca warunków operacyjnych jak 

również obliczeń i danych doświadczalnych musi być rozważona w kontekście kryteriów 

akceptowalności ryzyka. 

Przykład przyjęcia głównych funkcji bezpieczeństwa jako kryterium akceptowalności może 

być jaka następuje: 

System ewakuacji powinien być niezagrożony i dostępny przez 90 minut, tak aby umożliwić 

kontrolowaną ewakuację z obszaru instalacji do bezpiecznego miejsca. Całkowita częstość 

zdarzeń awaryjnych powodujących utratę tej funkcji bezpieczeństwa będzie równa lub mniej 

niż 5 10 -4 na rok. 

Do innych głównych funkcji bezpieczeństwa, w odniesieniu do których można przyjąć 

kryterium, zaliczono: 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

główne systemy wspomagające (wyporność i stabilność), 

drogi ewakuacji, 

miejsca schronienia (bezpieczne obszary), 

środki ewakuacji (rozmieszczenie i ochrona łodzi ratunkowych), 

zabezpieczenia (bariery przeciwpożarowe i przeciwwybuchowe), 

zadania sterowni (tj. wymagany zakres nadzoru, monitoringu i komunikacji). 

Analiza ryzyka koncepcji może być wykonana bez wszystkich, znanych, szczegółowych 

systemów bezpieczeństwa na pokładzie. Zazwyczaj, przyjęte standardowe systemy 

69

ezpieczeństwa umożliwiają przedstawienie obrazu ryzyka z nich wynikającego i 

zlokalizowanie obszarów, gdzie należy zastosować środki w celu osiągnięcia kryteriów 

akceptowalności ryzyka. 

Etap wstępnych i szczegółowych prac inżynieryjnych 

Te same ilościowe kryteria akceptowalności ryzyka są stosowane na etapie prowadzenia prac 

inżynieryjnych jak na etapie koncepcyjnym. Wszystkie znaczące obciążenia awaryjne muszą 

być określone na etapie prac inżynieryjnych. W ocenie ryzyka przyjęte obciążenia, założenia i 

przesłanki muszą być sformułowane jako wymagania projektowe (niezawodność, 

dostępność, podatność na obrażenia itd.) na jak najwcześniejszym, możliwym etapie 

projektu. 

Ogólnie podczas przeprowadzania prac inżynieryjnych, a w szczególności podczas określania 

wymagań projektowych, mogą być szczegółowe analizy ryzyka związangoe z zagrożeniami 

personelu w celu określenia możliwości spełnienia wymagań specyfikacji projektowych 

(analiza zabezpieczeń przeciwpożarowych, przeciwwybuchowych i ochrony przed 

skażeniami toksycznymi).Wyniki takich badań powinny być wykorzystane przy 

podejmowaniu decyzji na etapie prac inżynieryjnych i ostatecznie włączone do szczegółowej, 

zaktualizowanej, analizy ryzyka dla etapu koncepcyjnego. Zalecane też jest wykonanie w 

miarę możliwości (zdeterminowanych przez konkretyzowanie rozwiązań projektowych i 

dostępność wystarczająco szczegółowo danych na ich temat) tak szczegółowej analizy ryzyka 

również dla środowiska i mienia jako części uszczegółowiania etapu prac inżynieryjnych. 

Takie analizę tę można wykorzystać w procesie ostatecznego ustalania rozwiązań 

projektowych. 

Podczas etapu prac inżynieryjnych muszą być dokonania odpowiednie „przeniesienie” 

wymagań ogólnych dotyczących zapewnia bezpieczeństwa i gotowości na wypadek 

zaistnienia awarii z poziomu całej instalacji do poziomu systemów i ich elementów. 

Porównanie z kryteriami akceptowalności ryzyka wciąż powinno być dokonywane w celu 

wykazania, że przyjęto środki tam, gdzie są najbardziej skuteczne. Zasada ALARP też 

powinna być tu wykorzystana w procesie podejmowania decyzji. 

70

5.3.2. Etap budowy i montażu 

Etap ten obejmuje budowę stałych i ruchomych struktur, modułów i inny części instalacji. 

Kryteria akceptowalności ryzyka normalnie nie są ustalane na tym etapie dlatego, że jest on 

realizowany zgodnie z wymaganiami budowlanymi, zwykle nie objętymi regulacjami 

odnoszącymi się do poważnych awarii. W każdym przypadku muszą jednak być ocenione 

szczegółowo rozwiązania dla zapewnienia odpowiedniej ucieczki sposobów ucieczki i 

ewakuacji personelu z miejsc zagrożonych skutkami potencjalnych awarii. Stąd czasami może 

zaistnieć potrzeba wykonania jakościowej analizy ryzyka, aby wykazać, że personel 

chroniony przed skutkami awarii będzie w stanie opuścić miejsce awarii. W takich analizach, 

ryzyko jest zwykle identyfikowane, szacowane i oceniane jakościowo z wykorzystaniem 

kryteriów akceptowalności ryzyka właściwych dla etapu montażu systemów i urządzeń jeżeli 

dokonano wyboru kryteriów dla tego etapu. 

Etap montażu 

Ten etap obejmuje montaż systemów technicznych, urządzeń, rurociągów włącznie z innymi 

konstrukcjami w strefie lokalizacji instalacji. 

Do dzisiaj, nie ma akceptowanej przez przemysł praktyki odnośnie tego, jak powinny być 

formułowane kryteria akceptowalności ryzyka na etapie przejściowym. Ten stan rzeczy 

determinują następujące zagadnienia: 

- każda działalność instalacyjna jest nieporównywalna i wykonywana jednorazowo, 

- doświadczenia uzyskane w trakcie przeprowadzania innych instalacji nie mogą być 

reprezentacyjne do stworzenia przydatnej bazy danych, 

- okres czasu pomiędzy następującymi po sobie instalacjami jest zwykle krótki i każdy 

następny krok może w znaczny sposób zmieniać zasięg i obszar ryzyka. 

W konsekwencji, trudno jest ustalać ilościowe kryteria akceptowalności ryzyka w stosunku 

do tego etapu. Jakiekolwiek kwantyfikacja ryzyka charakteryzuje się znaczącym poziomem 

niepewności, odzwierciedlającym wiele przyjętych założeń i uproszczeń, które mogą być 

trudne lub niemożliwe do sprawdzenia lub do eliminacji. Dlatego ilościowe kryteria 

akceptowalności ryzyka są czasami oceniane jako nieużyteczne w stosunku do wysiłku 

71

potrzebnego do przeprowadzenia ilościowej analizy. Stąd często zaleca się stosowanie 

jakościowych kryteriów akceptowalności ryzyka i wykonywanie jakościowych analiz ryzyka. 

5.3.3. Etap eksploatacji 

Normalne warunki eksploatacji 

Działania podejmowane w celu zapewnienie pracy instalacji zalicza się do standardowych 

warunków eksploatacji. Obsługa ta obejmuje utrzymanie, konserwację i nadzór nad 

przebiegającymi operacjami. 

Poziom ryzyka na etapie eksploatacji jest funkcją projektowych, technicznych, operacyjnych 

i organizacyjnych przesłanek, które zostały ustalone odnośnie danej operacji. Podobnie 

stosuje się do kryteriów akceptowalności ryzyka, zgodnie z którymi ryzyko zostało 

pomierzone. 

Projekt instalacji normalnie ogranicza obszar, do którego można ograniczać ryzyko na etapie 

eksploatacji, nawet gdyby był wymagany program ciągłego ograniczania ryzyka. Zwykle 

takie ograniczenia w odniesieniu do tego samego obszaru nie występują w projektach nowych 

instalacji. Dlatego kryteria akceptowalności ryzyka w odniesieniu do nowych instalacji nie 

mogą być ważne automatycznie dla istniejących instalacji. 

Wskaźniki ryzyka 

Wymaganym jest, aby na etapie eksploatacji poziom ryzyka był monitorowany w celu 

zidentyfikowania jak ryzyko się rozwija. Dlatego w przeprowadzanych analizach ryzyka 

należy zidentyfikować zarówno parametry lub wskaźniki, które mają istotny wpływ na 

poziom ryzyka oraz skutki, jakie mogą wywierać dokonywane zmiany na poziom ryzyka. 

Umożliwia to efektywny monitoring zmian poziomu ryzyka w stosunku do kryteriów 

akceptowalności ryzyka. Przykładami takich parametrów są: 

• 

• 

• 

• 

poziom obsługi i jej rozmieszczenie, 

częstość awaryjnych wycieków węglowodoru, 

ilość wykonywanych prac niebezpiecznych, 

dostępność systemów bezpieczeństwa w krytycznych sytuacjach, 

72

• 

wskaźnik produkcji. 

Punktem wyjścia do akceptowalności poziomu ryzyka są wartości, które zostały założone lub 

ustalone w analizie ryzyka odnośnie tych wskaźników. Zmiana ich wartości wpływa na 

zmianę poziomu ryzyka. Dlatego zamiarem jest otrzymanie wczesnego ostrzeżenia o 

jakichkolwiek trendach, które ostatecznie mogą doprowadzić do niemożności spełnienia 

kryteriów akceptowalności ryzyka. Trendy zachodzące we wskaźnikach ryzyka muszą być 

stale monitorowane, stąd wymaganie w stosunku do wskaźników, aby były tak dobrane, by 

identyfikowały zmiany w stosunkowo krótkim obszarze pomiaru czasu. 

Monitoring wskaźników ryzyka powinien być skupiony na czynnikach, które mają 

decydujący wpływ na kształtowanie poziomu ryzyka i dostarcza narzędzi do identyfikacji 

odchyleń i do dokonywania ulepszeń w stosunku do założeń zrobionych w analizie ryzyka. 

Bazy danych o awariach i danych niezawodnościowych 

Wstępnie poziom ryzyka jako analizowany w standardowych warunkach działania opiera się 

na danych z uznanych baz danych oraz jest wynikiem zastosowania znanych narzędzi 

obliczeniowych w postaci programów komputerowych. Nie zawsze dane te będą odpowiednie 

do specyfiki danej instalacji. Jeśli tylko dane doświadczalne z właściwej instalacji są dostępne 

to powinny być wykorzystane do zaktualizowania poziomu ryzyka w stosunku do kryteriów 

akceptowalności ryzyka. Dlatego, należy ustalić wymagania co do ilości i jakości danych z 

rzeczywistej instalacji, tak aby była pełna wiarygodność przyjętych następnie kryteriów 

akceptowalności. 

Istotnym jest zrozumienie, że bezpieczeństwo operacji zawsze będzie zależne od spełnienia 

uznanych norm i zasad praktyki w odniesieniu do prowadzonych operacji i działalności, które 

nazywa się dobrą praktyką inżynierską. Należy podkreślić, że analiza ryzyka i kryteria 

akceptowalności ryzyka nie powinny konkurować i zastępować stosowania uznanych norm i 

zasad praktyki a powinny być to komplementarne metody zapewnienia bezpieczeństwa, 

szczególnie w zakresie instalacji dużego ryzyka. 

Specjalne warunki eksploatacji 

73

Istnieją operacje, które nie są ujmowane w podstawowych analizach ryzyka, ponieważ są one 

zwykle przeprowadzane podczas ograniczonych okresów czasu na etapie eksploatacji. Takie 

operacje mogą dotyczyć okresu wyłączenia w celu przeprowadzenia konserwacji itd. 

Kryteria akceptowalności ryzyka zwykle bazują na średnim poziomie z jednego roku i dlatego 

nie są adekwatne do potrzeb oceny ryzyka związanego z krótkookresowymi działaniami, 

podczas których poziom ryzyka może być globalnie lub lokalnie wyższy. Ryzyko 

akceptowalne w takich warunkach musi odzwierciedlać: 

• czas trwania okresu z podwyższonym ryzykiem, 

• maksymalną wartość ryzyka w czasie tej operacji, 

• czy wzrost ryzyka instalacji jest lokalny czy globalny, 

• czy wzrost ryzyka oddziaływuje na różne grupy personelu w tej sam sposób czy 

różnie. 

Warunki takich okresów mogą być całkiem odmienne w stosunku do jednej czy drugiej 

operacji, stąd nie ma możliwości dania ogólnych zaleceń dotyczących ryzyka 

akceptowalnego. Zasada ALARP zawsze powinna być stosowana jako minimum, ażeby 

ograniczyć ryzyko na tyle, na ile jest to praktycznie możliwe. 

Nadzór i konserwacja 

Zintegrowaną częścią standardowych operacji jest kontrola i utrzymanie, włącznie z pracami 

konserwacyjnymi przeprowadzanymi zapobiegawczo i korygująco jak również z rutynowym 

monitoringiem i programem inspekcji. 

Oddzielne analizy ryzyka nie są prowadzane w odniesieniu do regularnych kontroli i 

utrzymania, stąd żadne szczególne kryteria akceptowalności ryzyka nie są stosowane. Ta 

działalność jest domyślnie częścią ogólnej analizy ryzyka, zwykle bazującej na zgodności z 

ustalonymi procedurami postępowaniami i standardami w odniesieniu do tej działalności. 

Jakkolwiek takie analizy ryzykapowinny być wykorzystywane podczas opracowywania 

programów inspekcji i konserwacji w celu osiągnięcia efektywnie finansowo programu do 

przeprowadzenia tych prac i zapewnienie odpowiednich priorytetów odnośnie sprzętu 

ważnego z punktu widzenia zapewnienia bezpieczeństwa w przypadku wystąpienia awarii. 

Identyfikacja krytycznego wyposażenia może być wykonana w stosunku do kryteriów 

74

akceptowalności ryzyka wysokiego poziomu dla instalacji, ale analizy ryzyka zwykle nie są 

odpowiednie do ustalania kryterium na potrzeby wyboru wszystkich elementów programu 

inspekcji i/lub konserwacji. 

Zmiany w programie inspekcji albo konserwacji powinny być analizowane w odniesieniu do 

założeń dotyczących przebiegu tych prac zrobionych w ogólnej analizie ryzyka, w celu 

wykazania, że takie zmiany nie oddziaływują w nieakceptowalny sposób na poziom ryzyka. 

System musi zapewnić wymianę doświadczeń zdobytych w trakcie przeprowadzania 

inspekcji i prac konserwacyjnych i ocenić, czy te informacje zmienią założenia, na których 

bazuje analiza. 

Ostatnio staje się popularna i niezwykle ekonomiczna inspekcja aparatury w oparciu o 

poziom ryzyka (Risk based inspection). Inspekcja taka identyfikuje szczególnie narażone 

elementy instalacji w oparciu o poziom ryzyka i na tej podstawie planuje się remonty i 

wymiany części. Taka optymalizacja planu remontów pozwala to na uzyskanie dużych 

oszczędności.[10] . 

Ryzyko związane z wprowadzaniem zmian i modernizacji 

Modyfikacje zwykle są wykonywane podczas normalnej eksploatacji instalacji i dlatego 

powodują wzrost poziomu ryzyka na albo wokoło instalacji podczas okresu, który może być 

krótki albo nieco bardziej dłuższy. Analizy ryzyka powinny być przeprowadzone w celu 

wykazania, że prace modyfikujące siebie z siebie nie determinują nieakceptowalnego 


Następujące parametry powinny być włączane w ocenę tymczasowego wzrostu ryzyka w 

związku z dokonywanymi zmianami (zobacz rys. 5.1): 

• 

maksymalny wzrost poziomu ryzyka. Ocena musi być wykonana pod kątem, czy 

maksymalne ryzyko jest akceptowalne nawet, gdy czas jego trwania byłby krótki. To 

może wpływać na decyzję, czy wykonać prace modyfikujących jak zaplanowano czy 

np. wprowadzić dodatkowe działania zabezpieczające, czy wprowadzić restrykcje w 

standardowej eksploatacji; 

75

• 

• 

• 

czas potrzebny na przeprowadzenie działań wpływających na zwiększenie poziomu 

ryzyka i na domniemane zwiększone ryzyko całkowite narażenie personelu w 

stosunku do ustalonych kryteriów akceptowalności ryzyka; 

czy wzrost ryzyka występuje lokalnie, tj. dotyczy szczególnego obszaru instalacji, lub 

występuje globalnie. Lokalny wzrost ryzyka może być łatwiej akceptowalny albo 

nawet kompensowany w przeciwieństwie do wzrostu ryzyka na poziomie globalnym; 

istotnym może być też rozważenie, jakie skutki w standardowej eksploatacji wywołują 

wprowadzane zmiany, np. czy doprowadzą do pewnego ograniczenia ryzyka. Pewien 

wzrost ryzyka w czasie wprowadzania zmian może być łatwiej akceptowalny, jeżeli 

końcowym skutkiem jest znaczące ograniczenie ryzyka podczas standardowej 

eksploatacji. 

76

Poziom ryzyka 

Czas 

ACC R1*0,1 

ACC R2*0,1 

Rys. 5.1. Przykład zmiany poziomu ryzyka w czasie wdrażania środków ograniczania 

ryzyka i zmiany skutków skumulowanego ryzyka w czasie. 

Całkowite narażenie na ryzyko będzie zależeć od możliwego wzrostu ryzyka w czasie 

dokonywania zmian i od możliwego ograniczenia ryzyka wynikającego z ich wprowadzania. 

Rysunek 5.1 przedstawia zmiany w poziomie ryzyka w zależności od wdrożenia (R2) lub nie 

(R1) środków ograniczania ryzyka. Wykres prezentuje zarówno chwilowe jak również 

skumulowane wartości ryzyka w obu wariantach. Skumulowane krzywe (ACCR1 i ACCR2) 

obrazują, że potrzeba pewnego czas zanim skumulowane ryzyko będzie niższe w przypadku 

sytuacji R2 niż w przypadku sytuacji R1. 

Ostateczna decyzja w sprawie akceptowalności musi opierać się na pełnej ocenie wszystkich 

parametrów. Rozważania obejmujące cykl życia powinny być częściej stosowane w 

kontekście prac wprowadzających zmiany. Istnieją plusy i minusy każdego rozwiązania, np. 

w odniesieniu do ruruciągów łączonych z wykorzystaniem procesu spawania w 

przeciwieństwie do rurociągów łączonych za pomocą kołnierza (łączenia spawane mogą 

determinować wyższe ryzyko w czasie wprowadzania zmian spowodowane obróbką na 

gorąco, ale niższe ryzyko w eksploatacji z powodu niższej częstości występowania 

wycieków). 

77 

R1 

R2

Ustalenie rutynowej procedury odpowiedzialności na wczesnym etapie planowanych prac 

wdrażających zmiany w zintegrowanej, ogólnej analizie ryzyka jest jak zasadniczy element 

zarządzania SHE. Takie postępowanie zapewni, że zagadnienia analizy ryzyka są traktowane 

jako integrujący element w planowaniu i przeprowadzaniu zmian. 

78

6. Problemy zastosowań kryteriów akceptowalności ryzyka w praktyce 

Przedstawione wyżej sposoby wyrażania tych kryteriów akceptowalności ryzyka zaliczyć do 

dwóch podstawowych grup: 

(1) Absolutne wartości kryteriów akceptowalności 

• Oznacza to, że indywidualne ryzyko utraty życia pracownika wskutek awarii/ 

wypadku w określonym czasie powinno być mniejsze od ustalonej wartość, P0, np. 

mniej niż 10 -3 . Prawdopodobieństwo awarii dla systemów bezpieczeństwa i ochrony 

(krytyczne systemy bezpieczeństwa) w ciągu określonego roku nie powinno 

przekraczać10 -3 . 

• Statystyczna spodziewana wartość liczby ofiar śmiertelnych przypadająca na 100 mil. 

Godzin pracy (FAR) nie powinna przekraczać ustalonej wielkości no 

(2) Trójobszarowy system 

W tym podejściu cały obszar ryzyka jest dzielony na trzy obszary: 

1. obszar w którym wartość poziomu ryzyka jest tak niski, że można uznać za 

pomijalny; 

2. obszar w którym poziom ryzyka jest tak duży, że jest nieakceptowalny; 

3. obszar między w/w granicami w którym ryzyko winno być zredukowane do 

poziomu, który jest tak niski jak to jest praktycznie uzasadnione(ALARP). 

W pierwszym podejściu należy określić aktualny poziom ryzyka, Pa. Jednakże w takim 

przypadku należy wziąć pod uwagę niepewności występujące przy jego określeniu. 

Największy udział w tym zakresie to niepewności związane z modelowaniem wielkości 

potencjalnych skutków jakie powstają w wyniku określonego zdarzenia awaryjnego, 

włączając w to również niepewności dotyczące identyfikacji reprezentatywnych zdarzeń 

awaryjnych czyli źródeł zagrożeń. Szereg danych na ten temat można znaleźć w lieraturze 

[11]. Różnice wynikające z porównania określonej wartości ryzyka Pa z rzeczywistym 

poziomem ryzyka P mogą być całkiem duże, np. wyznaczona wartość ryzyka wynosi 8x10 -4 a 

wartość kryterium akceptowalności Po wynosi 1x10 -4 . Z pewnością takiej jednoznacznej 

79

odpowiedzi nie można postawić, ponieważ zakres niepewności jest większy niż ta różnica i 

wynosi zwykle jeden rząd czyli 10. 

Nie jesteśmy również pewni czy w tym rzędzie niepewności 10, mieszczą się wszystkie 

rodzaje niepewności związane z tzw. czynnikami strukturalnymi, czynnikami 

morfologicznymi, czynnikami środowiskowymi, procesowymi i aparaturowymi [42]. W 

takim ujęciu nie można użyć klasycznych metod statystycznych czyli przedziałów ufności 

gdyż zawierają one również opinie ekspertów. Rozwiązuje się to poprzez subiektywną 

interpretację i wskazanie tzw. najlepszego zakresu ryzyka bez uwzględnienia niepewności. 

Aby jednak uwzględnić zagadnienia niepewności w tym sposobie wyrażania kryteriów 

akceptowalności, tworzy się zależności między stosowanymi modelami symulacyjnymi i 

założeniami a kryteriami akceptowalności ( projekt NORSOK). 

Innym przyszłościowym rozwiązaniem jest zastosowanie teorii zbiorów rozmytych. Teoria ta 

jest szczególnie korzystna z powodu możliwości przedstawienia parametrów niepewnych w 

postaci przedziałów liczbowych o określonej przynależności do danego przedziału. Tą 

przynależność określa funkcja przynależności przyjmująca wartości z przedziału 

[0,1].Zastosowanie teorii zbiorów rozmytych do analizy efektów fizycznych i skutków 

zawiera cytowana wyżej praca Dobiecha i Markowskiego [11]. 

Spójrzmy obecnie na drugi sposób ustalania kryteriów akceptowalności, zwany „Trzy 

obszary” lub zasada ALARP. To podejście uważane jest jako bardzo atrakcyjne ponieważ 

pozwala na zastosowanie analizy kosztów i zysków w obszarze ryzyka (RCBA). Jest to 

typowe podejście stosowane w Wielkiej Brytanii. Jednakże w przypadku występujących 

niepewności nie jest jasne jak należy interpretować to podejście. 

Załóżmy, że w wyniku analizy ryzyka oszacowana wielkość poziomu ryzyka wynosi Pa i jest 

równa rzeczywistej wartości ryzyka. W takiej sytuacji interpretacja jest następująca. Jeśli ta 

wartość Pa jest mniejsza niż ustalona wartość dla ryzyka akceptowanego, P1, wówczas 

konkluzja jest jedna. Poziom ryzyka jest pomijalnie mały, akceptowalny. Jeśli Pa jest większe 

niż P2 ( poziom ryzyka nieakceptowalny) gdzie (P2>P1), wtedy poziom ryzyka jest 

nieakceptowany. 

80

Teraz załóżmy, że czynnik niepewności wynosi k(k>1) dla ocenionej wartości Pa. Jeśli 

wartość Pa jest większe od P2 to wówczas rzeczywista najmniejsza wartość P > P2/k . 

Podobnie jeśli Pa < P1 to wówczas rzeczywista największa wartość P jest mniejsza niż P1xk. 

Dlatego też moża uznać, że P1xk oraz P2/k reprezentują rzeczywiste kryteria dla 

nieakceptowalności i akceptowalności ryzyka z uwzględnieniem niepewności.. 

Rozważmy przykład w którym P1 = 1x10 -4 a P2 = 1x10 -2 natomiast czynnik niepewności 

k=10. Wtedy rzeczywiste kryteria P1xk oraz P2/k są równe i wynoszą 1x10 -3 .Czyli wówczas 

jest tylko jedno kryterium akceptowalności wynoszące 1x10 -3 z obszarem niepewności [1x10 - 

4 , 1x10-2] gdzie winna być zastosowana zasada ALARP. Decydenci mogą więc wyciągać 

wnioski o nieakceptowalności P( powyżej 1x10 -2 ) lub akceptowalności poniżej 1x10 -4 z 

obszarem między tymi poziomami, interpretowanym jako tolerowany jeśli tylko redukcja 

ryzyka jest niepraktyczna. 

81

7. Kryteria ilościowe akceptowalności ryzyka 

7.1. Kryteria akceptowalności ryzyka stosowane przez przemysł 

Jasnym jest, że istnieje wiele dobrze określonych sytuacji, w których kryteria ryzyka są 

używane jako jeden z punktów odniesienia. Poza Niemcami, wszystkie duże przedsiębiorstwa 

dysponują określonymi sposobami szacowania ryzyka poważniejszych awarii, które 

uwzględniają obliczenia dotyczące zarówno wielkości skutków jak i prawdopodobieństwa ich 

wystąpienia. Kwestia prawdopodobieństwa jest czasami traktowana w kategoriach 

ilościowych poprzez łączenie różnych rodzajów rozpatrywanych wydarzeń inicjujących. 

Zwykle odnosi się to do ilości kategorii ryzyka, w których połączone są częstotliwość i 

następstwa i które później łączą się z ocenami dotyczącymi powagi ryzyka i konieczności 

poprawy sytuacji. 

Poza Holandią, można znaleźć kilka przykładów, gdzie poważne kompanie przemysłowe 

podejmują inicjatywy ukierunkowane na ustanowienie własnych liczbowych kryteriów 

ryzyka. Tam, gdzie te kryteria są stosowane, są one odnoszone do ogólnego podejścia, które 

stanowi mocny element zarządzania bezpieczeństwem. 

Kryteria opracowane dobrowolnie przez przemysł mają bardzo zbieżne cele z kryteriami 

stosowanymi w Holandii. Pojawiające się wątpliwości odnośnie precyzji takich celów 

wynikają z faktu, że istnieje skłonność do ich wyrażania zarówno „jakościowego” (np. w 

odniesieniu do innych form ryzyka albo do kategorii ogólnych) jaki i „ilościowego” z 

pewnym odniesieniem do dowolności w ich stosowaniu. W tabeli 7.1 zestawiono kryteria 

stosowane przez duże korporacje chemiczne. Należy podkreślić, że we wszystkich 

przypadkach podejście QRA było wdrażane z wyboru. Zwykle wybór ten był dokonywany na 

podstawie wstępnej oceny zagrożeń. 

82

Tabela 7.1. Kryteria ryzyka zdefiniowane i stosowane przez wybrane przedsiębiorstwa 

Przedsiębiorstwo i jego 

lokalizacja 

Przedsiębiorstwo A – Wielka 

Brytania 

Indywidualne ryzyko docelowe, 

wyrażone jako osobiste 

indywidualne ryzyko 

Zatrudnieni 3,5 x 10 –5 

Społeczeństwo 10 -6 

Przedsiębiorstwo B – USA Społeczeństwo 10 –5 

Przemysł 10 -5 

Zatrudnieni 2,5 x 10 -5 

Przedsiębiorstwo C – Norwegia Na zewnątrz 10 -5 

Grupowe ryzyko docelowe 

3-10 ofiar – nie więcej niż 

10 –4 /rok 

Społeczeństwo 10 –5 /rok 

Przemysł 10 –5 /rok 

Zatrudnieni 

Indeks zagrożenia procesowego 

PHI > 10000 

Krzywa F-N (dla N > 3): 

Liczba Częstotliwość 

10 –5 /rok 

10 –6 /rok 

Przedsiębiorstwo D – Francja Macierz jakościowa 

Przedsiębiorstwo E – Szwajcaria Macierz jakościowa 

Przedsiębiorstwo F – Kanada Nieakceptowalne > 10 -5 

Projektowane < 10 -6 

Uwaga: Przedsiębiorstwa we Francji i Szwajcarii nie stosują precyzyjnie zdefiniowanych kryteriów liczbowych 

dla poziomów ryzyka, lecz szeregują wyniki ocen ryzyka według dających się wywnioskować 

zakresów poziomu ryzyka. 

7.2. Kryteria ryzyka indywidualnego 

Forma i idea przewodnia kryjąca się za kryteriami angielskimi i holenderskimi jest podobna. 

Generalnie rzecz biorąc, władze angielskie prezentują elastyczne podejście, skutkujące w 

niektórych sytuacjach zastosowaniem metod QRA i kryteriów dla specjalnie wrażliwych 

inwestycji i włączenie zwykle większych przedsiębiorstw. Podstawowym pytaniem 

krytycznym przy tego rodzaju podejściu jest, czy może być ono pożądane jako uniwersalna i 

ogólna forma kontroli potencjalnie niebezpiecznych instalacji? 

Warto zauważyć, że tam, gdzie stosuje się kryteria, są one wykorzystywane zarówno do 

oszacowań IR jak i do SR, jakkolwiek te ostatnie mogą być określane w szerszych 

83

kategoriach. Chociaż wszystkie ze stron mają wątpliwości, co do oszacowań współczynników 

SR, z reguły w pewien sposób odwołują się do nich. Czasami uwzględniany jest też wymiar 

społeczny w kontekście, jak wielu ludzi jest uwrażliwionych na dany scenariusz. 

Jest kwestią sporną, czy opinia publiczna jest bardziej wrażliwa na oddziaływanie awarii o 

dużej skali. Stąd, jakkolwiek SR jest trudniejszy do oszacowania to prawdopodobnej 

efektywniej odpowiada na żądania opinii publicznej. Ten dylemat trzeba rozstrzygnąć już 

przy tworzeniu podstaw polityki zarządzania ryzykiem. 

Coraz bardziej uznawanym sposobem zastosowania kryteriów wskazanych do oceny ryzyka 

(których absolutna „wartość” jest raczej niepewna) jest stosowanie ALARP wobec 

stosunkowo szerokiego zakresu oszacowania ryzyka (np. indywidualnego bądź grupowego). 

Tak szerokie grupy nie są tak wrażliwe na odchylenia od wymagań, jak dzieje się to w 

przypadkach niepewności przy wartościach absolutnych. Kwestia wartości absolutnych 

pojawia się dopiero przy ustalaniu granicy obszaru maksymalnego akceptowalnego ryzyka, 

kiedy w grę wchodzą złożone (i generalnie mniej niepewne) funkcje częstości. 

Koncepcja ALARP jest często uzależniona od sposobu przeprowadzania interpretacji. W 

większości przypadków konieczne jest dookreślenie, jak zasada ta powinna być stosowana. 

Ogólne wytyczne dostarczane przez władze są w tym kontekście niewystarczające. Gdyby się 

na nich opierać, to mechanizm ALARP (ALARA) byłby systematycznie nadużywany i 

ostatecznie koncepcja ta byłaby skompromitowana. 

Bezpośrednie liczbowe porównania kryteriów są z reguły niemożliwe. Dotyczy to zwłaszcza 

prób międzynarodowych porównań kryteriów, które funkcjonują w odmiennych systemach 

prawnych. Mimo przestróg co do sensowności takich porównań, niniejsza praca nie byłaby 

kompletna bez przykładowego porównania wartości stosowanych w wybranych krajach. 

Poniżej porównano kryteria stosowane odnośnie ryzyka indywidualnego i społecznego. 

W tabeli 7.2 zestawiono dostępne brytyjskie i holenderskie informacje w zakresie ryzyka 

indywidualnego. Wartości w obu kolumnach nie są bezpośrednio porównywalne. Obie 

wartości mogą być porównane w ramach osobistego, ryzyka indywidualnego ofiar 

śmiertelnych (Personal Individual Risk of Death/PIR). PIR, stosowany przez brytyjski HSE 

na podstawie niebezpiecznej dawki (Dangerous Dose), może być zmniejszany przez 

84

współczynnik w przybliżeniu 3 w celu uzyskania PIR ofiar śmiertelnych (ten współczynnik 

przytoczono na podstawie obliczeń HSE [17]. 

Stosunek między ryzykiem indywidualnym IR (w konturach) a osobistym, ryzykiem 

indywidualnym PIR (poniesienia ofiary śmiertelnej) mieszkańca domu pod tą samą izolinią 

zależny od różnych czynników, główne od istoty dominującego zagrożenia (toksycznego lub 

palnego/wybuchowego), od czasu spędzanego w domu, od ochrony zapewnionej przez 

przebywanie wewnątrz zamkniętego budynku i od skuteczności akcji ewakuacyjnej. Wartość 

3 mieści się w granicach możliwego zakresu wartości wyznaczanych przez ten stosunek. 

Tak więc w celu szerokiego porównania, które nie będzie miało zastosowania we wszystkich 

przypadkach, brytyjskie kryterium maksymalnej, akceptowalnej wartości ryzyka 

indywidualnego wydaje się być o rząd wielkości większe niż to stosowane w Holandii. 

Tabela 7.2. Porównanie kryteriów ryzyka indywidualnego 

Osobiste ryzyko indywidualne 

Miara ryzyka w Holandii 

w Wielkiej Brytanii 

(IR - kontur) 

(PIR - niebezpieczna dawka) 

Maksymalne, dopuszczalne ryzyko w 

istniejących sytuacjach 

10 -5 

10 -4 

Maksymalne, dopuszczalne ryzyko w 

nowych sytuacjach 

10 -6 10 -5 

Maksymalne, zaniedbywalne ryzyko 

10 -6 

Brytyjskie HSE popiera rozróżnienie pomiędzy kryterium dla nowych i istniejących sytuacji z 

wymaganiami ALARP; w przypadku nowych sytuacji istnieje mniej ograniczeń, w wyniku 

których jest więcej możliwości do tworzenia rozwiązań charakteryzujących się niższym 

poziomem ryzyka dla społeczności lokalnej. Potwierdza to cytat z dokumentu na temat zasad 

zagospodarowania przestrzennego [17]: „wydaje się rozsądnym ustalenie kryterium poniżej 

maksymalnej wartości dopuszczalnej w odniesieniu do inwestycji jeszcze nie rozpoczętych, 

rezygnacja z których jest względnie niekosztowna”. Stąd w WB stosuje się ciągle ALARP 

poniżej poziomu maksymalnie akceptowalnego. 

85

W Holandii zasięg poniżej maksymalnie akceptowalnego poziomu jest dzielony na dwa 

obszary sytuacja ma być poprawiana tak skutecznie aż będzie możliwe w tym obszarze 

obniżenie ryzyka indywidualnego do poziomu 10 -6 na rok w tempie uzależnionym od postępu 

technicznego i technologicznego. Poniżej tego poziomu ogólna zasada ALARA jest w pełni 

stosowana. 

Różnica w tym co, przy granicach dopuszczalnych, może być uznane za akceptowane nie 

wpływa na przemysł brytyjski, który konsekwentnie narzuca wyższe ryzyko w stosunku do 

sąsiadującej społeczności lokalnej niż mogłoby być zaakceptowane w Holandii. Należy 

zauważyć, że w całej dyskusji na temat maksymalnej wartości ryzyka akceptowalnego w 

licznych publikacjach HSE w WB podkreślany jest fakt, że granica ta odpowiada 

niepożądanej sytuacji, która ma być poprawiona wszystkim siłami (ALARP), bez względu na 

koszty. W tym kontekście ALARP staje się istotnym składnikiem zarządzania ryzykiem i 

brytyjskie władze nie będą zadowolone z poziomu bezpieczeństwa w danej sytuacji, jeżeli 

jeszcze istnieją środki ograniczania ryzyka, których zastosowanie jest rozsądne i uzasadnione 

z praktycznego punktu widzenia. 

Z powyższego rozważania wynika, nie można wyciągać wniosków z bezpośredniego 

porównywania kryteriów liczbowych. Jakkolwiek jest jasnym, że w większości wypadków 

połączenie kryteriów i sposobów ich zastosowania prowadzi do wniosku o zbieżności 

brytyjskiego i holenderskiego podejścia. Generalnie nie zaskakuje stosowanie w WB i 

Holandii podobnych odległości między rozmieszczeniem społeczności lokalnej a lokalizacją 

poważnej instalacji niebezpiecznej. 

Interesująco przedstawia się sytuacja w stanie New Jersey, w którym zarządzanie ryzykiem 

jest dobrze ustawione i gdzie przyjęto specyficzne regulacje dotyczące kontroli ryzyka 

związanego z uwalnianiem substancji toksycznych [35]. Zostały one wprowadzone w 

konsekwencji katastrofy w Bhopalu i kilku incydentów, które wystąpiły w okolicach New 

Jersey. Podejście filozoficzne do zarządzania ryzykiem, za którym opowiada się to prawo, 

wymaga użycia ilościowej metody oceny ryzyka. 

W Ustawie o zapobieganiu katastrofom toksycznym (TCPA [3]) ustalono kryteria w 

odmienny sposób w stosunku do sugerowanych w pełnej analizie QRA. Jednakże 

otrzymywane wyniki, zgodnie z zalecaną procedurą zawartą w poprawce do TCPA [35] i 

86

uzupełnioną przez urzędowe wytyczne, są zbieżne i dają taki sam efekt. Istotą podejścia 

NJEPA jest wyszczególnienie wszystkich wymaganych substancji wraz z danymi, które 

pozwalają operatorowi chemicznych instalacji zdecydować, czy w przypadku założonego 

uwolnienia stężenia tych substancji zostaną przekroczone w stosunku do dopuszczalnych 

poziomów wymaganych przy ogrodzeniu otaczającym jego zakład? W wypadku, 

przekroczenia poziomów dopuszczalnych, musi on wykazać, że częstość takiego zdarzenia 

nie będzie większa niż 10 -4 /rok. Zasady wyliczania częstość są szczegółowo przedstawione w 

dostarczanych wytycznych. Mając na uwadze, że to kryterium jest uwzględniane w obliczaniu 

skutków na granicy zakładu, przy założeniu najgorszych warunków, to można w praktyce 

przyjąć, że jest ono równoważne z kryterium IR nie większym niż 10 -5 /rok lub w przybliżeniu 

ekwiwalentne najwyższemu kryterium wybranemu przez przemysł. Jakkolwiek uważa się, że 

sposób, w jaki to kryterium mogłoby wyrażać siebie, w specjalnych okolicznościach, mógłby 

być bardzo odmienny od umownie wyliczonego IR (np. przy użyciu pełnej analizy QRA). 

7.3. Kryteria ryzyka społecznego 

Na rysunku 7.1 przestawiono kryteria ryzyka społecznego, w formie funkcji F-N dla 

maksymalnego ryzyka akceptowalnego i dla ryzyka zaniedbywalnego, obowiązujące w 

następujących krajach: w Holandii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Rysunek ilustruje znaczące 

podobieństwa i różnice. 

Nawet, jeżeli holenderskie kryteria nie są wymagane urzędowo, to wciąż istnieje obowiązek 

spełniania maksymalnego kryterium. Stosowanie kryterium zaniedbywalnego zostało 

zarzucane i jest w niniejszej pracy pokazywane tylko ze względów historycznych. 

Szwajcaria 

Zestaw kryteriów odnośnie (maksymalnego i minimalnego) ryzyka społecznego został 

zaprezentowany, w formie federalnych wytycznych, w podręczniku I do ustawy StFV 

wydanym w 1991 r. [29]. Pionowe rozszerzenie tych linii (przy obu końcach) może być 

interpretowane w następujący sposób: 

- awarie o mniejszym rozmiarze niż założony, nie podpadające pod przepisy federalne, 

które odnoszą się do poważnych awarii, 

87

- awarie skutkujące większymi niż założone konsekwencjami (np. około 2000 ofiar 

śmiertelnych), które nigdy nie będą akceptowane; stąd nie mogą być udzielane 

pozwolenia na przedsięwzięcia, które mogłyby generować tak poważne skutki. 

Należy podkreślić, że stopień ryzyka społecznego (wartość minus 2), który pokazuje silną 

niechęć do ryzyka, stosuje się również do kategorii skutków „straty w mieniu społecznym”, 

która jest wyrażana w jednostkach pieniężnych. Co jest godne uwagi, jeżeli cechy niechęć do 

ryzyka są tylko prawidłowo stosowane do zagadnień wartości życia i ofiar śmiertelnych. 

Ujawnia się mała dyskusja w tym zakresie. 

Wybitne podobieństwo istnieje pomiędzy holenderskim kryterium a szwajcarskimi, 

federalnymi wytycznymi co do nachylenia i poziomów. Nie jest to zaskakujące wobec faktu, 

że w Szwajcarii wytypowano do przyjęcia te same kryteria jak w Holandii, kiedy w późnych 

latach 80. spostrzeżono potrzebę wsparcia nowej polityki wytycznymi. Końcowe wnioski nie 

powinny być wysuwane na podstawie zgodności jako dowód na poparcie holenderskiego 

kryterium: szwajcarskie wytyczne są wciąż tymczasowe i są przedmiotem debat komisji 

rządowych i innych zainteresowanych strony. 

Wyniki tych dyskusji nie są jeszcze uwzględnione, co więcej kantony mają dużą swobodę w 

określaniu własnych kryteriów i w ich stosowaniu. Kryteria kantonu Bazylea [23], przyjęte 

przez Parlament w 1993 r. Są one przedstawione w postaci macierzy kategorii częstości i 

skutków w górnej części wykresu na rys. 7.1. Ilościowa pozycja opisanych skutków wzdłuż 

osi N jest interpretacją objaśnień macierzy. Na przykład, zgodnie z objaśnieniami, zdarzenie z 

tymczasowymi, odwracalnymi szkodami wśród wielu osób jest oceniane jako awaria, podczas 

gdy zdarzenie z nieodwracalnymi szkodami wśród wielu osób jest oceniane jako awaria 

katastroficzna. Wprowadzono następujące kategorie akceptowalności ryzyka: 

- HOCH (duże)- nieakceptowalne, 

- MITTEL (średnie) - wymagające dalszych rozważań, 

- KLEIN (małe) - akceptowalne. 

Bazylejskie kategorie akceptowalności mają odniesienie do procedury postępowania w 

procesie podejmowania decyzji: w kategorii HOCH decyzja musi być podjęta na poziomie 

politycznym, jeżeli wszystkie możliwości ograniczania ryzyka zostały wyczerpane, zaś w 

88

kategorii MITTEL decyzje są podejmowane przez kantonową komisję ds. ryzyka, która nie 

jest włączana w proces decyzyjny, jeżeli ryzyko mieści się w kategorii KLEIN. 

Rys. 7.1. Kryteria ryzyka społecznego w wybranych krajach. 

Następną sprawą, jaką należy poruszyć jest sposób, w jaki Szwajcaria adoptowała kryteria. 

Pełne kryteria ryzyka uwzględniające straty w środowisku (objętość lub powierzchnię 

zanieczyszczoną) oraz w mieniu (np. w budynkach) zostały wyrażone w jednostkach 

pieniężnych. Zaskakuje przyjęcie tak samo stromego nachylenia funkcji odnośnie drugiego 

kryterium. Przy rozważaniu, czy ryzyko naprawdę może być wyrażane jednostkach 

pieniężnych, nachylenie minus 1 (takie jak w WB na tym samym rys. 7.1), dla którego 

oczekiwane straty w szwajcarskich frankach na rok są stałe, wydawałoby się bardziej 

stosowne, szczególnie w Szwajcarii słynącej z orientacji ubezpieczeniowej. 

Wielka Brytania 

89

Dokument dyskusyjny w sprawie stosowania kryteriów ryzyka w zagospodarowaniu 

przestrzennym [18] zawiera najbliższe oświadczenia w stosunku do propozycji 

bezpośredniego wykorzystania kryteriów jako środka kontrolującego wydzielanie stref 

zagospodarowania. Jednak opinia w tej sprawie nie należy do kompetencji HSE lecz organów 

odpowiedzialnych za planowanie. 

Istnieją uderzające różnice między holenderskimi i brytyjskimi kryteriami. Od początku 

należy podkreślić, że przedstawianie dowolnego rodzaju brytyjskich kryteriów 

bezpieczeństwa jest generalnie ujmowane w najbardziej ostrożny sposób; przypadek 

kryterium ryzyka społecznego jest najlepiej sprecyzowany w raporcie na temat transportu 

[22]. 

Wykres ryzyka społecznego w WB (rys. 7.1), z uwzględnionymi zagrożeniami generowanymi 

przez transport, odnosi się do obszaru wokół kompleksu instalacji przemysłowych (np. port z 

poważnymi niebezpiecznymi instalacjami). Stąd można oczekiwać wyższego poziomu ryzyka 

i odpowiadającej mu akceptowalnej granicy niż poziomu odnoszącego się do pojedynczego 

zakładu, do którego stosuje się kryteria holenderskie. 

Na wykresie obrazującym sytuację w WB, obszar między linią lokalnego poziomu 

skrutacyjnego a linią ryzyka zaniedbywalnego jest określany jako obszar ALARP, do którego 

dodawane są szczegółowe, pisemne analizy. W wyniku zbadania wszystkich możliwych 

środków bezpieczeństwa i oceny ich wykorzystania w podejściu kosztów/korzyści z 

dodatkowym wymaganiem dotyczącym „rażącej dysproporcji” w kontekście wartości 

przyporządkowanej uniknięciu ofiar śmiertelnych, (ustalonej na bazie statystycznej) 

szczegółowa analiza określi dającą się uzasadnić - i dlatego akceptowalną – sytuację. 

W raporcie na temat transportu w następujący sposób uzasadniono pozycję linii 

zaniedbywalnej. Linia zaniebywalna, w przypadku, gdy maksymalna liczba ofiar 

śmiertelnych mogłaby wynieść 500, odpowiada ok. 0,0006 ofiary śmiertelnej na rok. Wycenę 

statystycznej liczby ofiar dokonano przy założeniu, że „wartość” uratowanego życia 

ludzkiego kształtuje się na poziomie pół miliona funtów. W związku z tym zasugerowano, że 

trudno byłoby uzasadnić wysiłki podejmowane w celu poprawy sytuacji, które wymagałyby 

nakładów dużo wyższy niż 300 funtów rocznie (tj. sumy pieniędzy, jaką wkrótce należałoby 

wydać, gdyby wykwalifikowany zespół miały zbadać ten przypadek). 

90

W tym raporcie uznano pozycję linii maksymalnej akceptowalności jako o wiele bardziej 

skomplikowaną sprawę, odkąd jej ocena wiąże się z uwarunkowaniami ekonomicznymi 

ryzyka generującego jej istnienie; udowodniono, że na maksymalnie dające się uzasadnić 

ryzyko wpływa krajowe znaczenie gospodarcze działalności niebezpiecznej. Przedstawiona 

na rys. 7.1 lokalna linia nieakceptowalności odpowiada usytuowanej wysoko linii ryzyka 

społecznego w analizie ryzyka w „przypadku Canvey”, opracowanej w 1980 r. przez HSE, w 

której oceniono całkowite ryzyko wokół pewnej liczby zakładów. 

91

8. Propozycje rozwiązań w Polsce 

Generalnym celem nowowprowadzanych w Polsce przepisów ochrony środowiska 

związanych z ryzykiem poważnych zagrożeń jest ochrona ludzi, środowiska lub mienia, przed 

szkodliwym oddziaływaniem poważnych awarii. Dlatego na tym etapie rozpoznania 

zagadnienia można zaproponować wdrażanie zasad związanych z kryteriami akceptowalności 

ryzyka wariantowo w zależności od przyjętych na poziomie krajowym rozwiązań dot. 

poważnych awarii przemysłowych. 

„Wariant holenderski” 

W tym wariancie konieczne jest, przed wprowadzeniem do praktyki zarządzania ryzykiem, 

wprowadzenie do krajowego systemu prawnego kryteriów akceptowalności ryzyka. 

Scenariusz ten wymagałby 2-3-letniego okresu na przygotowanie odpowiedniej nowelizacji 

ustawy o ochronie środowiska (dział IV „Poważne awarie”). Okres taki jest niezbędny nie 

tylko na samo przygotowanie projektu nowelizacji ustawy, ale przede wszystkim na 

negocjacje (w celu uzyskania konsensusu) między rządowymi i samorządowymi organami 

ochrony środowiska, przemysłem i społeczeństwem. Zakłada się, że projekt ustawy 

regulujący zagadnienia poważnych awarii w duchu wymagań dyrektywy Seveso II, która 

jednak nie wymusza wprowadzania zasady akceptowalności ryzyka w odniesieniu do 

niebezpiecznych instalacji, skierowany przez resort środowiska do Sejmu, zostanie przyjęty 

jeszcze w tym roku i ustawa będzie obowiązywać od 1 lipca 2001 r. 

W scenariuszu tym kryteria dopuszczalności ryzyka dla PRIR i SR miałyby podstawę prawną, 

tak jak to jest w Holandii, i byłyby wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji dot. 

niebezpiecznych instalacji. 

„Wariant brytyjski” 

Ten wariant nie wymagałby wprowadzenia zmian w dziale IV „Poważne awarie” do wyżej 

wspomnianej ustawy, jedynie opracowanie wytycznych dla: 

- zakładu w zakresie wymagań dot. zakresu i sposobu sporządzania raportu o 

bezpieczeństwie i procedur z nim związanych (ekspertów w zakresie zasad, metod 

obliczania i oceniania ryzyka), 

92

- kompetentnych władz w zakresie procedur związanych z przyjęciem raportów o 

bezpieczeństwie, zasad interpretacji wyliczonych poziomów ryzyka w raportach o 

bezpieczeństwie w zależności od zalecanych kryteriów akceptowalności ryzyka i 

zasad podejmowania decyzji wymagających zastosowania przez zakład różnych 

środków ograniczania ryzyka do poziomu akceptowalnego, przy uwzględnieniu opinii 

publicznej w tej kwestii. 

W wariancie tym zalecane kryteria dopuszczalności ryzyka dla PRIR, RIR i SR nie miałyby 

umocowania w krajowych przepisach prawnych, tak jak to jest w Wielkiej Brytanii, ale były 

wykorzystywane jako jeden z elementów rozpatrywanych w procesie podejmowania decyzji. 

93

9. Praktyczne zastosowanie kryteriów akceptowalności ryzyka w ocenie 

ryzyka instalacji procesowych 

W dalszym ciągu rozdziału zostanie omówione szczegółowo z przykładami praktyczne 

zastosowanie w praktyce zagadnień akceptowalności ryzyka z wykorzystaniem wskaźników 

ryzyka w postaci wielowarstwowej matrycy ryzyka. Jest ona uogólnieniem podejścia 

dotyczącego macierzy ryzyka przedstawionego w rozdziale 2. 

9.1 Wykorzystanie jakościowych kryteriów akceptowalności 

Jakościowe kryteria akceptowalności są przede wszystkim stosowane w matrycy ryzyka. Dla 

tworzenia takiej matrycy w pierwszym rzędzie ustala się kategorie skutków oraz 

prawdopodobieństwa ich występowania. Zwykle analizuje się proces i określa się 

potencjalnie największe i najmniejsze skutki i następnie cały zakres skutków dzieli się na 

kilka klas. Podobnie postępuje się z prawdopodobieństwem występowania, startując od 

zdarzeń bardzo często występujących .np. 1-3 razy raz w ciągu roku, częstych, do zdarzeń 

nieprawdopodobnych czyli, np. występujących 1 raz na 1 000 000 lat. Następnie wykreśla się 

zależność skali prawdopodobieństwa od skali skutków, uzyskując na przecięciu 

odpowiednich klas określone obszary ryzyka. Można wyróżniać trzy obszary ryzyka lub 

więcej, które odpowiadają właściwym kryteriom akceptowalności ryzyka. W przykładowej 

matrycy ryzyka podanej w tabeli 9.1 występują 4 obszary, stanowiące podstawę do 

akceptowalności ryzyka, A, TA, TNA i NA. Znaczenie kategorii skutków wyjaśniono w 

tabeli 9.2. 

Tabela 9.1 Matryca ryzyka 

Częstość 

skutków 

1/rok 

Kategoria 

skutków 

10 0 – 10 -1 b. częste 

kategoria A 

kat.1 

pomijalne 

kat. 2 

małe 

kat. 3 

średnie 

kat. 4 

duże 

kat. 5 

katastroficzne 

TNA TNA NA NA NA 

94

10 -1 – 10 -2 częste 

kategoria B 

10 -2 – 10 -3 możliwe 

kategoria C 

10 -3 – 10 -4 sporadyczne 

kategoria D 

10 -4 – 10 -5 rzadkie 

kategoria E 

10 -5 – 10 -6 b. rzadkie 

kategoria F 

10 -6 – 10 -7 prawie 

niemożliwe 

kategoria G 

TA TNA TNA NA NA 

TA TA TNA TNA NA 

A TA TA TNA TNA 

A A TA TA TNA 

A A A TA TA 

A A A A TA 

A - ryzyko akceptowane, nie wymagane są żadne dodatkowe środki bezpieczeństwa i 

ochrony, 

TA - ryzyko dopuszczalne - rozważyć wprowadzenie dodatkowych środków 

bezpieczeństwa i ochrony jeśli są one praktycznie uzasadnione (zasada ALARP), 

TNA - ryzyko tolerowane – wprowadzić dodatkowe środki bezpieczeństwa i ochrony w 

określonym czasie, 

NA - ryzyko nieakceptowane – zatrzymać instalację i wprowadzić natychmiast dodatkowe 

środki bezpieczeństwa i ochrony. 

Tabela 9.2 Znaczenie kategorii skutków 

Kat. Pracownicy Ludność Środowisko Straty majątkowe 

Kat. 1 b. drobne urazy Brak Brak Minimalne 

Kat. 2 pojedyncze urazy odory, hałas małe, odnotowane w 

raportach 

do 100 000 zł 

Kat. 3 średnie urazy, 

pojedyncze ciężkie 

urazy 

małe urazy średnie zniszczenia do 5 000 000 zł 

Kat. 4 liczne ciężkie urazy średnie urazy poważne zniszczenia do 50 000 000 zł 

Kat. 5 ofiary śmiertelne ciężkie urazy katastrofa ekologiczna > 50 000 000 zł 

95

Przykład 1 

Dokonano analizy ryzyka dla instalacji chemicznej i wyselekcjonowano listę 

reprezentatywnych zdarzeń awaryjnych wraz z oceną generyczną prawdopodobieństwa ich 

wystąpienia oraz wielkością skutków . 

1. Określić kategorie ryzyka i zdarzenie o najpoważniejszym poziomie ryzyka. 

2. Czy istnieje zdarzenie o nieakceptowanym ryzyku. 

Ad1. Ocenę przedstawiono w ostatniej kolumnie Tabeli 9.2, a zdarzenie posiadające 

największy poziom ryzyka to (B4) i (A3). 

Ad2. Tak - zdarzenie 6, rozszczelnienie rurociągu z LPG, w strefie ryzyka nieakceptowanego. 

Tabela 9.3. Wyniki oceny ryzyka dla przykładu 1 

Lp LZW P., razy /rok Skutki (C) Kategoria ryzyka 

1 Duży wyciek chloru z cysterny. 0.0001 

Kat. 5. 

D5 - TNA 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

Rozszczelnienie rurociągu z LPG i 

duży wyciek z zapłonem. 

Rozszczelnienie rurociągu z LPG i 

poważny JF. 

Wyciek substancji palnej i pożar PF. 

Mały pożar JF 

Mały wyciek LPG na pompie i zapłon 

Wybuch cieplny w reaktorze 

Wybuch pieca 

Przykład 2 

0.02 

0.00015 

0.007 

0.002 

0.1 

0.001 

0.008 

Kat. 4 

Kat.3 

Kat.2 

Kat.2 

Kat.3 

Kat. 4 

Kat.4 

B4 - NA 

D3 - TA 

C2 - TA 

C2- TA 

A3 - NA 

C4 - TNA 

B3 - TNA 

Porównać ryzyko reprezentowane przez w/w instalacje z drugą instalacją posiadającą 10 

zdarzeń scharakteryzowanych przez D3 , dwa zdarzenia z kategorią D5 i po jednym zdarzeniu 

ocenionym jako E5,E3, C2, D2, D4. Czy ta druga instalacja reprezentuje wyższy ( gorszy) 

poziom ryzyka? 

Odpowiedź: 

10 zdarzeń C3 to 10 x (0.01 do 0.0001) czyli odpowiada to jednemu zdarzeniu (B3) - częstość 

tych samych zdarzeń są addytywne. Ilość zdarzeń 10 podnosi częstość tych zdarzeń o jedną 

kategorię do poziomu B3 . Dwa zdarzenia typu D5 leżą na tej samej przekątnej co C4 i B3 

96

pierwszej instalacji, blisko strefy zdarzeń nieakceptownych dlatego można je rozważyć jako 

posiadające podobny poziom ryzyka. 

Inne zdarzenia leżą w tych samych obszarach tj. TA i TNA . 

Wniosek: obie instalacje reprezentują podobny poziom ryzyka. 

Przykład 3 

Dokonano analizy ryzyka w instalacji i zidentyfikowano następujące zagrożenia i 

odpowiednie wielkości charakteryzujące ryzyko w sposób przedstawiony w tabeli 9.4 i 9.5. 

Tabela 9.4 Wyniki oceny ryzyka dla przykładu 3 

Zdarzenie 

awaryjne substancja 

1. Przeciek i 

pożar 

2. Przeciek i 

pożar 

3. BLEVE 

4. BLEVE 

5. Wybuch 

6. Przeciek i 

pożar 

7. Przeciek i 

pożar 

8. Wypływ 

gazu toks. 

9. Wypływ 

gazu toks. 

10. Wypływ 

gazu toks. 

11. Wypływ 

gazu toks. 

12. Wypływ 

gazu toks. 

LPG 

LPG 

LPG 

LPG 

LPG 

LPG 

LPG 

amoniak 

amoniak 

amoniak 

amoniak 

amoniak 

Charakterystyka 

jednostka wielkość 

procesowa otworu 

stokaż mały 

pompa 

stokaż 

autocysterna 

rurociąg 

rurociąg 

rurociąg 

stokaż 

rurociąg 

autocysterna 

stokaż 

rurociąg 

mały 

pęknięcie 

pęknięcie 

średni 

duży 

średni 

mały 

mały 

średni 

pęknięcie 

średni 

Częstość P 

0,0001 

0,0001 

0,00001 

0,0001 

0,00001 

0,00001 

0,00001 

0,00001 

0,0001 

0,0001 

0,000001 

0,00001 

Skutki 

śmiertelne C 

1 

1 

10 

10 

20 

5 

10 

5 

5 

20 

100 

30 

Ryzyko= 

P ⋅ C 

0,00001 

0,0001 

0,0001 

0,001 

0,0002 

0,00005 

0,0001 

0,00005 

0,0005 

0,002 

0,0001 

0,0003 

Poziom ryzyka R = P ⋅ C analizowanego przykładu podano w ostatniej kolumnie w tabeli 9.4. 

W oparciu o wyniki przedstawione w tabeli łatwo odpowiedzieć na następujące pytania: 

1. Jakie jest ryzyko związane z każdym zagrożeniem R = P ⋅ C ? 

2. Jaki poziom ryzyka związany jest z każdym rodzajem zagrożeń ? 

3. Jaka substancja reprezentuje największe ryzyko? 

97

Tabela 9.5. Wyniki analizy ryzyka, udział w ryzyku całkowitym poszczególnych grup zdarzeń 

Ryzyko 

całkowite 

Substancja Jednostka procesowa Rozmiar otworu 

Zdarzenia dla całej 

grupy 

zdarzeń 

LPG NH3 stokaż pompa 

autocy 

sterna 

rurociąg mały średni duży pęknięcie 

1.Przeciek i pożar 0,0001 0,00001 

0,00001 0,0001 

2.Przeciek i pożar 

3.BLEVE 

4.BLEVE 

5. Wybuch 

6. Przeciek i pożar 

7.Przeciek i pożar 

8.Wypływ gazu 

toksycznego 


toksycznego 


toksycznego 

11. Wypływ gazu 

toksycznego 

0,0001 0,0001 

0,0001 0,0001 

0,0001 0,0001 0,0001 0,0001 

0,001 0,001 0,001 0,001 

0,0002 0,0002 0,0002 0,0002 

0,0003 0,00003 

0,00003 0,00003 

0,0001 

0,0005 

0,0005 

0,002 

0,0001 


toksycznego 

0,0003 

RAZEM 0,00449 

0,0001 0,0001 0,0001 

0,00005 0,00005 0,00005 

0,0005 0,0005 0,0005 

0,002 0,002 0,002 

0,0001 0,0001 0,0001 

0,0003 0,0003 0,0003 

0,00154 0,00295 0,00026 0,0001 0,003 0,00113 0,00066 0,0026 0,00003 0,0012 

W oparciu o wyniki przedstawione w tabeli można stwierdzić, że: 

1. Amoniak reprezentuje wyższe ryzyko, ponieważ P = 0.00295, dla LPG (P =0.00154). 

2. Otwór średni (0.0026 na 0.00449) ma największy udział w poziomie ryzyka ogólnego. 

3. Awaria autocysterny reprezentuje najwyższy udział w ogólnym ryzyku: 0.003 w stosunku do 0.00449 tj. 67 % ogólnego ryzyka. 

98

9.2. Wykorzystanie wielowarstwowej matrycy ryzyka 

Matryca ryzyka może być wykorzystana do połilościowego oszacowania poziomu ryzyka a 

także w ilościowej analizie ryzyka (QRA) do ustalenie zestawu tzw. reprezentatywnych 

zdarzeń awaryjnych, które następnie poddawane są dalszym analizom.. Zastosowanie metod 

PHA lub HAZOP może prowadzić do dużej liczby takich zdarzeń a każde z nich rozwija się 

w różnorodne scenariusze awaryjne w zależności od funkcji bezpieczeństwa i warunków 

środowiskowych. Ustalenie tych zdarzeń można dokonać na podstawie standardowej matrycy 

ryzyka. Matryca ta traktuje daną instalacje jak "czarną skrzynkę" nie uwzględniając 

wielowarstwowych systemów bezpieczeństwa i ochrony, w które jest wyposażona każda 

instalacja procesowa. Każdy z takich systemów posiada określony stopień redukcji ryzyka i 

jest istotne aby poziom ryzyka po warstwie końcowej spełniał kryteria akceptowalności. Dla 

uwzględnienia tej specyfiki została opracowana wielowarstwowa matryca, składająca się z 

trzech matryc odpowiednio: I matryca odpowiada poziomowi ryzyka uzyskiwanego wskutek 

środków bezpieczeństwa zastosowanych w warstwie zapobiegania, II odpowiada warstwie 

ochrony i III obejmuje warstwę przeciwdziałania. Wielkość poziomów ryzyka obejmuje 

cztery wartości : 

NA - ryzyko nieakceptowane, co oznacza konieczność zatrzymania instalacji a jej ponowne 

uruchomienie może być dokonane po wprowadzeniu dodatkowych środków 

bezpieczeństwa i ponownej ocenie ryzyka, 

TNA - ryzyko tolerowane, co oznacza, że można prowadzić produkcję ale należy wprowadzić 

dodatkowe środki bezpieczeństwa dla obniżenia poziomu ryzyka do poziomu TA ale 

w możliwie najkrótszym czasie, 

TA - ryzyko dopuszczalne ALARP, oznaczające celowość wprowadzenia dodatkowych 

środków bezpieczeństwa o ile okażą się praktycznie uzasadnione, tj. korzyści z tytułu 

wprowadzenia tych środków będą większe od poniesionych kosztów, 

A - ryzyko akceptowane, oznaczające że nie wymagane są żadne dodatkowe środki 

bezpieczeństwa w chwili obecnej. 

Budowę matrycy rozpoczyna się od ustalenia klas wielkości skutków, wielkości 

prawdopodobieństwa występowania zagrożeń (tj. zdarzeń inicjujących ciąg zdarzeń 

wypadkowych prowadzących do rozszczelnienia) oraz poziomu ryzyka. W pracy tej 

99

wykorzystano pięciostopniową skalę zarówno dla skutków jak i ich prawdopodobieństwa 

występowania. Odpowiednie ustalenia przytaczają Tabele 9.6 i 9.7. 

Tabela 9.6 Skala prawdopodobieństwa zdarzeń wypadkowych (awarii) w przemyśle 

procesowym. 

Klasy 

prawdopodobieństwa - P 

1 – bardzo często 

2 – często 

3 – umiarkowanie 

4 – rzadko 

5 -- bardzo rzadko 

Interpretacja 

Częściej niż 1 raz w ciągu roku, tj. 10 -1 1/rok 

1 raz w okresie od 1 roku do 10 lat, do 10 -2 1/rok 

1 raz w okresie od 10 do 100 lat, do 10 -3 1/rok 

1 raz w okresie od 100 do 1000 lat, do 10 -4 1/rok 

Rzadziej niż 1 raz na 1000 lat, powyżej 10 -4 1/rok 

Tabela 9.7 Skala skutków związanych z występowaniem zdarzeń wypadkowych w przemyśle 

procesowym. 

Klasy skutków, S Interpretacja 

a – katastroficzne 

b – wielkie 

c – poważne 

d – małe 

e – pomijalne 

Ofiary śmiertelne, globalne straty materialne powyżej 50 mln zł, 

zniszczenie środowiska naturalnego poza zakładem, 

Pojedyncze ofiary śmiertelne, ciężkie urazy, straty materialne od 10 

mln do 50 mln zł, zniszczenie środowiska, 

Ciężkie urazy, straty materialne od 5 tys. do 1 mln zł, 

Lekkie urazy, straty materialne do 500 tys. zł, 

Dyskomfort, pomijalne straty materialne. 

Koncepcję wielowarstwowej matrycy przedstawia rys. 9.1, a dla wykorzystania tej matrycy 

należy wykorzystać algorytm pokazany na rys. 9.2. 

100

. 

Skutki 

Matryca I 

Skala częstości 

Matryca II 

Rys. 9.1. Wielowarstwowa matryca ryzyka 

Sformułować 

listę RZA 

Matryca III 

Identyfikacja obiektu 

i systemu zabezpieczeń 

PHA 2 

Identyfikacja potencjalnych 

HAZOP 

What if zdarzeń awaryjnych (ZA) FMEA 

Oszacować poziom 

prawdopodobieństwa 

dla każdego ZA 

SRS I 

SRS II 

SRS 

III 

Opracować dane wyjściowe 

1 

Wzrost 


3 4 

Oszacować poziom skutków 

dla każdego ZA 

Określić 

PR wg matrycy I 

I 

Określić 

PR wg matrycy II 

II 

Określić 

PR wg matrycy III 

III 

5 

6 

7 

SRP 

I 

SRP 

II 

SR 

III 

8 9 

Końcowy 

poziom ryzyka 

Rys.9.2. Algorytm zastosowania wielowarstwowej matrycy ryzyka 

101 

Częstość 

Ocenić system 

zabezpieczeń dla każdego 

RZA

Przykład: praktycznie zastosować wielowarstwową matrycę ryzyka do oceny ryzyka dla 

instalacji zbiornika magazynowy izobutanu o objętości 300 m 3 (rys.9.3). 

Potencjalne reprezentatywne zdarzenie awaryjne (RZA) "przepełnienie zbiornika 

wskutek błędu człowieka", zostało ustalone na podstawie analizy PHA. Ustalić poziom 

ryzyka dla tego zdarzenia RZA. 

Zdarzenie inicjujące: przepełnienie wskutek błędu człowieka ( wykonuje się każdego dnia 

jedna operacje napełniania i opróżniania zbiornika czyli w ciągu roku 365 operacji). 

Zakładając że operator może się pomylić 1 raz na 1000 operacji stad prawdopodobieństwo 

błędu na rok wynosi 0.365. 

4 m 

15 

10 

SV SV 

150 

DN 100 

Do instalacji 

zrzutowej 

150 

15 

Z instalacji 

produkcyjnej 

15 

15 

15 

15 

80 

Zbiornik 

izobutanu 

50 

DN 200 

Do kratki 

sciekow ej 

Rys. 9.3. Instalacja magazynowa izobutanu 

Zidentyfikowane systemy bezpieczeństwa i ochrony: 

I WARSTWA- Systemy zapobiegawcze: 

40 

40 

N 2 

DN 80 

1. Dobra praktyka inżynierska (standardy ASEM i ANSI/ASME) 

2. Pomiary miejscowe: PI, TI, LI 

3. Pomiary ze wskazaniem i alarmem na sterowni: PRCAL, LIAH 

II WARSTWA- Systemy ochronne 

1. Zawory bezpieczeństwa SV podłączone do instalacji zrzutowej 

2. Taca podzbiornikowa 

102 

2 m 

DN 100 

Para wodna 

Kondensat 

DN 100

3. Azot bezpieczeństwa 

III WARSTWA : 

1. Instalacja zraszaczowa. 

2. Straż pożarna. 

Określenie poziomu ryzyka dla matrycy I 

Klasa prawdopodobieństwa = częstość zdarzenia inicjującego x prawdopodobieństwo 

niezadziałanie zabezpieczeń; dla podstawowej automatyki procesowej można przyjąć 10 -1 

1/rok 

Czyli PI= 0.365x 10 -1 x 10 -1 = 3,65 x10 -3 1/rok tj klasa prawdopodobieństwa- 3 

Klasa skutków: potencjalne uwolnienie 300 ton izobutanu może powodować wielkie skutki, 

ocenione w klasie "b" 

Odczytanie poziomu ryzyka na I matrycy: TNA 

Określenie poziomu ryzyka dla matrycy II 

W warstwie tej działa zawór bezpieczeństwa połączony do instalacji zrzutowej a 

prawdopodobieństwo niezadziałania wynosi dla tych układów 10 -2 1/rok. Czyli łączne 

prawdopodobieństwo wystąpienia awarii po drugiej warstwie wynosi : 

3,65 x10 -3 x 10 -2 = 3,65x10 -5 1/rok co odpowiada klasie prawdopodobieństwa - 5 

Ponieważ zastosowano pochodnie i tace to również nastąpi redukcja potencjalnych skutków, 

przynajmniej o jeden poziom tj. do klasy "c" 

Odczytanie poziomu ryzyka z II matrycy: TA 

Określenie poziomu ryzyka dla matrycy III 

Klasa prawdopodobieństwa nie ulegnie zmianie ale ulegnie zmianie klasa skutków wskutek 

funkcjonowania dobrze wyszkolonej i wyposażonej straży pożarnej tj. klasa skutków 

wyniesie "d". 

Odczytanie poziomu ryzyka z III matrycy: A 

Można uznać, że zabezpieczenia spełniły swoje zadanie i uzyskano akceptowany poziom 

ryzyka. Uzyskane wyniki pokazano na rozwiniętych matrycach ryzyka (rys. 9.4). 

103

Klasa częstości 

Klasa częstości 

Rys. 9.4. Wielowarstwowe matryce ryzyka 

9.3. Kryteria akceptowalności w analizie warstw zabezpieczeń 

Głównym celem analizy warstw zabezpieczeń AWZ jest sprawdzenie zapewnienia 

bezpieczeństwa tj. weryfikacji czy zastosowane systemy bezpieczeństwa i ochrony względem 

potencjalnych, reprezentatywnych zdarzeń awaryjnych (RZA) są wystarczające. Aby tego 

dokonać zakłada się, że każda warstwa zabezpieczeń jest barierą dla powstającego zagrożenia 

(uwolnienia substancji niebezpiecznej) i posiada określony stopień redukcji ryzyka. W ten 

sposób końcowy poziom ryzyka (po ostatniej warstwie zabezpieczeń) wynika zarówno z 

rodzaju, liczby tych warstw jak i ich skuteczności. 

Obliczenie wpływu działania szeregowych, niezależnych warstw zabezpieczeń na stopień 

redukcji ryzyka można określić za pomocą ilościowego zastosowania techniki drzewa 

zdarzeń, pokazanego na rys. 9.5. 

104 

Klasa częstości

Funkcje systemów 


i ochrony 

Prawdopodobieństwo 

niepowodzenia 

Zdarzenie 

inicjujące, A 

f [1/rok] 

i 

Warstwa I 

Zapobieganie 

Sukces 

B 

Niepowodzenie 

Sukces 

Warstwa II 

Ochrona 

C 

Niepowodzenie 

Warstwa III 

Przeciwdziałanie 

PFDI PFDII PFDIII F(RZA) 

Sukces 

C 

Niepowodzenie 

Zdarzenia 

wyjściowe 

ZWY 

Normalna 

praca 

AB 

Przerwa 

w procesie 

ABC 

Przerwa 

w procesie 

ABCD 

Poważna 

awaria 

ABCD 

Rys. 9.5 Drzewo zdarzeń dla obliczania poziomu ryzyka w wyniku zastosowania warstw 

bezpieczeństwa i ochrony . 

Algorytm postępowania dla określenia pewności systemu zabezpieczeń składa się z składa się 

z trzech części: 

I część dotyczy ustalenia kryteriów dopuszczalności ryzyka i obejmuje: 

1. identyfikację reprezentatywnych zdarzeń awaryjnych RZAi(W) i RZAi(P), oznaczających 

najgorsze w skutkach uwolnienia substancji niebezpiecznej (W) oraz najbardziej 

prawdopodobne uwolnienia RZAi(P); zadanie takie zwykle dokonuje się za pomocą oceny 

eksperckiej lub w szczególnych przypadkach na podstawie formalnych technik 

identyfikacji zagrożeń, np. techniki HAZOP, wstępnej analiza zagrożeń - PHA, 

2. oszacowanie potencjalnych skutków takiego zdarzenia, S(RZAi), na podstawie tzw. 

matrycy skutków, lub też w szczególnych przypadkach za pomocą analizy efektów 

fizycznych i skutków przy wykorzystaniu oprogramowania, np. programu PHAST, 

3. ustalenie kryteriów akceptowalności ryzyka, FDPR. 

Przyjęto następujące kryteria: 

105

Ryzyko Nieakceptowane 

Ryzyko Dopuszczalne 

Ryzyko Akceptowane 

< 1 x 10 -4 

< 1 x 10 -5 

< 1 x 10 -6 

II część dotyczy określenia częstości wystąpienia skutków bez zabezpieczeń FBZ i obejmuje: 

1. określenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia inicjującego ciąg zdarzeń 

wypadkowych RZAi, fi, 

2. określenie prawdopodobieństwa występowania zdarzeń warunkujących wystąpienie 

zdarzenia inicjującego, Pu, 

3. określenie warunków umożliwiających powstanie określonych wcześniej skutków, np. 

prawdopodobieństwo danego kierunku wiatru, prawdopodobieństwo wystąpienia źródła 

zapłonu etc., 

4. obliczenie częstości wystąpienia skutków bez zabezpieczeń, FBZ. 

n 

FBZ =fi x ∏ 

i= 

1 

III część zawiera analizę działania warstw zabezpieczeń i obejmuje: 

1. określenie prawdopodobieństwa niezadziałania poszczególnych warstw zabezpieczeń, 

(podstawowa automatyka procesowa, działania operatora, automatyka 

zabezpieczająca, zawory bezpieczeństwa, pasywne i aktywne systemy ppożarowe i 

ochrony chemicznej), PFDi, 

2. obliczenie sumarycznego prawdopodobieństwa niezadziałania poszczególnych 

niezależnych warstw zabezpieczeń, PFDs. 

PFDs= 

P 

ui 

n 

∏ PFDi 

i= 

1 

3. obliczenie częstości występowania ustalonych skutków z zabezpieczeniami, tj 


FZZ= FBZx PFDs 

4. ocena ryzyka czyli porównanie obliczonej wartości ryzyka FZZ z ustalonymi 

kryteriami ryzyka: 

• jeśli FZZ(RZAi) ≤ F(DPR) to uznaje się, że prawdopodobieństwo wystąpienia 

RZAi (ryzyko poważnej awarii) jest dopuszczalne, natomiast 

• jeśli FZZ(RZAi) ≥ F(DPR) to uznaje się, że prawdopodobieństwo wystąpienia 

RZAi (ryzyko poważnej awarii) jest nieakceptowane. Wówczas należy: 

- wprowadzić dodatkową warstwę zabezpieczeń, 

106

- ulepszyć stosowane warstwy zabezpieczeń (zmniejszyć wielkość PFD), 

- wykonać bardziej szczegółowa analizę poprzez zastosowanie techniki drzew 

błędu oraz ilościową analizę ryzyka. 

Powyższa metoda wymaga znajomości szeregu danych generycznych, określających 

prawdopodobieństwa zdarzeń inicjujących i zdarzeń warunkujących, np. awaria 

podstawowego systemu automatyki procesowej lub prawdopodobieństwa wystąpienia źródła 

zapłonu oraz danych niesprawności dla poszczególnych środków zabezpieczających 

znajdujących się w poszczególnych warstwach bezpieczeństwa i ochrony. Niektóre dane na 

ten temat można uzyskać w literaturze lub komercyjnych bazach danych. 

Pomimo trudności w uzyskaniu w/w danych, można wykazać, że analiza warstw 

zabezpieczeń (AWZ) posiada szereg zalet: 

Przykład 

1. analiza AWZ wypełnia cele stawiane w raportach bezpieczeństwa, 

2. może istotnie wpływać na optymalizację kosztów inwestycyjnych wydatkowanych 

na środki bezpieczeństwa i ochrony, 

3. zmniejsza koszty wykonania analizy ryzyka, 

4. bardziej precyzyjnie określa również te scenariusze awaryjne na które trzeba 

zwrócić specjalną uwagę, przez co pomaga lepiej identyfikować szczególnie 

niebezpieczne operacje i praktyki. 

Wykonać analizę AWZ dla poprzednio podanego zbiornika izobutanu. 

Wyniki analizy AWZ podano w arkuszu roboczym AWZ. Widać, że instalacja reprezentuje 

akceptowany poziom ryzyka. 

107

Blok /Wydział 

Paliwowy 

Instalacja: 

Alkilacji HF 

Proces: 

Alkilacji HF 

Arkusz roboczy AWZ 

Aparat / urządzenie: 

Aparat nr: AV-27 

Rodzaj scenariusza: RZA (W) / RZA (P) 

Nazwa zdarzenia: Rozszczelnienie zbiornika magazynowego 

izobutanu ( RZA(W) 

Data: badania: Opis scenariusza: PFD Częstość [1/rok] 

Substancja: Izobutan 

Kategoria: T+ 

Kategoria skutków: 5 

Kryterium dopuszczalnego ryzyka, 

kategoria lub częstość, FK 

Pęknięcie zbiornika z izobutanem (300 m 3 ), wypływ na 

tacę z możliwością wybuchu BLEVE lub pożaru 

powierzchniowego 

Nieakceptowane 

Dopuszczalne 

Akceptowane 

< 1 x 10 -4 

< 1 x 10 -5 

< 1 x 10 -6 

Zdarzenie inicjujące IE, (fi) Awaria zaworów bezpieczeństwa 1 x 10 -1 

Zdarzenia warunkujące,(PW) Przegrzanie izobutanu w wymienniku AE-4 1x10 -1 

Warunki umożliwiające 

powstanie skutków, (PU) 

Prawdopodobieństwo zapłonu 

Prawdopodobieństwo kierunku wiatru 

0.4 

Prawdopodobieństwo pobytu w strefie 0.5 

Prawdopodobieństwo śmierci 0.1 

Inne: 

Częstość wystąpienia skutków bez zabezpieczeń, FBZ 0.2 x10 -3 

Niezależne warstwy zabezpieczeń (NWZ) 

BPCS PRCAL-298 1 x10 -1 

Operator Odpowiedź operatora na alarm PRACAL 1x10 -2 

Automatyka zabezpieczająca 

Zawory bezpieczeństwa 

Inne: Ochrona obiektu 

Inne: 

Zabezpieczenia innego rodzaju 

(INZ) 

Podlega pod UDT 

Certyfikowany system zarządzania bezpieczeństwem 

Sumaryczne prawdopodobieństwo PFDS dla wszystkich NWZ i INZ 10 -3 

Częstość występowania skutków z zabezpieczeniami, FZZ = PFDs ⋅ FBZ 0.2x10 -6 

Czy spełniono kryterium dopuszczalnego ryzyka (porównanie FZZ z FK ): Tak X Nie 

Ocena ryzyka (według matrycy): Akceptowane 

Działania niezbędne do osiągnięcia kryterium: Nie wymaga 

Referencje, odsyłacze: Metodyka AWZ wyk. Przez Politechnikę Łódzką 

Zespół analizujący: ASM 

108

9.4. Kryteria akceptowalności w ilościowej analizie ryzyka - przykład 

Ilościowa analiza ryzyka obejmuje obliczenie wskaźników ryzyka indywidualnego i grupowego 

W wyniku typowych analiz ryzyka wytypowano 17 zdarzeń awaryjnych dla których, za pomocą 

programu SafetiMicro dokonano określenia wskaźników ryzyka. Wyniki przedstawiają wykresy 

podane na rys. 9.6 i 9.7. 

Rys. 9.6. Ryzyko indywidualne 

111

C 

z 

ę 

s 

t 

o 

ś 

ć 

Rys. 9.7. Ryzyko grupowe 

Częstość wystąpienia N wypadków śmiertelnych/ rok 

Liczba wypadków śmiertelnych (N) 

Linia ryzyka z wykresu 

Maksym. dopuszczalne ryzyko 

Ryzyko zaniedbywalne 

Przyjmując, że wielkość ryzyka indywidualnego akceptowanego dla obszarów poza terenem 

zakładu w większości krajów UE wynosi od 10 -6 do 10 -5 1/rok, można ocenić, że badana 

instalacja spełnia te warunki, a jedynym obszarem narażenia są tereny położone w części 

zachodniej instalacji, gdzie znajduje się sporo firm współpracujących z tym zakładem. Teren 

samego zakładu leży w obszarze ryzyka indywidualnego od 10 -5 do 10 -4 , co jest uznawane za 

zakres ryzyka tolerowanego. 

Ryzyko grupowe bierze pod uwagę liczbę ofiar śmiertelnych występujących w każdym 

wydarzeniu wypadkowym. Ryzyko to jest przedstawiane w postaci zależności F-N, gdzie 

F oznacza kumulatywną wartość częstości wystąpienia grupowych ofiar śmiertelnych dla 

wszystkich wytypowanych zdarzeń, a N oznacza liczbę tych ofiar. Powyższe wyniki wskazują, 

że ryzyko grupowe reprezentowane przez badana instalację winno zostać zmniejszone poprzez 

podjęcie odpowiednich działań. 

Analiza rankingowa poszczególnych scenariuszy awaryjnych w kontekście ryzyka grupowego 

pokazana została w tabeli 9.8. Widać że poziom ryzyka grupowego wynosi 1.88*10 -3 co 

wyraźnie wskazuje, że jest to poziom ryzyka nieakceptowany. Wyniki wskazują, że zasadniczy 

udział w poziomie ryzyka grupowego posiada scenariusz 5 (51.2%), scenariusz 1 (23.7%) oraz 

112

scenariusz 6 (13.7 %). Wskazuje to gdzie winna być skierowana szczególna uwaga we 

wdrażaniu dodatkowych środków bezpieczeństwa i ochrony. W odniesieniu do scenariuszy 5 i 6 

dotyczących rozszczelnienia reaktora, nie ma w chwili obecnie zainstalowanego żadnego 

urządzenia pozwalającego na automatyczne (zdalne) odcięcie źródła wypływu w krótkim czasie. 

Dla poprawy stanu obecnego należy zastosować automatyczny zawór odcinający między 

reaktorem a zbiornikiem magazynowym. Pozwoli to na wyeliminowanie tych zdarzeń z obliczeń 

wskaźników ryzyka. Podobną uwagę można odnieś do scenariusza 1, dotyczącego 

katastroficznego pęknięcia zbiornika wskutek wybuchu BLEVE, może takie zdarzenie być 

skutecznie ograniczone poprzez zastosowanie tac pochylonych z odprowadzeniem wycieków do 

zbiornika slopów. Pozwoli to na wyeliminowanie tego zdarzenia z ogólnej listy zdarzeń 

awaryjnych. Symulację obliczeń ryzyka przy wyeliminowaniu scenariuszy 1, 5, 6 przedstawia 

rys. 9.8, rys. 9.9 oraz tabela 9.9. Krzywe ryzyka indywidualnego zawierają się w obszarze samej 

instalacji, natomiast krzywa ryzyka grupowego jest na poziomie ryzyka tolerowanego. Wielkość 

ryzyka grupowego w tym wariancie wynosi 1.58*10 -4 . 

113

Tabela 9.8. Ryzyko grupowe 

Analiza rankingowa 

ryzyka grupowego 

Nazwa scenariusza 

1 Scenariusz5HF 

2 Scenariusz1 

3 Scenariusz6HF 

4 Scenariusz12 


6 Scenariusz2 


8 Scenariusz7 

9 Scenariusz5 



12 Scenariusz7PB 






Ogółem 

Średnia 

liczba 

wypadków 

śmiertelnych 

/ rok 

9.60E-04 

4.45E-04 

2.57E-04 

5.39E-05 

4.71E-05 

3.89E-05 

2.94E-05 

1.68E-05 

9.77E-06 

8.18E-06 

7.19E-06 

2.89E-06 

6.56E-07 

1.08E-07 

1.48E-09 

0.00E+00 

0.00E+00 

1.88E-03 

% 

ogółu 

51.2 

23.7 

13.7 

2.9 

2.5 

2.1 

1.6 

0.9 

0.5 

0.4 

0.4 

0.2 

0.0 

0.0 

0.0 

0.0 

0.0 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

/scenariusz 

5.72E+01 

2.22E+01 

1.89E+00 

3.96E-01 

4.97E-01 

2.86E-01 

1.53E-02 

1.01E+00 

5.82E-01 

6.02E-02 

4.76E-01 

1.74E-01 

6.03E-03 

7.96E-04 

1.36E-06 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

0-1 

/ rok 

0.00E+00 

8.86E-10 

0.00E+00 

7.49E-05 

1.49E-05 

7.61E-05 

1.92E-04 

1.89E-09 

0.00E+00 

4.95E-05 

8.32E-06 

2.66E-07 

5.99E-05 

3.08E-06 

5.98E-05 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

1-10 

/ rok 

0.00E+00 

1.16E-07 

1.36E-04 

0.00E+00 

3.72E-05 

2.56E-06 

0.00E+00 

1.71E-09 

2.30E-06 

0.00E+00 

0.00E+00 

3.12E-07 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

114 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

10-100 

/ rok 

1.51E-05 

4.66E-07 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

1.67E-06 

1.78E-07 

0.00E+00 

0.00E+00 

7.61E-08 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

100-1000 

/ rok 

1.68E-06 

2.12E-06 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

1000- 

10000 

/ rok 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

10000+ 

/ rok 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

bez ofiar 

śmiertelnych 

/ rok 

4.09E-12 

1.73E-05 

1.46E-11 

6.11E-05 

4.26E-05 

5.74E-05 

1.73E-03 

1.50E-05 

1.43E-05 

8.65E-05 

6.80E-06 

1.60E-05 

4.89E-05 

1.33E-04 

1.03E-03 

1.36E-04 

1.66E-05

Rys. 9.8. Ryzyko indywidualne po wyeliminowaniu trzech scenariuszy 

C 

z 

ę 

s 

t 

o 

ś 

ć 

Częstość N wypadków śmiertelnych / rok 

Liczba wypadków śmiertelnych (N) 

Rys. 9.9. Ryzyko grupowe po wyeliminowaniu trzech scenariuszy 

115 

Linia ryzyka z wykresu 

Maksym. dopuszczalne ryzyko 

Ryzyko zaniedbywalne

Tabela 9.9. Ryzyko grupowe po po wyeliminowaniu trzech scenariuszy 

Analiza rankingowa 

ryzyka grupowego 

Nazwa scenariusza 



3 Scenariusz2 

4 Scenariusz7 

5 Scenariusz5 

6 Scenariusz8 



9 Scenariusz7PB 






Ogółem 

Średnia 

liczba 

wypadków 

śmiertelnych 

/ rok 

4.33E-05 

3.58E-05 

3.38E-05 

1.59E-05 

9.34E-06 

6.26E-06 

5.73E-06 

4.82E-06 

3.07E-06 

3.96E-08 

1.17E-08 

3.93E-10 

0.00E+00 

0.00E+00 

1.58E-04 

% 

ogółu 

27.4 

22.6 

21.4 

10.1 

5.9 

4.0 

3.6 

3.1 

1.9 

0.0 

0.0 

0.0 

0.0 

0.0 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

/scenariusz 

3.18E-01 

3.77E-01 

2.48E-01 

9.57E-01 

5.56E-01 

4.60E-02 

3.79E-01 

2.51E-03 

1.85E-01 

2.91E-04 

1.07E-04 

3.61E-07 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

0-1 

/ rok 

7.50E-05 

5.22E-05 

7.51E-05 

1.87E-09 

2.72E-07 

4.94E-05 

8.32E-06 

1.43E-04 

2.80E-07 

2.11E-07 

1.12E-07 

1.65E-08 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

1-10 

/ rok 

0.00E+00 

0.00E+00 

2.60E-06 

1.67E-06 

2.04E-06 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

3.23E-07 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

116 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

10-100 

/ rok 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

2.71E-09 

1.49E-07 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

7.58E-08 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

100-1000 

/ rok 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

1000-10000 

/ rok 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

śmiert. 

o liczbie 

10000+ 

/ rok 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

0.00E+00 

Średnia 

wypadków 

bez ofiar 

śmiert. 

/ rok 

6.10E-05 

4.26E-05 

5.83E-05 

1.50E-05 

1.43E-05 

8.66E-05 

6.80E-06 

1.78E-03 

1.60E-05 

1.36E-04 

1.09E-04 

1.09E-03 

1.36E-04 

1.66E-05

Objaśnienia skrótów występujących w tekście: 

ALARA As Low As Reasonably 

Achievable 

ALARP As Low As Reasonably 

Practicable 

BATNEEC Best Available Technology Not 

Entailing Excessive Cost 

Przypadek Canvey 

Island 

CBA 

utrzymanie maksymalnego 

dopuszczalnego poziomu ryzyka lub jego 

obniżenia poniżej poziomu 

dopuszczalnego przy 

uzasadnionych/racjonalnych kosztach 

utrzymanie poziomu ryzyka tak niskiego, 

jak to praktycznie możliwe 

najlepsze dostępne technologie nie 

wymagające nadmiernych nakładów 

Przykładowa, kompleksowa ocena ryzyka 

dla przemysłu zlokalizowanego na wyspie 

Canvey, która była wykonana z szerokimi 

konsultacjami społecznymi i debatą 

parlamentarną 

Cost Benefit Analysis analiza kosztów i korzyści 

CIMAH Control of Industrial Major 

Accident Hazards Regulations 

DOW 

FAR 

HSE 

ILGRA 

IR 

LTI 

MOND 

MCA 

PIR 

określenie brytyjskich regulacji w sprawie 

kontroli zagrożeń spowodowanych 

poważnymi awariami 

indeks pożarowo-wybuchowy 

Fatal Accident Rate wskaźnik wypadków śmiertelnych 

Health and Safety Executive Inspektorat ds. Bezpieczeństwa i Zdrowia 

w Wielkiej Brytanii 

Interdepartamental Group on Risk Międzydepartamentowa Grupa ds. Oceny 

Assessment 

Ryzyka 

Individual Risk ryzyko indywidualne 

Lost Time resulting Injury utracony czas pracy w przypadku 

zranienia 

indeks oceny zagrożeń pożarowych, 

wybuchowych i toksyczności 

Most Credible Accident najbardziej wiarygodna awaria 

Personal Individual Risk of Death indywidualne ryzyko utraty życia 

określonej osoby w określonych 

warunkach 

116

PLL 

RCBA 

SR 

TEMCLEV 

WSC 

QRA 

Potential Loss of Life potencjalna utrata życia 

Risk Cost Benefit Analysis analiza kosztów i korzyści w obszarze 

ryzyka 

Social Risk ryzyko grupowe-społeczne 

system identyfikacji, oceny i klasyfikacji 

zagrożeń procesowych w przemyśle 

chemicznym 

Worst Case Scenario najgorszy z możliwych scenariuszy 

zdarzeń 

Quantitative Risk Assessment ilościowa ocena ryzyka 

117

Literatura 

1. Analysis offatality, evacuation, and cost data using Bradford Disaster Scalę 

Magnitudes. Cassidy K. and Keller A.Z. (to be presented at AIChE/CCPS In 

ternational Conference and Workshop on modelling and mitigating the con- 

seąuences of accidental releases of hazardous materials, New Orleans, Sep- 

tember 26-29 1995). 

2. Arbeitsgruppe Sicherheitsbeurteilung: Jahresbericht 1989 iiber die zweite 

Projektphase der umfassenden Risikoanalyse des Kantons Basel—Landschaft. 

Bau- und Umweltschutzdirektion Kanton Basel-Landschaft, Liestal, 1990. 

3. Background Document for TCP A - Risk Assessment. NJ Department of Envi- 

ronmental Protection and Energy, 1994. 

4. Borysiewicz M., Furtek A., Potempski S.: Poradnik metod ocen ryzyka 

związanego z niebezpiecznymi instalacjami procesowymi. Świerk, Instytut 

Energii Atomowej, 2000. 

5. Cassidy K.: Developments in HSERisk Criteria. III Seminar on Risk 2000, Ac- 

ceptability to Córę Technology, MHAU-HSE, London, 1997. 

6. Chemiebeauftragter des Kantons Aargau: Anleitung und Methodische Grun- 

dlagen fur Umweltrisikoanalysen. Baden, Holinger AG, Marz 1989. 

7. Council Directive of 9 December 1996 on the control of major-accident ha- 

zards involving dangerous substances. OJ, No L 10, 14.01.1997, s. 13. 

8. Covello V.T.: Prospects and Problems in Risk Communication. (Leiss, ed.). 

Waterloo, Ontario, Canada, University of Waterloo Press, 1989. 

9. Definition von Schutzzielen fur den Katastrophenschutz bei Chemiegefahren- 

potentialen nach Artikel 10 USG. Auszug aus dem Protokoll des Regie- 

rungsrates des Kantons Solothurn, Nr: l 168, 12. April 1988. 

10. DNV Sofware News, 2001, No 2. 

11. Dobiech J., Markowski A.S.: Ocena niepewności w analizach efektów fizycz- 

nych i skutków. W: Zarządzanie ryzykiem w przemyśle chemicznym i proce 

sowym. Red. A.S. Markowski. Łódź, Wyd. PŁ, 2001, s. 291-308. 

12. Environmental, Economic and BPEO Principles for Integrated Pollution Con- 

trol. Eiwironmental Protection Act 1990, Technical Guidance Note El, Envi- 

ronmental Agency. 

13. Environmental Protection Act 1990, Chapter 43, HMSO. 

14. Guidance on the Preparation of a Safety Report to meet the reąuirements of 

Commission Directive 96/82/EEC (Seveso II). G.A. Papadakis, A. Amendola 

(Editors). Report EUR 17690 EN. 

15. Handbuch I zur Storfallverordnung StFV. Bern, BUWAL, 1991. 

16. HM Treasury 1996. The setting o safety standards. 

17. H&S Commission, Advisory Committee on Dangerous Substances: Major 

Hazard Aspects ofthe Transport of Dangerous Substances. Report & Appen- 

dices. HMSO, 1991. 

118

18. H&S Commission: Risk Criteria for Land-Use Planning in the Yicinity of Ma- 

jor Industrial Hazards. HMSO 1989, 32 pp. 

19. HSE, 1992. The tolerability ofrisksfrom nuclear power. 

20. Institution of Gas Engineers: Recommendations on Transmission and Distri- 

bution Practice. IGE/TD/1 Ed. 3: 1993 Steel Pipelines for High Pressure Gas 

Transmission. 

21. Le Guen J.M.: Incorporating risk assessment and its results in the deci- 

sion-making process. Proc. Of the ESREL Confercnce, Lisbon, June 1997. 

22. Major Hazard Aspects of the Transport of hazardous substances. HSE, 1991. 

23. Markowski A.S.: Ocena zapewnienia bezpieczeństwa w instalacjach proceso- 

wych i chemicznych. W: Materiały Konferencji Naukowo-Technicznej „Bez- 

pieczeństwo Techniczne w Przemyśle Chemicznym". Z.A. Kędzierzyn, 

21-22.05.2002 r. 

24. Markowski A.S.: Wielowarstwowa matryca ryzyka dla instalacji proceso- 

wych. W: Międzynarodowa Konferencja Bezpieczeństwa i Niezawodności, 

KONBiN 2001. T. 4. Warszawa ITWL, 2001, s. 213-222. 

25. The New Jersey Toxic Catastrophe Prevention Act- TCPA-1988. New Jersey, 

1993. 

26. Process safety management ofhighly hazardous chemicals - FederalRegula- 

tion. §1910. 119, (OSHA), 29CFR 1910. 119, 1992 (także 58 FR 6356). 

27. Reąuirements for risk analyses. Norsk Standard. 1991, NS 5814. 

28. A review ofrisk control. SVS 1994/27A, VROM, 1995. 

29. Richtinien zur Beurteilung der Tragbarkeit von Risiken. (Yorlage). 2/2/93. Re- 

gierungsrat Kanton Basel-Landschaft. 

30. Richtinien zur Beurteilung der Tragbarkeit von Risiken. (Bericht betreffend). 

13/10/93. Kanton Basel-Landschaft.. 

31. Risk Criteria. Norsk Standard. 1995. 

32. The Scaled Risk Integral - a simple numerical representation of case societal 

risk for land use planning in the vicinity of major accident hazards. Carter 

D.A. (presented to the 8th International Symposium on Loss Prevention and 

Safety Promotion in the Process Industries), Antwerp, 19-23 June 1995. 

33. Slater D., Jones H.: Environmental Risk Assessment and the Environment 

Agency. W: Risk 2000 Conference. London 24.04.1997. 

34. The Tolerability of Risk from Nuclear Power Stations. Hrev.ed. MSO, 1992. 

35. Toxic Catastrophe Prevention actprogram to 1998. NJ Department of Envi- 

ronmental Protection and Energy, 1993. 

36. Use of Risk Assessment within Government Departments. HMSO, 1995. 

37. Use of Risk Assessment within Government Departments. HSE, 1995. 

38. Yerordnung uber den Schutz von Storfall. Bern, BUWAL, 1991. 

39. What is acceptable risk? Yrijling J.K., Wessels J.F.M., van Hengel W., Hou- 

ben R.J. Directoraat General Rijkswaterstaat. Report No BSW 93-23. 

119

40. What is the Risk. Solway J. Consensus Report of the International Conference 

on the risk of transporting dangerous goods. Institute for Risk Research, 

University of Waterloo, Canada, 1993. 

41. What is wrong with criterion F-N lines for judging the tolerability of risk? 

Evans A. W. and Yerlander N.Q. Conference on Risk Analysis and Assessment 

Institute of Mathematics and its applications, University of Edinburgh, 14-15 

April 1994. 

42. Zarządzanie ryzykiem w przemyśle chemicznym i procesowym. Red. A.S. 

Markowski. Politechnika Łódzka, 2001. 

120

Kryteria akceptowalności ryzyka poważnych awarii przemysłowych

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?