Arkusz I - Gazeta.pl

2
Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj
umieszczone po nim zadania. Odpowiadaj
tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami,
chyba że w zadaniu polecono inaczej.
Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile poproszono.
SŁOWA NA CHWAŁĘ MOWY
1. Apologeta języka francuskiego, wielki pisarz
Antoine de Rivarol, głosił: „Języki psują
się i przemijają, bo idą za schyłkiem państwa”.
Wybieramy przykład Francji dla wyrazistszej
tezy, bo we Francji obrona, czy lepiej ochrona,
języka ojczystego to z pewnością nie tyle dziedzina
kultury, co misja polityczna, a nawet religia
państwa. Już Franciszek I – w głośnym
edykcie z 1539 r. – zobowiązał sądy i urzędy do
posługiwania się francuskim zamiast łaciną
– wszak kto ma język, ten ma władzę. Królowie
i prezydenci trzymali się przez wieki tej samej
zasady: „Poprzez politykę podatkową, archiwa,
swego rodzaju »pamięć« państwa,
a szczególnie poprzez język – państwo buduje
swój autorytet, swe panowanie nad obywatelem
francuskim”.
2. Okopami trwałej obrony języka we Francji
są najpierw instytucje. To jeden z nielicznych
krajów na świecie, który stworzył areopag, grono
otoczone powszechnym szacunkiem – Akademię
Francuską, a pierwszym oficjalnym zadaniem
tego ciała jest opracowywanie słownika
języka francuskiego. Akademicy, wśród nich
najwybitniejsi pisarze, dotarli w swym trudzie
dopiero do litery M. Dlaczego tak wolno? – To
równocześnie oswajanie i zawłaszczanie języka.
Tak jak Ludwik XIV wychowywał szlachtę
francuską, osadzając ją na swoim dworze
w Wersalu, tak Akademia kultywuje język,
oczyszczając go z regionalizmów, dialektów
i składników niepożądanych – mówi Marc
Nouschi, historyk i dyrektor Instytutu Francuskiego
w Warszawie.
[…]
3. To akurat w Polsce byłoby nie do pomyślenia
– zwłaszcza dzisiaj. Odradzają się u nas kultury
regionalne, a z nimi poczucie dumy z przynależności
do nich i z lokalnej mowy. Rodzi to
jednak zaskakujące niespodzianki, czego świeżym
przykładem było spięcie między władzą
kościelną a autorami i entuzjastami przekładów
świętych tekstów chrześcijaństwa na mowę śląską
czy góralską (a także, o zgrozo!, na narzecze
hip-hopu). W tle czaić się może poważniejszy
problem – właśnie polityczny – kiedy, znów
na Śląsku, od sprawy dialektu można przejść do
postulatu legalnego uznania narodowości ślą-
Arkusz I
Część I – rozumienie czytanego tekstu
skiej. Jednak generalnie – inaczej niż Francuzi
– widzimy w gwarach i regionalizmach nie
zubożenie i zagrożenie dla jedności republiki,
lecz bogactwo kulturowe.
4. We Francji elementem kluczowym jest duchowe
porozumienie wszystkich sił politycznych,
że sam język francuski stanowi nie tylko tworzywo
kultury, ale też narzędzie polityczne: jest językiem
Republiki – w patosie francuskim – jednej
i niepodzielnej, jest językiem oświecenia, prawa
i postępu. We Francji panuje swego rodzaju
zdrowy snobizm na najlepszy możliwy język. To
wprost niewiarygodne, lecz wszyscy politycy francuscy
jakiegoś kalibru poddawali się dobrowolnie
surowym próbom literackim. Generał de Gaulle
napisał pamiętniki; transkrypcje zwykłych
konferencji prasowych składają się z modelowych
zdań ze zdumiewającą zgodnością czasów i trybów
(kto zna francuski, wie, że naliczymy tam
chyba z 18 form czasownikowych); François Mitterrand
był także naprawdę wielkim pisarzem. Od
skrajnej lewicy po skrajną prawicę wszyscy się
temu z radością poddają. Tak pomiatany (i słusznie)
politycznie Jean-Marie Le Pen jest równocześnie
podziwiany za mistrzostwo języka, wręcz
finezję w dopieszczaniu końcówek deklinacyjnych
i koniugacyjnych. Tego ludzie oczekują od
polityków, to się ceni i podoba. Dzisiejszy premier
Dominique de Villepin jest nie tylko autorem
książek, ale również prawie tysiącstronicowego
traktatu o poezji. Takimi atutami nasi politycy
jak dotąd, niestety, pochwalić się nie mogą
(są oczywiście wyjątki, ale nieliczne). […]
5. Jeszcze w 1975 r. Francuzi opublikowali ustawę
o stosowaniu języka francuskiego, która przedstawiona
jako ochrona konsumenta przewidywała
grzywny za stosowanie obcych słów w całym
sektorze publicznym, w tym także w ogłoszeniach
o spektaklach i programach radiowych czy
telewizyjnych. Francuzi mają swego rodzaju policję
językową, potężne stowarzyszenie DLF, do
obrony języka; komisja zajmuje się zwłaszcza
wynajdywaniem, wymyślaniem słów zastępczych
(bardziej rodzimych w brzmieniu) na wypieranie
obcych naleciałości. Walka ta obfituje w niemałe
zwycięstwa: Francuzi, chyba jedyni na świecie,
nie mówią komputer, lecz mają własne określenie:
ordinateur. Podobnie nie mówią software,
lecz logiciel, nie mówią też e-mail, ale couriel,
coś na kształt terminu, który i my w „Polityce”
chcieliśmy wprowadzić w polskim: „listel”,
czyli list elektroniczny, ale się nie przyjęło. Cóż,
nie stosowaliśmy kary grzywny.
6. Francuzi śmiali się z tych wysiłków wspieranych
paragrafem prawa, ale jednocześnie poddali
się tendencji zalecanej przez kolejne rządy i dzien-
nikarze, zwłaszcza w telewizji, dbają o przestrzeganie
prymatu francuszczyzny. Za to u nas media
coraz szerzej otwierają się na języki subkultur i polszczyznę
zwykłych Polaków – demokratyzujemy
się szybko i na potęgę. Jeszcze kilka lat temu znana
aktorka chciała wyjść ze studia telewizyjnego,
kiedy w jej obecności idol muzyki młodzieżowej
odezwał się niecenzuralnie. Dziś w mediach język
całkowicie potoczny miesza się z inteligenckim.
7. Profesor Walery Pisarek, honorowy przewodniczący
Rady Języka Polskiego przy Prezydium
Polskiej Akademii Nauk – gremium to stoi
na straży poprawności i czystości polszczyzny
– nie jest zachwycony obrotem spraw. – Brak
autorytetów pociąga za sobą uwiąd hierarchii
społecznej i wyczucia, co wypada, a czego nie
wypada robić. Amerykanizujemy się i amerykanizujemy
nasz językowy obyczaj, a zwłaszcza
słownictwo, do czego walnie przyczyniają się
nasze media.
8. Rada Języka Polskiego językiem nie rządzi,
nie ma prawa wydawać jakichś językowych
zezwoleń czy nakazów. Może za to wydawać
opinie na wniosek organów władzy państwowej
i służyć radą zwykłym obywatelom. Co poradziłaby
szczecinianom, gdyby poprosili ją o konsultację
w sprawie dziewczynki, którą rodzice
chcieli uszczęśliwić imionami: Unia Europa?
Powiedziałaby „nie” – i wyjaśniła po ojcowsku
[…]: „Rodzice powinni zdawać sobie sprawę z tego,
że nietypowe imię, a szczególnie takie imię,
które wywołuje skojarzenia z jakąś inną nazwą,
może przysparzać dziecku kłopotów i przykrości”.
Nasilenie naszych kontaktów z masową
kulturą globalnej wioski prowokuje do coraz
śmielszych pomysłów. A Ozzy (imię brytyjskiego
idola muzyczno-telewizyjnego)? Przykro
nam, ale znów „nie” – mówi Rada: „Jakąż mamy
gwarancję, że za 10 lat ktokolwiek będzie
pamiętał o tym muzyku, a dziecko pozostanie
z imieniem pamiątkowym jak stosunkowo liczne
kilkunastoletnie dziś Izaury. Czy chcecie,
Szanowni Rodzice, by na widok Waszej pociechy
dzieci w szkole wołały »Ozzy do kozy«?”.
9. Ale Rada wcale nie zawsze mówi „nie”. Na
imionach nasze wątpliwości, oczywiście, się nie
kończą. Odkąd przyszła do nas moda na grę
scrabble, jej fani bombardują Radę pytaniami
o rozciągliwość leksykalno-gramatyczną polszczyzny.
Tu głos zabrał sam urzędujący przewodniczący
prof. Andrzej Markowski, a Rada
podzieliła jego pogląd po plenarnej (!) dyskusji.
„Z językoznawczego punktu widzenia pytanie
o to, czy jakaś forma w języku występuje,
czy też nie, jest często nierozstrzygalne”.
[…]

10. To nie koniec problemów. Są też takie, które
rodzą się z łamania obowiązującej u nas ustawy
o ochronie języka ojczystego. Rada i jej pierwszy
szef profesor Walery Pisarek mieli w jej
uchwaleniu (1999 r.) walny udział. Polska wybrała
drogę francuską: postanowiła chronić język
ojczysty przepisami prawa. Problem nie jest
wyssany z palca językowych biurokratów. Wystarczy
poczytać instrukcje dołączane do wielu
towarów albo dokumenty wytwarzane w naszych
urzędach wszystkich szczebli. A prof. Pisarek
zaznacza, że gdy ktoś pyta, czy ktokolwiek respektuje
naszą ustawę o ochronie języka, można
mu odpowiedzieć: – Mało kto przestrzega też
ograniczeń z kodeksu drogowego, ale nikt przytomny
nie powiedziałby, że można z niego zrezygnować.
TEKST OPRACOWANY NA PODSTAWIE:
MAREK OSTROWSKI, ADAM SZOSTKIEWICZ,
SŁOWA NA CHWAŁĘ MOWY, „POLITYKA” 8/2006
© POLITYKA SP. PRACY, 2006
Zadanie 1. (1 pkt)
Co świadczy o tym, że już w epoce renesansu
troska o język narodowy była we Francji
częścią polityki państwa? (akapit 1.)
………………………………………………………………..……
……………………………………………………..………………
………………………………………………..……………………
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 2. (3 pkt)
Sformułuj trzy zadania wymienionych
w akapitach 2. i 5. instytucji, które zajmują
się we Francji ochroną języka.
………………………………………………………………..……
……………………………………………………..………………
………………………………………………..……………………
Zadanie 3. (1 pkt)
Wyjaśnij związek treści akapitu 2. z treścią
akapitu 3.
………………………………………………………………..……
……………………………………………………..………………
………………………………………………..……………………
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 4. (2 pkt)
Akapit 3. rozpoczyna się od zdania: „To akurat
w Polsce byłoby nie do pomyślenia”. Wyjaśnij,
co byłoby nie do pomyślenia i dlaczego.
………………………………………………………………..……
………………………………………………..……………………
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 5. (1 pkt)
Podaj przykład działania potwierdzającego
zainteresowanie Polaków odmianami języka
o ograniczonym zasięgu. (akapit 3.)
………………………………………………………………..……
………………………………………………..……………………
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 6. (1 pkt)
Co potwierdza, że „we Francji panuje [...]
zdrowy snobizm na najlepszy możliwy język”.
Odpowiedz na podstawie akapitu 4.
………………………………………………………………..……
………………………………………………..……………………
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 7. (1 pkt)
Z akapitu 4. wypisz dwa sformułowania
świadczące o tym, że autorzy nie tylko informują,
ale także wyrażają własne opinie i odczucia.
………………………………………………………………..……
……………………………………………………..………………
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 8. (1 pkt)
Na czym polega demokratyzacja polszczyzny,
o której mowa w akapicie 6.? Sformułuj
co najmniej jedno spostrzeżenie.
………………………………………………………………..……
…………………………………………………………..…………
………………………………………………..……………………
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 9. (1 pkt)
Wyjaśnij, na czym polega związek wypowiedzi
profesora Walerego Pisarka przytoczonej
w akapicie 7. z treścią akapitu 6.
………………………………………………………………..……
……………………………………………………..………………
………………………………………………..……………………
…………………………………………..…………………….......
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 10. (2 pkt)
Wskaż trzy zdania, które trafnie oddają
myśl profesora Walerego Pisarka wyrażoną
w akapicie 7.
1. Polszczyzna jest podatna na obce wpływy.
2. Media odgrywają pozytywną rolę w
ochronie języka polskiego.
3. W Polsce nie przestrzega się etykiety językowej.
3
4. W Polsce brak wzorca językowego, który
wszyscy by naśladowali.
5. Amerykanizacja jest korzystna dla kultury.
………………………………………………………………..……
Zadanie 11. (1 pkt)
Na podstawie akapitów 5. i 8. odpowiedz,
na czym polega zasadnicza różnica między
uprawnieniami francuskiej „policji językowej”
a uprawnieniami Rady Języka Polskiego.
………………………………………………………………..……
……………………………………………………..………………
………………………………………………..……………………
Zadanie 12. (1 pkt)
Wyjaśnij, w jakim celu w zakończeniu akapitu
5. autorzy przywołują słowa angielskie
i francuskie.
………………………………………………………………..……
……………………………………………………..………………
………………………………………………..……………………
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 13. (1 pkt)
Wyjaśnij, czego dotyczą opinie Rady Języka
Polskiego cytowane w akapicie 8.
………………………………………………………………..……
……………………………………………………..………………
………………………………………………..……………………
Zadanie 14. (1 pkt)
Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wypowiedzi
profesora Walerego Pisarka, która
kończy tekst.
1. W Polsce nie przestrzega się żadnych
przepisów.
2. Ustawa o ochronie języka polskiego jest
potrzebna.
3. Nikt nie będzie przestrzegał ustawy o
ochronie języka polskiego.
4. Nieprzestrzeganie ustawy o ochronie języka
polskiego powinno być karane.
…………………………………………..…………………….......
Zadanie 15. (2 pkt)
Z całego artykułu wypisz trzy terminy językoznawcze,
a następnie objaśnij jeden
z nich.
………………………………………………………………..……
…………………………………………..…………………….......
…………………………………………..…………………….......

4
Wybierz temat i napisz wypracowanie (co najmniej dwie strony,
tj. około 250 słów)
Temat 1.:
Porównaj wizerunek Boga oraz relacje między Bogiem a człowiekiem
w Pieśni XXV i w Trenie XVIII Jana Kochanowskiego.
Pieśń XXV (Księgi wtóre)
Jan Kochanowski
Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?
Kościół Cię nie ogarnie, wszędy pełno Ciebie:
I w otchłaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie.
Złota też, wiem, nie pragniesz, bo to wszytko Twoje,
Cokolwiek na tym świecie człowiek mieni swoje 1.
Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.
Tyś pan wszytkiego świata, Tyś niebo zbudował
I złotymi gwiazdami ślicznieś uhaftował.
Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi
I przykryłeś jej nagość zioły rozlicznemi.
Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi,
A zamierzonych granic przekroczyć się boi.
Rzeki wód nieprzebranych wielką hojność mają,
Biały dzień a noc ciemna swoje czasy znają.
Tobie k woli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi,
Tobie k woli w kłosianym wieńcu Lato chodzi.
Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa,
Potym do gotowego gnuśna Zima wstawa.
Z Twej łaski nocna rosa na mdłe 2 zioła padnie,
A zagorzałe 3 zboża deszcz ożywia snadnie.
Z Twoich rąk wszelkie źwierzę patrza swej żywności,
A Ty każdego żywisz z Twej szczodrobliwości.
Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.
Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi,
Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi.
______________________________
1 mieni swoje – nazywa swoim
2 mdłe – omdlałe wskutek suszy
3 zagorzałe – spalone przez słońce
JAN KOCHANOWSKI, PIEŚNI,
ZAKŁAD NARODOWY IM. OSSOLIŃSKICH
– WYDAWNICTWO, WROCŁAW 1970
Część II
– pisanie własnego tekstu w związku
z tekstem literackim zamieszczonym w arkuszu
Tren XVIII
Jan Kochanowski
My, nieposłuszne, Panie, dzieci Twoje,
W szczęśliwe czasy swoje
Rzadko Cię wspominamy,
Tylko rozkoszy zwykłych 1 używamy.
Nie baczym, że to z Twej łaski nam płynie,
A także prędko minie,
Kiedy po nas wdzięczności
Nie uznasz, Panie, za Twe życzliwości.
Miej nas na wodzy 2, niech nas nie rozpycha 3
Doczesna rozkosz licha 4!
Niechaj na Cię pomniemy 5
Przynamniej w kaźni 6, gdy w łasce nie chcemy!
Ale ojcowskim nas karz obyczajem,
Boć przed Twym gniewem stajem 7
Tak, jako śnieg niszczeje,
Kiedy mu słońce niebieskie dogrzeje.
Zgubisz nas prędko, wiekuisty Panie,
Jeśli nad nami stanie 8
Twa ciężka Boska ręka;
Sama niełaska jest nam sroga męka.
Ale od wieku Twoja lutość 9 słynie,
A pierwej świat zaginie,
Niż Ty wzgardzisz pokornym,
Chocia był długo przeciw Tobie spornym 10.
Wielkie przed Tobą są występy 11 moje,
Lecz miłosierdzie Twoje
Przewyższa wszytki złości.
Użyj dziś, Panie, nade mną litości!
_________________________________
1 zwykłych – do których przywykliśmy
2 miej nas na wodzy – trzymaj nas krótko
3 rozpycha – tu: czyni zbyt pewnymi siebie, pysznymi
4 licha – marna, przemijająca
5 na Cię pomniemy – pamiętamy o Tobie
6 w kaźni – wtedy, gdy nas karzesz
7 stajem – stopniejemy
8 nad nami stanie – tu: zawiśnie nad nami
9 lutość – litość
10 spornym – nieposłusznym
11 występy – występki, przewinienia
JAN KOCHANOWSKI, TRENY,
ZAKŁAD NARODOWY IM. OSSOLIŃSKICH
– WYDAWNICTWO, WROCŁAW 1999

Temat 2.:
Rola lektur w życiu bohatera literackiego.
W pracy na ten temat zawrzyj wnioski z analizy
fragmentów Lalki Bolesława Prusa i Innego
świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Jako kontekst, wykorzystaj wiedzę o Wokulskim
i Kostylewie.
Bolesław Prus Lalka (fragment)
Wzrok jego machinalnie padł na stół, gdzie leżał
niedawno kupiony Mickiewicz.
„Ile ja to razy czytałem!...” – westchnął, biorąc
książkę do ręki.
Książka otworzyła się sama i Wokulski przeczytał:
„Zrywam się, biegnę, składam na pamięć wyrazy,
którymi mam złorzeczyć okrucieństwu
twemu, składane, zapomniane już po milion
razy... Ale gdy ciebie ujrzę, nie pojmuję, czemu
znowu jestem spokojny, zimniejszy nad
głazy, aby goreć na nowo, milczeć po dawnemu...”.
– Teraz już wiem, przez kogo jestem tak zaczarowany...
Uczuł łzę pod powieką, lecz pohamował się
i nie splamiła mu twarzy.
– Zmarnowaliście życie moje... Zatruliście dwa
pokolenia!... – szepnął. – Oto skutki waszych
sentymentalnych poglądów na miłość.
Złożył książkę i cisnął nią w kąt pokoju, aż
rozleciały się kartki.
Książka odbiła się od ściany, spadła na umywalnię
i ze smutnym szelestem stoczyła się na
podłogę.
„Dobrze ci tak! tam twoje miejsce... – myślał
Wokulski. – Bo któż to miłość przedstawiał mi
jako świętą tajemnicę? Kto nauczył mnie gardzić
codziennymi kobietami, a szukać niepochwytnego
ideału?… Miłość jest radością
świata, słońcem życia, wesołą melodią w pustyni,
a ty co z niej zrobiłeś?… Żałobny ołtarz, przed
którym śpiewają się egzekwie nad zdeptanym
sercem ludzkim!”.
Wtem nasunęło mu się pytanie:
„Jeżeli poezja zatruła twoje życie, to któż zatruł
ją samą? I dlaczego Mickiewicz, zamiast
śmiać się i swawolić jak francuscy pieśniarze,
umiał tylko tęsknić i rozpaczać?
Bo on, tak jak ja, kochał pannę wysokiego urodzenia,
która mogła stać się nagrodą nie rozumu,
nie pracy, nie poświęceń, nawet nie geniuszu,
ale... pieniędzy i tytułu...”.
– Biedny męczenniku! – szepnął Wokulski.
– Tyś oddał narodowi, coś miał najlepszego; lecz
cóżeś winien, że przelewając w niego własną
duszę, razem z nią przelałeś cierpienia, jakimi
nasycali ciebie? To oni są winni twoim, moim
i naszym nieszczęściom...”.
Podniósł się z fotelu i ze czcią zebrał porozdzierane
kartki.
„Nie dość, że byłeś umęczony przez nich, ale
jeszcze miałbyś odpowiadać za ich występki?...
To oni winni, oni, że twoje serce, zamiast śpiewać,
jęczało jak dzwon rozbity”.
BOLESŁAW PRUS, LALKA,
ZAKŁAD NARODOWY IM. OSSOLIŃSKICH
– WYDAWNICTWO, WROCŁAW 1991
Gustaw Herling-Grudziński Inny świat
(fragmenty)
Kostylew miał 24 lata, gdy z polecenia partii
opuścił politechnikę w Moskwie i wstąpił do Akademii
Morskiej we Władywostoku. […] Ojciec,
umierając, nakazał mu wierność matce i „wielkiemu
dziełu Rewolucji Październikowej”. Kostylew
zbyt głęboko wrósł był od dzieciństwa
w atmosferę komunizmu, by przypuszczać, że
może jeszcze istnieć na świecie coś trzeciego. […]
Z „politgramoty” dowiedział się, że prawdziwe
cierpienie istnieje tylko na Zachodzie, zapalił
się więc do myśli o rewolucji światowej. […]
Na marginesie swoich studiów politechnicznych
i zajęć partyjnych potrafił w ciągu czterech
lat nauczyć się na kursach wieczorowych francuskiego
na tyle, aby móc swobodnie czytać. […]
Na drugim roku studiów w Akademii Morskiej
Kostylew znalazł we Władywostoku małą
wypożyczalnię prywatną, a w niej parę zniszczonych
książek francuskich: Balzaca, Stendhala,
Wychowanie sentymentalne Flauberta, Spowiedź
dziecięcia wieku Musseta i Adolfa Constanta.
Nie spodziewał się po nich niczego nadzwyczajnego
– chciał się tylko „poćwiczyć w języku”.
Świat, jaki mu otworzyły, przeszedł jednak
wszystkie jego oczekiwania – był podobny
do bajki. Kostylew żył odtąd w stanie ciągłego
podniecenia. Czytał po nocach, zaniedbał się
w nauce, opuścił parę zebrań partyjnych, zamknął
się w sobie i odwrócił się od najbliższych
przyjaciół. Wiele razy próbował mi potem wytłumaczyć,
jakie uczucie wywołało w nim to odkrycie
literatury francuskiej.
– Byłem chory na tęsknotę za czymś nieokreślonym
– opowiadał […] – odetchnąłem innym
powietrzem, jak człowiek, który nie wiedząc
o tym, dusił się przez całe życie. Zrozum, nie
chodzi o fakty; ostatecznie wszędzie na świecie
ludzie kochają się, umierają, bawią, intrygują
i cierpią. Chodzi o atmosferę. Wszystko, co czytałem,
działo się jak gdyby w klimacie podzwrotnikowym,
gdy ja żyłem od urodzenia w lodowatej
pustce… […]
5
Jeżeli kiedykolwiek poczułem tylko na krótko,
czym jest wolność, to właśnie wtedy, kiedy
czytałem książki francuskie od starego Bergera.
Byłem jak okręt uwięziony wśród lodów i nie
dziw się, że próbowałem się z nich wyłamać na
ciepłe wody. […]
Miał do Zachodu stosunek nawróconego neofity,
który błądzenie w dawnej wierze przypisuje
sprzysiężeniu kłamstwa i perfidii zazdrosnych
kapłanów. Odsunął się od partii, nie zawahał się
nawet złożyć części winy za służenie fałszywym
bogom na barki matki. Któregoś dnia zapomniał
się w dyskusji z kolegami i wybuchnął:
„Wyzwolić Zachód! Od czego? Od takiego życia,
jakiego myśmy nigdy nie oglądali na oczy!”.
Zapanowała martwa cisza, ale ten drobny incydent
poszedł chwilowo w niepamięć.
W roku 1937 właściciel prywatnej wypożyczalni
książek – stary Niemiec nadwołżański,
Berger – został aresztowany, a w parę tygodni
potem pociągnął za sobą Kostylewa. […]
W styczniu 1939 roku Kostylewa odesłano
z wyrokiem dziesięcioletnim do obozu kargopolskiego.
[…]
Praca fizyczna złamała go i poniżyła do tego
stopnia, że nie było rzeczy, której by nie zrobił
dla zdobycia dodatkowego kawałka chleba. Znienawidził
współwięźniów i uważał ich odtąd za
swoich naturalnych wrogów. Byłby może stoczył
się jeszcze niżej, na samą krawędź największej
zbrodni, jakiej dokonać może człowiek
wart tego imienia w obozie – zbrodni donosu
– gdyby przypadek nie podsunął mu jednej
z książek, którą czytał niegdyś na wolności we
Władywostoku. Kostylew odczytał ją na nowo,
płacząc jak dziecko, które odnalazło w ciemności
rękę matki. Tak oto po raz drugi zrozumiał,
że go oszukano.
GUSTAW HERLING-GRUDZIŃSKI, INNY ŚWIAT:
ZAPISKI SOWIECKIE,
CZYTELNIK, WARSZAWA 1989
Arkusz II
Wybierz temat i napisz wypracowanie (co
najmniej dwie strony, tj. około 250 słów)
Temat 1.:
Dwa sposoby przedstawienia antycznego mitu.
Dokonaj analizy i interpretacji porównawczej
fragmentu książki Tadeusza Zielińskiego
Starożytność bajeczna i wiersza Wisławy
Szymborskiej Wywiad z Atropos.

6
Tadeusz Zieliński Starożytność bajeczna
(fragment)
W niedostępnej dla wzroku ludzkiego siedzibie
Matki-Ziemi zasiadają jej córki, trzy odwieczne
prządki, trzy Mojry, potężne boginie
losu. Kiedy rodzi się człowiek, pierwsza, Kloto,
wyciąga ze swej przędzy nić jego żywota.
Druga, Lachesis, prowadzi dalej jej pracę, łącząc
z tą nicią inne, to złote, to czarne. Warczy
wrzeciono, życie człowieka ciągnie się
przez bóle, przez radości, dopóki trzecia, Atropos,
nie rozetnie nici swymi nożycami. Wówczas
następuje jego śmierć. Praca ta jest tajemnicza;
wie o niej tylko Matka-Ziemia oraz
Apollo od czasu, gdy założył swą wyrocznię
w Delfach. Przez niego też ludzie dowiadują
się o czekającym ich losie, o ile uważa on za
potrzebne go odsłonić.
Zdarza się jednak, że same Mojry zjawiają się
ludziom z ostrzeżeniem; o takim właśnie wypadku
chcę tu opowiedzieć.
Idąc od Parnasu na zachód, przechodzimy
przez górzysty kraj zwany Etolią. Zachodnią jej
granicę stanowi największa rzeka Grecji środkowej,
Acheloos. W pobliżu zaś Acheloosu leżą
oba najznaczniejsze miasta Etolii, Pleuron
i Kalidon.
W tym właśnie Kalidonie mieszkał król Ojneus
z królową Alteą. Żyli w miłości i zgodzie
i doczekali wreszcie wielkiej radości, narodzin
syna. Zaprosili krewnych i przyjaciół, wyprawili
wesołe »amfidromie« chłopca (jak gdyby
nasze chrzciny) i dali mu na imię Meleager.
Siedzi Altea w komnacie przed ogniskiem;
obok niej, na miękkiej poduszce w tarczy ojcowskiej
drzemie mały Meleager; matka siedzi
i wpatruje się w ukochanego synka. Dzień był
chłodny i ogień wesoło płonął na kominku. Słońce
zdążyło już zajść; ogień, to wybuchając, to
jakby się chowając, rzucał nierówne światło na
ściany komnaty. Cienie zjawiają się i nikną; dokoła
nie ma nikogo; byłoby strasznie, gdyby nie
owo szczęście w mocnej tarczy dzielnego ojca.
Nagle Altea widzi przed sobą trzy niewiasty nadludzkiego
wzrostu i nadludzkiej, choć surowej
piękności. Czyż to są również cienie? Nie, nie
znikają, widzi je wyraźnie.
– Ciesz się, królowo – mówi pierwsza – twój
Meleager będzie najpiękniejszym młodzieńcem
w całej Helladzie. – Ciesz się, królowo – mówi
druga – będzie on najpotężniejszym rycerzem
w całej Helladzie. – Tak – dodała trzecia grobowym
głosem – jeżeli dożyje; lecz los przeznaczył
mu śmierć, gdy tylko dopali się to polano
na twym ognisku.
Powiedziały i znikły.
Tadeusz Zieliński, Starożytność bajeczna,
WYDAWNICTWO „ŚLĄSK”, KATOWICE 1988
Wisława Szymborska Wywiad z Atropos
Pani Atropos?
Zgadza się, to ja.
Z trzech córek Konieczności
ma Pani w świecie opinię najgorszą.
Gruba przesada, moja ty poetko.
Kloto przędzie nić życia,
ale ta nić jest wątła,
nietrudno ją przeciąć.
Lachezis prętem wyznacza jej długość.
To nie są niewiniątka.
A jednak w rękach Pani są nożyce.
Skoro są, to robię z nich użytek.
Widzę, że nawet teraz, kiedy rozmawiamy…
Jestem pracoholiczką, taką mam naturę.
Czy nie czuje się Pani zmęczona, znudzona,
senna przynajmniej nocą? Nie, naprawdę nie?
Bez urlopów, weekendów, świętowania świąt,
czy choćby małych przerw na papierosa?
Byłyby zaległości, a tego nie lubię.
Niepojęta gorliwość.
I znikąd dowodów uznania,
nagród, wyróżnień, pucharów, orderów?
Bodaj dyplomów oprawionych w ramki?
Jak u fryzjera? Dziękuję uprzejmie.
Czy ktoś Pani pomaga, jeśli tak to kto?
Niezły paradoks – właśnie wy, śmiertelni.
Dyktatorzy przeróżni, fanatycy liczni.
Choć nie ja ich popędzam.
Sami się garną do dzieła.
Pewnie i wojny muszą Panią cieszyć,
bo duża z nich wyręka.
Cieszyć? Nie znam takiego uczucia.
I nie ja do nich wzywam,
nie ja kieruję ich biegiem.
Ale przyznaję: głównie dzięki nim
mogę być na bieżąco.
Nie szkoda Pani nitek przeciętych zbyt
krótko?
Bardziej krótko, mniej krótko –
to tylko dla was różnica.
A gdyby ktoś silniejszy chciał pozbyć się Pani
i spróbował odesłać na emeryturę?
Nie zrozumiałam. Wyrażaj się jaśniej.
Spytam inaczej: ma Pani Zwierzchnika?
...Proszę o jakieś następne pytanie.
Nie mam już innych.
W takim razie żegnam.
A ściślej rzecz ujmując…
Wiem, wiem. Do widzenia.
WISŁAWA SZYMBORSKA, DWUKROPEK,
WYDAWNICTWO A5, KRAKÓW 2005
Temat 2.:
Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Tadeusza
Różewicza bez.
Tadeusz Różewicz bez
największym wydarzeniem
w życiu człowieka
są narodziny i śmierć
Boga
ojcze Ojcze nasz
czemu
jak zły ojciec
nocą
bez znaku bez śladu
bez słowa
czemuś mnie opuścił
czemu ja opuściłem
Ciebie
życie bez boga jest możliwe
życie bez boga jest niemożliwe
przecież jako dziecko karmiłem się
Tobą
jadłem ciało
piłem krew
może opuściłeś mnie
kiedy próbowałem otworzyć
ramiona
objąć życie
lekkomyślny
rozwarłem ramiona
i wypuściłem Ciebie
a może uciekłeś
nie mogąc słuchać
mojego śmiechu
Ty się nie śmiejesz
a może pokarałeś mnie
małego ciemnego za upór
za pychę
za to
że próbowałem stworzyć
nowego człowieka
nowy język
opuściłeś mnie bez szumu
skrzydeł bez błyskawic
jak polna myszka
jak woda co wsiąkła w piach
zajęty roztargniony
nie zauważyłem twojej ucieczki
twojej nieobecności
w moim życiu
życie bez boga jest możliwe
życie bez boga jest niemożliwe
TADEUSZ RÓŻEWICZ, PŁASKORZEŹBA,
WYDAWNICTWO DOLNOŚLĄSKIE,
WROCŁAW 1991

Nr
zadania
Model odpowiedzi
i schemat oceniania
arkusz I – część I
Zadanie sprawdzające rozumienie czytanego tekstu Słowa na chwałę mowy.
Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać różną formę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec
modelu. Oceniając pracę ucznia, należy stosować punktację z modelu.
Uwaga: Za pełną odpowiedź przyznaje się maksymalną liczbę punktów, za niepełną – wskazaną w rubryce „punkty cząstkowe”. Nie przyznaje się
połówek punktów. Za brak odpowiedzi lub odpowiedź błędną nie przyznaje się punktów.
Odpowiedzi Maksymalna
liczba
1. Co świadczy o tym, że już w epoce renesansu troska o
język narodowy była we Francji częścią polityki
państwa? Odpowiedz na podstawie akapitu 1.
Wydanie w 1539 r. przez Franciszka I edyktu,
nakazującego posługiwanie się językiem francuskim
zamiast łaciną w sądach i urzędach.
2. Sformułuj 3 zadania wymienionych w akapitach 2. i 5.
instytucji, które zajmują się we Francji ochroną języka.
Na przykład:
– opracowywanie słownika języka francuskiego;
– oczyszczanie języka z regionalizmów, dialektyzmów,
elementów niepożądanych;
– walka z używaniem obcych słów w instytucjach
publicznych;
– tworzenie neologizmów zastępujących zapożyczenia.
3. Wyjaśnij związek treści akapitu 2. z treścią akapitu 3.
Treść akapitu 3. jest przeciwstawiona treści akapitu 2.
Punkty
cząstkowe
punktów
1 0
3
(1
za wymienienie
jednego
zadania)
2, 1
1 0
7

8
4. Akapit 3. rozpoczyna się od zdania: „To akurat w
Polsce byłoby nie do pomyślenia”. Wyjaśnij, co byłoby
nie do pomyślenia i dlaczego.
Nie do pomyślenia byłoby w Polsce usuwanie z języka
regionalizmów lub dialektyzmów, ponieważ ludzie
są dumni z lokalnych odrębności.
5. Na podstawie akapitu 3. podaj przykład działania, które
świadczy o tym, że w Polsce istnieje zainteresowanie
odmianami języka o ograniczonym zasięgu.
Na przykład:
– przekłady świętych tekstów chrześcijaństwa na gwarę,
np. góralską, śląską;
– przekłady świętych tekstów na język hip-hopu.
6. Co potwierdza, że „we Francji panuje […] zdrowy
snobizm na najlepszy możliwy język”.
Na przykład:
– politycy piszą książki (są także ludźmi pióra);
– język polityków jest wzorem poprawności
gramatycznej i starannej wymowy.
7. Z akapitu 4. wypisz dwa sformułowania świadczące
o tym, że autorzy nie tylko informują, ale także
wyrażają własne opinie i odczucia.
Na przykład:
– „to wprost niewiarygodne”;
– „i słusznie”;
– „niestety, pochwalić się nie mogą”;
– „są oczywiście wyjątki”.
8. Na czym polega demokratyzacja polszczyzny, o której
mowa w akapicie 6.? Sformułuj co najmniej jeden
wniosek.
Na przykład:
– na wprowadzaniu do mediów języka subkultur;
– na wprowadzaniu do mediów języka potocznego; – na
wprowadzaniu do mediów wyrazów niecenzuralnych.
2
1
(1 za
odpowiedź na
pytanie o to, co
byłoby nie do
pomyślenia,
1 za odpowiedź
na pytanie o to,
dlaczego
byłoby to nie
do pomyślenia)
1 0
1 0
1
1
0
0

9. Wyjaśnij, na czym polega związek wypowiedzi profesora
Walerego Pisarka przywołanej w akapicie 7. z treścią
akapitu 6.
Profesor Pisarek wyraża się krytycznie o zjawiskach
opisanych w akapicie 6. (w związku z tzw.
demokratyzacją polszczyzny).
10. Wskaż trzy zdania, które trafnie oddają myśl profesora
Walerego Pisarka zacytowaną w akapicie 7.
1. Polszczyzna jest podatna na obce wpływy.
2. Media odgrywają pozytywną rolę w ochronie
języka polskiego.
3. W Polsce nie przestrzega się etykiety językowej.
4. W Polsce brak wzorca językowego, który wszyscy
by naśladowali.
5. Amerykanizacja jest korzystna dla kultury.
1., 3., 4.
11. Na podstawie akapitów 5. i 8. odpowiedz, na czym
polega zasadnicza różnica między uprawnieniami
francuskiej „policji językowej” a uprawnieniami
Rady Języka Polskiego.
We Francji można ukarać grzywną za złamanie ustawy
o języku. Rada Języka Polskiego nie ma takich
uprawnień, nie może karać ani nakazywać, może
jedynie doradzać.
12. Wyjaśnij, w jakim celu w zakończeniu akapitu 5.
autorzy przywołują słowa angielskie i francuskie.
Na przykład:
– aby pokazać, że Francuzi skutecznie walczą
z zapożyczeniami;
– aby pokazać, że Francuzi jako jedyni zastąpili
anglojęzyczne internacjonalizmy francuskimi
odpowiednikami.
13. Wyjaśnij, czego dotyczą opinie Rady Języka Polskiego
cytowane w akapicie 8.
Cytowane opinie Rady Języka Polskiego dotyczą
kwestii nadawania dzieciom nietypowych
(dziwacznych) imion.
1 0
2
(1 za dwa
poprawne
wskazania, 2 za
trzy poprawne
wskazania)
1
1
1 0
0
1 0
14. Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wypowiedzi 1 0
9

10
14. Wskaż zdanie najlepiej oddające sens wypowiedzi
profesora Walerego Pisarka, która kończy tekst.
1. W Polsce nie przestrzega się żadnych przepisów.
2. Ustawa o ochronie języka polskiego jest potrzebna.
3. Nikt nie będzie przestrzegał ustawy o ochronie języka
polskiego.
4. Nieprzestrzeganie ustawy o ochronie języka polskiego
powinno być karane.
2.
15. Z całego artykułu wypisz trzy terminy językoznawcze,
a następnie objaśnij jeden z nich.
Na przykład:
Na przykład:
– dialektyzmy,
– regionalizmy,
– dialekt,
– gwara,
– tryby,
– końcówki deklinacyjne,
– końcówki koniugacyjne.
Model odpowiedzi i schemat oceniania
Temat 1.:
Porównaj wizerunek Boga oraz relacje między Bogiem a człowiekiem
w Pieśni XXV i w Trenie XVIII Jana Kochanowskiego.
I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów)
1. Wstępne określenie istoty podobieństwa między utworami 0–1
Na przykład:
a) każdy z tych utworów jest zwrotem do Boga (ten sam adresat),
b) każdy z tych utworów przypomina modlitwę.
2. Rozpoznanie nadawcy w każdym z tekstów 0–2
Na przykład:
a) w obu tekstach dominuje „my” liryczne (podmiot zbiorowy, pierwsza
osoba liczby mnogiej),
b) w Pieśni XXV człowiek wychwalający Boga za dzieło stworzenia
(wypowiadający się w imieniu wszystkich ludzi),
arkusz I – część II
arkusz I – część II
2
(1 za
wypisanie
trzech
terminów
językoznawczych,
1 za
sformułowanie
definicji
jednego
z nich)
razem 20
1 0
c) w Trenie XVIII człowiek korzący się przed Bogiem (wypowiadający
się w imieniu grzeszników).
3. Wizerunek Boga w Pieśni XXV 0–5
Na przykład:
a) dobroczyńca człowieka,
b) artysta, twórca pięknego i harmonijnego świata,
c) władca świata,
d) wszechobecny i wszechmocny,
e) nieśmiertelny,
f) łaskawy, dobry,
g) opiekun świata i człowieka.
4. Wizerunek Boga w Trenie XVIII 0–5
Na przykład:
a) Bóg – ojciec,
b) okazujący gniew i niełaskę, by upomnieć grzeszników,
1

c) karzący, ale łagodnie,
d) dawca szczęścia ludzkiego,
e) życzliwy ludziom,
f) miłosierny dla grzeszników.
5. Człowiek wobec Boga w Pieśni XXV 0–4
Na przykład:
a) wdzięczny Bogu za otrzymane dary,
b) oddaje się pod opiekę Boga (prosi Boga o opiekę),
c) okazuje szacunek,
d) pokorny – „niska ziemia”,
e) pełen podziwu dla stworzonego przez Boga świata.
6. Człowiek wobec Boga w Trenie XVIII 0–4
Na przykład:
a) „nieposłuszne” dziecko Boże – grzesznik,
b) zapomina o Bogu, zwłaszcza w chwilach pomyślności,
c) niewdzięczny,
d) cierpi z powodu niełaski,
e) wraca do Boga w chwilach niepowodzeń,
f) pokorny,
g) prosi o litość (łaskę, łagodną karę),
h) źródłem nadziei jest dla niego Boże miłosierdzie.
7. Podsumowanie 4
Pełne
Na przykład: wskazanie podobieństw i różnic dotyczących wizerunku
Boga oraz relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach. Interpretacja
podobieństw i różnic w kontekście, np. biograficznym, historycznoliterackim.
Częściowe 2
Na przykład: wskazanie podobieństw i różnic dotyczących wizerunku
Boga i relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach.
Próba podsumowania 1
Na przykład: lakoniczne stwierdzenie różnic dotyczących wizerunku
Boga i relacji między Bogiem a człowiekiem w obu utworach.
II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały
punkty za rozwinięcie tematu
– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu,
spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja
w układzie graficznym, 5
– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne
wyodrębnienie głównych części, 3
– wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli,
na ogół spójna. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
III. STYL (maksymalnie 5 punktów)
– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą
wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 5
– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny;
wystarczająca leksyka, 3
– na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona
składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 12
– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia,
słownictwo, frazeologia i fleksja, 9
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja,
w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia, 6
11
– język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych,
słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych, 3
– język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych,
licznych błędów składniowych, słownikowych i frazeologicznych. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty)
– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy); 3
– poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia);
na ogół poprawna interpunkcja; 2
– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);
interpunkcja niezakłócająca komunikacji
(mimo różnych błędów). 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0–4
Temat 2.:
Rola lektur w życiu bohatera literackiego. W pracy na ten temat
zawrzyj wnioski z analizy fragmentów Lalki Bolesława Prusa i Innego
świata Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Jako kontekst, wykorzystaj
wiedzę o Wokulskim i Kostylewie.
I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów)
Fragment powieści Lalka
1. Rozpoznanie wstępne 0–1
Na przykład:
a) fragment dotyczy wpływu poezji Mickiewicza na Wokulskiego,
b) mówi bohater,
c) sytuacja – Paryż, po nieporozumieniu z panną Izabelą.
2. Rola poezji Mickiewicza w życiu Wokulskiego 0–7
Na przykład:
a) poezje Mickiewicza wielokrotnie czytane,
b) budzą wzruszenie,
c) Wokulski oskarża poezję romantyczną o to, że przez nią zmarnował
swoje życie,
d) interpretacja gestu odrzucenia książki,
e) Wokulski utożsamia się z cierpiącym z miłości Mickiewiczem,
f) obaj, Mickiewicz i Wokulski, cierpią z powodu stosunków społecznych
(liczą się pieniądze i tytuł, a nie uczucia),
g) utwory Mickiewicza ukształtowały poglądy bohatera na miłość i kobiety:
h) miłość – tajemnica,
i) odrzucenie zwykłych kobiet,
j) poszukiwanie ideału (idealizacja kobiety),
k) utożsamienie miłości z cierpieniem.
3. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstu 0–2
Na przykład:
a) postępowanie Wokulskiego potwierdza, że kocha jak romantyk (przykłady
poświęcenia dla ukochanej: z narażeniem życia zdobywa majątek,
pojedynkuje się, podporządkowuje ukochanej własne życie),
b) długo nie dostrzega prawdziwego oblicza Izabeli – bolesne rozczarowanie,
próba samobójcza,
c) zachowuje godność – odrzuca fałszywą kobietę.
Fragment Innego świata
4. Rozpoznanie wstępne 0–1
Na przykład:
a) mówi głównie narrator (relacjonuje opowieść Kostylewa),
b) relacja zasłyszana w łagrze.

12
5. Kim był bohater 0–2
Na przykład:
a) młody komunista,
b) człowiek ideowy,
c) przekonany o cierpieniu na Zachodzie,
d) myślał o potrzebie światowej rewolucji.
6. Jak zmieniło się jego życie pod wpływem lektur 0–6
Na przykład:
a) zmiana pod wpływem lektury francuskich powieści w oryginale,
b) zmiana trybu życia (zaniedbanie nauki, pracy partyjnej, przyjaciół),
c) fascynacja powieściowym światem,
d) poczucie wolności,
e) dostrzeżenie kontrastu między światem Zachodu a własnym,
f) fascynacja Zachodem,
g) poczucie oszukania,
h) zniechęcenie do komunizmu,
i) nieostrożne i buntownicze słowa bohatera (efekt lektur) jedną z przyczyn
aresztowania,
j) duchowe, moralne odrodzenie bohatera w obozie dzięki lekturze.
7. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstu 0–2
Na przykład:
a) bohater po aresztowaniu zostaje poddany nieludzkiemu śledztwu,
b) w obozie świadomie unika pracy dla komunistów dzięki temu, że dokonuje
samookaleczenia,
c) nawet w obozie żyje w świecie książek.
8. Podsumowanie 4
Pełne
Na przykład: spostrzeżenie, że lektury w istotny sposób wpłynęły na
życie obu bohaterów. Osobowość Wokulskiego ukształtowały, osobowość
Kostylewa zmieniły. Wokulski przez literaturę romantyczną ponosi życiową
klęskę, ponieważ hołduje fałszywym wyobrażeniom o miłości. Kostylew
dzięki książkom wyzwala się z fałszywych wyobrażeń o rzeczywistości,
w której żyje, buntuje się przeciw systemowi. Fizycznie przegrywa,
ale odnosi moralne zwycięstwo.
Częściowe 2
Na przykład: spostrzeżenie, że lektury w istotny sposób wpłynęły na
życie obu bohaterów. Osobowość Wokulskiego ukształtowały, osobowość
Kostylewa zmieniły.
Próba podsumowania 1
Na przykład: lakoniczne stwierdzenie, że lektury w istotny sposób wpłynęły
na życie obu bohaterów.
Temat 1.:
Dwa sposoby przedstawienia antycznego mitu. Dokonaj analizy i interpretacji
porównawczej fragmentu książki Tadeusza Zielińskiego Starożytność
bajeczna i wiersza Wisławy Szymborskiej Wywiad z Atropos.
I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 26 punktów)
1. Określenie istoty podobieństwa między tekstami:
oba teksty dotyczą mitu o przeznaczeniu (losie) człowieka 0–1
2. Ukształtowanie wypowiedzi we fragmencie książki
Tadeusza Zielińskiego 0–5
II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały
punkty za rozwinięcie tematu.
– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu,
spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja
w układzie graficznym, 5
– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne
wyodrębnienie głównych części, 3
– wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli,
na ogół spójna. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
III. STYL (maksymalnie 5 punktów)
– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą
wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 5
– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny;
wystarczająca leksyka, 3
– na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona
składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 12
– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia,
słownictwo, frazeologia i fleksja, 9
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja,
w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia, 6
– język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych,
słownikowych, frazeologicznych i fleksyjnych, 3
– język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych,
licznych błędów składniowych, słownikowych i frazeologicznych. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty)
– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy); 3
– poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); /
na ogół poprawna interpunkcja; 2
– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);
interpunkcja niezakłócająca komunikacji (mimo różnych błędów). 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0–4
Model odpowiedzi i schemat oceniania
arkusz II
arkusz II
Na przykład:
a) opowiadanie,
b) połączenie narracji z dialogiem,
c) narrator ujawnia się jako „opowiadacz”, człowiek z kręgu chrześcijaństwa
(wzmianka o chrzcinach),
d) baśniowy charakter opowiadania:
e) wprowadzenie w topografię miejsca,
f) opowiadanie o postaciach niezwykłych, tajemniczych oraz bohaterach
ludzkich z rodu królewskiego,
g) budowanie atmosfery tajemniczości (ciemność, gra światła),
h) narracja: język literacki, kunsztowny (urozmaicona składnia),
nieznacznie archaizowany („odwieczny”, „żywot”, „komnata”).

3. Ukształtowanie wypowiedzi w wierszu Szymborskiej
Wywiad z Atropos 0–5
Na przykład:
a) naśladowanie popularnego gatunku publicystycznego,
b) dialog,
c) uczestnicy dialogu: Mojra Atropos oraz poetka w roli osoby przeprowadzającej
wywiad,
d) język dostosowany do współczesnej formy publicystycznej oraz realiów
świata przedstawionego:
e) elementy należące do języka potocznego, np. sformułowania „gruba
przesada”, „być na bieżąco”, zdania urwane,
f) słowa i sformułowania współczesne, np. „pracoholiczka”, „weekendy”,
„odesłać na emeryturę”, „zwierzchnik”, „proszę o […] następne pytanie”
(rodzaj cytatu z wywiadów),
g) rzeczywistość wykreowana, nierealistyczna (rozmowa z postacią mityczną).
4. Odczytanie sensów przywołanego tekstu
Tadeusza Zielińskiego 0–4
Na przykład:
a) Mojry – boginie losu (przeznaczenia),
b) funkcje i atrybuty: nić, wrzeciono, nożyce,
c) opis wyglądu sióstr wskazuje na ich boskie pochodzenie (potężne,
niezwykły wzrost, niezwykłe piękno, groźne – „grobowy głos” Atropos),
d) Mojry decydują o losie człowieka,
e) interpretacja metafory złotych i czarnych nici łączonych przez Lachezis
z nicią żywota – w życiu ludzkim przeplatają się dobre i złe chwile,
f) Mojry znają przyszłość,
g) wizja losu ludzkiego ukazana w realiach antycznej Grecji.
5. Odczytanie sensów utworu Szymborskiej 0–5
Na przykład:
a) Mojry jako personifikacje ludzkiego losu (przeznaczenia) – Atropos
to jedna z trzech córek Konieczności, siostra Lachezis i Kloto,
b) typowe atrybuty i czynności postaci mitycznych,
c) wprowadzenie postaci mitycznej w realia współczesnego świata,
d) wskazanie współczesnych realiów, np. urlopy, weekendy, przerwy
na papierosa, dyplomy w ramkach, emerytura, zwierzchnik,
e) Atropos (co najmniej trzy cechy) – budzi największy strach, bo
ostatecznie decyduje o ludzkim życiu, jest pracoholiczką, nie jest zdolna
do żadnych uczuć, ani do radości, ani do żalu, nikt nie ma nad nią
władzy,
f) odczytanie na podstawie portretu Atropos wizji ludzkiego losu: nieubłagane
przeznaczenie, każde życie ma swój nieuchronny koniec, działania
ludzi przyśpieszają śmierć.
6. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstu 0–1
Odwołanie się do mitologii i literatury antycznej i pokazanie nieuchronności
losu na przykładzie dziejów Edypa albo przypomnienie sytuacji,
w której Zeus bada przeznaczenie przed pojedynkiem Hektora
z Achillesem.
7. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii
teoretycznoliterackiej 0–1
8. Podsumowanie 4
Pełne
Na przykład: dostrzeżenie, że Zieliński odtwarza grecki mit, a Szymborska
go przetwarza; dostrzeżenie odmienności gatunków i języka. Spostrzeżenie,
że w obu tekstach mamy do czynienia z personifikacją losu
i przesłanie każdego z nich jest uniwersalne.
Częściowe 2
Na przykład: dostrzeżenie, że choć Zieliński odtwarza grecki mit,
a Szymborska go przetwarza; przesłanie obu tekstów jest uniwersalne.
Próba podsumowania 1
Na przykład: lakoniczne stwierdzenie, że Zieliński odtwarza grecki
mit, a Szymborska go przetwarza.
13
II. KOMPOZYCJA
(maksymalnie 2 punkty)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały
punkty za rozwinięcie tematu.
– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu,
spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja
w układzie graficznym, 2
– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie
głównych części. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
III. STYL (maksymalnie 2 punkty)
– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą
wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 2
– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny;
wystarczająca leksyka. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
IV. JĘZYK (maksymalnie 8 punktów)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona
składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 8
– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia,
słownictwo, frazeologia i fleksja, 5
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja,
w większości poprawna składnia, słownictwo i frazeologia. 3
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
V. ZAPIS (maksymalnie 2 punkty)
– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), 2
– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);
na ogół poprawna interpunkcja. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0–4
Temat 2.:
Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Tadeusza Różewicza pt. bez.
I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 26 punktów)
1. Wstępne rozpoznanie utworu 0–3
Na przykład:
a) wiersz o wierze i miejscu Boga w życiu człowieka,
b) wiersz o utracie wiary (kryzysie wiary współczesnego człowieka),
c) wyraz poszukiwania przyczyn utraty wiary – „czemuś mnie opuścił”,
d) sytuacja liryczna – rozmowa z Bogiem (modlitwa, zwierzenie, skarga),
e) liryka zwrotu do adresata – apostrofy do Boga,
f) podmiot liryczny to poeta – „próbowałem stworzyć / nowego człowieka
/ nowy język”.
2. Odczytanie sensów utworu
Obraz człowieka 0–3
Na przykład:
a) dziecko Boga,
b) pełen wiary w dzieciństwie – „przecież jako dziecko karmiłem się /
Tobą”,
c) opuszczony przez Boga – „czemuś mnie opuścił”,
d) opuszczający (odrzucający) Boga – „czemu ja opuściłem / Ciebie”,
e) zajęty życiem doczesnym, roztargniony – nie zauważa rozstania z Bogiem,

14
f) pyszny, uzurpujący sobie boskie prawo tworzenia człowieka i języka
– „próbowałem stworzyć / nowego człowieka / nowy język”.
Obraz Boga 0–4
Na przykład:
g) Bóg nieobecny (interpretacja tytułu),
h) Bóg, który umarł – „narodziny i śmierć / Boga”,
i) ojciec, który opuścił człowieka,
j) Bóg, który się nie śmieje, jest surowy, karzący – „Ty się nie śmiejesz”,
k) Bóg, który daje swoje ciało i krew jako pokarm (Jezus),
l) opuszcza człowieka, gdy ten wybiera doczesność – „opuściłeś mnie
/ kiedy próbowałem […] objąć życie”,
ł) Bóg, który odchodzi cicho, niepostrzeżenie – „bez znaku, bez śladu
/ bez słowa”.
Refleksje na temat utraty wiary 0–3
Na przykład:
m) może utrata wiary to kara boska za zbytnie przywiązanie do życia
doczesnego,
n) może utrata wiary to kara boska za pychę i upór,
o) może utrata wiary to kara boska za lenistwo (za zaniedbania),
p) może utrata wiary to efekt buntu współczesnego człowieka – tego,
że nie może zaakceptować wizerunku Boga,
r) interpretacja słów „największym wydarzeniem / w życiu człowieka
/ są narodziny i śmierć / Boga” – aluzja do świąt chrześcijańskich, a zarazem
do sytuacji, w której człowiek spotyka Boga i rozmija się z Bogiem
(wierzy lub traci wiarę),
s) interpretacja powtórzenia, antytezy „życie bez boga jest możliwe /
życie bez boga jest niemożliwe” (rola małej litery – może chodzi o wartości,
zasady, idee).
3. Ukształtowanie wypowiedzi 0–4
Na przykład:
a) wiersz nieregularny i bezrymowy (wolny, biały), przez co może przypominać
wypowiedź spontaniczną,
b) język prosty, mało poetycki (wypowiedź współczesnego człowieka),
c) brak znaków przestankowych, a wielkie litery zarezerwowane wyłącznie
dla Boga osobowego (kontrast),
d) paradoksy, antytezy jako sposoby na mówienie o Bogu – tajemniczym,
niepojętym, niepoznawalnym,
e) paralelizmy składniowe, powtórzenia służące podkreśleniu miejsc
znaczących,
f) aluzje do różnych tekstów kultury.
4. Rozpoznanie nawiązań do Biblii 0–2
a) nawiązanie do modlitwy Ojcze nasz,
b) nawiązanie do utrwalonych w Ewangelii Nowego Testamentu słów
Jezusa na krzyżu (do Psalmu 22) – „czemuś mnie opuścił”,
c) nawiązanie do słów Jezusa ustanawiającego Eucharystię – „jadłem
ciało / piłem krew”,
d) nawiązanie do opisanych w Ewangeliach Nowego Testamentu narodzin
i śmierci Jezusa (nawiązanie do rytmu roku liturgicznego),
e) nawiązanie do spotkania z Bogiem proroka Eliasza – w Biblii
Bóg przyszedł w ciszy, tu „bez szumu / skrzydeł bez błyskawic” odchodzi.
5. Funkcjonalne wykorzystanie kontekstów 0–2
Na przykład:
a) literacka tradycja mówienia o Bogu, rozmowy z nim, np. Pieśń XXV
z Pieśni ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego, poezja barokowa, poezja
księdza Jana Twardowskiego,
b) Wielka improwizacja w Dziadach części III Adama Mickiewicza
– motyw buntu przeciw Bogu,
c) „przeklęte pytania” Fiodora Dostojewskiego (jeśli Boganie ma, to
wszystko wolno?),
d) filozofia Fryderyka Nietzschego i słynne „Bóg umarł”,
f) poezja Tadeusza Różewicza – próba stworzenia nowego języka, nowej
poezji po Oświęcimiu.
6. Znajomość i umiejętne stosowanie terminologii
teoretycznoliterackiej 0–1
7. Podsumowanie 4
Pełne
Na przykład: wiersz Różewicza to wyraz rozpaczliwego poszukiwania
Boga, wiary przez zagubionego w świecie człowieka. Wskazanie na dramat
niewiary, lecz nie ateizmu – Bóg pozostaje najważniejszy zarówno
przez swoją obecność, jak i przez nieobecność. Dostrzeżenie, że tekst
Różewicza to nie tylko wyraz dramatu niewiary, lecz także poszukiwania
nowego języka, który pozwoliłby ten dramat opisać.
Częściowe 2
Na przykład: wiersz Różewicza to wyraz rozpaczliwego poszukiwania
Boga, wiary przez zagubionego w świecie człowieka. Wskazanie na dramat
niewiary, lecz nie ateizmu.
Próba podsumowania 1
Na przykład: dostrzeżenie, że to rodzaj rozmowy z Bogiem dotyczącej
nieobecności Stwórcy w życiu człowieka.
II. KOMPOZYCJA
(maksymalnie 2 punkty)
Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały
punkty za rozwinięcie tematu.
– podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu,
spójna wewnętrznie, przejrzysta i logiczna; pełna konsekwencja
w układzie graficznym, 2
– uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna;
graficzne wyodrębnienie głównych części. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
III. STYL (maksymalnie 2 punkty)
– jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą
wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 2
– zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny;
wystarczająca leksyka. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
IV. JĘZYK (maksymalnie 8 punktów)
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona
składnia, poprawne: słownictwo, frazeologia i fleksja, 8
– język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia,
słownictwo, frazeologia i fleksja, 5
– język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja,
w większości poprawna składnia, słownictwo i frazeologia. 3
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
V. ZAPIS (maksymalnie 2 punkty)
– bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), 2
– poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia);
na ogół poprawna interpunkcja. 1
Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się
punktów.
VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0–4
Autorki:
MAŁGORZATA DMOCHOWSKA,
nauczycielka języka polskiego w stołecznym XIX LO,
egzaminatorka maturalna, autorka publikacji „Język polski.
Zestawy maturalne opracowane na wzór arkuszy z informatora.
Zakres podstawowy i rozszerzony”, Nowa Era 2005
IZABELA MICHALAK,
nauczycielka języka polskiego w stołecznym XIX LO,
egzaminatorka maturalna