Część I – rozumienie czytanego tekstu Część I ... - Gazeta.pl

1 Znane
Arkusz I
Część I
– rozumienie czytanego
tekstu
są dwa sposoby, w jakie
uczeni i zwyczajni ludzie
usiłowali w ciągu stuleci
uporać się z tak zwanym problemem
zła. Możemy albo próbować
rozwiązać „problem”, albo pozbyć
się go, oświadczając, że jest
on źle postawiony i że po prostu
nie istnieje.
2 Kiedy
święty Augustyn powiada,
że sama obecność zła
musi być dobra, inaczej bowiem
Bóg nie pozwoliłby złu się
pojawić, mówi coś, co w kategoriach
chrześcijańskich jest oczywiste:
cokolwiek jest, jest dobre, istnienie
jako takie jest dobre. Jest to
wydedukowane z idei Boga; zakłada,
że Bóg mógł był zła nie dopuścić,
ale z powodów, które On zna
lepiej, wolał na nie zezwolić.
3 Leibniz
wyjaśnia te powody
bliżej, także w drodze dedukcji.
Dowiódłszy koniecznego
istnienia Boga i osobno Jego
najwyższej dobroci, wnosi stąd, że
Bóg musiał był stworzyć najlepszy
świat, jaki jest logicznie pojmowalny,
i to jest świat, który zamieszkujemy.
4 Zło
moralne jest nieuchronnym
skutkiem obecności
wolnej woli ludzkiej (albo
i anielskiej) i Stwórca wykalkulował,
że świat zaludniony stworzeniami
rozumnymi i obdarzonymi
wolną wolą, a więc zdolnymi do
czynienia zła, wyprodukuje więcej
dobra aniżeli świat, którego mieszkańcy
byliby faktycznie automatami,
tak zaprogramowanymi, że nigdy
by zła nie czynili.
5 Co
do cierpień, które nie są
przez ludzi sprawione, mamy
dwie możliwe odpowiedzi.
Jedna powiada, że jest to dzieło
złośliwych duchów, które Bóg
dopuszcza, by nas pokarać, poprawić,
ostrzec itd. Inna, w duchu
leibnizjańskim, wyjaśnia, że cierpienia
takie są wynikiem działań
praw natury, Bóg zaś nie jest w tym
sensie wszechmocny, by mógł
wszystko ze wszystkim w dowolnych
układach połączyć i nałożyć
na świat fizyczny porządek, gdzie
rzeczy nie poruszałyby się wedle
regularności ścisłych i nie zderzały
ze sobą.
6 Nie
Opracowały Alicja Badowska i Małgorzata Rawicz
Przeczytaj uważnie wypowiedź Leszka Kołakowskiego, a następnie rozwiąż zadania. Odpowiadaj
tylko na podstawie tekstu i – jeśli zadanie nie polega na wybraniu z tekstu cytatu - tylko własnymi
słowami. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile poproszono w zadaniu
Leibniz i Hiob: metafizyka zła i doświadczenie zła
brzmi przekonująco dla
zwykłego zdrowego rozsądku,
że zło jest czystą nieobecnością,
zjawiskiem negatywnym,
że i diabeł jest dobry w akcie istnienia
swojego i że ludzkie cierpienia
i ból są cząstkami najdoskonalszego
urządzenia, jakie Bóg mógł
dla świata wymyślić. Umysł zwyczajny
byłby raczej skłonny powtórzyć
sławne pytanie, jakie Wolter
zadawał po trzęsieniu ziemi w Lizbonie:
a więc świat byłby gorszy,
gdyby tej katastrofy nie było? My
też możemy, jak się zdaje, zapytać:
a więc świat byłby gorszy, niż jest,
gdyby nie było Oświęcimia ani Gułagu,
a także gdybym ja się nie skaleczył
w palec, krojąc pomidory?
7 Źle
postawione pytanie. Nikt
nie powiada przecież, że taki
czy inny poszczególny fakt
zła i cierpienia, jakkolwiek byłby
straszliwy, jest przy bliższym wejrzeniu
dobry w nieskończonym
globalnym bilansie, bo każdy taki
fakt albo większe zło uniemożliwia,
albo umożliwia większe dobro.
Bilans tylko Bogu jest znany.
Nie mamy pojęcia, jak można by
mierzyć i ilościowo porównywać
poszczególne rodzaje zła i dobra
w ich rozmaitości nieskończonej.
Właściwa nasza postawa polegać
ma na tym, by planom boskim ufać
z góry, bez kalkulacji i skarg, przyjąć
te plany z całą ludzką masą
nieszczęścia i obojętnym niszczycielstwem
natury.
8 Każdy
wie, rzecz jasna, że
cierpienia i katastrofy, wedle
zwykłej miary oceniane, ro-
zdzielane są przypadkowo i niepodobna
ich tłumaczyć w kategoriach
ludzkich nagród i przewinień,
nagród i kar. Hiob to wiedział.
Całe swe życie był zacnym
człowiekiem, a Bóg wiedział
o tym. Jego nieszczęścia nie są odpłatą
za jakieś jego występki. Hiob
cierpi strasznie bez racji żadnej,
ale potrafi powiedzieć: „Choćby
mnie zabił Wszechmocny, ufam”
(Hi, 13:15); godzi się z tym, iż Bóg
tylko jest źródłem mądrości i że
drogi Jego są niepojęte. Bóg sam
zagniewany jest na doradców Hioba,
teologów, zapewne dlatego, że
ich zdaniem cierpienia Hioba są
należytą odpłatą za jego grzechy.
Cała księga Hioba wydaje się obalać
teorię cierpienia jako sprawiedliwej
kary.
9 Powiada
Epiktet, że nie ma
zła ani dobra w rzeczach,
które od woli naszej nie zależą,
że ciosy losu, których uniknąć
nie sposób, nie mogą być złem
i że w samych sobie tylko szukać
mamy dobra i zła; mędrzec może
wszystko w dobro przemienić:
chorobę, śmierć, nieszczęścia. Jedyną
rzeczą w świecie, która jest
Bogu przeciwna, jest grzech. Wyjaśnienia
takie podpowiadają, że
cierpienie samo jest moralnie obojętne;
nasza wola, nasze intencje,

nasze czyny mogą być osądzane
moralnie; innym ludziom ze złości
ból zadawać jest złem, znosić
ból złem nie jest.
10
Jeśli jednak postanawiam,
że słowa „zło”
używać mam, by opisać
własne intencje, ale nie własne
cierpienie, sugeruję jakby, że to,
co inni czynią, mnie nie obchodzi.
Gdy mi cierpieć każą, nie jest to,
rzecz jasna, moje zło, ale zło przez
nich sprawione. Czy mam powiedzieć,
że moja sprawa to tylko moja
własna świętość, nie zaś zło
w świecie, nie pytanie, jak świat
uczynić lepszym? Może to być
w zgodzie z doktryną moralną stoików,
lecz nie ze zdrowym rozsądkiem,
który pouczać się zdaje, że
powinienem nie tylko własne moje
zło potępiać, ale całe zło w świecie
ludzkim.
11
Jeśli ograniczamy słowo
„zło” do tego, co wola
ludzka sprawia, nie mo-
żemy jego sensu tak rozciągać, by
obejmowało cierpienie sprawione
przez siły natury albo nawet przez
ludzkie działania, jeśli ich bolesne
czy szkodliwe skutki nie były zamierzone,
lecz z przypadku wynikły.
Skoro słowo „zło” ma najoczywiściej
skojarzenia moralne, to stosowanie
go do trzęsienia ziemi, zarazy
czy śmierci od pioruna zdaje
się zakładać, że i takie wydarzenia
pochodzą z zamiaru, że nic się nie
dzieje skutkiem ślepych operacji
praw przyrody, lecz wszystko z intencji.
Jest to, rzecz jasna, sposób religijnego
odczytywania świata i nie
musi być ono sprzeczne z uznaniem
praw przyrody. Wedle wielu teologów
Bóg we wszechwiedzy swojej
włączył wydarzenia naturalne w moralny
porządek kosmosu; zachodzą
one mocą konieczności przyrody,
ale mają zarazem cel moralny; nie
postrzegamy ich jako cudów, które
przerywają porządek przyczyn
i skutków. Takie czytanie jest bliższe
leibnizjańskiego świata. A nawet
przy założeniu, że wszystkie wydarzenia
naturalne są bezpośrednio
przez Boga sprawione, tak iż świat
jest nieskończonym szeregiem cudów,
regularność w porządku natury
może działać bez zakłóceń.
12
Czy nie trzeba się odwoływać
do idei Zła? Czy
nie możemy poprzestać
na odróżnieniu tego, co przyjemne
i przykre (zawsze z odniesieniem
do osoby, miejsca i czasu)? Ale
któż jest tak śmiały i tak dogmatycznie
usztywniony, by twierdzić,
że „zły” i „dobry” nie są to jakości
empiryczne, że nie ma czegoś takiego
jak percepcja jakości moral-
HANNA PYRZYŃSKA-PIŁAT
nych, w tym także intuicji zła, że
wielowiekowe doświadczenia ludzkości,
od nieopisanych okrucieństw
starożytnego Rzymu do potworności
XX stulecia, nie mają odniesienia
do „pytania o zło”, a są zwyczajnie
mnóstwem nieprzyjemnych
wrażeń, a nikt przecież nie przeczy
temu, że różne nieprzyjemne rzeczy
zdarzają się ludziom? Kończę,
przywołując uwagę francuskiego
teologa, którego nazwisko wypadło
mi z pamięci (możliwe, że już to
kiedyś gdzieś cytowałem); powiada
on, że potrafi zrozumieć ludzi,
którzy nie wierzą w Boga, ale że są
ludzie, którzy w diabła nie wierzą,
to przechodzi jego pojętność.
Wykład na Uniwersytecie w Tilburgu
w czerwcu 2002 r. Przekład autora.
Na podstawie: Leszek Kołakowski,
„Zeszyty Literackie” nr 80.
ZADANIA DO TEKSTU NA S. 4
20121750

Zadanie 1. (1 pkt)
Na podstawie akapitu 1.
wyjaśnij, co znaczy „uporać się
z problemem zła”.
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 2. (2 pkt)
Na podstawie akapitu 2. i 3. podaj
dwie właściwości świata, który
zamieszkujemy.
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 3. (2 pkt)
Na podstawie akapitu 2. i 3. wyjaśnij
w jednym pełnym zdaniu
słowo „dedukcja”.
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 4. (1 pkt)
Kto tworzy dobro (akapit 4.)?
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 5. (2 pkt)
Jakie dwie siły mogą być źródłem
zła? (akapit 5.)
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadania do tekstu
(ze strony 2-3)
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 6. (1 pkt)
Na podstawie akapitu 5. przytocz
jedną z dwóch możliwych
odpowiedzi na pytanie o przyczyny
cierpień, „które nie są przez ludzi
sprawione”.
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 7. (1 pkt)
Czemu w akapicie 6. służy przytoczenie
pytania Woltera?
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 8. (1 pkt)
Kogo autor w akapicie 6. określa
zaimkiem „my”?
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 9. (1 pkt)
Zacytuj z akapitu 8. zdanie, które
łączy się z zawartą w akapicie 7.
myślą o „ufaniu boskim planom”.
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 10. (2 pkt)
O czym wiedział Hiob? Podaj 2
spostrzeżenia.
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 11. (2 pkt)
Co o ocenie zła twierdzą stoicy?
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 12. (2 pkt)
Podaj z tekstu po dwa przykłady
zła czynionego przez człowieka
i naturę.
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
Zadanie 13. (2 pkt)
Jaką funkcję pełni rozbudowany
ciąg pytań w akapicie 12.?
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
.........................................................
......................................................
Temat 1.
Staropolska
tradycja szlacheckiego
ucztowania.
Co na ten temat
pisał Sienkiewicz
w „Potopie”?
W wypracowaniu
wykorzystaj zacytowany
fragment oraz inne,
znane ci z lektury
całej powieści,
spostrzeżenia
Tymczasem w sali marszałek dał
znać, że czas do stołu siadać, i zaraz
uczynił się ruch niezwyczajny.
Hrabia Loewenhaupt, cały
w koronkach, szedł naprzód pod
rękę z księżną, której powłokę
płaszcza niosło dwóch paziów
prześlicznych; za nim baron Shitte
prowadził panią Hlebowiczową,
tuż szedł ksiądz biskup Parczewski
z księdzem Białozorem,
obaj jakby czymś zmartwieni i zasępieni.
Książę Janusz, który w pochodzie
ustępował pierwszeństwa gościom,
ale za stołem brał obok
księżnej miejsce najwyższe, wiódł
panią Korfową, wojewodzinę wendeńską,
bawiącą już od tygodnia
w Kiejdanach. I tak sunął cały szereg
par jako wąż stubarwny i rozwijał
się, i mienił. Kmicic wiódł
Oleńkę, która leciuchno wsparła ramię
na jego ramieniu, on zaś spoglądał
bokiem na jej delikatną
twarz, szczęśliwy, jako pochodnia
pałający, największy magnat między
tymi magnatami, bo największego
skarbu bliski.
Tak idąc posuwisto przy dźwiękach
kapeli weszli do sali jadalnej,
która wyglądała jak cały gmach
osobny. Stół zastawiony był w podkowę,
na trzysta osób, i giął się pod
srebrem i złotem. Książę Janusz,
jako część majestatu królewskiego
w sobie mający i tylu królom pokrewny,
wziął obok księżnej miejsce
najwyższe, a wszyscy przechodząc
mimo kłaniali się nisko i zasiadali
wedle godności.
Lecz widocznie, jak zdawało się
obecnym, pamiętał hetman, że to
ostatnia uczta przed straszną wojną,
w której się losy olbrzymich
państw rozstrzygną, bo nie miał
w twarzy spokoju. Udawał uśmiech
i wesołość, a tak wyglądał, jakby
paliła go gorączka. Czasami widoczna
chmura osiadała mu na

Część II
Pisanie własnego tekstu
na poziomie podstawowym
groźnym czole i siedzący bliżej mogli
dostrzec, że czoło to było gęsto
kroplami potu okryte; czasem
wzrok jego biegał szybko po zebranych
twarzach i zatrzymywał się badawczo
na obliczach różnych pułkowników;
to znów marszczył nagle
lwie brwi, jakby go boleści
przeszywały lub jakby ta czy owa
twarz budziła w nim gniew. I dziwna
rzecz, że dygnitarze siedzący
obok księcia, jako: posłowie, ksiądz
biskup Parczewski, ksiądz Białozór,
pan Komorowski, pan Mierzejewski,
pan Hlebowicz, pan wojewoda
wendeński i inni, również byli
roztargnieni i niespokojni. Dwa
ramiona olbrzymiej podkowy
brzmiały już wesołą rozmową
i zwykłym gwarem przy ucztach,
a szczyt jej milczał posępnie lub
szeptał rzadkie słowa, lub zamieniał
roztargnione i jakoby trwożne
spojrzenia.
Ale nie było w tym nic dziwnego,
bo niżej siedzieli pułkownicy
i rycerze, którym bliska wojna co
najwięcej śmiercią groziła. Łatwiejże
polec w wojnie, niż dźwigać
odpowiedzialność za nią na ramionach.
Nie zatroszczy się dusza
żołnierska, gdy odkupiwszy krwią
grzechy leci z pola ku niebu – ten
tylko schyla ciężko głowę, ten rozprawia
w duszy z Bogiem i sumieniem,
kto w wilię dnia stanowczego
nie wie, jaki puchar poda jutro
ojczyźnie do wypicia.
Tak też i tłomaczono sobie na niższych
końcach niepokój księcia.
(…)
– Obaczcie, waćpanowie, że to
i ksiądz biskup Parczewski blady
jak karta papieru! – rzekł Stanisław
Skrzetuski.
– Bo za kalwińskim stołem siedzi
i snadnie coś nieczystego w potrawach
połknąć może – wyjaśnił cichym
głosem Zagłoba. – Do trunków,
powiadają starzy ludzie, nie
ma licho przystępu, i te wszędy pić
możesz, ale jadła, a szczególniej
zupy, trzeba się wystrzegać. Tak było
i w Krymie za czasów, gdym tam
w niewoli siedział. Tatarscy mułłowie,
czyli księża, umieli baraninę
z czosnkiem tak przyrządzać, że kto
pokosztował, zaraz od wiary gotów
był odstąpić i ich szelmowskiego
proroka przyjąć.
Henryk Sienkiewicz „Potop”.
Warszawa 1956
Temat 2.
Swidrygajłow i Raskolnikow
– wielcy przegrani?
Na podstawie
przytoczonego fragmentu
„Zbrodni i kary”
i znajomości całej
powieści Dostojewskiego
przedstaw związki
między tymi dwoma
bohaterami
– A czy przedtem, dawniej, nie
widywał pan nigdy upiorów?
– Ow...szem, widziałem tylko raz
w życiu, sześć lat temu. Miałem na
wsi sługę, Filka mu było na imię.
Właśnie go pochowano, a ja zapomniałem
i wołam: „Filka,
fajkę!”. Wszedł, idzie wprost do
szafeczki, gdzie trzymałem fajki.
Siedzę sobie, myślę: „To przez
zemstę”, bo przed samą jego śmiercią
mocnośmy się pokłócili. „Jak
śmiesz, hultaju – powiadam
– wchodzić do mnie z dziurą w łokciu!
Precz mi stąd!”. Odwrócił się,
wyszedł i więcej go nie widziałem.
Żonie wówczas nie wspomniałem
o tym. Chciałem dać na mszę za jego
duszę, alem się wstydził.
– Proszę pójść do doktora.
– Wiem i bez pana, żem niezdrów,
choć doprawdy nie rozumiem,
na co miałbym być chory;
uważam, żem pięć razy zdrowszy
od pana. Bynajmniej nie pytałem:
czy pan wierzy, czy nie wierzy, że
duchy się ukazują? Spytałem: czy
pan wierzy, że duchy istnieją?
– Nie, nigdy w to nie uwierzę!
– krzyknął Raskolnikow aż z jakąś
złością.
– Bo jak się zwykle mówi? – mruczał
Swidrygajłow jak gdyby do
siebie, patrząc w bok i trochę przekrzywiwszy
głowę. – Mówią: „Tyś
chory, a zatem wszystko, co ci się
ukazuje, jest tylko nieistniejącym
majakiem!”. Ja w tym nie widzę
ścisłej logiki. Zgadzam się, że duchy
tylko chorym się ukazują; lecz
wszakże to stanowi jedynie dowód
tego, że duchy mogą się ukazywać
wyłącznie chorym, wcale zaś nie
tego, że one w ogóle nie istnieją.
(…)
– Ukazują się panu?
Swidrygajłow spojrzał na niego
jakoś dziwnie.
– Marfa Pietrowna jest taka łaskawa,
że mnie nawiedza – wycedził,
krzywiąc usta w osobliwym
uśmiechu.
– Niby jakże to?
– Już trzy razy przychodziła.
Pierwszy raz zobaczyłem ją w dniu
pogrzebu, w godzinę po powrocie
z cmentarza. Było to w przeddzień
mego wyjazdu tutaj, do Petersburga.
Drugi raz – przed trzema dniami
w drodze, o świcie, na stacji Mała-Wiszera;
trzeci raz – dwie godziny
temu w moim obecnym mieszkaniu,
w pokoju; byłem sam.
– Na jawie?
– Zupełnie. Wszystkie trzy razy
na jawie. Przychodzi, gawędzi z minutę
i wychodzi przez drzwi; zawsze
przez drzwi. Mam nawet wrażenie,
że słyszę.
– Dlaczego pomyślałem sobie, że
z panem na pewno dzieje się coś
w tym rodzaju? – rzekł nagle
Raskolnikow i w tejże chwili zdziwił
się, że to powiedział. Bardzo
był podniecony.
– Na-praw-dę? Pan tak pomyślał?
– ze zdziwieniem spytał Swidrygajłow.
– Czy być może? Ba, a nie mówiłem,
że między nami jest coś
wspólnego!
– Nigdy pan tego nie mówił!
– szorstko i porywczo odparł Raskolnikow.
– Nie mówiłem?
– Nie!
– Zdawało mi się, że mówiłem.
Jak tylko tu wszedłem i ujrzałem,
że pan leży z zamkniętymi oczami,
udając śpiącego – zaraz powiedziałem
sobie: „To on!”.
Fiodor Dostojewski
„Zbrodnia i kara”. BN,
Wrocław 1987
20121805