Untitled

Jan Klewek
Wśród niższego personelu w dobie autonomicznej nie było obcokrajowców.
Z obsadzeniem stanowiska pisarza, wymagającego znajomości języka rosyjskiego,
były duże kłopoty. Przykładem niechaj tutaj będzie „casus" Mariana Zalewskiego,
któremu pozwolono dwukrotnie zdawać egzamin z języka rosyjskiego 32 .
Podobnych trudności nie spotykamy już w II połowie XIX wieku, gdyż etaty
obsadzano Rosjanami (np. Grigorij Chudarow) lub Polakami-rusofilami, jak
Maksym Ruczaj pochodzący z Litwy. W 1893 r. tylko 12 osób na 37 zidentyfikowaliśmy
jako Polaków 33 . W rezultacie takiej polityki do Siedlec napłynął
element mało wartościowy i zdemoralizowany.
Więzienie siedleckie jako miejsce rosyjskich represji
Siedlce leżą w połowie drogi między Warszawą, stolicą Królestwa Polskiego,
a Brześciem. Tędy biegła najkrótsza i najkorzystniejsza trasa do Moskwy (traktem
brzeskim przez Mińsk i Smoleńsk), gdzie znajdowało się sławne Centralne
Więzienie Przesyłkowe (Butyrki). Z Butyrek odsyłano katorżników w dalszą
podróż — najczęściej w kierunku syberyjskiego Tiumenia. Wyrok katorgi lub
zsyłki od lat 40-tych XIX wieku zaczął oznaczać zesłanie w głąb Rosji. Podobnie
rzecz się miała z osądzeniem na oddział poprawczy. Jeśli wyrok opiewał karę od
roku i 8 miesięcy do 3 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności, wysyłano osadzonych
do więzień rosyjskich leżących bliżej Królestwa, np. do Charkowa; powyżej 3 lat
i 4 miesięcy — do dalszych, np. do Archangielska. W miarę rozwoju kolei
żelaznych ugruntowała się pozycja więzienia siedleckiego w transporcie katorżników
jako punktu etapowego lub półetapu.
Wybudowane w latach 1841-1843 więzienie siedleckie stało się dla miasta
1 regionu prawdziwym symbolem powstań i ucisku politycznego, zmagań
0 wolność ujarzmionego narodu i terroru władz carskich. Już w 1846 r., a więc
2 lata po poświęceniu i oficjalnym oddaniu do użytku, zaczęło ono spełniać swoją
niechlubną rolę. Tutaj więziono Panteleona Potockiego, przywódcę miejscowej
szlachty podczas nieudanego ataku na Siedlce w czasie próby wywołania
powstania w 1846 r.
Powstanie styczniowe było kolejnym etapem walki narodowowyzwoleńczej
1 związanych z nią represji władz okupacyjnych. Przez obszary Podlasia i wschodniego
Mazowsza biegł bardzo ważny szlak komunikacyjny łączący Warszawę
z Moskwą. Tędy przesyłano koleją wojsko i zaopatrzenie, a linią telegraficzną
wiadomości. Władze carskie czyniły wszystko, aby utrzymać w swoim ręku ten
strategiczny trakt, natomiast głównym zadaniem podlaskiej organizacji powstańczej
było opanowanie ważniejszych miast leżących przy trakcie brzeskim, w tym
także Siedlec.
Pierwsi powstańcy znaleźli się w więzieniu już 23 stycznia 1863 r. Stało się to po
nieudanym ataku na magazyny broni i zaopatrzenia 19 Kostromskiego Pułku
Piechoty, stacjonującego w Stoku Lackim 34 , miejscowości odległej od Siedlec
24