Matematyka wileńska za czasów Adama Mickiewicza. Personalia
Matematyka wileńska za czasów Adama Mickiewicza. Personalia
Matematyka wileńska za czasów Adama Mickiewicza. Personalia
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ROCZNIKIPOLSKIEGOTOWARZYSTWAMATEMATYCZNEGO<br />
SeriaII:WIADOMO´SCIMATEMATYCZNEXXXIX(2003)<br />
WitoldWięsław(Wrocław)<br />
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong>.<br />
<strong>Personalia</strong><br />
1.Wstęp.Wpracy[66]omówiłemstanmatematykiijejnauc<strong>za</strong>nia<br />
wWilniewwiekuXIXdo<strong>za</strong>mknięciaCesarskiegoUniwersytetuWileńskiegowroku1832.Celemtejpracyjestudostępnienieczytelnikowinowych<br />
informacjiomatematyceimatematykachwWilnienapoczątkuXIXwieku,<br />
woparciuoarchiwalia,doktórychdotarłem.Akcentzostaniepołożonyna<br />
personalia,którychszczegółybyłydotychc<strong>za</strong>smałoznane.RozprawaJózefa<br />
Bielińskiego[3–5]<strong>za</strong>wierainteresująceinformacjedotyczącematematyków<br />
wileńskich.Korzystałonznotatekjakiegośmatematykawileńskiego,ale<br />
jakpisze([3],str.273):mamywswémużytkowaniunotatkijednegozwychowańcówwileńskichiupoważnieniedokorzystaniaznich,bezwymienianiaws<strong>za</strong>kżeichautora.Nowłaśnie.Nieodnalazłemdotychc<strong>za</strong>swbibliotekachiarchiwachWilnatekstu,zktóregopochodziłybycytatyprzytoczoneprzezBielińskiego.Mogętylkopodejrzewać,żebyłytomożenotatkiWalerianaGórskiego,szwagraPolińskiego,którypośmierciPolińskiegow1848<br />
rokustałsiędysponentemjegomajątku.Piszącomatematykachwileńskich<br />
wartozwrócićuwagęnawszechstronne<strong>za</strong>interesowaniaiuzdolnieniawielu<br />
znich.Matematycyczęstoprzejawiają<strong>za</strong>interesowanialingwistyczneihumanistyczne.C.F.Gausspoczątkowomiałstudiowaćjęzykiklasyczne.JózefCzech,profesorAkademiiKrakowskiej,apotemdyrektorLiceumKrzemienieckiego,byłwybitnymznawcągrekiiłaciny.Umiejętnościtewykorzystał<br />
tłumaczącosiemksiągElementówEuklidesaiwydającjewWilniew1807<br />
roku,jakopróbęprzeciwstawieniasięwszechobecnejGeometryiLhuiliera.<br />
JanŚniadeckiintensywnie<strong>za</strong>jmowałsięliteraturąijęzykiempolskim(por.<br />
[44],[51]).Jegoprzyjacielzc<strong>za</strong>sówAkademiiKrakowskiej,FranciszekSzopowicz,wykładającyprzezkilkanaścielatnaUniwersytecieJagiellońskim<br />
arytmetykę,niemiałpublikacjizmatematyki,ale<strong>za</strong>tonapisałksiążkę<br />
poświęconąjęzykowipolskiemu(Uwaginadsamogłoskamiispółgłoskami,<br />
Kraków1827).ZachariaszNiemczewskiświetnieznałnietylkojęzyklitewski<br />
iżmudzki,aletakżeichdialekty[81].WreszcieMarcinOdlanickiPoczobut<br />
pisałwierszepołacinie,np.odękuczciStanisławaAugustaPoniatowskiego
118 W. Więsław<br />
([24],F151-655),apotem,gdynastałcarAleksander,wierszkujegoczci<br />
([24],F151-654),cośrodowiskoprzyjęłozironią.JędrzejŚniadeckiwliściedoJanapisał(por.[42],listnr52):zWilna2.Decembris1804.Nasz<br />
Poczobutdziecinnieiezupełnie[...]iodpewnegoc<strong>za</strong>suodyłacińskiepisze.<br />
Wcytowanychfragmentachtekstów<strong>za</strong>chowanazostałaoryginalnapisowniaiinterpunkcja.<br />
DziennikWileński.Życienaukowe,kulturalneitowarzyskieUniwersytetuWileńskiego,amożnabezprzesadypowiedzieć,żecałegoWilna,znajdowałoswojeodbicienałamachDziennikaWileńskiego[15].UkazywałysięwniminformacjeopodróżachnaukowychpracownikówUniwersytetu,artykułyokolicznościowe,nekrologiiirecenzjeksiążek,jakteżliczneutworypoetyckie.ByłyteżsprawozdaniazsesjiliterackichnaUniwersytecie.Zgodniezustawą[55],Rozdz.I,Art.12):<br />
WUniwersyteciekażdegorokumaiąbydźdwiepubliczneSesyiepoświęconeprzedmiotómNaukiLiteratury;lecznatychSeessyachniémabydź<br />
czytaném,cobypiérweyniebyłoczytaném,przéyr<strong>za</strong>némiapprobowaném<br />
naprywatnychSessyach.<br />
Np.w([15],1815,No1)znajdujemyażtrzytekstyJanaŚniadeckiego:obszernestudiumOjęzykupolskimidwierecenzje,ArchitekturySebastyana<br />
HrabiSierakowskiego,wydanejwKrakowiew1812rokuorazTeoryiPrzecięć<br />
OstrokręgowychPaschalisaPoullina,wydanejweWrocławiuwroku1813<br />
przezWilhelmaBogumiłaKorna.PonadtojesttamobszernynekrologEuzebius<strong>za</strong>Słowackiego,orazomówieniepublicznychsesjiUniwersytetuWileńskiegodoroku1815wartykule:PosiedzeniaakademickieUniwersytetu<br />
Imperatorskiegowileńskiego,wktórymporównanesąreformyedukacyjne<br />
zc<strong>za</strong>sówKENirosyjskazpoczątkuXIXwieku.Pozostałetekstypoświęconesąliteraturze.WnastępnymrocznikuDziennikaWileńskiegonauwagę<strong>za</strong>sługujerecenzja[31]książkiAlexandraKonkowskiegoz1811roku,przygotowanaprzezMichałaPełkęPolińskiego,nietylkozewzględunaliczbęstron,aletakżedruzgocącąkrytykę,podanąjednakbardzotaktownie.Recenzentpiszem.in.(loc.cit.str.31):<br />
Wtłumaczeniuwyrazównaukowych,któreniesązwyc<strong>za</strong>ynewpospolitey<br />
mowie,używaautorsamychtylkowyrazówfrancuskich.Zdajesięnieodrzucającwyrazówfranc.oboknichnależałobykłaśćwyrazyłacińskie.Pomimo<br />
wielkiegoupowszechnieniajęzykafrancuzkiego,językłacińskipoczytany<br />
jest<strong>za</strong>językliteracki,imożesłużyć<strong>za</strong>środekw<strong>za</strong>jemnegopozrozumienia<br />
sięuczonychrozmaitychnarodów.[...]<br />
RecenzjaArytmetykiAntoniegoKamińskiego[37],mimouwagkrytycznych,<br />
wkonkluzjijestpozytywna.WrezultaciedecyzjaNowosilcowadotycząca<br />
tejksiążkiteżbyłapozytywna.<br />
FranciszekMilikontNarwojsz(1742–1819).FranciscusNarwoysz,<br />
albojakwoląLitwini,Norwajsz,odnotowanyjest9.XI1769wLauraeAcademicae,AlmaAcademiaetUniversitateVilnensijakoprofessormatheseos,
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 119<br />
a15X1773jakoprofessorphilosophiae.Pokasacie<strong>za</strong>konunadalbyłprofesoremUniwersytetuWileńskiegoipisałbardzoszczegółowekonspektyswoichwykładów<strong>za</strong>nalizymatematycznej,wzorowanychniemaldosłowniena<br />
Newtonie.T.ŻyckitakopisujemłodośćNarwoys<strong>za</strong>([79],[80]):<br />
Jakoż,gdyprawiewtymżec<strong>za</strong>sieowimatematycyFrancuzcy,odZwiérzchnościswoiy<strong>za</strong>konnéy,wzięlistąddoChinprzeznaczenie;Narwoyszowizléconebyłodawaniewyższéymatematykidlaprzyszłychonéyprofessorów.Zarazpodtakimnauczycielem,usposobiłosięwielu.[...]Aleczytoduchzgromadzenia,czypotrzebaw<strong>za</strong>konachdoświadczenia,wolistarszychoddanegoczłowiekatoiest:doświadczeniaskromnéypowolnościipokoryiego:czytéżiakiskładokolicznościc<strong>za</strong>sowychtakmiećchciał:żeze<br />
dwuletniegoiużwAkademiiProfessorawyższeymatematyki,znalazłsię<br />
NarwoyszprzeniesionymnauczenienaymłodszéyklassyszkołyGrodzienskiéy.Przyiąłtospowolnością,iakosynposłuszeństwa.[...]<br />
Wnastępnymroku(1764)ka<strong>za</strong>nomuwykładaćpoetykę.Podwóchlatach<br />
powracaNarwoysznaUniwersytetWileński,gdzieuzyskujenajpierwdoktoratzfilozofii(1769),apotem(1773)zteologii(SacrorumCanonumdoctor).<br />
KommisyaSkarbowazleciłaNarwoyszowiprowadzeniepracregulacyjnych<br />
Niemna.WciągutrzechlatwykonanopracenadużymodcinkuNiemna.<br />
NapolecenieAntoniegoTyzenhausaNarwoyszzostałwydelegowanydo<strong>za</strong>chodniejEuropycelemzdobyciainformacjiofunkcjonowaniumanufaktur<br />
ifabryk.Uzyskaneinformacjemiałysięprzyczynićdorozwojuprzemysłu<br />
naLitwie.PrócztegoNarwoyszmiałzwied<strong>za</strong>ćplacówkinaukowe,głównie<br />
obserwatoriaastronomiczne,wzwiązkuzplanowanąbudowąobserwatorium<br />
astronomicznegowGrodnie.PopięciulatachpobytuwAngliipowróciłdo<br />
kraju.Odtegoc<strong>za</strong>suwykładałanalizęmatematycznąnaUniwersytecieWileńskim,nawetjużpoprzejściunaemeryturę,ażdo1808roku.Jegowykłady<br />
byłyniemaldosłowniewzorowanenatekstachNewtona,któregoNarwojsz,<br />
jaksięwydaje,traktowałbezkrytycznie.WBiblioteceUniwersytetuWileńskiego<strong>za</strong>chowałsięłacińskirękopis(sygn.:F2DC159)liczący14stron<br />
(numeracjabiblioteczna40-46),który,jaksądzę,pochodziodNarwoys<strong>za</strong>.<br />
Wydajesię,żejesttofragmentwykładówNarwoys<strong>za</strong>,opartynatekście<br />
NewtonaTheMethodofFluxions,wydanegoprzezColsonaw1736roku.<br />
Jednakjednasprawastanowi<strong>za</strong>gadkę.OtóżŻemajtis[77]powołujesięna<br />
istnienierękopisuTractatusbrevisdeFluxionibus(278stron)wBibliotece<br />
UniwersyteckiejwWilnie.Małotego,<strong>za</strong>mieszc<strong>za</strong>w[77]reprodukcjęjego<br />
stronytytułowej.Niestety,obecnieniematamtegorękopisu.Gdziejest?<br />
Trudnopowiedzieć.Narwoyszpublikowałfragmentytychtekstówpopolsku<br />
wpostacirozbudowanychkonspektówwcoroczniewydawanychspisachwykładów(ProspectusLectionuminAlmaAcademiaetUniversitateVilnensi)<br />
wrozdzialeUKŁADLEKCYIwKOLLEGIUMFIZYCZNYM.Przezwiele<br />
latkonspektyNarwoys<strong>za</strong>stanowiłyistotnączęśćcałejpublikacji.<br />
JózefMickiewicz(1744–1817).KsiądzJosephusMickiewicz,stryj<br />
<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong>,odnotowanyjest15.X1773wLaureaeAcademicae
120 W. Więsław<br />
jakoauditortheologiae.Późniejwykładałjednakprzezwielelatfizykę;ponadtokierowałUniwersytetemWileńskim(choćformalnieniebyłrektorem)wroku1794iwrokuakademickim1806/1807,awXIXwiekubyłprzezkilkanaścielatdziekanemOddziałuNaukFizycznychiMatematycznychnaCesarskimUniwersytecieWileńskim[16].Golańskiusprawiedliwiamałąliczbę<br />
publikacjiJózefaMickiewic<strong>za</strong>,pisząc<br />
Zeszłegojednakżewieku,poodnowieniunaukwtéyniegdyszkoległówney:niezbywałonigdynatakich,cosiętukonieczniepouczącychprofessorach,domagaliwydawaniadziełpodziełach.Aczkolwiekzdoświadczeniatopewna,żezbytniaichmnogość,dalekobardziéyprawdziwemuoświeceniuszkodzi,aniżelipomaga.[...]Niemniéyatolipewna,żenaypiękniéyszemuczącegonauczycieladziełem,jestumysłuczniadobrzedo<br />
naukiusposobiony.Azwłasc<strong>za</strong>dobrzedodobregonakierowany,ocosię<br />
zusilnościąprzedinnegorod<strong>za</strong>juusiłowaniem,starałMickiewicz.[...]<br />
Wydajesię,żeniebyłtogłosodosobniony,alepanującywówc<strong>za</strong>szwyc<strong>za</strong>j.<br />
Profesormiałuczyć,służyćswojąwiedząkrajowiispołeczeństwu.Abyzostaćprofesorem,należałospełnićpewnewarunkiformalne,uzyskaćstopnie<br />
naukowe,poprzezzdanieodpowiednicheg<strong>za</strong>minów.Pracatwórc<strong>za</strong>,takjak<br />
jądziśrozumiemy,byłaczymśwyjątkowym.WszczególnościwOddziale<br />
NaukFizycznychiMatematycznychUniwersytetuWileńskiego,gdyżsiłą<br />
wydziałubyłynaukidoświadc<strong>za</strong>lne,przyrodniczeitechniczne.<strong>Matematyka</strong><br />
ifizykapełniłygłównieroleusługowe.Większośćstudentówdwóchpierwszychlattegowydziałutobyliprzyszlistudencimedycyny,którzywprogramiestudiówmieliprzedmiotyprzyrodnicze.<br />
JanŚniadecki(1756–1830).OJanieŚniadeckimnapisanojużwiele<br />
(por.np.[65],[66]ipozycjetamcytowane).Przypomnijmytujedynie,że<br />
opublikowana(inieopublikowana)twórczośćJanaŚniadeckiegoobejmuje<br />
pracenaukoweiksiążki,wystąpieniaurzędoweiokolicznościowe,orazrecenzjeitekstypolemiczne,publikowanewDziennikuWileńskim.<br />
Anonimowyautortakpisał(Dz.Wil.tomVI,577-578):<br />
Kraków,1.paźdz.1817.ns<br />
Starodawnatuteys<strong>za</strong>Uniwersyta,utraciwszyprzedpółtorawiekiemświetnośćpierwiastkową,<br />
przezgłośnąawskutkudośćniedołężnąreformę<br />
wroku1778niepodźwigniona,<strong>za</strong>Austryakówniepolepszonaa<strong>za</strong>xięstwa<br />
wars<strong>za</strong>wskiego<strong>za</strong>niedbana,dziśpodrządemnoweyrzeczypospoliteyodrad<strong>za</strong>się.[...]<br />
RipostaJanaŚniadeckiegobyłanatychmiastowa[45].Otojegotekst.<br />
WN rze 35namiesiąclistopadbieżącegorokunakarcie577Dziennikawileńskiego,iakiśniewymienionykorrespondentzKrakowa,nazwałreformęAkademiiKrakowskiey1778,niedołężną.Musitobydźczłowiekalbomaiącysię<strong>za</strong>rozumnieyszegojakcałaPolska,albocoświęceyoteyreformiewiedzącyjakci,którzynaniępatr<strong>za</strong>li.Wiednymidrugimprzypadkupowinienbyłoka<strong>za</strong>ćprawdęswegotwierdzenia;bowyrazznieważającykray
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 121<br />
iludzi,drukiemogłoszony,adowodaminiepoparty,jestpotwarzą,którey<br />
niegodziłosięwDziennikuumieszc<strong>za</strong>ć.Wroku1777był<strong>za</strong>prowadzony<br />
dogimnazyumkrakowskiegonowyplannauk,któregojeszczeniktniedołężnymnienazwał.Wroku1780reformaAkademiikrakowskieyodbyła<br />
sięzwoliiprzepisówKommissyipodówc<strong>za</strong>sedukacyyney,któraniebyła<br />
składemludziniedołężnych.Byławykonanaprzezczłowiekasławnegoz<strong>za</strong>sługinieszczęść,któregoniktjeszcze<strong>za</strong>niedołężnegonieosądził.Skutki<br />
teyreformypoka<strong>za</strong>łysięwinstrukcyipubliczney,wobradachkrajowych,<br />
wludziach,ichpracachipismach,któretakżeniebyłyprzysługaminiedołężności.ŻetychskutkówkorrespondentzKrakowaniewidział,niemasz<br />
wtémnicdziwnego;bobezrozsądkuiczuciasprawiedliwości,nicdobrego<br />
naświeciewidziećniemożna.WWilnie 6 18 grudniaroku1817.<br />
Panujedośćpowszechna,choćniczymnieu<strong>za</strong>sadnionaopiniaoJanieŚniadeckim,jakotwórcypolskiejterminologiimatematycznej.Bierzesięto<strong>za</strong>pewnestąd,żeŚniadeckibyłpierwszymprofesorem,któryprzeciwstawiłsięistniejącemuodstulecizwyc<strong>za</strong>jowiwykładaniapołacinie.Jegopierwszyoficjalnywykładw1776rokuwAkademiiKrakowskiejbyłnowatorskizdwóchpowodów:byłtowykładalgebry,awdodatkupopolsku.Dotychc<strong>za</strong>sbowiemalgebryniewykładanonapolskichuniwersytetach.WszelkiewątpliwościrozwiewaIgnacyChr<strong>za</strong>nowski[6],którystwierd<strong>za</strong>m.in.,<br />
żeKonserwatyzmjęzykowy–otomyślprzewodniawszystkichjegopism<br />
ojęzyku,ichnaczelnypostulat.Nierazwtymswoimkonserwatyzmie<strong>za</strong>pęd<strong>za</strong>łsięŚniadecki<strong>za</strong>daleko,zwłaszc<strong>za</strong>kiedypiorunowałnawszelkiepróby<br />
reformyortografji.Miałwprawdzienajzupełniejsząsłusznośćtwierdząc,że<br />
jestutopją,alboraczejabsurdem,silićsięnaortografjęidealną,któraby<br />
wiernieoddawaławszystkieodcieniewymawiania,że„jesttoszukaćwgramatycecośpodobnegodokwadraturykołaalbofilozoficznegokamienia”.[...]<br />
OddajmygłosŚniadeckiemu.W[44]pisał:Cudzoziemcypatrzącnanasze<br />
pisanieniepoymują,jakmożnazbiegkilkutrudnychspółgłosekwymówić.<br />
SłyszącjednakmówiącychPolakównieczująteychropowatościjęzyka,jaką<br />
wnoszązpisania.Pamiętamżed’Alembertdostawszyxiążkipolskieyiprzypatrzywszysięwyrazóm,mówiłmi:żewPolszczemusząludzieczęstona<strong>za</strong>paleniegardłachorowaćprzezgwałtiwysilenie,któregowyciągamówienietyluspółgłosekrazemsięschodzących.Gdymmuczytałxiążkępolską,<br />
zdziwiłsię,żeaniżadnegowysilenia,aniteytwardościwmowienieznalazł,<br />
jakąwnosiłzpisania.[...]Wsprawachjęzykanaukiteżbyłdośćkonserwatywny.Uważał,żenależyprzedewszystkimposługiwaćsięjużistniejącymiwyra<strong>za</strong>mi,adopieropotemtworzyćnowe(loc.cit.):Wyrazynaukowezbogacająjęzyk,kiedysąwynalezionetrafnieiszczęśliwie:cosięnie<strong>za</strong>wszeiniekażdemuudaje,jakemtojużnainnémmieyscupowiedział.[...]Wrozprawie[49]Śniadeckiargumentował:AlejęzykMatematyczny,októrymdopieromówiłem,jesttojęzykdlaoka;potrzebanamjeszczejęzykadlaucha,natłumaczenietychnaukustnieinapismie,a<strong>za</strong>temwyrazówinazwiskzjęzyka
122 W. Więsław<br />
narodowego[...].JęzykMatematykitakiakkażdeyinneynauki,zbliżaćsiępowinienilemożna,doięzykapospolitego.[...]Klecenienowychsłówtam,gdzie<br />
ichniepotrzeba,iestznakiemlekkomyślnościinieus<strong>za</strong>nowanianarodu;bo<br />
nieprzystoiprywatnemuwedleprzywidzenia,wprowad<strong>za</strong>ćodmiandodrogiey<br />
wszystkimwłasnościpowszechney;niegodzisięmyśleć,żeięzykiestdziełem<br />
dziwactwaisamowolności[...].WnaukachMatematykipoczątkoweyledwo<br />
niewszystkomamyprzełożone,cosięprzełożyćmogłoipowinno:wArymetyceiGeometryiwinniśmytęprzysługęJędrzeiowiGawrońskiemu.Mamy<br />
wielenazwiskszczeropolskichidokładnych,mamytakżeniektóreniebardzo<br />
szczęśliwieznalezione;aleniemamyzupełniezłychiięzykobrażąiących.<br />
Staraymysiętylkodopełnić,inapewnychstałychprawidłachoprzećięzyk<br />
rachunkówwyższych,niespuszc<strong>za</strong>iącnigdyzoczuAnalogiirzeczyiięzyka.<br />
[...]<br />
NakoniecwartoodnotowaćserwilistycznewystąpieniaJanaŚniadeckiegozokazjiróżnychuroczystościpaństwowychiurzędowych[49].Trudno<br />
powiedzieć,nailewynikałyonezsytuacjipolitycznej,anailebyływłasnymi<br />
odczuciamiichautora.<br />
Zachariasz Niemczewski (1766–1820). Interesujących informacji<br />
oNiemczewskimdostarc<strong>za</strong>tekstTomas<strong>za</strong>Życkiego[81],zwłaszc<strong>za</strong>,żew[40]<br />
brakjegobiogramu.KrótkieinformacjeoNiemczewskim<strong>za</strong>wierajegonekrolog[20].Czytamytamm.in.:<br />
ZacharyaszNiemczewski,radcakollegialny,professorzwyc<strong>za</strong>ynymatematykiwyższeywcesarskimuniwersyteciewileńskim,urodziłsięr.1766,<br />
wxięstwieżmudzkiém,wparafiiwoynuckiey.Poukończeniunaukwszkole<br />
akademickieykrozkiey,wszedłdoseminaryumnauczycielskiegoprzyszkole<br />
wtedygłówneylitewskieyr1788;otrzymałstopieńdoktorafilozofiiinauk<br />
wyzwolonychiprzeznaczonynanauczycieladoszkołygrodzieńskieyr.<br />
1794;przeniesionydouniwersytetunawice-professoramatematykiwyższeystosowaneyr.1797;wyjechałdocudzychkrajówdladoskonaleniasięwnaukachmatematycznychr.1802;obranyczłonkiemkorrespondentemtowarzystwaakademicznegoumiejętnościitowarzystwagalwanicznego<br />
wParyżuroku11gorpltey,towarzystwawłoskiegor.1806;powróciłdo<br />
krajui<strong>za</strong>jąłsiędawaniemlekcyyr.1808;professoremnadzwyc<strong>za</strong>ynymr.<br />
1809;zwyc<strong>za</strong>ynymr.1810;wtymżer.wizytatorem<strong>za</strong>kładównaukowych<br />
wmieścieWilnie;od1813do1817byłcenzoremxiąg;odr.1817przez<br />
trzylatasprawowałurząddziekanaoddziałunaukmatematycznychifizycznych.Zakończyłżyciednia10grudnia1820rokuogodzinie4zpołudnia.NiezostawiłNiemczewskidziełpodswéminieniemdrukowanych,chociażciąglenadnaukamipracując,całyprawiec<strong>za</strong>snaczytaniu,uczeniusięipisaniutrawił.[...]Przekładałniemałotraktatówtechnologicznych<br />
irękodzielniczych:niektóreznichbezimienniewpismachperyodycznych<br />
umiesc<strong>za</strong>ł.Zostawiłwrękopismach:1)TłumaczenieGeometryianalityczneyprzeBiotawydaniapiątego;2)tłumaczeniemechanikiprzezP.Francoeurwydaniaczwartego;3)tłumaczenierachunkuróżnicowegoicałkowegoprzezP.Lacroixwydaniadrugiego;4)kilkawłasnychrozprawwmateryachmatematycznych.P.Malte-Brun,wprzedmowiedodziełaObraz
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 123<br />
Polskiwyznaje,iżNiemczewskiemuwiniennowemateryałydośledzeń<br />
opoczątkuSłowianiSarmatów,opartychna<strong>za</strong>bytkachichjęzykówlub<br />
litewskiego;awdzielesamémumieściłobszernyartykuł,dającdokładne<br />
wyobrażenieonaturzejęzykalitewskiego,przeztegożprofessorawypracowanyijemuudzielony.Zochotąłączyłsiędowszystkichpożytecznych<br />
krajowiprzedsięwzięć[...].Łagodnegocharakteru,przyjemneywesołości,<br />
mnóstwoobecnychwpamięcimiałanegdotizdarzeńosobliwiekrajowych;<br />
cogopożądanymwewszystkichzgromadzeniachczyniło;ścisływobowiązkach,statecznywprzyjaźni,trafnieprzewidujący,głęboko<strong>za</strong>stanawiającysięizr<strong>za</strong>dkąjasnościąszykującyswewyobrażenia.Wylanydlarodzeństwa,pracąwłasnąiświadczeniemmudopomagał.Dobroczynny<strong>za</strong>życia,<br />
uwieczniłpamięćsweycnoty<strong>za</strong>pisującokołopięciutysięcyrublisrebrnych<br />
nawiecznyfunduszdlaubogichuczniówprzyszkolekrozkiey;stoczerwonychzłotychnaszpitalparafiiwoynuckiey,idosiedmiusetrublisr.na<br />
wileńskidomdobroczynności.<br />
Książkiwymienionewp.1i3uka<strong>za</strong>łysiępóźniejdrukiemwWilnie(por.<br />
[74],poz.2215-2218).Pośmiertniewydanoteżjegoodczyt[21].Dalszych<br />
interesującychinformacjioNiemczewskimdostarc<strong>za</strong>Życki[81].Cociekawe,<br />
rękopis[81]znacznieodbiegaodwerjiopublikowanej(Dz.Wil.1818,No<br />
9).Drukowanawersjatekstu[81]zostałabardzoocenzurowana.Wrękopisie<br />
[81]czytamym.in.:<br />
NiemczewskiwcałymciąguteyEdukacyi[wSzkoleKrozkiej],<strong>za</strong>dobrém<br />
dlasiebieprzewodnictwem,łączącnabywanieNauk,znaypotrzebnieyszą<br />
dlawszystkichuczącychsięniewinnościąobyc<strong>za</strong>jów:przezwszystkieklassy<br />
chwalebnieprzechodzący:wszędziecelującymbyłuczniem.JnaKrólewski<br />
Dar,wiekopomnydlanaukPolskichpamięciStanisławaAugustaKróladla<br />
celnieyszychwKrayowychSzkołachuczniowprzeznaczonyiudzielony,to<br />
iest:nazłotymedalznapisemDiligentiae<strong>za</strong>służył.[...]<br />
WrękopisieŻyckiegoczytamydalej:<br />
Wroku1797.poinnemSzkółAkademickichurządzeniu,czyliraczeypo<br />
oddaniuichwręceniektórychZgromadzeńZakonnych,innegopowołania<br />
doswego<strong>za</strong>kładupilnuiących,wezwanydoAkademiinaplacAdjunkta<br />
Niemczewski,odwspomnianegoroku1797.do1802.doMarcadawałLekcyeMechaniki:<strong>za</strong>stępuiącniekiedywchorobieProfessoraMaematykiStosowaney.–Wc<strong>za</strong>sieodNaukwolnym,bezżadnegonatokosztuUniwersytetu,zwiedziłBerlin,DreznoiWiedeń,iobeznałsięztamteyszymiNauk<br />
Zakładami:któremiwiadomościswoiedlaposługiKrajupomnażał.–Od<br />
Marcar.1802.domcaStycznia1808,przebywałcałyc<strong>za</strong>s<strong>za</strong>granicą,to<br />
iestwNiemczech,weWłoszechiweFrancyi.[...]Wc<strong>za</strong>sie,gdyieszcze<strong>za</strong><br />
granicąbawił,stałosiętubarzopożądanąiegoprzytomność:ilewrzeczy,<br />
doktóreyniebyłnadniegopodówc<strong>za</strong>sniktsposobnieyszym.ZaprowadzonewWars<strong>za</strong>wie,nakońcuprzeszłegoWiekuTowarzystwoPrzyjaciółNauk,odniosłosiędonaszegoUniwersytetuwr.1802.chcącmiećzLitwyIdeęLitewskiegoięzyka:itewszystkiewiadomości,którebywtym<br />
przedmiociesłużyćmogły.WybranybyłwtymceluizłożyłsięKomitet<br />
wUniwersytecieztychosób,którymponieiakieyczęści,wiadomybyłJęzykLitewskiiŻmudzki.Byliteżitacy,coLitewskieyiŻmudzkieymowy
124 W. Więsław<br />
świadomi,nieiakąmieliwiadomośćiLitewskiegoięzyka.Wszystko<strong>za</strong>śaż<br />
doCzuchańskieymowy,życzyłosobiepoznaćTowarzystwoWars<strong>za</strong>wskie<br />
<strong>za</strong>pomocąipośrednictwemKomitetuWileńskiegowUniwersytecie.Aleco<br />
szczególnieys<strong>za</strong>wteymierze:iżdoskładutakowegoKomitetu,naRedak-<br />
torawezwanybyłtakizProfessorównaszych:dlaktóregotenprzedmiot,<br />
iaktosamzeznawałniewLitwieurodzony,calebyłobcym:wżadney<br />
bowieminaymnieyszeyczęści,niebyłztemiprzedmiotamioswoiony.<br />
DopieroiakoRedaktor,<strong>za</strong>cząłsięilemógłwewszystkiemrozpatrywać<br />
izbieraćMateryały.NayświadomszywszystkiegoNiemczewski,cokolwiek<br />
ściągaćsięmogłodonależytegoidobregorozebraniaiwyiaśnieniaFilolo-<br />
gicznychwtychięzykachwiadomości,zwłaszc<strong>za</strong>wŻmudzkimiLitewskim<br />
Języku,częstobyłwprzerzeczonymKomitecieżądanymiwspominanym.<br />
Onbysamze-wszystkichwzględow,albonaylepszymbyłRedaktoremtego<br />
Komitetu,alboRedaktorowionego,naylepsząpomocą.IleżepoMatema-<br />
tyce,niemałogo<strong>za</strong>wsze<strong>za</strong>ymowałygramatyczneifilologicznewróżnych<br />
ięzykachobserwacjainiepospolitepostrzeżenia.Tymbarzieywięzyku<br />
ŻmudzkimiLitewskim,wktórychnadwieluznichświadomychnierów-<br />
niebyłbiegleyszym.Jakożwwieluzdarzeniachbiegleitrafniestosunkiich<br />
czynił:bardzozręcznierozmaitedyalektatychiinnychięzykówporówny-<br />
wuiąc.[...]<br />
Wostateczneynawetchorobieswoiey,samnaderwielecierpiący:ieślisię<br />
kiedynatężoneparoksyzmamiiegocierpienie,abycokolwiekzwolniły,sta-<br />
rałsięprzytomnychusiebie,smutekukrywaćirozweselać.[...]Awprzy-<br />
iaciołachktórychzostawił:wUniwersytecie:wGymnaziumKrozkiém:<br />
wParafiiWoynuckiey:ipotyluinnychmieyscachżyćbędzie<strong>za</strong>wsze.–<br />
Quisdesideriositpuderoutmodus?...tamcaricapitis.<br />
OpublikowanypośmierciNiemczewskiegoartykuł[21]<strong>za</strong>wieraapoteozęma-<br />
tematykiorazliczneuwagiocharakterzedydaktycznymiogólnym.Tekst<br />
tenzostałwygłoszonynaposiedzeniupublicznymCesarskiegoUniwersytetu<br />
Wileńskiego.Posiedzeniatakieodbywałysięrazwmiesiącu.Ichcelembyło<br />
prezentowanieróżnychdziedzinnaukiikonsolidacjaśrodowiskauniwersy-<br />
teckiego.Czytamytam.m.in.:<br />
Naukiwszystkie,bezwzględunarozmaiteonychużyciawspołeczności<br />
stopniowanie,żesąpożytecznemi:prawdąjestnadsłońcewidocznieyszą.<br />
Leczżejedneznich,skutkuoświeceniaswojego,ażwpóźniejszychidoy-<br />
r<strong>za</strong>lszychkażąoczekiwaćowocach,wątpliwościitoniepodpada.Matema-<br />
tycznaumiejętnośćmatodosiebie,żewsamémporządnémsiebieiana-<br />
litycznémwykładaniu,przezjasne,dokładneigruntowneprawdswoich<br />
wywody,wmłodychcaleuczniachisłuchac<strong>za</strong>ch,owąprawdziwąumysłu<br />
sprawujeroskosz,inadsłabszymiwyższość,żeczująmocswojąpoznania<br />
prawdy.[...]Wciągudalszymteynauki,umysłnieustannie<strong>za</strong>trudniony<br />
témwszystkiém,comożegoumocnićwsztuceporządnegomyślenia,nie<br />
możenienabydźsztukisprostowaniaswoichwyobrażeń[...].Przeznaukę<br />
Matematykiwdośćkrótkimnawetc<strong>za</strong>sienabydźmożna,znajomościtraf-<br />
negoiporządnegorozumowania.[...]<br />
NaukaMatematykijestskłademprawdbezżadnegoprzemies<strong>za</strong>niafałszu<br />
lubniepewności;przykładającysięwięcdoteyumiejętności,nieznacznie<br />
iprawienieczując,właśniejakistotafizycznierosnąca,<strong>za</strong>wszesiędo
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 125<br />
prawdprzyzwyc<strong>za</strong>ja,doskonali,iwtmsięumacnia.WMatematycenie<br />
mamiejscaani[na]przesądy,aninamiętności:jakobowiemrzeczywniey<br />
wykładane,niemogąbydźprzedmiotemsprzeczekiwątpliwości;takwszukaniunieinteressowneyprawdy,samatylkonaypożądańs<strong>za</strong>nacelujest<br />
oczywistość.[...]Nazwawszywogólnościkorzyściątowszystko,coznauki<br />
otrzymujemy:tedytękorzyść,którą<strong>Matematyka</strong>sprawiawmłodzieży,<br />
przezsamopoznanieprawdy,przezwkładaniesięinałógdorozumowania,<br />
przezwprawieniegustudonaukii<strong>za</strong>miłowaniepracywmłodociannym<br />
jeszczewieku,przezrozwiciewładzumysłu;wszystkotomoralnąmożesię<br />
nazwaćkorzyścią.[...]<br />
MichałPełka-Poliński(1784–1848)–lojalnyurzędnikcesarski.<br />
Spośródgronamatematykówwileńskichnajwięcejdokumentów<strong>za</strong>chowało<br />
siępoMichalePełce-Polińskim.Uczonytenmiałbardzoróżnorodne<strong>za</strong>interesowania,nietylkomatematyczne,aletakżewybiegającedalekopo<strong>za</strong>nią.<br />
Wśródjegorękopisów<strong>za</strong>chowanychwBiblioteceANwWilniesąPisma<br />
różnetreścispołczesnej,moralnejipolitycznej;Notatynumizmatyczne;Notatyomuzykachinutach;Notatyomalar<strong>za</strong>chirytownikach,architektach;<br />
Notatyoklasztorachi<strong>za</strong>konach;Przemówienia,powinszowania,wiersze;<br />
tłumaczenieTraktatuzupełnegofortyfikacji-KaspraNoizetSt.Paul(tomy<br />
I-II);NotataoUniwersyecieWileńskim;różnenotatkizmatematyki;Astronomiapisaniawc<strong>za</strong>sielekcyydawanychprzezJ.W.IgnacegoReszkę(1804-<br />
1808),żebywymienićtylkoniektóreznich([24],[30-37]).Wewłasnoręcznie<br />
napisanymżyciorysie([30],F14-7),takpiszeosobie:<br />
MichałsynModestaPełkaPolińskipochodzącyzszlacheckiejfamiliwielkopolskiejurodziłsięokoło1784r.wdawnemwojewództwienowogrodzkim,aterazguberniigrodzieńskiej,wpowieciesłonimskim.Naukipoczątkoweodbyłwtymżepowieciewszkolegymnazialneyutrzymywanej<br />
wowc<strong>za</strong>sprzezXXBazylianowwŻyrowicach,wdalszych<strong>za</strong>śdoskonalił<br />
sięwUniwersytecieWileńskim,gdziestopieńD.F.otrzymał.Przez<strong>za</strong>miłowaniewnaukachimsięzupełniepoświęcił.Przezdwalataodbywałpo<br />
Niemczech,Francyi,SzwaycaryiiWłoszechnaukowąpodróż,aszczególniej<br />
dlapoznaniaurządzeńtamecznychnaukowych<strong>za</strong>kładów.Akademie:Florencka,Wenecka,Lukciska[wLuce],TowarzystwofilomatyczneParyskie<br />
iWar.[s<strong>za</strong>wskie]Przyjaciółnaukumieściłygowspisieswoichczłonków.<br />
Wuniw.Wileńskimprzedwyjazdem<strong>za</strong>granicewykładałmatematykę<br />
czystą,apopowrocieobjął<strong>za</strong>wakowanąpośmierciks.Zacharyas<strong>za</strong>Niemczewskiegokatedręmatematykiwyższejstosowanej.Przezlat12byłtamżeprofesoremseminariumnauczycielskiego,sposobiącegonauczycieligimnazjówiszkółpowiatowychb.okręgunaukowegowileńskiego,orazprzezlat9byłdziekanemoddziałunaukfizycznychimatematycznych,któretoobowiązkispełniałażdo<strong>za</strong>mknięciauniwersytetuw1832r.Prócztegobył<br />
używanyprzezwładzeedukacyjnedowładaniairoztrząsaniaprojektów<br />
rozmaitychurządzeń.Pełniłtefunkcjeażdo<strong>za</strong>mknięciaKomitetuw1836.<br />
[...]<br />
NajciekawszesąjednakjegoDzienniki[26–29],pisanemałoczytelniena<br />
małych,luźnychkartkach,chybaniekompletne,rozproszonepobibliotekach
126 W. Więsław<br />
Wilna.Zawierająinteresująceinformacje<strong>za</strong>równooichautorze,jakteżocałymśrodowiskuuniwersyteckim.Autorwchwilachszczególniedramatycznych,jakbyprzeczuwającznaczenietego,cosiędzieje,iswojąrolęwtychwydarzeniach,sporząd<strong>za</strong>łdośćszczegółowenotatki.Naogółbyłtylkobiernymobserwatorem.WświetleprzedstawionychdokumentówjawisięjednakjakolojalnyobywatelRosji,wpełniakceptującyjejwładzęiznaczenie,<strong>za</strong>wszeodpowiednioustawiony,alecorazbardziejzdziwionyi<strong>za</strong>niepokojonytym,cosięwokółniegodzieje.Zdrugiejjednakstrony,dużaliczba<strong>za</strong>chowanychdyplomówiorderów,któreotrzymałPełka-Poliński,świadczyojego<br />
lojalnościibezwzględnymposłuszeństwiewstosunkudopanującejwładzy.<br />
OcenęjegopostawpozostawiamCzytelnikowi.Poniżejprzytac<strong>za</strong>mwybrane<br />
fragmentyjegoDzienników[26–29].<br />
1803Februarius.DziecipoiechałydoStarychŻyrowic.Napisałemlistdo<br />
Matki.<br />
1803.Apryl13.14.Wyjechaliśmydoszkół.<br />
Grudzień[1803].27.Okołogod:4PrzyiechaliśmydoWilna,byliśmyuBazylianów,WolskiegomieliśmystancyęwKamienicyKrzyckiegomajora,<br />
podWilno<strong>za</strong>OstrąBramą.28.Byliśmyu[Józefa]Mickiewic<strong>za</strong>,Życkiego,<br />
Malewskiego,BogusławskiegoSuchodolskiego,Myslewic<strong>za</strong>,—Lenkiewic<strong>za</strong>,wodziłnakaw[ę]Wolski,poobiedzie.29.ByliśmyuStroynowskiego<br />
Rektora,poobiedziebyliśmyexaminowaniwStancyiMickiewic<strong>za</strong>[przez]<br />
Jego,Życkiego,Narwoys<strong>za</strong>,Golanskiego—odgodziny3ażdo6—wodził<br />
nakawęWolski.<br />
30.ByliśmyuRektora,zostaliśmyprzyięci,byliśmyuexaminatorów,wodziłnakawęLenkiewicz.Wyiechaliśmykołogodz.3inocowaliśmywHołdowieuX.Myslewic<strong>za</strong>.<br />
Rok1805.Styczeń.1.ZacząłemDeżurstwaprzyŻyckim,Poczobucie.9.<br />
ByłexamenmatematykistosowaneyLangsdorfaod10 1 2 do12.11.MatematykiwyższeyNarwoys<strong>za</strong>od9do10<br />
1 2 iznowuLangsdorfa.<br />
Luty26.ZaczęłosięTowarzystwoMatematyczneizostałemprzyiętybez<br />
prośby.<br />
Marzec2.TwardowskipocząłdawaćRachunekróżniczkowyod2do3.<br />
Marzec22.OdebrałemlistodKosiczewskiegoiżz15na16wnocyMatka<br />
moiaumarła.<br />
Czerwiec4.Mówiłemokwadrowaniukonchoidy.ExaminaFakultetuFizycznego.18IXx.Narwoyszkanonikkatedralnyżmudzkiprofessormatematykiwyższeyiczystey<strong>za</strong>cząłswąlekcyę.<br />
180821Apr.JPWaleryanGórski<strong>za</strong>iąłsięobowiązkiemuRewkowskich,<br />
uczySyna,2Córki<strong>za</strong>tomaunichstół,Stancyąi3Rublenamiesiąc.<br />
13CzwartekWnieb:PańskieOtworzonebyłoTowarzystwoMiłosierdzia<br />
wRatuszuwsaliparadney,wktóreydawanoobiadwc<strong>za</strong>siebytności<br />
Imperatora—miałmówkęJanKossakowskiBiskupiJózefHaur(?)ProfessorKliniki.1808.7Lipiec.WyiechałemdoOszmianyzGórskim,ana<strong>za</strong>iutrzdoBottuskadoŚniadeckich,gdziebawiłemcałąwakacyą.Dwarazytylkoiedziłem<br />
doOszmianydoGórskich.PoznałemsięzJPKarczewskim.
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 127<br />
Wrzesień.1.PowróciłemdoWilna.13.Począłem<strong>za</strong>stępowaćmieysceJP<br />
IgnacegoHorodeckiegoNauczycielaFizykiwGimnazyumWileńskimi<strong>za</strong>stępowałemażdo6Listopada.<br />
Październik.PisałemlistpierwszydoLeleweladoWars<strong>za</strong>wy.<br />
Listopad13.PocząłemdawaćlekcyeMatematykipoczątkoweywPoniedziałek,ŚrodęiPiątekod7<br />
1 2 do9.[2]1.ImperatorpotwierdziłStroynowskiegonaBiskupstwoWileńskie.Grudzień5.OdbyłsiępierwszypopisKandydatów—TeodoraSkimborowic<strong>za</strong>odgodz.8do11zMatem.początkowey,HistoryiNat.,Chemii,iLit.<br />
Łacińskiey.19.OdbyłsiępopisWincentegoSienkiewic<strong>za</strong>,Kandydata.27.<br />
PisałemlistdoJoachimaLeleweladoWars<strong>za</strong>wy.<br />
Rok1809.Styczeń25.PocząłemJeometryąEuklidesadawaćnaswoiéy<br />
lekcyi.<br />
Czerwiec28.GdymbrałpozwolenieodRektoranaiechanienawakacye<br />
powiedziałmiżemamiechaćdoKiiowanaProfes.matem.<br />
Lipiec.WyiechałemzWaleryanemGórskim.<br />
Sierpień.PrzybyłemdoWilnanie<strong>za</strong>stałemRektoraidowiedziałemsięże<br />
wyznaczonyiestemdoWinnicydladawaniaMatematyki.9.10.12.13.PrzyiechałRektor,powiedziałemmużeniemogębydźProfessoremdlasłabości<br />
piersi.14-15.WziąłemuSpitznagela<strong>za</strong>swiadczenieosłabościpiersi.16.<br />
PodałemnaSesyąUrzędowąprośbęouwolnienieizostałemuwolniony.<br />
1810Kwiecień10.WziąłempozwolenieodUniwersytetunaiechaniedo<br />
Wars<strong>za</strong>wskiegoKsięstwa.28.OddałmiSarbinowiczpozwoleniemówiąc<br />
żewoiennyGubernatorchceabyUniwersytetposłałodsiebiedoniego<br />
prośbę.29.PodałemprośbędoRektoraopozwolenieiechaniadoWarsz.<br />
Księstwa.<br />
May.OdebrałemlistodLelewela[byłyjużwcześniejtakielisty]<br />
UniwersytetposłałdoKutuzowaprośbęabymiwystarałsiępaszportu.<br />
KutuzowposłałdoPetersburgaprzedstawienieopozwoleniedlamniedo<br />
X.Warsz.8.DałmniepropozycyeJX.Karpinski<strong>za</strong>stronomiiiJPNiemczewskizRachunkuInt:10.PodałemProśbędoRektoraopozwolenie<br />
zdaniaexaminudoDoktorstwa.OddałemtęprośbędoJXMickiewic<strong>za</strong>.<br />
—ByłemuJP[Jędrzeja]Śniadeckiegoradzącsięonogęiopiersi.–<br />
Wrzesień.2.PoiechałemdoMinska.5.Począłemdawaćlekcye.15.Było<br />
otwarcieGimnazyum.<br />
Listopad.ByłemzwizytąuBiskupa.ByłemnaobiedzieuBiskupa[3razy]<br />
Grudzień1810.5.ByłemnaobiedzieuBiskupa.14–22.Byłexamenklass<br />
niższych.<br />
Rok1811.Styczeń.1.ByliśmyzpowinszowaniemuJenerałaJeleniowa.<br />
Marzec.4.Byłaunassessya.8.DostałemlistodRatyńskiej.Oddałem<br />
Naprocent7 ◦ ◦WKorbuthowiJózefowiMar.Nowogr.CzerRdSztuk350<br />
iRubliSrebrnychSztuk300.30.PisałemdoUniwer.proźbęopozwolenie<br />
iechaniadoWars<strong>za</strong>wy.ByłemnawieczerzyPańskiéyuJXBiskupaDederki<br />
osóbbyłoblisko40.<br />
Kwiecień.23.PisałemdoKontrymaoPassport.25.PrzyiechałJPZaleski<br />
WizytatorGubernijBiałoruskich.<br />
May.PrzepadłPułkMuszkieterskiŁabowski.PrzepadłPułkGrenadierski<br />
Pawłowski.PrzepadłPułkKo<strong>za</strong>cki.20.PrzyiechałWizytator.<br />
Grudzień.17.PisałemdoRektoraabymika<strong>za</strong>łoddaćcałąPensyą400<br />
rubli.15.ByłexamenzArytmetykizrana.19.PocząłemdawaćlekcyeJP
128 W. Więsław<br />
Gurskiemu.23.ByłemnaKuryiuBiskupa.<br />
Lipiec[1812]1.PrzyiechałJPReszkaWizytatorSzkółGuberniGrodzieńskiey,WilenskieyiBiałostockieydoMinska.2.Byłexamenkl.2g[drugiej].<br />
6.Niedziela.ByłexamenzmatematykiKlassy4teyinatymsięskończył—<br />
wszystkimpozwolonoroziechaćsięiwszystkowywieziono,archiwa,kassę<br />
iwszyscyurzędnicyRossyyscywyiechalipróczCeyna,CzohłakowaSowietnikaIzbyskarboweyiJewdakimowaziemskiegokommissar<strong>za</strong>.WziętoKassęGymn.leżącąnaKaznodzieystwiePowiatowémwyżéy27.000rubli.7.Wyiechałogodz.5Gubernator,ogodz.8<br />
mey wyszedłGarnizon.<br />
UrządcałyoddanyzostałKamieńskiemu.PrzezcałąnocnastępnąniespaliprawieObywatele,kilkudziesiątuzbroionychieździłopowszystkichtraktach.WodźbonwidziałsięzFrancu<strong>za</strong>minaRakowskimtrakcie;spotkawszysięzRossyanamipowinnibylipowiedziećżeieżdżądlaobronymiastodnapadnięcia,zFrancu<strong>za</strong>mi<strong>za</strong>śspotkawszysiępowinniich<strong>za</strong>pras<strong>za</strong>ćdoprzyiściadoMinska,bomaią,aRossyanniéma.8.Ogodz.9.<br />
przybiegłKuryerodBagrocynadoKaminskiegozrozkazemabymagazyny<br />
spalono—uproszonoKuryeraiżzezwoliłnarozebranie.wszyscypoczęli<br />
rozbieraćwtemwpada5Hu<strong>za</strong>rówFran.podmagazynzktóregorozbierali<br />
idącpoddachowki,rozpęd<strong>za</strong>iąbiorących,aKuryerucieka.Ogodz.2po<br />
południupoczęliisdźFrancuziztraktuRakowskiego—Mars<strong>za</strong>łekDavoustKsiążęPrinced’Eckmühlwszedłogodz:5p[rzez]ulicęFranciszkańską<br />
boobiechałMiastapołowęwokołoprzedJegoweysciem3reymentawenty<br />
domiasta.FrancuzirozdzielilisięnadwatraktadoBoryssowaidoBobrzyska.<br />
10.11.12.(Niedziela). Spiewano Tedeum iSalvumfacliberatoremNostramNapoleonem.PrzywiezdzieDavoustodObywateliprzyiąłChléb<br />
iSól.OdŻydównieprzyiąłpowiedziałżeimieniemJegoMonarchyogłas<strong>za</strong><br />
wolnośćiprzywracaOyczyznę—adoŻydów,iżsiębrzydzitymNarodem.<br />
13.14.15.Środa.WyiechałemzJPReszkądoWilna.NocowaliśmywRadoszkowicach.18.PrzyiechaliśmydoWilna.PrzySmorgoniachiWilnie<br />
okołodrógwielekonizdechłychwalałosię.ByłemuRektoraktórybył<br />
bardzoniekontentzstratyKlassyGymnazyalnéyMinskiéy.19.Niedziela.<br />
ByłemnaobiedzieuJXMickiewic<strong>za</strong>.20.21.NosiłemRektorowikwestyę,<br />
powiedziałmiiżbędęwWilniewGymn.aWyżewskipoiedziedoMinska<br />
lubnaWołyń.31.WyszłybagażeNapoleonazWilnadoWitebska.<br />
Sierpień.15.ByłaJlluminacyawWilnienaJmieninyCesar<strong>za</strong>.19.Powieszono<strong>za</strong>S.StefanemSkinderaiJegoSyna,i<strong>za</strong>SmiepiszkamidwochmłodszychPanów.KoreywępiętnowanoprzyRatuszu.22.ByłaJlluminacyawWilniezpowoduzwycięstwaodniesionegonadRossyanamiwSmolensku.27.Byłopowtorzoneogłoszenie,abypo3grbrano2kopieyki<br />
Rossyyskie.<br />
Wrzesień.4OtwartezostałoGymn.Wilen.czytałmowęKrassowski.17.<br />
WyiechałemzWilnazŻydem<strong>za</strong>R.10.20.PrzyiechałemdoMinska.<br />
Październik.5.ByłootwarcieGymn.czytałBrodowskipopolsku.<br />
Listopad.15.RozruchwszcząłsięwmieściezprzyczynyzbliżaniasięRossyan.16.WeszlipopołudniuRossyanieanaprzódKo<strong>za</strong>cy—Generał<br />
LambertiPrescow[?].KnorynggzostałGubernatorem.<br />
Marzec[1813]12.Byłytransparentanaratuszu,2przyszkoleŻydowskiey,<br />
i1uLorensa.ŻydziczęstowaliGubernatoraiGości.<br />
Kwiecień[1813]13.Byliśmy,iaiBrodowskizpowinszowaniemuGuberna-
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 129<br />
tora,Wicegubernatora.15.Bratmóyrazpierwszypocząłchodzićpoulicy.<br />
16.Wziął<strong>za</strong>świadczeniezPolicyiiż<strong>za</strong>paszportemprzybył.29.DanyzostałpaszportzpolicyinarozkazGubernatora.<br />
Wrzesień.4.PocząłemdawaćlekcyąwGimnazyum.23.Odebrałemod<br />
Kołyszki5exempl.Zaborowskiego.—ByłotedeumzpowoduotrzymanychwiadomościoZwycięstwienadnieprzyiacielem—wystrzelonowięcey100razy—obiadbyłuKórkasowaWojennegoGubernatora.Wieczer<strong>za</strong>wSzkoleŻydowskiey.Miastobyłoiluminowane.24.ObiadbyłuZawierskiegoCywilnegoGubernatora.WieczorembalwPałacuPacowskim,wydawałaszlachtaGuberniiWilenskiey.25.ObiaduBiskupaStroynowskiego.BalwieczoremwdomieMillerówdawaliobywatelemiastaWilna.<br />
Luty1814.12.JWRektorka<strong>za</strong>łmibydźpomocnikiemDyrektoraSzkół<br />
Gubern.Wilens.15.ZgromadzenieNaucz.Gimn.Wilens.obrałomięPomocnikiemDyrektora.RządUniwersytetupotwierdziłmięPomocnikiem<br />
DyrektoraGub.Wilen.<br />
Marzec.1.JPŻyckipodałprośbędoemerytury.ObranoJPPodc<strong>za</strong>szyńskiegodoarchytektury,wyiedzienarokprzyszłydoPetersburga,tamposłuchaarchytektury,powróciszybędziedawałArchytekturęp.lat2,usposobiktóregozUczniówdo<strong>za</strong>stępstwaiego—asampoiedzienaWoiaż,<br />
powróciwszyzostanieAdiunktem.4.JWRektor<strong>za</strong>proponowałmiabym<br />
sięstarałnamieysceŻyckiego.19.ByliśmyzpowinszowaniemImienin<br />
uJXMickiewic<strong>za</strong>.<br />
Kwiecień,8.ByłowGazecieiż19(31)AlexanderzKrólemPruskimwszedł<br />
doParyża.9.ByłośpiewaneTedeumlaudamus<strong>za</strong>wzięcieParyża.17.<br />
Umarłdn.17o6 1 2 ranoStefanStubielewiczProfessorFizykiwImperatorskimWilen.Uniw.23.Prosiłemoprzyięcie800RSJPMalewskiego.<br />
25.OdpowiedziałmiJPMalewskiiżJWPHreptowiczprzyimie.[?]29.<br />
KomitetzłożonyzJXMickiewic<strong>za</strong>,Malewskiego,Niemczewskiegoimnie<br />
przeglądałprzysłanyproiektwzględemprzerabianiagimnazyum.30.ZaproponowałmnieJWRektorabymnarokprzyszłydawałAstronomią,po<br />
JXKaminskim,którychcepodaćsiędoodstawki.<br />
Październik1815. 19. Doktory<strong>za</strong>cja Tadeus<strong>za</strong> Majewskiego Bazyljana<br />
Deelectricitate.24.PrzybyładoWilnaJPannaKatarzynaRatyńska.25.<br />
Widziałasięzemną.26.UlokowałemjąuPP.Bazyljanekpopołudniu.<br />
Sierpień1816. 4.Stanęliśmyogodz.7wWilnie.ZacząłemdrukowaćuZawadzkiegodziełkooGeodezyi,auXXMissyonarzówpoczątkiTrygonometryi.Wrzesień.1.PowszechnezebranieodesłałodoFakultetuFizycznegowybranieosobynamieysceJPŻyckiego.5.PowróciłJPSniadeckiiJPKrassowski.9.FakultetFizycznyzłożonyzczłonków:JózefaMickiewic<strong>za</strong>,Prezydentajakodziekana,JanaSniadeckiego,StanisławaJundziłła,Zacharyas<strong>za</strong>Niemczewskiego,Tomas<strong>za</strong>Życkiego,Tadeus<strong>za</strong>Kundzic<strong>za</strong>,Franciszka<br />
Narwoys<strong>za</strong>,IgnacegoReszki—awprzytomnościIgnacegoHorodeckiego<br />
iKajetanaKrassowskiego,zostałemobranyProfessoremNadzwyc<strong>za</strong>ynym<br />
AlgebrywUniwersytecie.12.Powszechnezebraniepotwierdziłomniena<br />
ProfessorstwoNadzwyc<strong>za</strong>yneAlgebry.22.Wyznaczononamojemiejsce<br />
doGimnazyumJPHilaregoKondratowic<strong>za</strong>.23.PrzestałemdawaćlekcyąwGimnazyum.25.ZacząłemdawaćnaUniwersytecie—miałprzemowę—byłJXMickiewicz.29.ByłumnieJPMickiewicz,JPMalewski,Niemczewski,Życki,Znosko,Reszka,Budziłowicz,Skoczowski,Mierzgiew-
130 W. Więsław<br />
ski(?),Radkiewicz,Krassowski,Lelewel.<br />
1817May.9.PrzyszłopotwierdzenieodKuratora[dla]Malewskiegona<br />
Rektora.<br />
1820Kwiet.29.NaSessyiFakult.Fizy.podprezydencyąJWMalewskiego,<br />
złożoneyzJanaSniadeckiego,JędrzejaSniadeckiego,Zachar.Niemczew-<br />
skiegoiIgnacegoReszkiobranyProf.Zwyc<strong>za</strong>ynymMatematyki.<br />
May.1.NaSessyiradyzłożoneyzJWMalewskiego,JanaSniadeckiego,<br />
Niemczewskiego,Reszki,Grodka,Czerniawskiego,XLagiewic<strong>za</strong>(?),Cho-<br />
daniego,Kapellego,Znoski,Bojanusa,Mianowskiego,Pelikana,Bekiego,<br />
Spietznagla,potwierdzonyProfessoremzwyc<strong>za</strong>ynymmiałem12.affirm.3<br />
negati.<br />
Czerwiec.PrzybyłKsiążęC<strong>za</strong>rtoryskidoWilnazPuław.<br />
Wrzesień.1.SessyaRady.9.SessyaOddziału.14.SessyaLiteracka.15.Pu-<br />
bliczneposiedzienieczytałemopożytkachznaukmatematycznych.Spiet-<br />
znagelożyciuLobemoeyna.<br />
Listopad.1.SessyaRady—MinisterniepotwierdziłKapellegoDziekanem.<br />
PostanowionoprzedstawićMinistrowi,dlaczegoUniw.wybrałKapellego<br />
dziekanem.8.SessyaOddziału—Życkiobjąłdziekaństwo.<br />
Grudzień.1.NaSessyiRadyzostałemobranyPrefektemSzkołyNauczy-<br />
cielskiey.Miałem10kresekaffirmativea2negative.6.Przedstawionyzo-<br />
stałemdoMinistranaPrefektaKandydatów.10.Umarłokołogodz.4<br />
ZacharyaszNiemczewskiProf.Mat.Wyższeyczystey.26.ByłemwSu-<br />
botnikachiprosiłemKsięd<strong>za</strong>LaskowskiegooprzyiechaniedoPogoniidla<br />
daniaślubu—ogodz.2odprawiłsięślub,świadkamibyliJPJózefSzulc<br />
St.RadczyOszmiańskiiJPKrzyżanowski.<br />
May1823.1.RadaUniw.mianowałaProf.Reszkę,mnieiLeleweladozwe-<br />
ryfikowaniaispisaniamagazynyKsiągwUniwersyteciebędącego;dopoda-<br />
niaprojektucoztemiksięgamirobićidoobliczenia,ilenależyP.Koźnia-<br />
kowskiemuoddawać<strong>za</strong>książki,ichprzezniegodostarc<strong>za</strong>nie.4.WGimna-<br />
zyumwkl.VUczniowienatablicynapisałi WiwatKonstytucja3goMaja.<br />
OjaksłodkiewspomnieniedlanasPolaków,aleniemasz,ktobysięonią<br />
dopominał.Przedgodziną osmązrana,byłtennapiswc<strong>za</strong>sie Lekcyi<br />
Waszkiewic<strong>za</strong>Nau.Hist.iPrawa.PotemOstrowskiNau.Ross.języka<br />
postrzegł,groziłuczniomiż<strong>za</strong>topóyśćmogąnaSyberięidoniósłPre-<br />
fektowiŻylińskiemu.TenprzyszedłszydoKlassy,ka<strong>za</strong>łzetrzeći<strong>za</strong>czął<br />
śledzić.[dalejskreślone:LudwiguczeńklassyVdoniósłotmnapisaniu<br />
swemuwuiowiTrefowłowi(?)].OniejdoniósłWojennemuGubernatorowi<br />
Korsakowowi,który<strong>za</strong>wołał<strong>za</strong>razRektorainaka<strong>za</strong>łsledzićtychktórzy<br />
pisali.Powyśledzeniuoka<strong>za</strong>łosięiżpisali1)MichałPlater,[skreślone:<br />
Malesiewicz],2)Kołakowski,3)Kościałowski,4)Czechowicz.Gimnazyum<br />
osądziłoichnadni10uNekkologaczylinawięzienie.8.RządUniwer-<br />
sytetuzłagodziłtękarądo3dnitylko.WojennyGubernatorniezgo-<br />
dziłsięnato,ka<strong>za</strong>łichtrzymać.Naznaczyłnowesledztwo.Waszkiewic<strong>za</strong>,<br />
ZylińskiegoiZastępcęDyrektoraSzkółSkoczkowskie-go<strong>za</strong>wiesićodobo-<br />
wiązków.11.RządUniwersytetuto<strong>za</strong>lecenienaseesyiwykonał—do<br />
śledztwawyznaczyłPelikana,ŁoboykęiDaniłowic<strong>za</strong>.Wojenny[Guberna-<br />
tor]tegożdniawyprawiłsztafetędoWgoKsięciaKonstantegodoWar-<br />
s<strong>za</strong>wyzrapportemzcałeytesprawie,powiadajątylkoiżdodałżeRząd<br />
Uniw.poka<strong>za</strong>łpowolnośćdlaobwinionych,żeznaleziononamurzeprzy<br />
KościeleDominikańskimnapisNiechŻyjeConstitucya,śmierćdispotam.
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 131<br />
RektorwyprawiłodsiebiesztafetęjednędoministraOświecenia,drugi,<br />
doKuratoradoPuławzcałemtemdoniesieniem.17.Zranao4god.przy-<br />
jechałodWXKonstantegoJegoJenerałAdjutantNesselrode,całyc<strong>za</strong>s<br />
zranachodziłpocywilnemuubranypomieścieuważająccosiędziejeczy<br />
niemajakichnapisów,opołudniuposzedłdoWojen.Gubern.<strong>za</strong>niósłroz-<br />
kazWXKonstantego,abyaresztowanoTwardowskiego,Skoczkowskiego,<br />
ŻylińskiegoiWaszkiewic<strong>za</strong>.Jakożogodz.8wieczoremosadzonoTwardo-<br />
wskiegouS.Kazimiera,napiętrze,Żylińskiegonaodwachunadole,Skocz-<br />
kowskiegowdomieWojennegoGubern.,Waszkiewic<strong>za</strong>wArsenale,uczniów<br />
<strong>za</strong>śczterechwdomie[nieczyt.]ucenzoraMaziewic<strong>za</strong>uS.Rafała.18.Nes-<br />
selrodesamocałeysprawierozpytywałsię—chodziłdoKlassyV,gdzie<br />
samaakcyastałasię–razemzOstrowskimiNazianowiczem,gdyobejr<strong>za</strong>ł<br />
mieysce,rozpytywałsięocałejsprawieidowiedziałsiężeuczniowie<strong>za</strong>-<br />
wszebylispokojni.Scisnąwszypotemwszystkiemramionamipowiedział:<br />
Omondieu!20.Wnocyz19na20wyjechałNesselrodenawprostdo<br />
Wars<strong>za</strong>wy.ZabrałzsobąPlatera,uczniaKlassyV.<br />
Lipca5.JPPelikanotrzymałsztafetęodPNKuratorazdatąd.2Lip.<br />
zWarsz.zdoniesieniemiżPNSenatorNowosilcowwyjedziezWarsz.d.3<br />
iprzenocowawszywSłominieprzybędziedoWilna,radzipoka<strong>za</strong>ćmuUni-<br />
wersytet,<strong>za</strong>sięgnąćzdaniaoInstytucieAgronomiiiSzkoleWeterynarii.7.<br />
Ogodz.5przyjechałJWSen.NowosilcowistanąłwdomiePlaterowna<br />
uliczytrockiej.WkrótcepowróciłJW.KorsakowWojen.Gubernator,jez-<br />
dziłnaspotkanieJegoWysokościCesarz.XKonstantynajadącegozWar-<br />
s<strong>za</strong>wydoKleckanarewiją.8.PrzeniósłsiędodomuGubern.Cywilnego.<br />
11.UwiadomiłmnieJPPelikaniżjestemprzeznaczonydośledztwa.12.<br />
RektorjakoPrezydent,PietaAlexie.Suykof,Rad.St.PolicmajsterWa-<br />
cławPelikan,jaMichałPoliński,IgnacyDaniłowicz,JeroximOsipowicz,<br />
BotwinskiNadzw.Rad.[...]rozpoczęliśmyśledztwoicodzieńodbywaliśmy<br />
zranaodgodz.9lub10do2lub3,popołudniuodgodz.5lub6do10.<br />
25.UwolnionyJP.SkoczkowskiiŻyliński.26.UwolnionyJP.Waszkiewicz.<br />
27.PrzyjechałJPChodźkozJPZanemTomaszem,obuprzytrzymanona<br />
Rogatkach,przybył<strong>za</strong>razdeSertes,opieczętowałichpapieryi<strong>za</strong>brał,aw<br />
tymżec<strong>za</strong>sieJP.SzłykowopieczętowałpapieryJPChodźkiwjegomiesz-<br />
kaniu.29.DoprzeyrzeniapapierówChodźkizostaliwyznaczeniSzłykow,<br />
PotiomkoiPelikan.[b.d.]JPKrassowskiZast.Dyrekt.wyjechałz<strong>za</strong>le-<br />
ceniemRektoradoKieydan.PrzyjechalidoKieydanSenatorNowosilcow<br />
iRektorTwardowski.ZamkniętoSzkołęKieydańską,auczniówwszyst-<br />
kichrozesłanodoRodzicówzwarunkiem,iżnigdziedoszkółoddawaćnie<br />
będą.Przy<strong>za</strong>mknięciuRektormiałdoUczniowprzemowę.Przywieziono<br />
zKieydanDozorcęJPWislewic<strong>za</strong>(?)iNauczycieli:Kujawski,Raczynski<br />
iMowc<strong>za</strong>nowicz,<strong>za</strong>tożewprzysłanymjednympaszkwiluwykasowalidwa<br />
wierszeiotemniedonieśli.<br />
[czerwiec?]6.ByłemnaSessyiKomitetuobrachunkowego.ByliOc<strong>za</strong>pow-<br />
ski,Podczszyński,Sławiński,Górski.ByłemnaSessyidlaułożeniapra-<br />
widełdlakonwiktu.ByłemnaSessyiKomitetuSzkolnego.8.Wywieziono<br />
uczniówkrozkichJanczewskiegoiZieleniewic<strong>za</strong>doBobruyskanalat10<br />
dorobótprzytaczkachapotemwsołdatygarnizonnedośmierci<strong>za</strong>roz-<br />
rzucaniempismbuntowniczych,aNauczycie[la]zKrożPaszkiewic<strong>za</strong>na<br />
2latadoBobruyskadoKa<strong>za</strong>mat<strong>za</strong>podejrzenie,którenasiebieściągnął
132 W. Więsław<br />
palącpapieryswojewnocy.19.Wywiezionotrzechuczniówkrozkichska-<br />
<strong>za</strong>nychwSołdatydośmierci,wgarnizondoGuberniorenburskiej,<strong>za</strong>to<br />
żewiedzielioczynnościachdwóchpoprzed<strong>za</strong>jących.<br />
[lipiec?]14.WyiechałJP.PelikandoPaszkiewic<strong>za</strong>dlaśledzeniaktonapisał<br />
niechżyjewolnaKonstytucja[nieczyt.]19.PowrótJP.PelikanaiPaszkie-<br />
wic<strong>za</strong>.PrzywiezionozLek.[cyi?]3uczniów.24.NiebyłoSessyiwzględem<br />
Komitetu.26.NiebyłemnaSessyiKomitetuSzkolnego.FranciszekMalew-<br />
skiprzywiezionyzWars<strong>za</strong>wy,iZanprzeprowadzonyzdomuGubernatora<br />
Cywilnego,gdziebyłtrzymanybliżeyKommissyitamodbywającejsiędla<br />
prędkiegooddania,znowudoOstrogu.<br />
May[1824]19.Odbyliśmyogodz.12wsaliobradprzysięgęnawierność<br />
monarszewszyscydającylekcjeiofficjaliściUniwersytetu,prócztychktó-<br />
rzyjużzjakiegokolwiekpowoduprzysięgali.OdwiozłemchoregoP.Reszkę.<br />
Październik.d.16.zranaprzybyłdoWilnaJWSenatorNowosilcowi<strong>za</strong>-<br />
jechałprostodoJOKsiężnejZubowowej,skądpokilkugodzinachprzy-<br />
byłdomieszkaniadlasiebieprzeznaczonegowdomieUniwers.poproso-<br />
roskim.17.ByliprezentowaniJWSenatorowiNowosilcowiProfessorowie<br />
Uniwersytetuogodz.10zrana—ogodz.4zpołudniawyjechałdoŻyrowic<br />
JXBobrowski.18.ByliprezentowaniadjunkciidającyLekcyewUniw.<br />
ogodz.10zrana.Ogodz.4zranawyjechałP.JoachymLeleweldoWar-<br />
s<strong>za</strong>wy.19.JPTwardowskiotrzymałpolecenienawyjazdnad.29nawieś<br />
odJWKuratoraNowosilcowa.Ogodz.4zpołudniawyjechałP.Gołu-<br />
chowskidoW-wy.20.ByłoposiedzenieRadynaktórejJW.Twardowski<br />
[Rektor]zdałobowiązekJPPelikanowi,ipożegnałUniwersytetoświad-<br />
c<strong>za</strong>jąc,żeotrzymazupełnądimissyą.22.Uczniowiemającybyćwysłani<br />
otrzymaliwieczoremrozka<strong>za</strong>byjutrobyligotowidowyjazdu.23.Wyjazd<br />
uczniówodłożonodojutra.24.Ogodz.1zpołud.wyjechalidoKa<strong>za</strong>nia<br />
KołakowskiFelixzWiernikowskimJanemiJózefKowalewskiosobno.—<br />
DoPetersburgaJanWoynickizCypryanemDaszkiewiczem.JanHeyda-<br />
telzWincentymBudrewiczem,JanMichalewiczzHilarymŁukaszewskim,<br />
JanSobolewskizAdamemMickiewiczem.25.Zranaogodz.10Franciszek<br />
MalewskizOnufrymPietraszkiewiczem.JPIgnacyDaniłowiczwyjechał<br />
doPetersburga.<br />
Listopad.1.ByłnaposiedzeniuJWSenatorNowosilcow—wszyscyProfes-<br />
sorowiebyliwmundurachpełnych—obranoprofessorami:Herberskiego<br />
ProfessoremTerapiiszczegulnejiKlinicznej,Berkmannsądowejmedycyny<br />
ipolicii,pierwszymiałbędziepensyi1500,adrugi1000R.S.<br />
[1825]Czerwiec6.Ogodz.9powróciłJPPelikanzWars<strong>za</strong>wyiznalazł<br />
synawczorajnarodzonego.Ogodz.10zranaprzyjechałJ.K.Wyro,Xią.<br />
Oranii.PopołudniubyłwogrodzieSapieżyńskim.7.WyjechałX.Ora-<br />
niidoPetersburga.28.WyjechałJWSenatorNowosilcowdoRuhenthalu<br />
majątkuJWXiężnejZubowowej.<br />
[1828?]21.JP.RektorpowróciłzWars<strong>za</strong>wyogodz.4czy5społudnia,<br />
wc<strong>za</strong>sienajwiększejsłotydodom,śnieguiwiatru.24.Prof.Wyrwicz<br />
byłumnie.26.ByliumniezranoJWRektor,wieczoremZnoskoiX.<br />
Bobrowski.Dziś<strong>za</strong>mykająteatrwileński.<br />
[1828]4.lutego.Pełka-PolińskiiDrzewińskizostalizUniwersytetuWileń-<br />
skiegoobraniczłonkamikoresp.król.imp.przyjaciółnauktowarzystwa.<br />
19[List.1828]ByłonabożeństwożałobnepoN.CesarzowejMaryiwKo-<br />
ścieleKatedr.–CzłonkowieUniw.iGimnazjum,orazuczniowiewszyscy
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 133<br />
znajdowalisięogodz.10.<br />
1829Grudzień.4.PrzyszławiadomośćośmierciN.Cesar<strong>za</strong>Alexandra1,<br />
któraprzypadład.19.Listop.wTaganrogu.5.CałyUniwersytetwykonał<br />
przysięgęwKościelenawiernośćN.CesarzowiKonstantemuI,ogodz.<br />
10,aogodz.11uczniowiewszyscywykonaliprzysięgęi<strong>za</strong>razwUniw.<br />
Kancellaryipodpisalisię,auczniowiewsalachpodpisywalisięwobecno-<br />
ścidziekanów.6.ByłunasnaobiedzieWin.Zaborowski.9.Wywieziono<br />
SobolewskiegoiJeżowskiego,1gowAugustowskie,2gowMinskie.13.By-<br />
łemuJ.SniadeckiegoiuSołtana.15.Byłasesyaliteracka.23.Przyszła<br />
wiadomośćowstąpieniunatronN.Ces.Mikołaja1.Wieczoremprzyje-<br />
chałKuryerzrozkazemimanifestem.24.Wykonaliśmyprzysięgęogodz.<br />
10wKościeleUniwer.,aogodz11wszyscyuczniowieUniw.wykonali<br />
przysięgę.<br />
Jeszczebardziejdramatycznesąrelacje[28–29]zlat1831–1833.<br />
Stycz.1831PowiadajążeRektorPelikanzRektoremDorpackimParrotem<br />
pomieniająmiejsca,żeKuratoremnaszymbędzieKuratorPetersburski.Że<br />
ChłopickiuwiadomionyodPosłaFrancuzkiegowBerlinie,jakobyPrusacy<br />
iRossyaniewiednymc<strong>za</strong>siemieliuderzyćnaPolaków;pobiłGenerała<br />
RöderaPruskiegowKsięstwiePoznańskiemije<strong>za</strong>jął,gdziezrobiłosię<br />
powstanie–żeMilicyawSlązkuniechciałaiśćnagraniceprzeciwPolakom.<br />
OfficerStachowskirossyjskimówiłżewc<strong>za</strong>siepowstaniawWars<strong>za</strong>wieich<br />
pułkzPowązekdoBelwederumaszerowałwpośródognia,asamstrzelać<br />
niemiałpozwolenia.[...]<br />
14luty1831Rektor<strong>za</strong>chorowałnabólgardła.Mundurypouniwersytetach<br />
mająbyćzielone.<br />
Marzec1831PowiadajążenachorągwiachuKrakusówpolskichjestnapis<br />
wjęzykupolskimiruskim<strong>za</strong>wolnośćnasząiwaszą.<br />
11.PowiadajążewWars<strong>za</strong>wiezjeńcówrossyjskichtworząpułkiimie-<br />
niemRyliewaBestużewa.13.GliksbergksięgarzWars<strong>za</strong>wski<strong>za</strong>tajemną<br />
korespondencyązRossyjskąarmiązostałpowieszony.<br />
Maj9,1831RektormówiłżelekcyenietylkodoWakacyjaleipowakacyi<br />
niepewnaczysięrozpoczną,boniebędziedlakogo.<br />
Czerwiec1831.JPBalińskiMichałzostałwypuszczony<strong>za</strong>porękąP.Pu-<br />
sławskiegoWojciecha,porękiP.JędrzejaŚniadeckiegonieprzyjęto.<br />
Lipiec4.Weśrodęzostałwziętystudent<strong>za</strong>opowiadanieoproklamacyi<br />
Skrzyneckiego.10.RektorPelikanpowróciłzPetersburgaogodziniepół-<br />
dodrugiejspołudnia.<br />
Sierpień1831.DowódcapolicyiSobolewskijezdziłwysłanyodRektorado<br />
KuratoraprzezSłomindoBrześcia,znalazłgowTerespolumieszkającego<br />
prywatnieuBurmistr<strong>za</strong>.Senatorpisałdo[Gubernatora]Wojennegożaląc<br />
się,żezjegosalonuwSłominiewyrzuconobezwzględumebledla<strong>za</strong>brania<br />
naszpital,iżwojskorossyjskiegorzejpostąpiło,aniżeliuczynilibyPolacy.<br />
19.Weśroodęogod.10wnocyprzyjechałdoWilnaSenator,istanął<br />
uRektora.<br />
21.WSobotębyliśmyuSenatoraiRektorazpowinszowaniemrocznicy<br />
koronacjiCesar<strong>za</strong>,apotemudaliśmysiędoWojennegoGubernatora.<br />
Wrzesień.4.Byliśmyrazemzewszystkiemiwojskowymiicywilnymiurzęd-<br />
nikamiuJWWojennegoGubern.Chrapowickiegozpowinszowaniemwzię-<br />
ciaWars<strong>za</strong>wy,aodniegowyszedłszybyliśmywCerkwigreko-rossyjskiejna
134 W. Więsław<br />
nabożeństwie.Wystrzelono101razyzdziałstojącychnawałachdolnych<br />
igórnychwc<strong>za</strong>sienabożeństwa.Wyszedłnadzwyc<strong>za</strong>jnydodatekowzięciu<br />
Wars<strong>za</strong>wywd.26i27sierpnia.<br />
7.[...]ByłemuRektora,mówiłmi,żewyjedziezupełniedoPetersburga<br />
bezpowrotu,iżerozpoczęciekursównaUniw.wtutejszychoddziałach<br />
opróczlekarskichurządzisiępóźniej<strong>za</strong>jegoprzybyciemdostolicy.ŻeKu-<br />
ratorNowosilcowmajechaćnawojażdoKonstantynopola,Grecyi,iAnglii<br />
gdziemaosieść.—27.URektorawieczoremdrzwiwchodowezprzodubyły<br />
<strong>za</strong>mknięteinikogonieprzyjmował.28.Zranatakżebyłydrzwi<strong>za</strong>mknięte<br />
uRektora.ProfessorowiezDziekanamitrzechOddziałówfizycznego,mo-<br />
ralnegoiliterackiegoprzychodzilidoRektoraleczdladrzwi<strong>za</strong>mkniętch<br />
byćniemogli,zostawilitylkobilety.<br />
Październik.19.PosessyiUniw.JWRektoruwiadomiłDziekanówżeJW<br />
NowosilcowbyłdobrzeodCesar<strong>za</strong>przyjety,żeCesarzutwierdziłgoznowu<br />
KuratoremUniw.Wil.,żeniesprawiedliwieprzeciwKuratorowikrzyc<strong>za</strong>no<br />
<strong>za</strong>srogiewyrokinauczniówprzewiniających,skutekbowiemoka<strong>za</strong>łże<br />
niemożnabyłopłazempuszc<strong>za</strong>ć,żeniesprawiedliwienarzekanonapolicyę<br />
uniwersytecką,niektórzynawetCzłonkowieUniwersytetunazywaliwKan-<br />
cellaryiustanowieniepolicyigłupstwem,natoostatniewymówienieRek-<br />
toraK.Kapelli,którydotądrozwodziłsięzpochwałamiKuratora,spuścił<br />
ztonui<strong>za</strong>milkł.Rektormówiłdalejz<strong>za</strong>pałemżemiędzyCzłonkamiUniw.<br />
niemagorliwychodobroKrajupowtar<strong>za</strong>jącdwarazy,proszęmipoka<strong>za</strong>ć<br />
gorliwychktórzybywostatnichc<strong>za</strong>sachpostępkamiswemitegodowiedli<br />
ijeżelicowypadniedlaUniwersytetu,nienazwątegoniesprawiedliwością;<br />
mówiącciąglebyłobróconydoKapellegoanaMalewskiegoanispojr<strong>za</strong>ł.<br />
20.WieczorembyłemuRektora,zpożegnaniemgobylitakżeMianow-<br />
ski,Porcyanko,Berkman,Rymkiewicz,Hoyniewicz,DenevePaweł,Kras-<br />
sowski,Waszkiewicz,[?],przychodziPusłowskib.mars<strong>za</strong>łekiPolicmaj-<br />
sterRutkowski.21,Zranaogodzinie4wyjechałdoPetersburga,wziąłze<br />
sobąNestoraKukolnika,NauczycielazGimn.Wil.—przywyjeździebyli<br />
Mianowski,Porcyanko,Deneve,Hrynkiewicz,Krassowski,PawełKukolnik.<br />
NauczycielezKrozkiegoGimnazjum:Sokołow,SłominskiiOchmanzostali<br />
<strong>za</strong>leceniemJOXMinistraoddaleniodmiejscipodsądoddani.Sokołow<br />
bowiembyłwezwanyprzezpowstańcówdozrobieniaprochu,Słominski<br />
przyjąłbyłpolicyjnydozórwmiasteczkuKrożachaOchmanwydalałsię<br />
byłniewiadomodokąd.<br />
KrassowskiiNamiarowiczciągnęliśledztwozprzybyłychnauczycieliwy-<br />
mienionych.GłoszążeZamośćzostałprzezRossyan<strong>za</strong>jęty.Dowódcatwier-<br />
dzySierawski(?)nieprzyjąłwezwaniadopoddaniasię,alewyszedłwnocy<br />
dlaprzebiciasiędoGalicyi,byłścigany,samzginąłalewojskouszłozmałą<br />
stratą.[...]<br />
Grudzień.RektorpiszącdoMianowskiego<strong>za</strong>wszeztemsięodzyważeopu-<br />
ścićchceRektorstwo—wpoczątkuGrudniapisząc<strong>za</strong>lecałabyprospekta<br />
lekcyjbyłygotowe.24.Przyszło<strong>za</strong>lecenieKuratorażepołowatylkopensyi<br />
będziewypłacona,żeSeminariumnauczycielskie<strong>za</strong>mykasię,aorganistów<br />
nieodkrywasię.28.Przysłanazostałatabellawyświecająceilekomupen-<br />
syimabyćwypłaconem,mnietylkors750,dziekanówdwóchtylkomiało.<br />
1832Styczeń<br />
1.ByliśmyuWojennegoiCywilnegoGubernatora.14.OtrzymaliMianow-
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 135<br />
skiiRodziewiczlistzwyrażeniemżenastępnąpocztąprzyjdziesmutna<br />
wiadomośćoUniwersytecie.18.OtrzymaliSmokowskiiBalińskilistyod<br />
SękowskiegozPetersburgazuwiadomieniemżepozostanietylkooddział<br />
medycznyiteologicznyainnekatedrymająbyćprzeniesione(zlistuBalińskiego),tylkopiszegdzieindziej,azlistuSmokowskiegodoSmoleńska,PereasławialubPołtawy.PozwoliłRektorwybraćMianowskiemuDziekanaktóregozechce.Względempensyimojej,októrejpisałMianowskiże<br />
użalająsięwszyscy,odpisałRektor,dobrzeniechsięgryzą.21.Przyszłood<br />
RektorapozwoleniewypłaceniamnieiKapellemupensyidziekańskiej<strong>za</strong><br />
tercyałwrześniowy.PisałemdoRektoraproszącabywwypadkuprzeniesieniaUniwersytetugdzieindziejdanomipensyąemerytalną,leczwWilnie<br />
służyłbymdłużej.<br />
Marzec.10.RektorpisałdoP.Mianowskiego2marcadonoszącżeminister<br />
Oświeceniamad.8podaćCesarzowidokładoutrzymaniuUniwersytetu.<br />
20. Zygmunt Rewkowski wyjechał do Chrapowickich do Kochanowicz<br />
owiorst15<strong>za</strong>Drują<strong>za</strong>Guwerneraoddwóchsynówzpensyą270r.sr.<br />
Kwiecień,3.Pogłoska,żeCesarzpotwierd<strong>za</strong>jącinneu-ty,niepotwierdziłWileńskiego.19.WliściepisanymdoWPMianowskiegoJWRektordoniósłżeUniwersytetWileńskiskasowany,abędzietylkoAkademiamedyko-chirurgiczna,iżejeszczebędzierobiłprzedstawieniaoobserwatorium,oZameczku,odobrachbeneficjalnych.Maj,1832.14.PrzyszłoodJWPelikanapismood7MajadoJWMianowskiegozkopijąpismaministradoRektorazdoniesieniem,że21majaCesarzka<strong>za</strong>ł<strong>za</strong>mknąćUniwersytet,aszkoływydziałuwileńskiego<br />
przyłączyćdowydziałubiałoruskiego,iżeJPKartaczewskiKurator<br />
wydziałubiałoruskiegomapoleceniewypełnićtowszystko.[...]Jakiżlist<br />
otrzymałMianowski,wktórymjeszczePelikanwyraziwszy,żeodbierałod<br />
członkówUniwersytetuniewdzięczność,powiadaiżwyrobiłdlajednych<br />
pensyąemerytalną,adladrugichprzeniesieniedoinnychuniwersytetów<br />
ztakążsamąpensyąjakąpobieraliwWilnie,wkońcudodajeżeniechBóg<br />
imniepamięta.<br />
29niedziela.PopołudniubyłemwezwanyprzezJPWalickiego,doKuratora,powiedziałonmipoodmówieniuprzezemnienajegopytaniaczyniechciałbymdladokończenialatsłużby<strong>za</strong>jąćsiędawaniemlekcyiwLyceumalboobowiązkiemDyrektora,iżchceabymmupomagałcodoszkół,<br />
iżmyśli<strong>za</strong>łożyćRządszkolnywWilnienadcałyBiałorusiwydziałimnie<br />
zrobićjegoprezydentem;atymc<strong>za</strong>semchceustanowićKomitetdladopilnowaniazdaniapapierówUniwersyteckichrobiącmniewtymKomitecie<br />
Prezydentem,oświadczyłiżŁoboykobędzieczłonkiem,żedwóchjeszcze<br />
trzebawybrać,powiedziałmiabyichproponować.<br />
30.Byłemo12uKuratora,proponowałemWyrwic<strong>za</strong>iJaroszewic<strong>za</strong>—<br />
ka<strong>za</strong>łmiprzyjśćwieczoremogodz.6razemzPanemŁobojko.Byliśmy,<br />
rozpytywałsięowielurzec<strong>za</strong>chprzezdwiegodziny,ka<strong>za</strong>łna<strong>za</strong>jucz(!)być<br />
ogod.9zranawKancelaryiUniwersytetu.<br />
31.ByłwUniwersytecie,oglądałKościół,Bibliotekę,Kancellaryą,Kassę,<br />
Obserwatoryum,gabinetarchitektoniczny,mineralogicznyizoologiczny.<br />
Wkassiebędącprzeglądałrachunki.MiałSessyą,naktóreyznajdowali<br />
sięMianowski,Ja,iŁobojko,ustanowiłKomitetdladopilnowaniadokończeniadziełwKancellaryipodmojąprezydencyązłożonyzP.Łobojki,<br />
KukolnikaiJaroszewic<strong>za</strong>.
136 W. Więsław<br />
Sierpień<br />
6.Popołudniuogodz.7byłKuratornaposiedzeniuKomitetuSzkolnego,<br />
ka<strong>za</strong>ł<strong>za</strong>pieczętowaćbibliotekęUniwersytecką.7.Zranaogodz.3iejwy-<br />
jechałprzezDyneburgdoWitebska.12.PosłałemdoKuratorarozkład<br />
godzinlekcyjwszkołachpowiatowychiogulnémgymnazyumorazwiado-<br />
mośćiżzpieniędzygeodezyjnychmniezostajer.s.89k.53 1 2 .—Ogodz.<br />
4zpołudniaprzyjechałJPPelikanb.RektorUniw.Wil.—wieczorem<br />
ogodz.8byłemuJPPelikana.<br />
Listopad1832<br />
d.2.OdJWWojennegoGubernatoraXDołgorukowaotrzymałemuwiado-<br />
mienieżeRumbowiczpowinienwyjechaćdoBiałegostokunaArchitektu.<br />
5.Rumbowiczwyjechał.14.PrzyszławiadomośćodKutaroraoS<strong>za</strong>hinie<br />
żemożejechaćdoCharkowanaAdjunktazpensją1000RS.[etc.możeteż<br />
uczyćwszkołach,porosyjskulubfrancusku]<br />
1833styczeń.OtrzymałemodJWKartaszewskiegolistzuwiadomieniem,<br />
iżprzedstawiłmnieiinnychurzędnikówKomitetudocałejpensyi.27.<br />
WyprawionoArchiwumFunduszuEdukacyjnegodoPetersburgaważące<br />
fudów293ifunduszpoR.as.3,50odpuda<strong>za</strong>przewiezienie;razempo-<br />
jechałpomocnikarchiwistyStefanBrodowski.31.PrzyszłaodKuratora<br />
białoruskiegoopensyachnamwyznaczonych<strong>za</strong>wiadomieniemiżmnienie<br />
uwalniapókiarchiwumUniwersyteckieniezostaniemrozebraném.Równie<br />
nieuwalniaJaroszewic<strong>za</strong>przedukończeniemKomitetuobrachowywają-<br />
cegoKomissjeSądoweedukacyjne.<br />
—PrzyszłopotwierdzeniepensyjdlaczłonkówAkademiiMedyko-Chirur-<br />
gicznej.<br />
1833Grudzień<br />
1.Czytano[w]RządzieGuberskm<strong>za</strong>lecenieabywyexekwować:Ser-winski<br />
(?),RewkowskiZygmuntiX.ŁawrynowiczBazylianwsołdatyzwysługą<br />
—Hryniewicz,Eysmont,Buderkiewicz,iWasilewskipozbawieniszlachec-<br />
twaiwsołdatybezwysługi—Baranowski,BolesławskiiFogelpozba-<br />
wierniszlachectwanaSyberyęna<strong>za</strong>ludnienie.S<strong>za</strong>błow-skistary25knu-<br />
tówidokatorżnejrobotyna<strong>za</strong>wsze.S<strong>za</strong>błowskimłodyiRomerna6mie-<br />
sięcydowięzieniaapotemwolni.2.Serwińskiejktóraprosiłaopożyczenie<br />
40r.s.dałemr.s.10.3.DlaSerwińskiegojegokoledzyzKancellaryizłożyli<br />
kilkasr.ikilkadziesiątasygnacyjnych.<br />
Głoszono,żeniemożnawywieźćdzisiajwszystkichwymienionych.<br />
1834<br />
Styczeń.PrzybyłdoWilnaJWKuczkowskiR.R.S.dopełnieniaobowiąz-<br />
kówPrezydentamedykochirurgicznejAkademii.<br />
Kwiecień17.Zacząłemprzenosićswojerzeczy.[...]<br />
29.Skończyłemprzenosićsię.PrzetrząsanopapieryWincentegoiTeodo-<br />
zegoGierołdówzpowoduujęciawKrólestwiePolskimichbrataStefana<br />
przybyłegopokryjomuzFrancyipodnazwiskiemjakgłoszonokupcaan-<br />
gielskiego.<br />
Lipiec.JPJarkowskibibliotekarzUniw.Kijowskiegoprzyjechałdla<strong>za</strong>bra-<br />
niazwoliNajwyższejwszystkichgabinetów,którezostanąpoopatrze-<br />
niuAkademiiDuchownejimedykochirurgicznejposkasowaniuUniwersy-<br />
tetuWileńskiego.21.PrzyjechałzCharkowaprofessorjęzykówwschodnich<br />
DornrodemzSaksoniibędącyjuż4lataProfessoremwCharkowiedla<strong>za</strong>-
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 137<br />
braniaresztyzbibliotekiigabinetówcosiędostaiedowybraniadlasiebie<br />
przezUniw.Kijowski.<br />
Marzec3.Transportz14powozekzłożonywyszedłdoCharkowawieczorem,wiozącksięgizbbibliotekiiniektórenarzędziazgabinetówb.Uniw.<br />
Wil.którejakoniepotrzebnezostałydowybranychdlaUniw.Kijowskiego<br />
SgoWłodzimier<strong>za</strong>.6.Takiżtransportz30powozekzłożonywyszedłdo<br />
Kijowaogodz.4zpołudnia.<br />
1835Maj.PrzyjechałzWars<strong>za</strong>wyP.WaleryanGórskiw<strong>za</strong>miarzejechania<br />
doPetersburga[...].PisałlistdoGrafaPaninadoCharkowaproszącoplac<br />
prof.mechanikiipisałdoS<strong>za</strong>hinadonoszącotémiproszącopomoc.<br />
Wrzesień.9.OddałemPieczęcieb.Uniw.jednęwielkąz[?],dwiemniejsze<br />
złacinumirossyjskimnapisem[...]15.ByłoposiedzeniepubliczneAkademiimedycznej,potemobiadwKancellaryiAkademii[...].<br />
ZachowałasięlojalkapodpisanaprzezPolińskiego([24],F151-665).Otojej<br />
treść.<br />
MinisteriumOświeceniaNarodowego. Departament OświeceniaNarodowego.UniwersytetWileński.WizytatorSzkółGuberniiGrodzieńskieyiObwoduBiałostockiego.4czerwca1826wBiałymstoku<br />
DosprawującegoobowiązkiRektoraCesarskiegowilenskiegoUniwersytetu<br />
RadcyKollegialnegoiKawaleraJWWacławaPelikana<br />
Stosowniedo<strong>za</strong>leceniaJWPanapodd.23McaMajar.t.midanego<strong>za</strong><br />
Nr556odpisałemnaprzysłanymdrukuszczerzeiotwarcie,iżdożadnych<br />
tajnychtowarzystwnienależałem,teraznienależę,iwc<strong>za</strong>sieprzyszłym<br />
należećniebędę,itakowymójodpismamHonorJWPanuskładaćdołąc<strong>za</strong>jącrazemtakowyodpisUczniaUniwersytetuP.JózefaMałeckiego,ze<br />
mnąrazemwBiałymstokuterazsięznajdującego.<br />
MichałPoliński<br />
MichałPełka-PolińskibyłjedynymprofesoremOddziałuNaukFizycznych<br />
iMatematycznych,któryotrzymałpracęwAkademiiMedyko-Chirurgicznej<br />
wWilnie.Większośćuczonychdotknęłyrepresje.Niektórymznichpozwolononaprzeniesieniesiędoinnychośrodkówakademickich,główniedoCharkowa.WWilniepozostaliniektórzyprofesorowienaukmedycznychiteologii.<br />
CiostatnistanowilikadręAkademiiTeologicznej.<br />
WalerianGórski(1790–1873).Wautobiografiisporządzonejpolatach[17]takpisałosobie.<br />
DaiącypraktycznąMechanikęDoktorFilozofiiWaleryanGórskizeszlachty.<br />
Poskończeniunaukwnowogródzkichpowiatowychszkołachwstąpiłdo<br />
Wileńskiegouniwersytetu<strong>za</strong>ucznia18046.7 bra .Dostałstopieńkandydatafilozofii1808.Oktobra5.astopieńMagistrafilozofii1815Junii14.<br />
—Powierzonymniezostałgabinetmodelowróżnychmachin1816.Lutego<br />
21.ZostałDoktoremfilozofii1816Maja5. 1 Zapozowoleniemnaczelnictwa<br />
wyprawionywpodróżkosztemUniwersytetuna3latadoNiemiec,Francyi<br />
iAngliidlaudoskonaleniasięwpraktyczneymechanice1817.7 bra 1.—<br />
1 Nieprawda.Naplakacieojegodoktoracie([17],F15R-4)czytamy:ANNOMDCC-<br />
CXVI.DIEXII.MensisNovembris.
138 W. Więsław<br />
PopowrociezpodróżydoWilnadajewuniwersytecie[kurs]praktyczney<br />
mechanikiod18217 bra 1.WRoku1823.1Julizostałwyprawionykosztem<br />
UniwersytetudoSt.Petersburgaz2magistramina2.Miesiącedoobeyrzeniafabrykigabinetówmechanicznych.—Gdzieiaksięznalazłwtym<br />
krótkimprzeciąguc<strong>za</strong>suRaportjegopoświadc<strong>za</strong>,—[...]Włożonymprzez<br />
Uniwersytetobowiązkiembyłodawać4godzinynatydzieńkursmechanikipraktyczneyimiećwdozorzegabinetmechaniczny<strong>za</strong>toprzeznaczono<br />
500rspensyiopierającjąnafunduszuadjunktowskimleczodtrzechlat<br />
<strong>za</strong>miast4godzindaiepo6natydzieńadoobowiązkudozorcygabinetu<br />
przydanyzostałdozoriutrzymaniemagistrowiwarsztatow,przewodniczeniewrobotach,przygotowaniedlanichrysunkowciagłeinformacyewięcey<br />
potrzebując<strong>za</strong>sui<strong>za</strong>jęciaaniżelisobiewystawićmożnainierówniewięcey<br />
utrud<strong>za</strong>jąnadobowiązekwykładanialekcyi.—Pomimotegowszystkeigo<br />
stopieńwUniwersytecieipensyaniedoświadczyłyżadneyodmianyizdaie<br />
siężeka<strong>za</strong>nomuczekaćnadgrodyzrąktegoktóregobystreokonietraci<br />
zwidokucichoispokoyniepracującychwswoimprzedmiocie.[...]<br />
WykładyGórskiego[17]obejmowałymechanikę(teoretycznąipraktyczną),<br />
elementybudownictwa(naukęrobieniadróg,mostów,kanałówiportów),<br />
elementygeometrii.Wrokuakademickim1822/23wykładałMechanikęciał<br />
zsiadłychipłynnych(por.IndexLectionum1822/32).Jegowykłady<strong>za</strong>wierająnp.tabelezopisemmechanicznychwłasnościróżnychgatunkówkamieniaidrewna(Sposóbigatunekpowierzchnistykającychsię).Jegonotatki<br />
jednoznacznieświadcząodoskonałejznajomościmatematyki,wtymtakże<br />
jejnajnowszychosiągnięć.Głównymźródłemjegowiedzybyłaliteratura<br />
francuska,jakmożnasądzićwoparciuojegonotatki[17].<br />
WalerianGórskiprzyjaźniłsięzMichałemPełką-Polińskim.WedługBielińskiego[3-5]Pełka-PolińskibyłszwagremGórskiego.ImiichżonomufundowanonacmentarzubernardyńskimwWilniewspólnypomnikwkształcie<br />
ściętejpiramidy.Wykutenanimnapisysąjużdziśtrudnoczytelne.<br />
AntoniWyrwicz(1791–1865).ByłonwychowankiemszkołybazylianówwBorunach.StudianaUniwersytecieWileńskimukoronowałdoktoratemzfilozofiiwroku1811.Wroku1825ożeniłsięi<strong>za</strong>jąłdawnemieszkanieLelewelanaterenieuniwersytetu[4].PierwsząwzmiankęoWyrwiczuodnajdujemywsprawozdaniuXVIposiedzeniaRadyWydziału28.VI1822<br />
roku.Czytamytam:<br />
Oddział<strong>za</strong>stanawiaiącsięnadkursami,uważałże<strong>Matematyka</strong><strong>za</strong>wieraiącawsobieAlgiebręiGeometryąAnalityczną,iestdoinnychkursów<br />
istotniepotrzebną,azsiebieobszérnaprzerywanąbydźniemoże.AżeJP<br />
TwardowskiProfessoremteyLekcyiobranyipotwierdzony,wliściepisanymdoDziekanaOddziału,wyraża,iżniemożenaznaczyćc<strong>za</strong>su,kiedydoWilnaprzybędzie,ztychpowodówOddziałpostanowił,aotymc<strong>za</strong>sowegodawaniaMatematyki,nimprzybędzieProfessorTwardowski,Radzie<br />
UniwersytetuproponowaćJPWyrwic<strong>za</strong>,któryiwrokuprzeszłymtenże<br />
Kurswykładał,zPensyą,<strong>za</strong>c<strong>za</strong>supłyniony,proporcyonalnądoPensyi,
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 139<br />
którąwrokuprzeszłymszkolnympobierał.RadaUniwersytetu,przyymuiącOpiniąOddziału<strong>za</strong>spokoitroskliwośćJego,iżbyKursiakiniebył<br />
przerwanym,arazemdomierzysprawiedliwościdlaJPWyrwic<strong>za</strong>,który<br />
podługprzedwakacyynychzOddziałuprzedstawień,<strong>za</strong>służyłsobienapamięćUniwersytetu.<br />
XVII.Roku1822.Miesiącawrześnia5dnia.Poszóste.Oddziałstatecznie<br />
ponawiaPrzedstawienieJPWyrwic<strong>za</strong>AntoniegoDokt.Fil.naAdjunkta,<br />
zpensyąAdjunktowskąRublisrebr.pięćsetdodawanialekcyiprzezniego.<br />
OddziałmuprzeznaczyTraktatiakiśMatematyczny,którywKursach<br />
głównychniemożebyćobszerniewyłożony.[...]<br />
XIX.Roku1824.dnia5.mcaWrześnia.WyrwiczzostałmianowanyAdiunktem.[...]<br />
XXV.Roku1824.dnia5mcaGrudnia.1)KursMatematykiWyższey<br />
czysteyzAnaliząalgebraicznądawaćbędzieAdjunktUniwersytetuAntoni<br />
Wyrwiczpogodzinośmwtygodniuzpensyątysiącarublisrebrnychna<br />
rok.[...]<br />
XIV.Dnia16gomiesiącaCzerwca1825roku.Posiedzenienadzwyc<strong>za</strong>yne.<br />
[...]3cie.AdjunktaP.AntoniegoWyrwic<strong>za</strong>dającegoKursgłównyidodatkowyMatematykiwyższéyczystéyzgorliwościąipożytkiemuczniów,<br />
przedstawićnaProfessoranadzwyc<strong>za</strong>ynego.[...]<br />
XX.1825Rokudnia9.miesiącawrześnia.Posiedzenienadzwyc<strong>za</strong>yne.<br />
II.CzytanoprzełożenieProf.nadzw.Wyrwic<strong>za</strong>.W6godz.możewyłożyć<br />
tylkoRachunekróżniczkowyicałkowy,iAlgebręwyższą,leczniemoże<br />
wtychgodzinach<strong>za</strong>wrzećAlgebrypoczątkowy,opuścić<strong>za</strong>śiéyniewypada,bouczniowieprzybywaiącywtymrokuzeszkółpowiatowychbardzo<br />
niewielkąmaiąieyznaiomośćiztegopowoduprosiOddziało<strong>za</strong>radzenie<br />
temu.OddziałuważaiącżeAlgebraelementarnapowinnabydźkonieczniewykładanąwUniwersytecieażdotegoc<strong>za</strong>sukiedydoUniwersytetu<br />
uczniowiezGimnazjumtylkoniezeszkółpowiatowychbędąprzybywali,<br />
mniemażewtymrokukonieczniepowinnabydźwUniwersyteciedawaną<br />
iporuc<strong>za</strong>P.ProfessorowiWyrwiczowizdodaniem<strong>za</strong>todoiegopensyi<br />
zwyc<strong>za</strong>ynyrublisrebrnychtrzystuizobowiązkiemprzybraniaopróczsześciugodzinJemuprzeznaczonychieszczedwóchgodzinnatydzień.DziekanM.Poliński,Życki,Oc<strong>za</strong>powski,Podc<strong>za</strong>szyński,Drzewiński,Wyrwicz,<br />
Sławiński,Górski.[...]<br />
ZachowałysięnotatkiWyrwic<strong>za</strong>dotegowykładu[72].Wykładsprowad<strong>za</strong>się,w<strong>za</strong>sadzie,dorozwiązywania<strong>za</strong>dańprowadzącychdorównańkwadratowychlubukładówrównańliniowych.Poprzedzonyjestnajprostszymi<br />
własnościamiwielomianówwieluzmiennych,podanymibezdowodu.Moja<br />
magistrantka,paniMarzenaChmielarz,przeanalizowałatekst[72].Zadania<br />
sąrozwiązywanenaogółpoprawnie.Autorczerpałjezestarychpolskich<br />
podręcznikówzXVIIIwieku(por.[62]),wtymzAlgebryLhuiliera.<br />
AntoniWyrwiczniemiałnajlepszejprasy.Bieliński([5],str.281)cytuje<br />
anonimowegoautora,któryniezbytprzychylniewypowiadałsięoWyrwiczu<br />
jakowykładowcyuniewersyteckim.Zpodanychwcześniejfaktówwynika,<br />
żewłaściwiestalekogoś<strong>za</strong>stępowałnawykładach.Przedewszystkimjednakpracowałnadkompletempodręcznikówgimnazjalnychzmatematyki.
140 W. Więsław<br />
WjakimświęcstopniunaśladowałSzymonaLhuiliera.DziałalnośćedytorskąrozpocząłWyrwiczwydająctłumaczenieGeometryiAnalitycznyBiota[68].Wyrwiczwlatach1825-1829napisałtrzyseriepodręcznikówgimnazjalnych:czterypodręcznikizgeometrii[69],dwazgeometriianalitycznej<br />
[70],podręcznikalgebryikomentarzedoniegowformieDodatków[71].<br />
AnonimcytowanyprzezBielińskiego[5]lekkowyszyd<strong>za</strong>tędziałalnośćWyrwic<strong>za</strong>,byćmożezpowoduosobistejniechęcidoniego,bądźteżzniechęci<br />
dopublikowanialicznychtekstówzmatematyki(por.cytowanewcześniej<br />
uwagiGolańskiego[16]oksiędzuJózefieMickiewiczu).Podręcznikitenie<br />
sąnie<strong>za</strong>leżne.Np.Geometriaanalityczna<strong>za</strong>wieradużefragmentyAlgebry.<br />
PodręcznikigeometriiwzorowanebyłynaksiążceA.-M.Legendre’a(tej,<br />
wktórejLegendre„udowodnił”VpostulatEuklidesa).Wydajesię,żepodręcznikalgebryjestsamodzielnymdziełemautora.Bezwzględujednakna<br />
ewentualnewpływyinnychautorów,powyższepodręcznikisąniezłe.Można<br />
byidziśwykorzystaćjewnauc<strong>za</strong>niu,czegoniedasiępowiedziećoinnych<br />
autorachzpoczątkuXIXwieku.<br />
ZygmuntRewkowski(1807-1893)—matematykniespełniony.<br />
NazwiskoRewkowskiegopojawiasięporazpierwszywsprawozdaniachzposiedzeńRadyWydziałuNaukFizycznychiMatematycznych[14].Czytamy<br />
tam:<br />
XIII.5.VI1825.4.Dziekandoniósł,żedwóchjestuczniówwtymroku<br />
ubiegayącychsięonagrodędlaceluyącychuczniówprzeznaczoną:ieden<br />
ZygmuntRewkowski,UczeńOddziałuNaukMat.iFiz.trzecioletni[...]<br />
któryzłożyłrozprawęofigurzeziemiioświadczyłsięzdawaćexamen1.<br />
zFizyki,2.zChemii,3.zAlgebryiRachunkuWyższego,4.zGeometryi<br />
AnalitycznyiMechanikiracjonalnéy,5.ZArchitekturyiStatykibudowli,<br />
6.zAstronomiiiGeodezyi;drugiBernardGiedymin[...]<br />
Obajkandydacizdalieg<strong>za</strong>miny23czerwca1825rokuiotrzymaliwnagrodę<br />
po50rublisrebrnych.DwalatapóźniejRewkowskizdałeg<strong>za</strong>minmagisterski.W[14]czytamy:<br />
XIV.29.V1827.Z.Rewkowskiwylosowałnastępującepytanianapisemny<br />
eg<strong>za</strong>minmagisterski:ZRachunkuwyższego:wyłożyćteoryąodnaydowaniamnożnikausposabiaiącegozrównaniedozintegrowania.ZMatematykiStosowanéy:wyprowadzićogólnewzorysłużącedoznalezieniaśrodkaciężkościliniikrzywy,powierzchnipłaskiéy,obiętościipowierzchnibryłyobrotowyi<strong>za</strong>stosowaćktóreznichdoprzykładówszczegółowych.[...]<br />
Obajwyróżnienistudenciobronilipracemagisterskiedopierorokpóźniej,<br />
31marca1828roku.NaWydzialeoddawnadojrzewałapotrzebawykładu<br />
zrachunkuprawdopodobieństwa.PierwszątakąpróbępodjąłM.Pełka-<br />
Poliński.WsprawozdaniachzposiedzeńRadWydziału[14]czytamy:<br />
SessyaXXI.Roku1823.dnia23Czerwca,przedpołudniem.Professor<br />
Polińskioświadczył,żenaSessyiOddziału,acoOddziałRadziemahonor
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 141<br />
donieść,iżopróczKursuGłównegoidodatkowegowlatachprzeszłych<br />
przezJegowykładanych,chceieszczepołączyćRachunekProbabilitatis.<br />
[...]<br />
Skończyłosiętylkonapropozycji.NiebyłotakiegowykładuwSpisieLekcyy<br />
wnastępnychlatach.Dopierosześćlatpóźniej,nakolejnymposiedzeniu<br />
RadyWydziału,czytamy:<br />
Posiedzeniad.5McaStyczniar.1829.<br />
Oddziałuważająciżrachunekprawdopodobieństwa(calculusprobabilitatis)stanowiącobszernągałęźnaukmatematycznych,dotądwnaszymuniwersytecieniebyłieszczenigdywykładany,dlaswoichjednak<strong>za</strong>stosowań<br />
doużytkówspołeczeństwajestdośćważny,nanimbowiemopierająsię<br />
wszystkieurządzeniatowarzystwpożyczkowych,ogniowych,wszelkiegorod<strong>za</strong>juassekuracyjnychirozmaitechstowarzyszeńobrotypieniężne<strong>za</strong>celmających,asławnyLaplaspotrafiłgonawetzręcznie<strong>za</strong>stosowaćdodziałańgeodezycznychidowieluinnychspołecznychczynności,Oddziałwięc<br />
towszystkorozważającmniema,żekorzystnąbyłobyrzecządaćpoznać<br />
Uczniomprzykładającymsiędonaukmatematycznychrachunekprawdopodobieństwa,iwtymceluzwróciłuwagęnaMagistraFilozofiiZygmunta<br />
RewkowskiegoUczniaSeminariumNauczycielskiego,którywewszystkich<br />
naukachbył<strong>za</strong>wszecelującym,dałdowódjasnegoipłynnegotłumaczenia<br />
się<strong>za</strong>stępującprzezcałyrokprzeszłynauczycielaMatematykiwjednej<br />
zklassgymnaziumwilenskiego,wyka<strong>za</strong>łpilnośćigorliwośćwwypełnianiu<br />
poruczonychmuobowiązkówznajdującsięzpoleceniaJWRektoraUniwersytetudwarazyprzydziałaniachgeodezycznychnaPolesiu,Żmudziiw<br />
KurlandyiprzezJW.GenerałaTenneraodbywanych,anadtozwłasnej<br />
ochotyoddwóchjużlatpracujenadrachunkiemprawdopodobieństwa,<br />
któryjakonieznanyjeszczedotądwPolskimjęzyku,<strong>za</strong>myśladrukiem<br />
kiedyśogłosić.ZtychtowszystkichpowodówOddziałuważa<strong>za</strong>rzeczpożytecznąwkażdymwzględzieużyćc<strong>za</strong>sowoMagistraFilozofiiZygmuntaRewkowskiegodowykładaniawUniwersytecierachunkuprawdopodobieństwapodwiegodzinywtygodniuztytułemMagistrauczącego,dodającmu<strong>za</strong>tępracędopensyir.s.168,którązSeminariumNauczycielskiegopobiera,jeszczeztegosamegoźródłarublisrebrnych132,takabymiałnarokpensyirublisrebr.300.TakowąswojęopinijąOddziałpostanowiłprzedstawićRadzieUniwersytetu,cosięwniniejszymwypiskudopełnia.<br />
DziekanM.Poliński<br />
NapierwszymposiedzeniuRadyWydziału,5lutego1830roku<strong>za</strong>protokołowano:<br />
29.X1829Kurator(pismoNr1602)<strong>za</strong>leciłUniwersytetowiwoparciu<br />
opismoMinistra(17.IX1829,Nr6483),abyzostałdowykładaniawUniwersyteciepodwiegodzinywtygodniu,rachunekprawdopodobieństwawprowadzony.ZtegopowoduodczytanoprospektwymienioneylekcyiMagistraRewkowskiegozłożony,aznayduiącgoodpowiednim,postanowiono<br />
przedstawićtenprospektRadzieUniwersytetu,aP.Rewkowskiegowezwać<br />
dorozpoczęciaswegokursu.[...]<br />
5.III1830.Poszóste.Dziekanuwiadomił,żeMagisterZygmuntRewkowskirozpocząłd.20McaLutegokursRachunkuprawdopodobieństwa,
142 W. Więsław<br />
idawaćbędzieweWtorkiiCzwartkiodgodziny5.do6ey.<br />
Wśródtematówrozprawnastopnieuczone,<strong>za</strong>twierdzonychnaXXIIIposiedzeniuRadyWydziałudnia5.XI1830,znalazłsiętematzrachunkuprawdopodobieństwa:wyłożyćpodwzględemnaukowymihistorycznymwzrost<br />
iobecnystanrachunkuprawdopodobieństwa.Nawykładtegoprzedmiotu<br />
uczęszc<strong>za</strong>ło sześciu studentów. Rewkowski opublikował swoje wykłady<br />
wksiążcept.:Opoczątkuiwzrościerachunkuprawdopodobieństwa,Wilno<br />
1829.Dotejporynieudałomisięjejodnaleźć.Zachowałysiępytaniazeg<strong>za</strong>minumagisterskiegoAntoniegoLeszkiewic<strong>za</strong>z3czerwca1830roku[2].<br />
Rewkowski<strong>za</strong>dałmunastępującepytania:<br />
1)Jakijestogólnysposóbdeterminowaniaprawdopodobieństważebłędy<br />
w średnich wypadkach z wielu obserwacyy spodziewané <strong>za</strong>wierają się<br />
wpewnychgranicach.<br />
2)Jaksięoznac<strong>za</strong>sposóbkombinowaniazrównańwarunkowychdający<br />
wartościnieznanychelementówjaknajbliższeprawdy.<br />
3)Jakzobserwacyyprzekonywamysięobytnościnanaturzenieznaney<br />
przyczynylubsiły,kiedyskutekjejbardzomałylubr<strong>za</strong>dkokiedyobserwowaćsiędający,<strong>za</strong>prostyskuteksamegotylkolosualbobłędówobserwacyy<br />
poczytanybyćmoże.<br />
DalszelosyZygmuntaRewkowskiegosąniezwykledramatyczne.Po<strong>za</strong>mknięciuUniwersytetuzostałwcielonyw1833rokudowojskana25lat.Późniejpracowałjakoinżynier.JegolosyiosiągnięcianaukoweopisujeŻemajtis[76].Rewkowskibyłpionieremmatematycznegopodejściadobadania<br />
procesówprodukcyjnych.Omówieniejegopóźniejszejdziałalnościnaukowej<br />
wykrac<strong>za</strong>jednakpo<strong>za</strong>interesującynasokres.Możebyłobydobrze,abywnikliwiej<strong>za</strong>jąćsiępostaciątegowybitnegouczonego.<br />
Podróże<strong>za</strong>granicznematematyków.Ustawaz1803rokustwar<strong>za</strong>ła<br />
podstawyplanowegoorganizowaniawyjazdównaukowychpracownikówUniwersytetuWileńskiego([55],Rozdz.I,Art.11;por.też[66]).Chodziłoprzede<br />
wszystkimoszkolenieadiunktów,choćustawadopuszc<strong>za</strong>łarównieżwyjazdy<br />
profesorów.Nawyjazdyprzeznac<strong>za</strong>norocznie3000rubli,tj.równowartość<br />
trzechrocznychpensjiprofesora([55],Rozdz.VI,Art.62).Doroku1810<br />
podróżetakieodbyłopięciuadiunktówijedenprofesor.Natomiastwroku<br />
1817wydelegowano<strong>za</strong>granicędziewięćosób,wtymażpięćzOddziału<br />
NaukFizycznychiMatematycznych.Amianowicie(Dz.Wil.1817,tomVI,<br />
245-247):<br />
Wroku<strong>za</strong>śninieyszymwmiesiąculipcu,podc<strong>za</strong>sbytnoścituJ.O.Xcia<br />
C<strong>za</strong>rtoryskiegokuratora,<strong>za</strong>jegopotwierdzeniem,otrzymaliprzeznaczenie<br />
dopodróżynaukoweykosztemuniwersytetunastępująceosoby:[...]2.MichałPolińskidoktorfilozofiii<strong>za</strong>stępcaprofessoramatematykiwyższey,na<br />
rokdoFrancyi,wprzedmiociematematyki.3.WaleryanGórskidoktor<br />
filozofiiidozorcakonserwatoriummachinimodelow,natrzylatadoNiemiec,FrancyiiAnglii,wprzedmiociemechaniki.[...]5.FelixDrzewiński
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 143<br />
doktorfilozofiiinauczycielmineralogiinadwalatadoFrancyi,wprzedmiociefizyki.6.JózefJundziłłmagisterfilozofiinatrzylatadoNiemiec<br />
iFrancyiwprzedmiociehistoryinaturalney.[...]9.KarolPodc<strong>za</strong>szyński<br />
magisterfilozofii,którypodwóletnimbawieniuwakademiisztukwPetersburgu,dawałwuniwersytecielekcyąarchitektury,udajesięnadwa<br />
latadoNiemiec,WłochiFrancyi,wprzedmiociearchitektury.Wszystkim<br />
przepisaneoduniwersytetustosowneinstrukcye.<br />
Popowrociezwojażypracownicyskładaliwyczerpującesprawozdania[14].<br />
PodobnąpolitykęrozwojukadrystosowałaAkademiaWileńskawc<strong>za</strong>sach<br />
jezuickich(por.[67]).Poroku1824,<strong>za</strong>rządówkuratoraNowosilcowa,wyjazdy<strong>za</strong>graniczneustałyzupełnie.WkońcowymokresieistnieniaUniwersytetuWileńskiegoutrzymanojedyniewyjazdynaukowenainneuniwersytety<br />
wRosji.<br />
<strong>Matematyka</strong>ipoezja.WDziennikuWileńskimtrafiająsięwiersze<br />
poświęconematematyce.Odnajdujemytamnp.wiersz(tomII,1818,N.7,<br />
81–82):<br />
MATEMATYKI POETA.<br />
MyślzGrekura,przez<strong>Adama</strong>R.....<br />
Zlektosiebiewieleceni:<br />
Ztądbywakłótnipodnieta.<br />
Wadzilisięrazuczeni,<br />
MatematykiPoeta.<br />
Jużteżnigdyniesłys<strong>za</strong>no<br />
Takieyzuchwałościwświecie!<br />
Appolinauczeńrzecze:<br />
Totysięrównaszpoecie,<br />
Zeznaydzieszilośćnieznaną?<br />
Apoymujeszżeczłowiecze<br />
Megodowcipu<strong>za</strong>miary?<br />
JaopiewamBogówdary,<br />
AwspartyłaskamiFeba,<br />
Wspaniałmimyślizwroty<br />
Opisujęburze,grzmoty,<br />
Mor<strong>za</strong>iziemięinieba;<br />
gdysięzeydziebogówrada,<br />
Jowiszmymjęzykiemgada<br />
Wwyniosłeyigrożneymowie,<br />
Głoszącdlaświataporządek.<br />
Amoim,drugiodpowie....<br />
Któżtakiprzecie?Rosądek!
144 W. Więsław<br />
Jedyniealgebradoczekałasięwiers<strong>za</strong>osobie.WDz.Wil.(tomVI,1817,<br />
501)czytamy:<br />
DO ALGEBRY<br />
Dociebiemiłanauko!<br />
Obracammojęchęćszczerą,<br />
Algiebro!tyswojąsztuką,<br />
Wszystkoobracasznazero.<br />
Wszystkietrudy,wszystkieprace,<br />
Wszystkietroski,swąmanierą,<br />
Nazwawszy,plus,minus,AC,<br />
Możeszobrócićnazero.<br />
Woyny,głód,mor,płacziżale,<br />
Wszystkienieszczęścianadsferą,<br />
Przezznakswóydziwnyaequale,<br />
Możeszobrócićnazero.<br />
Ty,pychęcowznosigłowę,<br />
Pieniądzcognijezesknerą,<br />
Przezsweszeregizwrotowe ∗) ,<br />
Możeszobrócićnazero.<br />
Tymiłośćcożycietrawi,<br />
Tygrac<strong>za</strong>razemzkozerą,<br />
Cotysiącnakartęstawi;<br />
Możeszobrócićnazero.<br />
Bracia!ktoniegardzitrudem,<br />
Weźciesiękunieydopiero:<br />
Chodzącwświeciemiędzyludem,<br />
Obrócimwszystkonazero.<br />
Tak!...wszystkonaświeciezero,<br />
Próżnosięwnimczegoszuka;<br />
Więcobracammąchęćszczerą,<br />
Dociebiemiłanauka.<br />
ON.<br />
WiersztenprzypisywanyjestJózefowiSękowskiemu.Coonimwiemy?<br />
WDz.Wil.(tomIII,1822,489)jestkrótkanotkawdzialeWynalazki,odkryciairozmaitości.Czytamywniej:<br />
PanJózefSękowski,któryodbywałpodróżwTurcyi,Syryi,EgipcieiNubii,<br />
mianowanyzostałwprzeszłymlipcu,professoremordynaryjnymjęzyków<br />
wschodnichwCesarskimunwersyteciepetersburskim,irazemzostawać<br />
będzie,jakdotąd,wsłużbieministeryumspraw<strong>za</strong>granicznych.<br />
∗) Tj.szeregirekurencyjne(ods.Autora).
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 145<br />
Winnymmiejscu(Dz.Wil.tomIII,1822,479)dowiadujemysię,że<br />
Znajomyizraelita,AbrahamStern,doskonalącswegowynalazkuwózek<br />
topograficzny,gdydostrzegł,żetenżewózek,toczącsiępo<strong>za</strong>gonachna<br />
polu,jeszczemaniektóreniedogodności,dodałpiątekoło,itakzupełnie<br />
tenużytecznywynalazekudoskonalił.<br />
ZnanyjestarytmometrAbrahamaSterna,ajegopracematematyczne<br />
ukazywałysiępóźniejwCrelle’sJournal.<br />
Zakończmy nasze rozważania kilkoma myślamitytułowego bohatera,<br />
<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong>.<br />
ROZPRAWA<br />
Oczymkolwiekrozprawa,imdłużejsięwiodła,<br />
Tymdals<strong>za</strong>jestodprawdy,jakwodaodźródła.<br />
Dwóchmędrcówrówniesławnychnauc<strong>za</strong>łowszkole.<br />
Któryżznichprawdęmówił?Prawdawoczykole.<br />
Jednegogminwygwizdał,adrugiemuklaskał.<br />
Widać,żejedenukłuł,adrugipogłaskał.<br />
Jeślimaszsiędodzieławażnegosposobić,<br />
Pomyślwprzódy,czylichcesziczyumieszzrobić;<br />
Ja,choćbymchciałiumiał,jeszczesięnieważę,<br />
Jeślimipowinnośćdziałaćnierozkaże.<br />
MĄDROŚĆ<br />
Naukąipieniędzmidrudzycięzbogacą;<br />
Mądrośćmusiszsamzsiebiewłasnązdobyćpracą.<br />
PRAKTYKA<br />
„Nacobędąpotrzebne,pytałopacholę—<br />
Trójkąty,czworoboki,koła,parabole?”<br />
„żepotrzebne—rzekłmędrzec—musiszterazwierzyć;<br />
Nacopotrzebne,zgadniesz,gdy<strong>za</strong>cznieszświatmierzyć”.<br />
Bibliografia<br />
[1]AbsolwenciSeminariumNauczycielskiegowWilnie(1807–1832),(rks.)Archiwum<br />
HistoryczneWilna,sygn.721.1.829.<br />
[2]ArchiwumKuratorjiWileńskiejX.AD.C<strong>za</strong>rtoryskiego[Eg<strong>za</strong>minymagisterskieiinne;<br />
Wilno1817–1832],Bibl.Uniw.Wileńskiego.F2KC123rks.<br />
[3] Józef Bieliński, Stannaukmatematyczno-fizycznych<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówWszechnicy<br />
Wileńskiej. Szkic bibliograficzny (rękopis). Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk<br />
wWilnie(dawnaBibliotekaWróblewskich),sygn.F9-184rks.<br />
[4]—,Stannaukmatematyczno-fizycznych<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówWszechnicyWileńskiej.SzkicbibliograficznypodałJózefBieliński,Wars<strong>za</strong>wa,wdrukarniJózefaSikorskiego,pod<br />
<strong>za</strong>rządemA.Saładyckiego,WareckaN.14,1890.[egzemplarzzodręcznymiuwagami
146 W. Więsław<br />
iuzupełnieniamiautora.Wczęścipoświęconejmatematycepoprawekiuzupełnień<br />
jestniewiele.BibliotekaLitewskiejAkademiiNaukwWilniesygn.F9-182rks]<br />
[5]—,Stannaukmatematyczno-fizycznych<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówWszechnicyWileńskiej.Szkicbibliograficzny,PraceMatematyczno-Fizyczne2(1890),265–432.<br />
[6] Ignacy Chr<strong>za</strong>nowski, KonserwatyzmjęzykowyJanaŚniadeckiego(wtomie:SymbolisGrammaticisinhonoremIoannisRozwadowski,volumenII,Cracoviae,<br />
Gebethner&Wolff,1927),475–486.<br />
[7] Samuel Dickstein, Stannaukmatematyczno-fizycznych<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówWszechnicyWileńskiej.[dopisaneręcznie]:KorespondencjawydawcypowyższegodziełaDicksteinaSamuela.Listyzlat1888-1890DicksteinadoBielińskiegoBibliotekaLitewskiej<br />
AkademiiNaukwWilniesygn.F9-978,rks.<br />
[8]—,OcenadziełaJ.Bielińskiego„Stannaukfizyczno-matematycznych”.Biblioteka<br />
LitewskiejAkademiiNaukwWilnie,sygn.F9-2377,rks.<br />
[9]—,Wiadomośćbibliograficznaobadaniachhistoryczno-matematycznychwPolsce,<br />
PraceMatematyczno-Fizyczne2(1890),247–264.<br />
[10]—,Dopełnieniado„Wiadomościbibliograficznjobadaniachhistoryczno-ma-tematycznychwPolsce”,PraceMatematyczno-Fizyczne(1892),185–186.<br />
[11]—,Pierwszec<strong>za</strong>sopismomatematyczno-fizycznepolskie,WiadomościMatematyczne<br />
7(1903),169–176.<br />
[12]—,OkorespondencjiJanaŚniadeckiegozAkademiąNaukwPetersburgu,WiadomościMatematyczne7(1903),22–31.[13]DokumentyUniwersytetuWileńskiego.(rks.)BibliotekaANwWilnie(dawnaBibliotekaWróblewskich)F273.<br />
[14]DokumentyUniwersytetuWileńskiego.(rks.),ArchiwumHistoryczneWilna,sygn.<br />
721.<br />
[15]DziennikWileński1816–1822.<br />
[16][Golanski]GłosProfessoraGolanskiegonaposiedzeniupublicznemUniwersytetuImperatorskiegoWileńskiegodnia15.Września1817.rokukupamiątcezeszłego<br />
ProfessoraX.JózefaMickiewic<strong>za</strong>,DziennikWileński,tomVI,1817,409–423.<br />
[17] Walerjan Górski, Rękopisy.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF15:3,5,12–15,<br />
16.<br />
[18]KatalogbibliotekimatematycznejjezuitówwMohylewie,1820rok.ArchiwumHistoryczneWilnaF.567.2.959,rks.<br />
[19] Jacek Lipiński,ArchiwumKuratorjiWileńskiejX.AD.C<strong>za</strong>rtoryskiego.Kraków1926.<br />
[20] Zacharyasz Niemczewski, NEKROLOG,DziennikWileński1821,tom<br />
I,104–107.<br />
[21]—,Oduchuipożytkachnaukmatematycznych,rozprawaczytananaposiedzeniu<br />
publicznemCesarskiegoUniwersytetuwileńskiegodnia30czerwca1813roku,przez<br />
ś.p.Zacharyas<strong>za</strong> Niemczewskiego professoramatematykiwyższéy,Dziennik<br />
Wileński1822,tomIII,85–100.<br />
[22]OpiniaoreformieAkademiiKrakowskiej,DziennikWileński1817,tomVI,577–578.<br />
[23]OosobachwysyłanychzUniwersytetuWileńskiegowpodróżenaukowedocudzych<br />
krajów,DziennikWileński1817,tomVI,245–247.<br />
[24] Michał Pełka-Poliński, Zbioryrękopisów,Bibl.ANwWilnieF9,F133<br />
iF151.<br />
[25]—,OGEODEZYIPRZEZMICHAŁAPEŁKĘPOLINSKIEGO,DOKTORAFILO-<br />
ZOFII.wWILNIE.DrukiemJózefaZawadzkiegotypografaimper.wilen.uniwer.,<br />
1816.<br />
[26]—,Dziennik1802–1813.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF14-13.
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 147<br />
[27]—,Dziennik1814–1825.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF14-14.<br />
[28]—,Dziennik1813,1828,1831,1833–1835.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF14-12.<br />
[29]—,Pamiętniki1831–1833,(rks.)BibliotekaLitewskiejAkademiiNaukwWilnieF9-<br />
2045.<br />
[30]—,RóżnenotatkizwykładówwWilnie,Bibl.Uniw.WileńskiegoF14:7,67–69,73,<br />
76.<br />
[31]—,RECENZYA.NaukamatematykidoużyciaszkołyelementarnéyartyleryiiinżenierówprzezAlexandra<br />
Konkowskiego Professoramatematykiwteyżeszkole.<br />
TomI.obeymuiącyarytmetykę.wWars<strong>za</strong>wie,wdrukarniWiktoraDąbrowskiego,<br />
1811.DziennikWileński1816,tomIII,1–35.<br />
[32]—,<strong>Matematyka</strong>wyżs<strong>za</strong>.NotatkizwykładówFranciszkaMilikontaNarwoys<strong>za</strong>zlat<br />
1804-1807naUniw.Wileńskim,BibliotekaLitewskiejAkademiiNaukwWilnie,sygn<br />
F151-7634,rks.<br />
[33]—,AstronomiapisanaprzezMichałaPełkęPolińskiegowc<strong>za</strong>sieLekcyydawanych<br />
przezW go IgnacegoReszkęProfessoraAstronomiiwJmperatorskimWileńskimUniwersyteciezRoku1804na1805;zRoku1805na1806;zRu1807na1808.Biblioteka<br />
LitewskiejAkademiiNaukwWilnie,sygn.F9-1702,rks.<br />
[34]—,DodatkidoJeometryiPraktycznéyZaborowskiego.WMińsku1811–13.Biblioteka<br />
LitewskiejAkademiiNaukwWilnie,sygn.F133-926,rks.<br />
[35]—,PrzecięciaOstrokrężnéiinnélinijekrzywéwykładanéprzezMichałaPolińskiégo<br />
wGimnazyumMińskim.1810–1811.Bibl.Uniw.Wileńskiego.F2DC159,rks.<br />
[36]—,Początkitrygonometryipłaskiéy,WWilnie1816.<br />
[37]—,RecenzjaArytmetykiAntoniegoKamińskiego[15.X1826].ArchiwumHistoryczne<br />
WilnaF567-1983,rks.DecyzjaNowosilcowa.<br />
[38]Różnenotatkizwią<strong>za</strong>nezUniw.Wileńskim.BibliotekaLitewskiejAkademiiNauk<br />
wWilnie,sygn.F151,rks.<br />
[39]StopnienaukowenadanewWilnie(1802–1832),ArchiwumHistoryczneWilna,sygn.<br />
721.1.822.<br />
[40] Bogdan Suchodolski (red.),Historianaukipolskiej,tomVI.Dokumentacjabio-ibibliograficzna,Ossolineum,1974.<br />
[41] Jan Śniadecki, ŻywotuczonyipublicznyMarcinaOdlanickiegoPoczobuta.<br />
CzytanynapublicznemposiedzeniuImperatorskiegoWileńskiegoUniwesytetuprzy<br />
<strong>za</strong>mknięciurocznegobiegunaukdnia30CzerwcaR.1810v.s.<br />
[42]—,DoJanaŚniadeckiegolistywłasnoręczneodkrewnych,Bibl.Uniw.Jagiel.,rks.<br />
3135.<br />
[43]—,RękopisyJanaŚniadeckiego(rks.)Bibl.Uniw.Wileńsk.F19:10,11,14,19,25,<br />
29,49.<br />
[44]—,Ojęzykupolskim,DziennikWileński1815,No1,7–20;No2,101–117.<br />
[45]—,DoRedaktoraDziennikaWileńskiego,DziennikWileński1817,tomVI,585–586.<br />
[46]—,FelixPodernia,DodatkidoAlgebryJanaŚniadeckiego.IzBibliotekiDrogiczinskawoUcziliszc<strong>za</strong>.No66.224karty.BibliotekaUniwersytetuWileńskiego,sygn.F3-<br />
622,rks.<br />
[47]—,Pytaniaalgebraiczne.Początkialgebry.IzBibliotekiDrogiczinskawoUcziliszc<strong>za</strong>.<br />
No65.120kart.BibliotekaUniwersytetuWileńskiego,sygn.F3-477,rks.<br />
[48]—,Algebra.k.280.Zrównania.ArchiwumHistorycznewWilnie.sygn.F1511.1.26.,<br />
rks(str.84,84as,85),bezdaty.<br />
[49]—,PismarozmaiteJanaŚniadeckiego.TomII<strong>za</strong>wieraiący<strong>za</strong>gaieniairozprawywnaukach.wydaniedrugie,Wilno1818.<br />
[50]—,PismarozmaiteJanaŚniadeckiego.TomIV<strong>za</strong>wieraiącyrozprawyfilozoficzne<br />
ifilozofięludzkiegoumysłu,Wilno1822.
148 W. Więsław<br />
[51]—,KolekcjadokumentówprofesorówUniwersytetuWileńskiego.Rękopisyprac,mów,<br />
recenzji Jana Śniadeckiego o Koperniku, Hugo Kołłątaju, Jędrzeju Śniadeckim,<br />
atakżepracenaukowezróżnychdziedzin.1785–1828.ArchiwumHistoryczneWilna,<br />
sygn.F1511-23,rks.<br />
[52]—,Trygonometryakulistaanalityczniewyłożona.[...]WWilnieiWars<strong>za</strong>wie,(wyd.<br />
I)1817.(wyd.II)1820.<br />
[53] Algierdas ˇ Sidlauskas,ZaryshistoriografiiUniwersytetuWileńskiego,ZeszytyNaukoweUniwersytetuJagiellońskiego,PraceHistoryczne,zeszyt64,1979,11–<br />
27(wtomie:StudiazDziejówUniwersytetuWileńskiego1579–1979).<br />
[54] Tadeusz Turkowski, MaterjałydodziejówliteraturyioświatynaLitwie<br />
iRusi.ZarchiwumdrukarniiksięgarniJózefaZawadzkiegowWilniezlat1805–1865,<br />
tomII.Wilno1937.<br />
[55]UstawyczyliogólnepostanowieniaImperatorskiegoWileńskegoUniwersytetuiSzkół<br />
iegoWydziału,18Maiadnia1803roku,1–32.<br />
[56][Ustawaocenzurzez9VII1804;St.Petersburg],OdMinistraPowszechnegoOświecenia,Dokład;33–55.<br />
[57][Ustawaostopniachnaukowychz20I1819;St.Petersburg];Prawidłaowynoszeniu<br />
dostopniuczonych,1–10.<br />
[58] Witold Więsław,IgnacyDomeykoijegopracamagisterska,wtomie:Matematycypolskiegopochodzenianaobczyźnie,(MateriałyzXIOgólnopolskiejSzkoły<br />
HistoriiMatematyki,Kołobrzeg5–9maja1997,podredakcjąStanisławaFudalego.<br />
Szczecin1998),121–131.<br />
[59]—,Polskojęzycznepublikacjematematyczneporoku1800.RolaWydawnictwRedakcji„WiadomościMatematycznych”,ibidem,237–247.<br />
[60]—,WpływprzekładówdziełmatematykówfrancuskichnamatematykęwPolsce<br />
(wtomie:XIISzkołaHistoriiMatematyki,Krynica19–25maja1998.Kraków1999),<br />
105–124.<br />
[61]—,SimonLhuillierijegopodręczniki,<strong>Matematyka</strong>1(2000),3–11.<br />
[62]—,Starepolskie<strong>za</strong>daniazmatematyki,WydawnictwoNOWIK.Opole2000.<br />
[63]—,UniwersytetWileński.ADDENDAETCORRIGENDA,WiadomościMatematyczne36(2000),194–201.<br />
[64]—,Anali<strong>za</strong>matematycznawPolscewIpołowieXIXwieku(wtomiepodred.<br />
W.OdyńcaiW.Więsława:<strong>Matematyka</strong>c<strong>za</strong>sówGaussa–XIVOgólnopolskaSzkoła<br />
HistoriiMatematyki,ZielonaGóra,2001),175–190.<br />
[65]—,SchyłekżyciaJanaŚniadeckiegowświetlekorespondencji,WiadomościMatematyczne37(2001),47–61.<br />
[66]—,<strong>Matematyka</strong>Wileńska<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong>,WiadomościMatematyczne<br />
38(2002),139–177.<br />
[67]—,MatematycySocietatisJesunaLitwieiobrzeżachRzeczypospolitejwXVII-XIX<br />
wieku(wtomie:JezuiciwPolsce,KomisjaHistoriiNaukiPAN,Wars<strong>za</strong>wa2003)<br />
(wdruku).<br />
[68] Antoni Wyrwicz, PoczątkiGeometryiAnalitycznéy<strong>za</strong>stósowanedoliniy<br />
krzywychipowierzchnidrugiegoporządku,przezJ.B. Biot [...]zpiątegowydania<br />
najęzykpolskiprzełożone[...],wWilnie1819.<br />
[69]—,Początkigeometryidlaszkółpowiatowych.Naklassępierwszą,wWilnie1825;<br />
—,Naklassędrugą,wWilnie1825;—,Naklassętrzecią,wWilnie1826;Naklassę<br />
czwartą,w Wilnie1826.<br />
[70]—,Początkigeometryianalityczneydlaszkółgimnazyalnych,naklassędrugą,wWilnie1828;Naklassętrzecią,wWilnie1829.
<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 149<br />
[71]—,Początkialgebry,częśćpierws<strong>za</strong>,wWilnie1826.Przypisydoalgebrydlaszkół<br />
gimnazyalnych,naklassępierwszą,wWilnie1828;—,Naklassędrugą,wWilnie<br />
1827.<br />
[72]—,PoczątkiAlgebryczyliNaukiLiteralney.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF3-513.<br />
[73]Zadanianaeg<strong>za</strong>minachdlakandydatów,magistrówidoktorów.U.Wileński1817-<br />
1832.ArchiwumUSB.KuratoriaWileńskaK.C.328.BibliotekaUniw.Wileńskiego.F2<br />
KC328rks.<br />
[74] Teofil Żebrawski,BibliografijaPiśmiennictwaPolskiegozDziałuMatematykiiFizykiorazichZastósowań.WKrakowie1873.DodatkidoBibliografiiPiśmiennictwaPolskiego[...],WKrakowie1886.[Reprint:IHNPAN1992]<br />
[75]Z. ˇ Zemajtis, Fiziko-matematiczeskienaukiwstaromWilniusskomUniversitetie<br />
(ros.),LitowskijMatematiczeskijSbornik(LietuvosMatematikosRinkinys)2(1962),<br />
No2,279–317.<br />
[76]—,ProfessorwilniusskogouniwersitetaZ.Rewkowskij(1807–1893)imatematiczeskojeissledowanieproizwodstwiennychprocessow,LitowskijMatematiczeskijSbornik<br />
(LietuvosMatematikosRinkinys)III(1963),No1,289–314.<br />
[77]—,WydajuszczijsiaprofessormatematikistarogoWilniusskogoUniversitetaFrancisk<br />
Norwajs<strong>za</strong>(1742-1810),LitowskijMatematiczeskijSbornik(LietuvosMatematikos<br />
Rinkinys)4(1964),No2,261–290.<br />
[78] Michał Żmigrodzki, HistoryaWilenskiegoUniwersytetu<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówKuratoriiKsięcia<strong>Adama</strong>C<strong>za</strong>rtoryskiego.I.epokaod1803–1816.II.epokaod1816–1824.<br />
Przewodniknaukowyiliteracki.1888.<br />
[79] Tomasz Życki, WIADOMOŚĆOŻYCIUIUCZONYCHPRACACHś.p.<br />
PROFESSORANARWOYSZANAPUBLICZNEYSESSYIIMP:UNIW:13.<br />
CZERWCA1820.ROKU.Teraznanowoprzedrukowana.wWILNIE.wDrukarni<br />
XX.Bazylianów.Roku1822.<br />
[80]—,Wiadomośćoś.p.J.X.Fr.Narwoyszu.1820wCzerwcunaSessyiUniwersytetu<br />
przezT.Ż.czytana.(rks.)Bibl.ANwWilnieF273-2829.<br />
[81]—,Ożycius.p.Zacharyas<strong>za</strong>NiemczewskiegoProfessoraMatematykiWyższeywUniwer.Wileń.NaSessyiLiterackieyRady15.Marca1822rokuPamiątka,przezTomas<strong>za</strong><br />
ŻyckiegoProfessoraem.czytana.(rks.)Bibl.ANwWilnieF273-2804.