Historia Romana

πολυέλεος."2 τί τοίνυν; ταῦτα λέγουσιν ἐνεργείας ἔχειν τὴν σημασίαν, ἢ φύσεως;
οὐκ ἄν τις ἄλλο τι παρὰ τὴν ἐνέργειαν εἴποι. πότε τοίνυν ἐνεργήσας τοὺς οἰκτιρμοὺς
ὁ θεὸς καὶ τὸν ἔλεον ἔσχεν ἐκ τῆς ἐνεργείας τοὔνομα; ἆρα πρὸ τῆς ἀνθρωπίνης ζωῆς;
καὶ τίς ὁ τοῦ ἐλέους δεόμενος; ἀλλὰ μετὰ τὴν ἁμαρτίαν πάντως· ἡ δ' ἁμαρτία μετὰ
τὸν ἄνθρωπον. οὐκοῦν μετὰ τὸν ἄνθρωπον καὶ ἡ τοῦ ἐλεεῖν ἐνέργεια καὶ τοῦ ἐλέου
τὸ ὄνομα. Καὶ ὁμοίως ὁ μέγας φησὶν Ἀθανάσιος· "1οὐχ αἱ λέξεις τὴν φύσιν
παραιροῦνται· ἀλλὰ μᾶλλον ἡ φύσις τὰς λέξεις εἰς ἑαυτὴν ἕλ 2.1070 κουσα
μεταβάλλει. καὶ γὰρ οὐ πρότεραι τῶν οὐσιῶν αἱ λέξεις· ἀλλ' αἱ οὐσίαι πρῶτον, καὶ
δεύτεραι τούτων αἱ λέξεις. ὁ γὰρ θεὸς, ἁπλοῦς ὢν καὶ ἀσύνθετος φύσει, ἁπλῶς καὶ
μονοειδῶς τὰ φύσει πάντα πέφυκεν εἶναι καλὰ ὑπὲρ νοῦν καὶ λόγον ἀνθρώπινον. τὰ
δ' ἐν κόσμῳ καλὰ θέσει καὶ οὐ κυρίως εἰσὶ, καὶ εἰκόνες ἀμυδραὶ τῶν ἐκείνου καλῶν.
ἡμεῖς δ' ὑστερογενεῖς ὄντες ὑστερογενῆ καὶ τὰ ἀγαθὰ διδασκόμεθα ὄντα διὰ τῆς
πείρας· κἀντεῦθεν καὶ πρὸς θεὸν τὰ τοιαῦτα ἀνάγοντες ἐκ πάντων αὐτὸν
παρονομάζομεν, ἅ ἐστιν αὐτὸς φύσει καὶ οὐχ ὡς ἐξ αὐτῶν ὁμοίως ἡμῖν συγκείμενος.
ὀνόματα γάρ εἰσι ταῦτα καὶ νοήματα τῶν ἡμετέρων ψυχικῶν ὠδίνων, ὅσαι
πολυπραγμονεῖν τολμῶσι θεὸν, ἐν προθύροις αὐλιζομένων τοῦ ἀδύτου, καὶ οὐδὲν
μὲν τῶν ἐκείνου ἐξαγγέλλειν ἐχουσῶν, τὰ δ' οἰκεῖα πάθη περὶ αὐτὸν καὶ τὰς ἀπορίας
τε καὶ διαπτώσεις μηνυουσῶν ἑαυτῶν, οὐδὲ σαφῶς, ἀλλὰ δι' ἐνδείξεων καὶ ταῦτα,
καὶ τοῖς ἐπαΐειν καὶ τούτων δυναμένοις. ἀλλ' ὁ ὑμέτερος διδάσκαλος Παλαμᾶς
πάντα τὰ θεοπρεπῆ ὀνόματά τε καὶ νοήματα θεότητας ἀκτίστους νομίζει, διῃρημένας
ἀλλήλων καὶ ἀτελεῖς καθ' ἑαυτὰς, αἷς συνάπτει καὶ τὴν κρίσιν τοῦ θεοῦ καὶ τὴν
αἰδεσιμότητα αὐτοῦ, καὶ μυρίας καὶ ὅσας δείξομεν, εἰς μέσον προαγαγόντες αὐτὰς
τὰς ῥήσεις αὐτοῦ (καθὰ καὶ ἀνωτέρω που πεποιήκαμεν ὀλιγάκις τε καὶ μετρίως)
2.1071 μὴ συνιεὶς τῶν ἁγίων λεγόντων· "1πιστεύομεν εἰς ἕνα θεὸν, μίαν ἀρχὴν
ἄναρχον, ἄκτιστον, καὶ τὰ ἑξῆς, μίαν ἐξουσίαν, μίαν κυριότητα, μίαν βασιλείαν, ἐν
τρισὶ τελείαις ὑποστάσεσι γνωριζομένην τε καὶ προσκυνουμένην μιᾷ προσκυνήσει."2
ἰδοὺ γὰρ τὰς πολλὰς ὑφ' ἡμῶν ἀναγομένας τῷ θεῷ προσωνυμίας ὁ πολὺς Ἰωάννης
ἑνὶ συνέκλεισε καὶ μοναδικῷ συμπεράσματι. εἰ γὰρ ταὐτὸν κατά τι φύσει καὶ
ἄκτιστον ἔχει τὸ πλῆθος τῶν Παλαμικῶν ἀκτίστων θεοτήτων, οὐ πλῆθος ἂν εἴη τὸ
πλῆθος, ἀλλὰ μονάς· καὶ λέληθεν ἆρα ταὐτὸν τῇ οὐσίᾳ φάσκων αὐτὰς, καὶ μὴ νοῶν
ὑγιῶς ἅ φησιν ὑγιῶς. τὸ γὰρ ταὐτὸν, οὐχ ἕτερον, οὐδὲ πλῆθος τῇ φύσει τε καὶ οὐσίᾳ.
εἰ δὲ χάριτι, καθάπερ καὶ τοὺς ἀνθρώπους νομοθετεῖ, λέληθεν ἆρα ταὐτὸν τοῖς
ἀνθρώποις φάσκων τὸ πλῆθος τῶν ἀκτίστων τούτων θεοτήτων· καὶ γίνεταί οἱ τὸ
ἄκτιστον οὐκ ἄκτιστον, ἀλλὰ κτιστόν. ἑνίζονται γὰρ τὰ πολλὰ τῷ ταὐτῷ τῆς
ὑπάρξεως, φύσιν ἐχόντων ἀλλήλοις τῶν μὴ ἑτέρων ἀεὶ συνεῖναι κατὰ τὸ συμφυὲς
καὶ ὁμότιμον, μὴ παρούσης τῆς ἑτερότητος. πῶς γὰρ ἂν μιγείη τὰ ἐκ διαμέτρου
κληρωσάμενα τὴν ἀντίθεσιν, καὶ ἀεὶ μαχόμενα κατ' αὐτό γε τουτὶ τὸ τῆς ἑτερότητος
μέρος; οὐ γὰρ ἂν φθάνει θάτερον θατέρῳ, θᾶττον λόγου παντὸς, λαμπρὸν τὸν τοῦ
θανάτου κιρνῶν κρατῆρα. ὁ γοῦν παρὰ τὴν θείαν οὐσίαν ἄλλας νομοθετῶν
ἀκτίστους θεότη 2.1072 τας καὶ ἐνεργείας τὸ ἑνιαῖον διέφθαρκε τῆς τοῦ πάντων
δημιουργοῦ θεότητος· μηδὲ γὰρ εἶναι τῶν δυναμένων, εἰς ταὐτότητα φυσικὴν τὴν
ἑτερότητα συνιέναι τῶν θεοτήτων. οὐκ ἄρα θεότης ἄκτιστος, ἑτέρα παρὰ τὴν θείαν
καὶ μόνην τρισυπόστατον οὐσίαν, οὔτ' ἔσται, κἂν πάντες διαῤῥαγῶσι φάσκοντες
Παλαμῖται· οὐδὲ θεῶν πλῆθος Ἑλληνικόν. ὁ γὰρ τὰ θεῖα πολὺς Ἰωάννης, "1εἰ
πολλοὺς,"2 φησὶν, "1ἐροῦμεν θεοὺς, ἀνάγκῃ διαφορὰ ἐν αὐτοῖς. ὁ μὲν κατὰ πάντα
τέλειος, οὗτος ἂν εἴη κατὰ πάντα μόνος θεός· πᾶς δὲ ὁ τοῦ τελείου λειπόμενος, ἢ
κατὰ ἀγαθότητα, ἢ κατὰ σοφίαν, ἢ κατὰ δύναμιν, ἢ ὅλως κατά τι, οὐκ ἂν εἴη θεός.
πῶς δὲ καὶ πολλοῖς οὖσι τὸ ἀπερίγραπτον φυλαχθήσεται; ἔνθα γὰρ ἂν εἴη ὁ εἷς, οὐκ
ἂν εἴη ὁ ἕτερος. δεῖ δὲ τὸν θεὸν ἀπερίγραπτον εἶναι καὶ πάντα πληροῦντα."2
Ερευνητικό έργο: ∆ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ – ΨΗΦΙΑΚΗ ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ.
Εργαστήριο ∆ιαχείρισης Πολιτισµικής Κληρονοµιάς, www.aegean.gr/culturaltec/chmlab.
Χρηµατοδότηση: ΚΠ Interreg ΙΙΙΑ (ETΠΑ 75%, Εθν. πόροι 25%). Πανεπιστήµιο Αιγαίου, Τµήµα Πολιτισµικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, © 2006.
Επιτρέπεται η ελεύθερη χρήση του υλικού µε αναφορά στην πηγή προέλευσής του.
381