të - Ministria e Diasporës
të - Ministria e Diasporës të - Ministria e Diasporës
- Page 2 and 3: E DIELA E TRETË 2 E SHKURTIT ADELI
- Page 4 and 5: 4 FESTAT E FILLIMMARSIT DITA E MËS
- Page 6 and 7: DRITA E HISTORISË Dardanët ARDITA
- Page 8 and 9: MINISTRIA E DIASPORËS E MBAJTI KON
- Page 10 and 11: POETË EMBLEMATIKË SHQIPTARË ODHI
- Page 12 and 13: Arte dhe artistë Zëri hyjnor i Ja
- Page 14 and 15: SHKOLLA SHQIPE NË KANTONIN JURA T
- Page 16 and 17: FOTOREPORTAZH ASLLAN DIBRANI Shqipt
- Page 18 and 19: LETËR NGA GREQIA URA Ju përshënd
- Page 20 and 21: KORRESPONDENCË NGA SUEDIA Në Malm
- Page 22 and 23: 22 Tregime Ymer Elshani Intervistat
- Page 24 and 25: Gjashtë e gjashtë - dymbëdhjetë
- Page 26 and 27: Shkolla SHQIPE NË SUEDI * Këtu m
- Page 28 and 29: Pashko Vasa (Vaso Pashë Shkodrani)
- Page 30 and 31: Ç’ju KËSHILLON pedagogu Mësoni
- Page 32 and 33: REPORTAZH 32 Po vij te ti, vendlind
- Page 34 and 35: 34 SHTETET DHE QYTETET SHQIPTARE N
E DIELA<br />
E TRETË<br />
2<br />
E SHKURTIT<br />
ADELINA MAMAQI<br />
Nënës sime<br />
O Nënë e shtrenj<strong>të</strong>, Nëna ime,<br />
Gjithçka për mua më je ti.<br />
Ti psherëtinë në kujtime,<br />
Ti gaz’ i dlirë thell’ në gji.<br />
Ti je puhiza që thanë lo<strong>të</strong>t<br />
Si flladi vesën në mëngjes,<br />
Ti më freskon si uj’ i ftoh<strong>të</strong>,<br />
Kur zhegu kurmin flakë ndez.<br />
Ti mik’e rrep<strong>të</strong>, mik’e dhembshur,<br />
Gjithnjë për ndihmë gati je:<br />
Ti monopat në pyll <strong>të</strong> dendur,<br />
Ti rreze hëne nëpër re.<br />
Në sy<strong>të</strong> e dlirë m’i hap ti qiej<strong>të</strong><br />
E së ylber<strong>të</strong>s foshnjëri;<br />
Andaj o Nënë, Nënë e shtrenj<strong>të</strong>,<br />
Mbi ty në bo<strong>të</strong> s’vë njeri.<br />
E diela e tre<strong>të</strong> e 17 shkurtit 2008<br />
do <strong>të</strong> mbahet mend tek <strong>të</strong> gjithë<br />
brezat si Dita e Mëve<strong>të</strong>sisë së<br />
Kosovës, që deri në shekujt e vonë<br />
quhej Dardani. Urime!
MINISTRIA E DIASPORËS E<br />
REPUBLIKËS SË KOSOVËS<br />
Revis<strong>të</strong> për fëmijët<br />
e diasporës<br />
Viti I, nr. 2, 2013<br />
Kryeredaktor<br />
Rushit Ramabaja<br />
Redaksia:<br />
Ardita Kika<br />
Arif Demolli<br />
Ymer Avdiu<br />
Nebih Bunjaku<br />
Lektura dhe korrektura:<br />
Sabrie Grainca<br />
Realizimi<br />
kompjuterik&disenji<br />
Hekuran Rexhepi<br />
Shtypi<br />
EUROPRINTY<br />
Prishtinë<br />
Adresa e Redaksisë:<br />
<strong>Ministria</strong> e <strong>Diasporës</strong><br />
(ish-ndërtesa e sh<strong>të</strong>pisë së<br />
mallrave, sheshi “Nëna<br />
Tereze”, Prishtinë)<br />
Tel. 03820017023<br />
e-mail:<br />
revistaura@rks-gov.net<br />
Dorëshkrimet nuk kthehen<br />
Fjala e kryeredaktorit<br />
Mbre<strong>të</strong>ria e moçme<br />
dhe Republika e sotme<br />
Të dashur fëmijë! Në kë<strong>të</strong><br />
përvjetor <strong>të</strong> pes<strong>të</strong> <strong>të</strong> shpalljes<br />
së mëve<strong>të</strong>sisë së<br />
Kosovës, patje<strong>të</strong>r duhet ta sjellim<br />
në kujtesë <strong>të</strong> kaluarën e atdheut<br />
tonë dhe <strong>të</strong> gjyshërve tanë. Po ku i<br />
ka rrënjët pavarësia e kësaj pjese<br />
<strong>të</strong> Dheut <strong>të</strong> Shqiptarëve?Dardanët<br />
(me galabrët e thuna<strong>të</strong>t si nënfise),<br />
ndër më luftarakët e fiseve<br />
ilire, e formuan mbre<strong>të</strong>rinë e tyre<br />
në shekullin IV para Kr. Mbreti i<br />
parë dardan, që ka hyrë në historinë<br />
e shkruar, përmendet Longari,<br />
i cili sundoi në çerekun e fundit <strong>të</strong><br />
shekullit III para Kr. Në kohën e<br />
tij, Mbrë<strong>të</strong>ria Dardane lulëzoi dhe<br />
u fuqizua duke u bërë epiqendër e<br />
Ballkanit. Mbarësinë e sundimit<br />
<strong>të</strong> tij dhe sidomos mbrojtjen e<br />
Mbre<strong>të</strong>risë nga sulmet e<br />
mbre<strong>të</strong>rve maqedonas e vazhdoi i<br />
biri, Batoja. Në shekujt II – I<br />
para Kr., dardanët bënë një qëndresë<br />
heroike kundër pushtimit <strong>të</strong><br />
Romës. Pas rënies nën romakët,<br />
ndodhën tri dramat më kreshpëruese<br />
<strong>të</strong> mijëvjeçarëve, nëpër <strong>të</strong><br />
cilat kapërceu etnia dardano-ilire:<br />
E para qe vendimi i pamend i<br />
perandorit bizantin Herakli në<br />
shekullin VII, kur i lejoi sllavët t’i<br />
bënin ngulimet e përhershme nën<br />
Danub. E dyta qe marrëveshja e<br />
fsheh<strong>të</strong> e Selisë së Shenj<strong>të</strong> dhe e<br />
Venedikut, e vitit 1191 (në kohën<br />
e Kryqëza<strong>të</strong>s së Ka<strong>të</strong>rt), kur i lejoi<br />
zhupanit Nemanja <strong>të</strong> Rashës ta<br />
pushtonte Dardaninë, duke depërtuar<br />
në Naissus, Scup, Ulpianë e<br />
Prizren. E treta qe gabimi fatal i<br />
fuqive <strong>të</strong> mëdha <strong>të</strong> Evropës,<br />
veçanërisht ai i fundit <strong>të</strong> shekullit<br />
XIX dhe i fillimit <strong>të</strong> shekullit XX,<br />
kur u lejoi principatave serbe t’i<br />
ripushtonin tokat e shqiptarëve,<br />
duke i kthyer në gjak e rrënoja.<br />
U desh <strong>të</strong> kalonin njëqind vjet, me<br />
drama nga më <strong>të</strong> mynxyrshmet,<br />
deri në Epokën e UÇK-së e <strong>të</strong> sulmeve<br />
<strong>të</strong> NATO-s, që nga dheu i<br />
s<strong>të</strong>rlash<strong>të</strong> i dardanëve <strong>të</strong> ndiqeshin<br />
hordhi<strong>të</strong> endacake serbe.<br />
Pra, periudha e mungesës së<br />
shtetit zgjati që nga koha e rënies<br />
nën romakët e deri <strong>të</strong> dielën e<br />
tre<strong>të</strong> <strong>të</strong> shkurtit <strong>të</strong> vitit 2008.<br />
Gëzuar!<br />
3
4<br />
FESTAT E FILLIMMARSIT<br />
DITA<br />
E MËSUESIT<br />
PETRO NINI<br />
LUARASI<br />
(1863-1911) qe<br />
veprimtar i<br />
Rilindjes Kombëtare,<br />
publicist e<br />
pedagog.Lindi në<br />
Luaras <strong>të</strong> Kolonjës.<br />
Punoi mësues<br />
në fshatrat e<br />
Kolonjës, ku fshehurazi<br />
ua mësoi<br />
nxënësve gjuhën<br />
shqipe. Këtu përgatiti një grup mësuesish. Më<br />
1887,në Ersekë, e hapi shkollën e parë shqipe<br />
dhe pak më vonë (1892-1893) shkollat shqipe<br />
në krahinën e Kolonjës e <strong>të</strong> Vakëfeve. Punoi si<br />
mësues e drejtor i Mësonjëtores së Korçës dhe<br />
më vonë i shkollës së Negovanit. Qe delegat<br />
në Kongresin e Manastirit. Për veprimtarinë e<br />
tij u ndoq nga xhonturqit dhe nga Patrikana e<br />
Stambollit, <strong>të</strong> cilët, më në fund, e helmuan në<br />
Ersekë më 17. 8. 1911.<br />
ABETARJA<br />
E PARË NË KOSOVË<br />
Abetarja e parë e gjuhës shqipe në<br />
Kosovë u botua më 19 nëntor <strong>të</strong> vitit<br />
1946. U shtyp në Prizren. Kishte 58 faqe<br />
dhe doli në 5000 ekzemplarë.<br />
Shta<strong>të</strong> Marsi, Dita e Mësuesit, festohet për nder <strong>të</strong><br />
themelimit <strong>të</strong> Mësonjëtores Shqipe <strong>të</strong> Korçës, më 7<br />
mars 1887. Hapja e shkollës shqipe në Korçë ishte<br />
kurorëzim i përpjekjes titanike <strong>të</strong> protagonis<strong>të</strong>ve <strong>të</strong><br />
Rilindjes Kombëtare Shqiptare, disa prej <strong>të</strong> cilëve<br />
(Petro Nini Luarasi, Papa Kristo Negovani etj.) u flijuan<br />
në themelet këtij tempulli <strong>të</strong> diturisë.<br />
PAPA KRISTO<br />
NEGOVANI<br />
(1875-1905)<br />
qe shkrimtar<br />
dhe klerik<br />
atdhetar. Luftoi<br />
kundër<br />
synimeve<br />
shkombëtarizuese<br />
<strong>të</strong><br />
Kishës e <strong>të</strong> qarqeve<br />
shoviniste<br />
greke. Botoi librat<br />
në<br />
vargje“Vjershëshkrestoreja”<br />
(1899), “I drunjti kryq”(1905), “I vogëli<br />
Donat Argjendi” (1908), si dhe vjershën e<br />
gja<strong>të</strong> lirike “Prishja e Hormovës” (1904),<strong>të</strong><br />
cilat janë kryesisht krijime didaskalike për<br />
fëmijë. Gjithashtu,i përshtati edhe disa prej<br />
fabulave <strong>të</strong> La Fontenit. U vra barbarisht nga<br />
kisha greke.
FESTAT E FILLIMMARSIT<br />
Në radhët e<br />
atyre familjeve<br />
shqiptare, që janë<br />
shquar për shërbimet e larta ndaj atdheut,<br />
renditet familja e Qiriazëve: Gjerasimi,<br />
Gjergji, Sevastia e Parashqevia.<br />
Qiriazët e kanë origjinën nga fshati<br />
Peras i Kolonjës. S<strong>të</strong>rgjyshi i tyre,<br />
Mëhilli, qe vrarë duke luftuar me<br />
turqit, në fillim <strong>të</strong> shek. XIX. Pas<br />
kësaj drame,familja emigroi në<br />
Tërnovë, një fshat afër Manastirit.<br />
Sevastia lindi në Tërnovë më 1871. Që në<br />
moshën 4-vjeçare, a<strong>të</strong> e dërguan në shkollën<br />
greke, prej nga pak më vonë kaloi në shkollën e Misionit<br />
Amerikan. Gjerasimi, vëllai më i madh, i<br />
mësoi asaj <strong>të</strong> shkruante e <strong>të</strong> lexonte në gjuhën<br />
shqipe. Ai, gjithashtu, ndikoi shumë në edukimin e<br />
saj me ndjenja e ideale atdhetare. Sh<strong>të</strong>pia e Qiriazëve,<br />
ndërkaq, qe shndërruar në një va<strong>të</strong>r <strong>të</strong> rëndësishme<br />
kombëtare, që priste e përcillte personalitetet<br />
e shquara <strong>të</strong> Rilindjes, si Kostandin Kristoforidhin,<br />
Koto Hoxhin, Pandeli Sotirin, Petro Nini Luarasin,<br />
etj.E zgjuar nga natyra, me një bo<strong>të</strong> shpir<strong>të</strong>rore <strong>të</strong><br />
pasur, e ndezur që në fëmijëri me zjarrin e idealeve<br />
FAMILJA QIRIAZI<br />
DITA E NËNËS<br />
JETËDHËNËSE<br />
Te<strong>të</strong> Marsi ësh<strong>të</strong> Dita<br />
Ndërkombëtare e Gruas,<br />
ose, siç njihet më së<br />
shumti, Dita e Nënës. Kë<strong>të</strong><br />
di<strong>të</strong>, pra më 8 mars 1910,<br />
në Kopenhagë <strong>të</strong> Danimarkës,<br />
nën kryesinë e<br />
Klara Cetkinit, u mblodhën<br />
100 gra nga Evropa e<br />
SHBA-<strong>të</strong>, me ç’rast u vendos<br />
që kjo di<strong>të</strong> <strong>të</strong> kremtohej<br />
çdo vit si fes<strong>të</strong> me<br />
karakter politik. Kjo di<strong>të</strong> u zgjodh në kujtim <strong>të</strong><br />
Te<strong>të</strong> Marsit 1857, kur rrobalarëset e Nju-<br />
Jorkut u ngri<strong>të</strong>n në protes<strong>të</strong> kundër shfry<strong>të</strong>zimit<br />
<strong>të</strong> egër që u bëhej në punë.<br />
Sot ka më shumë karakter solemn, ku shprehet<br />
devotshmëria jonë ndaj nënës je<strong>të</strong>dhënëse.<br />
atdhetare, me një këmbëngulje<br />
e vullnet <strong>të</strong> paepur,<br />
Sevastia ndjeu që herët nxitjen<br />
e brendshme dhe nevojën<br />
e domosdoshme për dituri. Kështu, pasi e<br />
mbaroi shkollën e Misionit Amerikan, duke<br />
kapërcyer pengesa e vështirësi <strong>të</strong> patregueshme,<br />
ajo u regjistrua në Kolegjin<br />
e Kostandinopolit, e para vajzë<br />
shqiptare, në ato kohë, që po merrte<br />
arsim <strong>të</strong> lar<strong>të</strong>. Mbasi e kreu Kolegjin,<br />
diploma e saj u regjistrua në Byronë e<br />
Edukimit në Kostandinopol, që i mundësoi<br />
ta merrte“iradën”, d. m. th. lejen që <strong>të</strong><br />
hapte një shkollë shqiptare për vajzat. Për kë<strong>të</strong><br />
qëllim, bashkë me Gjerasimin, shkoi në Korçë, ku<br />
kishte ve<strong>të</strong>m shkolla në gjuhën greke për fëmijët e<br />
krishterë dhe shkolla në gjuhën turke e arabe për<br />
fëmijët myslimanë. Më 23 tetor 1891, pas një lufte<br />
<strong>të</strong> vendosur dhe përpjekjeve <strong>të</strong> pareshtura kundër<br />
Patrikanës së Stambollit dhe autoriteteve osmane,<br />
ata hapën Shkollën Shqipe <strong>të</strong> Vashave, <strong>të</strong> cilën Sevastia<br />
e drejtoi që nga dita e themelimit. Aty dhanë<br />
mësim mësueset shqiptare Parashqevi Qiriazi, Fanka<br />
Efthimi, Polikseni Luarasi, Helidhona Falli, etj.<br />
Parashqevi Qiriazi (1880-<br />
1970), e njohur edhe me<br />
emrin Paraskevi D.<br />
Kirias, studioi në<br />
“Robert College” në<br />
Konstantinopojë dhe u<br />
kthye në Shqipëri për <strong>të</strong><br />
punuar si mësuese. Më<br />
1909, ajo botoi një<br />
abetare për shkollat fillore.<br />
Më pas, organizoi arsimin për<br />
<strong>të</strong> vegjël, shkolla mbrëmjeje në<br />
Shqipërinë Jugore dhe ndihmoi për t’i vënë bazat e<br />
një sistemi bibliotekar. Më 1908 mori pjesë në<br />
Kongresin e Manastirit. Ajo ndihmoi themelimin e<br />
shoqa<strong>të</strong>s "Yll' i mëngjesit" më 1909 dhe në Shtetet<br />
e Bashkuara e botoi periodikun e ilustruar me <strong>të</strong><br />
njëjtin emër, që doli në Boston nga viti 1917 deri<br />
më 1920. E përdyjavshmja "Yll' i mëngjesit", kushtuar<br />
ndriçimit dhe përparimit <strong>të</strong> popullit shqiptar,<br />
përfshinte artikuj për politikën, shoqërinë, historinë,<br />
filologjinë, le<strong>të</strong>rsinë, arsimin dhe folklorin.<br />
Parashqevi Qiriazi mori pjesë edhe në Konferencën<br />
e Paqes në Paris, më 1919, si përfaqësuese e<br />
bashkësisë shqiptaro-amerikane.<br />
5
DRITA E HISTORISË<br />
Dardanët<br />
ARDITA KIKA<br />
DHE MBRETËRIA E TYRE<br />
Koha e Longarit<br />
Dardanët ishin fis ilir që shtriheshin<br />
në mesin e Ballkanit,<br />
kryesisht në Kosovën e sotme<br />
dhe përreth saj. Dardanët<br />
ishin fisi themelues i<br />
Mbre<strong>të</strong>risë së Dardanisë rreth<br />
shekullit IV para Kr., në <strong>të</strong><br />
cilën bënin pjesë edhe fiset e<br />
njohura thuna<strong>të</strong>t dhe galabët.<br />
Supozohet se në përbërje <strong>të</strong><br />
kësaj mbre<strong>të</strong>rie hynin edhe<br />
fise <strong>të</strong> tjera, mirëpo për to<br />
dihet shumë pak. Kryeqytet i<br />
Mbre<strong>të</strong>risë Dardane ishte<br />
Damastioni, ku pritej edhe<br />
monedha me <strong>të</strong> njëjtin emër<br />
(Supozohet se Damastioni<br />
ishte Artana e sotme, ose<br />
ndonjë qytet në rrethinat e<br />
saj.).Mbre<strong>të</strong>ria Dardane shtrihej<br />
në territorin e Kosovës së<br />
sotme e <strong>të</strong> krahinave përreth.<br />
Kufij<strong>të</strong> e saj shkonin në veri<br />
deri në Nish, kurse në jug deri<br />
në Kukës dhe në rrjedhën e<br />
sipërme <strong>të</strong> Vardarit. Mbreti i<br />
parë dardan ishte Longari.<br />
6<br />
Pas tij erdhën Batoja e Monuni.<br />
Që nga shekulli XIX e deri<br />
tash janë shfaqur tri teza lidhur<br />
me etnogjenezën dardane:<br />
teza për përka<strong>të</strong>sinë ilire, teza<br />
për përka<strong>të</strong>sinë trakase dhe,<br />
së voni, ajo për prejardhjen<br />
dako-meze. Që <strong>të</strong> tria këto<br />
teza, nga autorët e tyre,<br />
mbështeten kryesisht në<br />
burimet e shkruara e <strong>të</strong> vona<br />
antike dhe në monumentet epigrafike<br />
<strong>të</strong> periudhës romake.<br />
Ndërkaq, tezën e hershme për<br />
etnitetin ilir <strong>të</strong> dardanëve e<br />
mbështesin një numër i konsiderueshëm<br />
studiuesish <strong>të</strong><br />
ndryshëm <strong>të</strong> le<strong>të</strong>rsisë, që nga<br />
shekulli XIX e deri sot, duke u<br />
nisur nga linguis<strong>të</strong>t Tomashek,<br />
P. Kreçmer, H. Krahe, N. Jokl<br />
e N. Vuliq.<br />
Kultura dardane<br />
Territori i dardanëve në antikën e<br />
hershme ishte pjesë përbërëse e<br />
Ilirisë. Më vonë, ky rajon bie nën<br />
pushtimin romak, si e gjithë<br />
Iliria. Ndërkaq, në shekullin I<br />
pas Kr. i bashkëngjitet Mezisë së<br />
Epërme (Malvensisë). Në<br />
shekullin III, nën sundimin e<br />
Dioklecianit, si provincë më vete<br />
i ngjitet Ilirikut. Qytetet më <strong>të</strong><br />
njohura ishin Ulpiana,<br />
Shkupi,Theranda, Naisus, Vicianum,<br />
Municipium Dardanorum,<br />
kurse më vonë, pas <strong>të</strong>rmetit<br />
<strong>të</strong> vitit 527, kur Ulpiana (Prishtina)<br />
ishte shka<strong>të</strong>rruar <strong>të</strong>rësisht,<br />
Justiniani u emërua<br />
perandor i Bizancës dhe themeloi<br />
edhe qytete <strong>të</strong> reja, si: Justiniana<br />
Prima,Mediana, Anausaro etj.<br />
Kultura dardane ësh<strong>të</strong> një subkulturë<br />
ilire. Duket se në kë<strong>të</strong><br />
pjesë <strong>të</strong> Ilirisë ësh<strong>të</strong> kultivuar<br />
punimi i qeramikës, posaçërisht<br />
punimi i objekteve prej<br />
argjendi e ari.Edhe te dardanët<br />
gjejmë punime <strong>të</strong> objekteve<br />
metalike. Më <strong>të</strong> shumta<br />
ishin ato që përdoreshin për<br />
veshjen dhe zbukurimin e<br />
trupit, <strong>të</strong> punuara prej hekurit,<br />
bronzit, argjendit e më rrallë<br />
prej arit. Me shumicë punoheshin<br />
armët e sulmit e <strong>të</strong><br />
mbrojtjes, kryesisht prej hekurit.<br />
Ndër to ka forma që janë<br />
tipike dardane. Po kështu, <strong>të</strong><br />
ndryshme janë edhe veglat e<br />
punës prej hekurit.<br />
Kosova e sotme ësh<strong>të</strong> një pjesë<br />
e Dardanisë së moçme. Ajo u<br />
bë e mëve<strong>të</strong>sishme më 17<br />
shkurt 2008.
Qytete<br />
dhe krahina<br />
shqiptare<br />
Prishtina, kryeqyteti<br />
i Republikës<br />
Prishtina shtrihet në mes <strong>të</strong><br />
lumenjve <strong>të</strong> vegjël Prishtevka<br />
dhe Vellusha.<br />
Lar<strong>të</strong>sia mbidetare ësh<strong>të</strong> rreth<br />
700 m.<br />
Mendohej se Prishtina e pasluf<strong>të</strong>s<br />
kishte rreth 500-600 mijë banorë,<br />
por regjistrimi i vitit 2012 tregoi<br />
se s’ka më shumë se 200 mijë.<br />
Megjitha<strong>të</strong>, pakkush beson se<br />
kryeqyteti ka ve<strong>të</strong>m kaq banorë.<br />
Shkencëtarët mendojnë se emri Prishtina<br />
(Pristina castra) ka<br />
domethënien i lash<strong>të</strong>, i fazës<br />
fillestare, diçka e vje<strong>të</strong>r.<br />
Prishtina ishte e banuar që para<br />
7000 vje<strong>të</strong>sh. Këtu kanë mbetur<br />
gjurmë qyte<strong>të</strong>rimesh që nga koha<br />
e neolitit <strong>të</strong> vje<strong>të</strong>r e deri te periudha<br />
romake.<br />
Në afërsi <strong>të</strong> Prishtinës, mbi<br />
themelet e një kishe <strong>të</strong> mëhershme,<br />
u ndërtua edhe Manastiri i<br />
Graçanicës.<br />
Përmeti, qytet i<br />
trëndafilave<br />
Përmeti ësh<strong>të</strong> qytet në juglindje<br />
<strong>të</strong> Republikës së Shqipërisë<br />
dhe qendër e njësisë administrative<br />
me <strong>të</strong> njëjtin emër Rrethi i<br />
Përmetit.<br />
Në antikitet, kjo zonë njihej me emrin<br />
Trifilia dhe qe pjesë e "Rajonit<br />
Melotid". Sipas legjendës, qyteti e ka<br />
marrë kë<strong>të</strong> emër nga heroi i kohëve <strong>të</strong><br />
lashta, i quajtur Premt, i cili, për <strong>të</strong><br />
mos rënë i gjallë në duart e armiqve,<br />
u hodh nga Guri i Qytetit, një shkëmb<br />
në afërsi <strong>të</strong> qendrës së qytetit.<br />
Karakteristikë e qytetit ësh<strong>të</strong> rritja e<br />
trëndafilave në lulishte dhe në oborret<br />
e sh<strong>të</strong>pive <strong>të</strong> vjetra, andaj<br />
Përmeti njihet ndryshe si Qyteti i<br />
Në shek. XV Prishtina pati edhe<br />
dijetarë e artis<strong>të</strong> <strong>të</strong> shquar, si p. sh.<br />
Mesihi Prishtina. Në mesje<strong>të</strong>n e<br />
vonë, në Prishtinë kanë qëndruar<br />
shumë personalitete <strong>të</strong> njohura <strong>të</strong><br />
kohës, si Jovan Kontaguzeni,<br />
mbreti hungarez Vlladisllavi II,<br />
Pje<strong>të</strong>r Bogdani, Haxhi Kallfa,<br />
Evlia Çelebiu etj. Pje<strong>të</strong>r Bogdani,<br />
kryeipeshkv i Shkupit e Sofjes, i<br />
raporton Vatikanit se Prishtina<br />
kishte 3000 sh<strong>të</strong>pi. Evlia Çelebiu<br />
shkruante në a<strong>të</strong> kohë për 2600<br />
sh<strong>të</strong>pi <strong>të</strong> mëdha dhe <strong>të</strong> bukura.<br />
Prishtina u dobësua gja<strong>të</strong> luf<strong>të</strong>s<br />
turko-austrohungareze. Në<br />
mbarim <strong>të</strong> luf<strong>të</strong>s (1690), trupat<br />
osmane dhe tatare hynë në Prisht-<br />
Trëndafilave.<br />
Përmeti i ka rreth 13.000 banorë.<br />
Rrethi i Përmetit ësh<strong>të</strong> vendlindja e tre<br />
vëllezërve Frashëri dhe e disa personaliteteve<br />
<strong>të</strong> njohura <strong>të</strong> kulturës sonë: e<br />
skulptorit Odhise Paskali, e shkrimtarit<br />
Nonda Bulka, e aktores, Artiste e<br />
Popullit, Tefta Tashko Koço etj.<br />
Në Qytetin e Trëndafilave, siç e quajnë<br />
me përkëdhelje banorët e tij,<br />
nxënësit i ndjekin mësimet në dy<br />
shkollat fillore: në "Nonda Bulka" e<br />
në "Meleq Gosnoshti", si dhe në gjimnazin<br />
"Sami Frashëri".<br />
inë dhe bënë një hakmarrje <strong>të</strong><br />
madhe mbi shqiptarët.<br />
Prishtina u pushtua nga serbët më<br />
12 tetor 1912. Gja<strong>të</strong> rrugës deri<br />
në Prishtinë, ushtria serbe vrau<br />
rreth 5000 shqiptarë..<br />
Pas pushtimit <strong>të</strong> Prishtinës nga armata<br />
serbe në vitin 1913,<br />
argjipeshkvi Mjeda bëri ankesë se<br />
1200 besimtarë <strong>të</strong> tij ishin konvertuar<br />
me dhunë në ortodoksë.<br />
Nga fshatrat përreth u dëbuan<br />
shqiptarët dhe u vendosën kolonët<br />
serbë. Madje, fshatrat e kolonizuara,<br />
si Çagllavica, Devet Jugoviqi<br />
etj., u emërtuan serbisht.<br />
Dhuna ndaj shqiptarëve vazhdoi<br />
veçanërisht në mbarim dhe pas<br />
Luf<strong>të</strong>s së Dy<strong>të</strong> Bo<strong>të</strong>rore, sidomos në<br />
kohën e aparteidit në vitet nën<strong>të</strong>dhje<strong>të</strong><br />
<strong>të</strong> mijëvjeçarit <strong>të</strong> shkuar.<br />
Sot Prishtina ësh<strong>të</strong> kryeqytet i Republikës<br />
së Kosovës.<br />
Mr. Qazim Namani<br />
7
MINISTRIA E DIASPORËS E MBAJTI KONFERENCËN KOMBËTARE<br />
“INSTITUCIONALIZIMI I MËSIMIT PLOTËSUES NË DIASPORË DHE NË MËRGATË”<br />
DO TË BËHET NJË SISTEM UNIK<br />
I MËSIMIT SHQIP NË DIASPORË<br />
<strong>Ministria</strong> e <strong>Diasporës</strong> e<br />
Republikës së Koso -<br />
vës, në bashkëpunim<br />
me Ministrinë e Arsimit, Shken -<br />
cës dhe <strong>të</strong> Teknologjisë së Republikës<br />
së Kosovës, Ministrinë<br />
e Arsimit dhe <strong>të</strong> Shkencës së<br />
Republikës së Shqipërisë dhe<br />
me këshillat nacionalë <strong>të</strong> shqiptarëve<br />
<strong>të</strong> Luginës së Preshevës<br />
dhe <strong>të</strong> shqiptarëve <strong>të</strong> Malit <strong>të</strong><br />
Zi, organizoi një konferencë<br />
kombëtare për mësimin plo<strong>të</strong>sues,<br />
përka<strong>të</strong>sisht mësimin e gjuhës<br />
shqipe, historisë, gjeografisë dhe <strong>të</strong><br />
kulturës shqiptare në diasporë. Në<br />
punimet e konferencës, pos eksper -<br />
<strong>të</strong>ve nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia,<br />
Mali i Zi dhe Lugina e<br />
Preshevës, morën pjesë edhe mësues<br />
dhe aktivis<strong>të</strong> pothuajse nga <strong>të</strong> gjitha<br />
vendet e Evropës: Gjermania, Zvicra,<br />
Suedia, Finlanda, Danimarka,<br />
Bel gji ka, Anglia, Franca, Italia, Austria,<br />
Sllovenia, Greqia dhe Italia.<br />
Të tre ministrat pjesëmarrës në kë<strong>të</strong><br />
konferencë - Ibrahim Makolli, <strong>Ministria</strong><br />
e <strong>Diasporës</strong> e Kosovës;<br />
Myqerem Tafaj, <strong>Ministria</strong> e Arsimit<br />
e Shqipërisë, dhe Ramë Buja, <strong>Ministria</strong><br />
e Arsimit, e Shkencës dhe e<br />
Teknologjisë së Kosovës - shtruan<br />
nevojën e krijimit <strong>të</strong> një sistemi unik<br />
<strong>të</strong> mësimit në diasporën shqiptare, si<br />
në planin e rregullativës ligjore,<br />
plan-programeve, teksteve shkollore<br />
dhe dokumentacionit pedagogjik, licencimin<br />
e mësuesve, financimin e<br />
segmenteve <strong>të</strong> caktuara <strong>të</strong> mësimit<br />
plo<strong>të</strong>sues në diasporë dhe sensibilizimin<br />
e prindërve mërgimtarë për<br />
dërgimin e nxënësve për ta mësuar<br />
gjuhën shqipe.<br />
-Mësimi plo<strong>të</strong>sues ose mësimi i<br />
gjuhës amtare, historisë, gjeografisë<br />
dhe i kulturës kombëtare në diasporë,<br />
në më shumë se tri dekada, ka<br />
8<br />
Synimi i Konferencës<br />
ësh<strong>të</strong> <strong>të</strong> gjenden<br />
zgjidhje pozitive dhe<br />
gradualisht <strong>të</strong><br />
tejkalohet kjo situa<strong>të</strong><br />
për institucionalizimin e<br />
mësimit plo<strong>të</strong>sues në<br />
diasporë<br />
kaluar nëpër faza mjaft dinamike<br />
dhe dramatike, me shumë vështirësi<br />
e sakrifica, por gjithnjë i lavdishëm,<br />
sepse mësuesit tanë gja<strong>të</strong> gjithë<br />
kësaj periudhe kanë luajtur një rol<br />
jash<strong>të</strong>zakonisht <strong>të</strong> rëndësishëm për<br />
ruajtjen e gjuhës amtare, për<br />
mësimin e historisë dhe <strong>të</strong><br />
gjeografisë, si dhe kultivimin e kulturës<br />
dhe <strong>të</strong> traditave kombëtare te<br />
fëmijët tanë në mërga<strong>të</strong>. Një rol<br />
jash<strong>të</strong>zakonisht me rëndësi kanë luajtur<br />
mësuesit dhe asociacionet arsimore,<br />
si Lidhja e Arsimtarëve dhe<br />
e Prindërve Shqiptarë, në vitet e 90ta,<br />
kur ky mësim u nxor jash<strong>të</strong> sistemit<br />
dhe kur ve<strong>të</strong> Kosovës dhe<br />
shqiptarëve këtu u ishte rrezikuar<br />
edhe qenia nga pushtimi i egër i Serbisë.<br />
Gjendja e shkollës shqipe me mësim<br />
plo<strong>të</strong>sues në diasporë, me gjithë kontributin<br />
jash<strong>të</strong>zakonisht <strong>të</strong> madh që<br />
kanë dhënë mësuesit shqiptarë<br />
dhe institucionet e dy vendeve<br />
tona, ësh<strong>të</strong> shumë-shumë e<br />
rëndë. Asnjë institucion ose asociacion<br />
kombëtar a ndërkombëtar<br />
nuk ka <strong>të</strong> dhëna <strong>të</strong> sakta për<br />
numrin e fëmijëve shqiptarë në<br />
mërga<strong>të</strong> dhe në diasporë, madje<br />
nuk ka <strong>të</strong> dhëna <strong>të</strong> sakta as për<br />
numrin e nxënësve, mësuesve dhe<br />
<strong>të</strong> shkollave me mësim plo<strong>të</strong>sues.<br />
Ekziston një gjendje heterogjene në<br />
<strong>të</strong> gjitha aspektet. Në disa vende,<br />
mësimin plo<strong>të</strong>sues e organizon ve<strong>të</strong><br />
shteti, siç ësh<strong>të</strong> rasti me Suedinë,<br />
Finlandën dhe Austrinë, me disa<br />
lande në Gjermani dhe me disa kantone<br />
në Zvicër... Gjendja shumë e<br />
rëndë e mësimit plo<strong>të</strong>sues ësh<strong>të</strong> edhe<br />
në Greqi, për shkak <strong>të</strong> politikës<br />
greke ndaj mësimit plo<strong>të</strong>sues në<br />
gjuhën shqipe. Në diasporat e vjetra,<br />
si në Turqi, Rumani, Siri, Ukrainë<br />
dhe në vendet arabe, mësimi plo<strong>të</strong>sues<br />
nuk organizohet fare, edhe pse<br />
ka një numër <strong>të</strong> madh <strong>të</strong> emigran<strong>të</strong>ve<br />
shqiptarë. Mësimi plo<strong>të</strong>sues<br />
nuk mbahet as në Bosnjë e<br />
Hercegovinë, ku jeton një komunitet<br />
tejet i madh nga Kosova, dhe në<br />
Serbi.<br />
<strong>Ministria</strong> e <strong>Diasporës</strong>, ndër objektivat<br />
kryesore, ka ruajtjen dhe<br />
mësimin e gjuhës amtare, si dhe kultivimin<br />
e kulturës e <strong>të</strong> traditave tona<br />
te fëmijët tanë që jetojnë e mësojnë<br />
në vende <strong>të</strong> ndryshme <strong>të</strong> bo<strong>të</strong>s. <strong>Ministria</strong><br />
e <strong>Diasporës</strong> e Republikës së<br />
Kosovës, së bashku me Ministrinë e<br />
Arsimit <strong>të</strong> Republikës së Kosovës<br />
dhe me a<strong>të</strong> <strong>të</strong> Republikës së<br />
Shqipërisë, do <strong>të</strong> bashkëpunojë<br />
ngush<strong>të</strong>, në mënyrë që <strong>të</strong> krijojë<br />
kushte, rrethana dhe mundësi <strong>të</strong> favorshme<br />
që mësimi plo<strong>të</strong>sues për<br />
fëmijët tanë në diasporë <strong>të</strong> je<strong>të</strong> sa<br />
më cilësor. Y. AVDIU
Festat tona <strong>të</strong> lashta<br />
Dita e Verës<br />
Dita e Verës ësh<strong>të</strong> një fes<strong>të</strong><br />
me origjinë <strong>të</strong> lash<strong>të</strong>. Ajo<br />
ësh<strong>të</strong> fes<strong>të</strong> arbëreshe e<br />
trashëguar në veçanti nga qytetarët<br />
e VALMIT (Elbasanit,<br />
Skampa e lash<strong>të</strong>sisë) dhe festohet<br />
më 14 mars.<br />
Festimi kryhet për nder <strong>të</strong><br />
natyrës së bukur shqiptare dhe<br />
<strong>të</strong> bimësisë që merr je<strong>të</strong> në kë<strong>të</strong><br />
da<strong>të</strong>. Tanimë kjo fes<strong>të</strong> ësh<strong>të</strong><br />
bërë edhe di<strong>të</strong> kombëtare<br />
pushimi. Shenja dalluese e këtij<br />
festimi ësh<strong>të</strong> gatimi i ballokumeve.<br />
Ndërkaq, në Lezhë, Di<strong>të</strong>n e Verës<br />
ndizeshin zjarre në oborr e në<br />
kopshte, për t'i dhënë forcë diellit.<br />
Nga gra<strong>të</strong> bëheshin rite magjike<br />
kundër qenieve <strong>të</strong> tjera dëmtuese,<br />
grabi<strong>të</strong>se.<br />
Ndonëse kjo di<strong>të</strong> vazhdon <strong>të</strong> ruhet<br />
dhe <strong>të</strong> festohet madhërishëm në<br />
qytetin e lash<strong>të</strong> <strong>të</strong> Elbasanit<br />
(VALMIT), ajo ësh<strong>të</strong> fes<strong>të</strong> e <strong>të</strong><br />
gjithë shqiptarëve. Më 13 mars,<br />
njerëzit marrin një tufë <strong>të</strong> vogël<br />
barë <strong>të</strong> njomë, bashkë me rrënjët<br />
dhe dheun, që ta kenë në sh<strong>të</strong>pi,<br />
në mëngjesin e da<strong>të</strong>s 14 mars. Ky<br />
zakon i lash<strong>të</strong> ruhet dhe festohet<br />
jo ve<strong>të</strong>m në Elbasan, por edhe në<br />
Dibër, Strugë e Prespë.<br />
Dita e Verës ishte dita e fillimit <strong>të</strong><br />
vitit sipas kalendarit shumë <strong>të</strong><br />
lash<strong>të</strong> <strong>të</strong> shqiptarëve, pra një di<strong>të</strong><br />
që kremtohej shumë shekuj para<br />
se <strong>të</strong> lindte krishterimi. Ajo kremtohej<br />
më 1 mars <strong>të</strong> kalendarit julian,<br />
di<strong>të</strong>n e parë <strong>të</strong> Vitit <strong>të</strong> Ri<br />
(sipas kalendarit gregorian -14<br />
mars). Ajo ishte një fes<strong>të</strong><br />
mbarëshqiptare, që kremtohej si<br />
në Veri, edhe në Jug, por me nuanca<br />
<strong>të</strong> ndryshme, sipas krahinave.<br />
Zejnullah HALILI<br />
OMBRELLA<br />
Kur bie shi<br />
E bëhen pellgje t’thella<br />
Të duhet ombrella.<br />
Po kur ndalet shiu<br />
Dikush <strong>të</strong> flet me zë:<br />
Ombrella s’<strong>të</strong> duhet më.<br />
Ombrella,<br />
Mikeshë mbi kokë<br />
Shiun hedh në tokë.<br />
Ajo lojën lot<br />
Toka falemnderit tho<strong>të</strong>.<br />
Ombrella e zezë, me ngjyra<br />
nën <strong>të</strong> më qeshet fytyra.<br />
9
POETË EMBLEMATIKË SHQIPTARË<br />
ODHISE GRILLONënës<br />
10<br />
Kush e ka kapuçin<br />
Ish një lepur, ish njëherë,<br />
Rronte në livadh,<br />
Si ai nuk kish <strong>të</strong> tjerë,<br />
Ishte mendjemadh!<br />
Bridhte ve<strong>të</strong>m nëpër kroje,<br />
ve<strong>të</strong>m nëpër pyll,<br />
flinte ve<strong>të</strong>m nëpër përroje,<br />
na<strong>të</strong>n pa një yll...<br />
Prindërit s’i dëgjonte kurrë,<br />
S’pyeste për shokë,<br />
Hiqej trim e mbahej burrë,<br />
Shiste mend me okë:<br />
-Jam trimosh, jam i dëgjuar,<br />
frikë kurrë s’kam,<br />
në çdo vend që kam kaluar,<br />
unë lashë nam!<br />
Lepuri kështu na fliste,<br />
Fliste dhe s’pushonte...<br />
Por e dini çfarë ngjiste?<br />
Asnjë s’e dëgjonte!<br />
FERIT LAMAJ<br />
Luledielli dhe kallami<br />
Çoi diskun lart, nga qielli,<br />
edhe foli luledielli:<br />
“Unë bëj fara, mik vëllai!<br />
dhe nga farat unë nxjerr vaj,<br />
dhe me vajin në tigan<br />
unë skuq peshkun, more xhan!<br />
Po ti ç’bën, o gjatovinë?”<br />
dhe i shkel kallamit synë.<br />
“Ç’bëkam unë?! Qysh s’e di?!<br />
unë zë peshkun, që skuq ti…”<br />
Agim Deva<br />
Puthjen e parë<br />
Nënës.<br />
Lulen e parë<br />
Nënës.<br />
Vizatimin e parë<br />
Nënës.<br />
Letrën e parë<br />
Nënës.<br />
Të fsheh<strong>të</strong>n e parë<br />
Nënës.<br />
Se nëna më lindi,<br />
Mua në maj<br />
Dhe askush tje<strong>të</strong>r,<br />
S’më lindi përveç saj.<br />
AGIM SHEHU<br />
Nga<strong>të</strong>rresat për një shkronjë<br />
Miri në drejtshkrim<br />
Nxitohet aq tepër<br />
Sa fjala që shkruan<br />
Del tje<strong>të</strong>r për tje<strong>të</strong>r.<br />
Do <strong>të</strong> shkruajmë, për shembull:<br />
Mbrëmë na erdhën miq<br />
M-në e bën f<br />
Dhe del “erdhën fiq!”<br />
Kur vajti në fshat<br />
Hëngri rrush <strong>të</strong> mirë.<br />
(R-në e bëri d<br />
hëngri “dush” <strong>të</strong> mirë)<br />
Pastaj tha me laps<br />
Do <strong>të</strong> bëj një pallat,<br />
Po p-në e bëri s<br />
Dhe doli “salla<strong>të</strong>”<br />
Në fund tha si unë<br />
S’ka më <strong>të</strong> shkolluar,<br />
Por e bën o-në. A<br />
Dhe del “i shkalluar”.
PËRVJETORI I JUSUF GËRVALLËS<br />
Princi që na mësoi dashurinë<br />
për Dheun e Shqipes<br />
(Rekuiem në 31-vjetorin e rënies)<br />
RUSHIT RAMABAJA<br />
Fjala që Jusufi na la trashëgim në<br />
formë <strong>të</strong> vjershës, <strong>të</strong> prozës e <strong>të</strong><br />
dramës, ësh<strong>të</strong> më shumë se<br />
kangjele, më shumë se ligjërim dhe<br />
më shumë se lojë. Ësh<strong>të</strong> kështu,<br />
ngaqë Jusufi qe i jash<strong>të</strong>zakonshëm<br />
dhe mund <strong>të</strong> thoshte ve<strong>të</strong>m gjëra <strong>të</strong><br />
jash<strong>të</strong>zakonshme.<br />
Lindi në Dubovik <strong>të</strong> Deçanit, më 1<br />
tetor 1945, dhe ra në pri<strong>të</strong>n e<br />
pabesë në Untergrupenbah <strong>të</strong><br />
Gjemanisë, më 17 janar 1982.<br />
Gja<strong>të</strong> 37 vje<strong>të</strong>ve <strong>të</strong> je<strong>të</strong>s së tij,<br />
Jusufi, përveç veprimtarisë<br />
atdhetare dhe angazhimit <strong>të</strong> tij në<br />
publicistikë, në lëmin e muzikës e<br />
<strong>të</strong> artit pamor, i shkroi edhe këto<br />
vepra letrare: vëllimet poetike<br />
“FLUTUROJNË E BIEN”,<br />
“KANJUSHË E VERDHË”,<br />
“SHENJAT E SHENJTA” e<br />
“KËNGËT E MOSHËS”,<br />
romanin “RROTULL”, pastaj<br />
tregime, si dhe dramën<br />
“PROCESI”.<br />
Më 1975, duke lexuar vargjet e<br />
librit <strong>të</strong> tij <strong>të</strong> parë<br />
“FLUTUROJNË E BIEN”, për<br />
herë <strong>të</strong> parë po më dukej se Jusufi<br />
kishte zënë <strong>të</strong> bënte je<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
dyfish<strong>të</strong>: këtej dhe andej pragut <strong>të</strong><br />
përfytyrimit. Këtej gjithë di<strong>të</strong>n<br />
ishte me ne, shkruante artikuj për<br />
gaze<strong>të</strong>, këndonte “O kjo anë e<br />
lumit ka bilbila shumë”, grindej<br />
me meskinët, pinte birrë e mahitej<br />
me miq<strong>të</strong> në kafenenë përballë<br />
Radio-Prishtinës. Ndërkaq, andej<br />
përfytyrimit, në universin e artit,<br />
ai rrinte më i menduar, më i<br />
zverdhur, më i pagjumë, më<br />
misterioz. Atje shplekste profeci<strong>të</strong><br />
e <strong>të</strong> nesërmes së etnisë. Me<br />
vargjet për sh<strong>të</strong>pinë (“Sh<strong>të</strong>pia që<br />
rrëzohet”, “Sh<strong>të</strong>pia që ndërtoj”,<br />
“Sh<strong>të</strong>pia në kornizë”, “Sh<strong>të</strong>pia që<br />
meremetohet” e “Sh<strong>të</strong>pia në<br />
rrugë”), ai krijoi me leh<strong>të</strong>si <strong>të</strong><br />
habitshme simbolin e vendlindjes –<br />
atdheut, që bashkë me simbolin e<br />
je<strong>të</strong>dhënëses – etnisë në vjershat<br />
për nënën dhe a<strong>të</strong> për <strong>të</strong> lash<strong>të</strong>n –<br />
urtinë në vargjet për gjyshin,<br />
ndërtoi metaforën harlistare <strong>të</strong><br />
lirisë, nga e cila do <strong>të</strong> mëkoheshin<br />
<strong>të</strong> gjitha vjershat, interpretimet<br />
dhe figurat e vizatimeve <strong>të</strong> tij.<br />
“Romani “RROTULL”,- tho<strong>të</strong><br />
ndër <strong>të</strong> tjera Ismail Kadare, -ësh<strong>të</strong><br />
përpjekja e parë e Jusuf Gërvallës<br />
në prozën e gja<strong>të</strong>. I shkruar në<br />
tradi<strong>të</strong>n e rrëfimit popullor dhe<br />
duke shfry<strong>të</strong>zuar arketipat e<br />
le<strong>të</strong>rsisë orale shqiptare, ky roman<br />
ësh<strong>të</strong> nisja e një rruge që mbeti në<br />
fillimet e saj”.<br />
Në vjesh<strong>të</strong>n e shta<strong>të</strong>dhjetenën<strong>të</strong>s,<br />
ende pa nisur shirat, Jusufi iku<br />
dhe s’u kthye më. Pushtuesi i<br />
kishte vënë shenjën e vdekjes<br />
shumë vjet më parë. Ai e kishte<br />
parathënë kë<strong>të</strong> qar<strong>të</strong> në vargjet e<br />
vjershës “Fle<strong>të</strong> testamenti: “Në<br />
zgjimin tim më <strong>të</strong> heshtur <strong>të</strong> më<br />
ngurosin/ në flijimin tim më <strong>të</strong><br />
begatshëm <strong>të</strong> verës/ në nisjen time<br />
në fillimin tim <strong>të</strong> ri/ ...vërmëni atje<br />
ku do <strong>të</strong> tregoj gri për udhën/ deri<br />
te sh<strong>të</strong>pia ime bërë me dru e<br />
kash<strong>të</strong>...” .<br />
Ve<strong>të</strong>m kur Jusufi shkoi jash<strong>të</strong>, ne<br />
nisëm ta kujtonim me nostalgji<br />
vjesh<strong>të</strong>n e shta<strong>të</strong>dhjetedy<strong>të</strong>s, kur<br />
ia nisëm <strong>të</strong> punonim bashkë me <strong>të</strong><br />
në “Rilindje”.<br />
Gjithë dimrin e vitit te<strong>të</strong>dhje<strong>të</strong> dhe<br />
pranverën që erdhi, ne, miq<strong>të</strong> e<br />
Jusufit në krye me Flora<br />
Brovinën, mblidheshim në katin e<br />
ka<strong>të</strong>rt <strong>të</strong> Pallatit <strong>të</strong> Shtypit për ta<br />
rikujtuar çdo gjë <strong>të</strong> tij, duke mos<br />
harruar që karrigen ku ulej, t’ia<br />
linim gjithmonë <strong>të</strong> zbrazët.<br />
Për brezin tim dhe për <strong>të</strong> gjithë<br />
brezat e mëvonshëm, Jusufi,<br />
krahas Teki Dervishit, ishte dhe<br />
mbeti një nga princërit e mëdhenj<br />
<strong>të</strong> kangjeles shqiptare. Prandaj,<br />
duhet <strong>të</strong> krenohemi që ishin dhe<br />
mbe<strong>të</strong>n mësuesit tanë në art dhe<br />
mësuesit, nga <strong>të</strong> cilët mësuam<br />
alfabetin e dashurisë për<br />
Shqipërinë.<br />
11
Arte<br />
dhe<br />
artis<strong>të</strong><br />
Zëri hyjnor<br />
i Jan Kukuzelit<br />
Jan (ose Joan) Kukuzeli lindi në<br />
Durrës, qytet-port kozmopolitan,<br />
që në a<strong>të</strong> kohë ishte nën zo<strong>të</strong>rimin<br />
bizantin, në shek. XII (sipas disa<br />
studiuesve) ose në fund shek. XIII<br />
(rreth vitit 1270, sipas disa studiuesve<br />
<strong>të</strong> tjerë)<br />
Jani nderohet në mbarë bo<strong>të</strong>n si<br />
shenjtor, himnograf, mjesh<strong>të</strong>r dhe<br />
teoricien i muzikës kishtare bizantine.<br />
Ky kujtim festohet çdo 1<br />
tetor. Joan Kukuzeli ësh<strong>të</strong> pikturuar<br />
si kompozitor dhe si shenjtor<br />
në mjaft miniatura dorëshkrimesh,<br />
në afreske dhe piktura murale<br />
kishash, si edhe në ikona druri.<br />
Ikona më e hershme gjendet në<br />
Kodikun 457 <strong>të</strong> Manastirit Kutlumusi<br />
(Mali i Shenj<strong>të</strong>) e shekullit<br />
XIV. Ikona <strong>të</strong> tij janë pikturuar në<br />
manastirin e tij në Malin e Shenj<strong>të</strong>,<br />
në Shqipëri në Manastirin e<br />
Ardenicës, në Greqi, Bullgari,<br />
Rusi, Gjermani etj. Gjithashtu,<br />
janë ngritur mjaft kore kishtare që<br />
e mbajnë emrin e tij. Në veçanti<br />
janë krenarë për kë<strong>të</strong> figurë qytetarët<br />
durrsakë, duke e kujtuar<br />
kontributin e tij <strong>të</strong> madh e <strong>të</strong><br />
çmuar. Në shenjë <strong>të</strong> këtij kujtimi,<br />
12<br />
shkolla e mesme artistike e Durrësit<br />
quhet “Jan Kukuzeli”.<br />
Jeta<br />
I ati i vdiq kur Jani ishte shumë i<br />
vogël, kështu që nëna e tij u mor<br />
me edukimin e djaloshit, duke ua<br />
besuar mësuesve më <strong>të</strong> mirë <strong>të</strong><br />
asaj kohe. Ai u dallua për një<br />
zgjuarsi <strong>të</strong> rrallë, për zërin engjëllor<br />
dhe për af<strong>të</strong>si<strong>të</strong> e mëdha<br />
muzikore.<br />
Për shkak <strong>të</strong> zërit <strong>të</strong> tij <strong>të</strong> papërsëritshëm,<br />
e dërguan në Kostandinopojë,<br />
në kryeqytetin e<br />
perandorisë, për <strong>të</strong> studiuar dhe<br />
për <strong>të</strong> kënduar në oborrin perandorak.<br />
Duke parë talentin e tij <strong>të</strong><br />
madh dhe përparimin e habitshëm<br />
në muzikë, e emëruan drejtues <strong>të</strong><br />
veprimtarive muzikore <strong>të</strong> kryeqytetit,<br />
duke i dhënë titullin<br />
Mjesh<strong>të</strong>r, një titull që në a<strong>të</strong> kohë<br />
ishte shumë i rëndësishëm.<br />
Muzika luante një rol <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong><br />
në Kostandinopojë, kështu që<br />
Joani u bë një anëtar i oborrit<br />
perandorak dhe favorit i ve<strong>të</strong><br />
perandorit. Për zërin e tij <strong>të</strong> mahnitshëm<br />
e quaj<strong>të</strong>n “zë engjëllor”.<br />
Kur ai këndonte atje, në kishën e<br />
Shën Sofisë, mblidheshin <strong>të</strong> gjithë<br />
për ta dëgjuar dhe, <strong>të</strong> prekur nga<br />
ai zë, fillonin <strong>të</strong> qanin me<br />
ngashërim.<br />
Por, ndërsa ishte i përkëdhelur i<br />
ve<strong>të</strong> perandorit dhe i nderuar nga<br />
<strong>të</strong> gjithë, zemra e tij nuk ishte e<br />
gëzuar. Shpirti i tij dëshironte një<br />
je<strong>të</strong> asketike kushtuar <strong>të</strong>rësisht<br />
Zotit, ndërsa jeta në oborr, me<br />
<strong>të</strong>rë tundimet dhe lavdi<strong>të</strong>, e pengonte<br />
<strong>të</strong> bënte një je<strong>të</strong> shpir<strong>të</strong>rore.<br />
Madje mbreti, ngaqë e donte<br />
shumë, ia kishte gjetur edhe<br />
nusen: donte që ta martonte me<br />
një vajzë <strong>të</strong> një fisniku. Djaloshi i<br />
ri vendosi <strong>të</strong> largohej fshehurazi.<br />
Kështu, i veshur si një bari i varfër,<br />
u largua dhe shkoi në Manastirin<br />
e Lavrës së Madhe, në Malin<br />
Athos (Mali i Shenj<strong>të</strong>). Atje kërkoi<br />
<strong>të</strong> pranohej në je<strong>të</strong>n e murgërisë.<br />
Askush nuk e njihte Joanin dhe<br />
nuk e identifikonte kë<strong>të</strong> bari me<br />
artistin e madh <strong>të</strong> kryeqytetit,<br />
ndonëse fama e tij kishte arritur<br />
edhe në Malin e Shenj<strong>të</strong>.<br />
Kënga e tij i magjepsi<br />
edhe kafshët<br />
Një di<strong>të</strong>, kur kulloste dhi<strong>të</strong> në një<br />
vend <strong>të</strong> shkre<strong>të</strong>, duke menduar se<br />
ishte ve<strong>të</strong>m, filloi <strong>të</strong> këndonte një<br />
himn kushtuar Hyjlindëses Mari,<br />
me zë më <strong>të</strong> lar<strong>të</strong> se zakonisht.<br />
A<strong>të</strong>herë një murg, që banonte aty<br />
pranë, e dëgjoi dhe i mahnitur nga<br />
bukuria e këndimit dhe e<br />
melodisë, madje duke parë edhe<br />
kafshët që nuk kullotnin, por shijonin<br />
<strong>të</strong> magjepsura, shkoi tek igumeni<br />
i Lavrës së Madhe, i cili e<br />
thirri bariun dhe e detyroi ta<br />
thoshte <strong>të</strong> vërte<strong>të</strong>n. Joani iu lut që<br />
<strong>të</strong> rrinte në manastir e <strong>të</strong> mos e<br />
dorëzonte te perandori, sepse e<br />
donte më shumë je<strong>të</strong>n e murgërisë<br />
sesa je<strong>të</strong>n e oborrit.<br />
Igumeni e urdhëroi që ta linte<br />
punën e bariut dhe ta merrte drejtimin<br />
e korit <strong>të</strong> kishës qendrore <strong>të</strong><br />
manastirit. Joani u bind. Por, në<br />
<strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>n kohë, igumeni, i cili nuk<br />
donte <strong>të</strong> ishte në kundërshtim me<br />
urdhrat e perandorit, u nis për në<br />
Kostandinopojë për ta takuar a<strong>të</strong>,<br />
që t’i kërkonte falje për Joanin.<br />
Monarku donte që <strong>të</strong> gjithë <strong>të</strong><br />
përuleshin para vullnetit hyjnor<br />
dhe e urdhëroi igumenin që Joani<br />
<strong>të</strong> lihej i lirë dhe <strong>të</strong> vendoste ve<strong>të</strong><br />
çfarë do <strong>të</strong> bënte. Igumeni plot<br />
gëzim u kthye në manastir dhe ia
dha lajmin e gëzuar Joanit dhe<br />
vëllezërve <strong>të</strong> manastirit.<br />
Ai e pa me sy<br />
vdekjen që do t’i vinte<br />
Ai e vazhdoi je<strong>të</strong>n e tij <strong>të</strong> murgut<br />
më shumë se më parë. U vendos në<br />
një sh<strong>të</strong>pi dedikuar Kryeengjëjve <strong>të</strong><br />
Shenj<strong>të</strong>, pranë manastirit, duke<br />
praktikuar agjërimin, pendimin dhe<br />
lutjen e pandërprerë. Pjesën tje<strong>të</strong>r<br />
<strong>të</strong> je<strong>të</strong>s e kaloi duke u kënduar<br />
këngë e lavde Zotit dhe Hyjlindëses<br />
Mari, si dhe duke kompozuar<br />
shumë pjesë muzikore kishtare, që<br />
kanë lënë gjurmë <strong>të</strong> thella në tradi<strong>të</strong>n<br />
e krishterë ortodokse.<br />
Tepër e njohur ësh<strong>të</strong> mrekullia kur<br />
iu shfaq Shën Mëria Hyjlindëse<br />
duke e shpërblyer me një monedhë<br />
floriri për himnet e tij <strong>të</strong> mrekullueshme.Edhe<br />
sot në kishëz, për<br />
nder <strong>të</strong> tij, ndodhet ikona “Shën<br />
Maria e Kukuzelit” (Kukuzélisa).<br />
Di<strong>të</strong>n e vdekjes e mësoi shumë<br />
kohë më parë, prandaj, kur iu<br />
afrua, Joani i mblodhi <strong>të</strong> gjithë<br />
vëllezërit, u kërkoi ndjesë dhe i<br />
porositi që ta varrosnin në<br />
sh<strong>të</strong>pinë e Kryeengjëjve <strong>të</strong> Shenj<strong>të</strong>,<br />
aty ku rrinte. Ndërroi je<strong>të</strong> më<br />
1 tetor.<br />
Vepra muzikore<br />
Joani sistemoi dhe riformoi<br />
melodi më <strong>të</strong> vjetra, kompozoi<br />
<strong>të</strong>rësi veprash origjinale <strong>të</strong><br />
famshme, kryesisht “mësime <strong>të</strong><br />
ngadalta për zëra <strong>të</strong> bukur” (kalifonik),<br />
në mënyrën tradicionale.<br />
Pothuajse <strong>të</strong> gjitha u përkthyen<br />
nga shkrimi i vje<strong>të</strong>r muzikor në<br />
shkrimin muzikor <strong>të</strong> kohës së tij, i<br />
cili do <strong>të</strong> qëndrojë në përdorim për<br />
disa shekuj deri në shkrimin e ri<br />
muzikor <strong>të</strong> Krisanthit (mitropolit i<br />
Durrësit) dhe Hurmuzit, në fillim<br />
<strong>të</strong> shek. XIX.<br />
Af<strong>të</strong>sia dhe ofrimi i tij psaltik (i<br />
mënyrës <strong>të</strong> <strong>të</strong> kënduarit kishtar)<br />
ësh<strong>të</strong> krej<strong>të</strong>sisht një art kishtar<br />
bizantin në një fazë <strong>të</strong> zhvillimit <strong>të</strong><br />
artit psaltik, <strong>të</strong> cilin e nisi mësuesi<br />
i tij Protopsalt (Kënduesi i Parë)<br />
Joan Glikis. Joan Kukuzeli kon-<br />
siderohet “burimi i dy<strong>të</strong>” i<br />
muzikës kishtare bizantine, pas<br />
Joan Damaskinit.<br />
Jemi në kohën kur kompozitori<br />
himnograf ësh<strong>të</strong> zëvendësuar nga<br />
kompozitori që ësh<strong>të</strong> njëkohësisht<br />
psalt (këndues). Ësh<strong>të</strong> epoka e<br />
mjesh<strong>të</strong>rve <strong>të</strong> mëdhenj, përfaqësuesi<br />
më i shquar i <strong>të</strong> cilëve ësh<strong>të</strong><br />
ve<strong>të</strong> Kukuzeli. Në kë<strong>të</strong> periudhë,<br />
kjo muzikë arrin kulmin e artit <strong>të</strong><br />
madh. Në <strong>të</strong> njëj<strong>të</strong>n kohë krijohen<br />
kompozimet e lira, me iso.<br />
Polifonia<br />
Muzika polifonike (shumëzërëshe)<br />
paraqitet në shekullin XIX, në<br />
muzikën profesioniste, në kishën<br />
katolike, pra në pjesën e Evropës<br />
Perëndimore. Format e saj më <strong>të</strong><br />
thjeshta janë ata dyzërësha <strong>të</strong><br />
quajtur diafoni. Format e tilla<br />
janë organumi dhe diskanti.<br />
Organumi ësh<strong>të</strong> formë dyzërëshe,<br />
që formohet kur koralit gregorian<br />
i shtohet zëri i dy<strong>të</strong>.<br />
Diskonti ësh<strong>të</strong> formë melodie e<br />
shtuar mbi koralin gregorian dhe ritmikisht<br />
ësh<strong>të</strong> më e gjallë e nuk lëviz<br />
paralelisht mbi melodinë e marrë<br />
nga korali, pra mbi kantusformusin.<br />
Muslim Mulliqi<br />
Muslim Mulliqi (lindi më 1934<br />
dhe vdiq më 13 janar 1998) ishte<br />
piktor impresionist dhe ekspresionist<br />
i Kosovës. Lindi në një<br />
familje artis<strong>të</strong>sh në Gjakovë.<br />
Ndoqi Akademinë e Artit Figurativ<br />
në Beograd dhe pastaj<br />
studimet postdiplomike po aty.<br />
Mulliqi ekspozoi në Kosovë, në<br />
hapësirat e ish-Jugosllavisë, në<br />
Romë e Tiranë. Punoi profesor i<br />
pikturës në Fakultetin e Artit në<br />
Universitetin e Prishtinës. Ishte<br />
njëri ndër iniciatorët për themelimin<br />
e Akademisë së Shkencave<br />
<strong>të</strong> Kosovës. Galeria e Arteve <strong>të</strong><br />
Kosovës mban ekspozi<strong>të</strong> <strong>të</strong> përvitshme<br />
me emrin e tij. Ai ishte dhe<br />
do <strong>të</strong> mbetet një nga figurat më <strong>të</strong><br />
shquara <strong>të</strong> artit shqiptar.<br />
Arti pamor<br />
Arti pamor (arti plastik, arti<br />
hapësinor, arti figurativ) ësh<strong>të</strong> art,<br />
i cili si formë <strong>të</strong> komunikimit përdor<br />
gjuhën pamore. Ai ësh<strong>të</strong> pjesë<br />
e përgjithshme e bo<strong>të</strong>s së artit, <strong>të</strong><br />
cilës i përkasin edhe le<strong>të</strong>rsia,<br />
muzika, loja (vallja), aktrimi,<br />
filmi e <strong>të</strong> tjera. Arti pamor dallohet<br />
nga artet e tjera, sepse a<strong>të</strong> e<br />
përjetojmë, para së gjithash,<br />
vizualisht- pra duke e shikuar.<br />
Përderisa le<strong>të</strong>rsia shprehet nëpërmjet<br />
fjalës, muzika nëpërmjet tingullit,<br />
loja (vallja) nëpërmjet<br />
lëvizjes, arti pamor shprehet<br />
nëpërmjet formave: vijës, ngjyrës<br />
dhe vëllimit. Forma- pamje apo<br />
figurë krijon edhe emrin e këtij<br />
arti. Ky art mund <strong>të</strong> quhet edhe<br />
ndryshe- arti plastik (shpreh prekshmërinë<br />
e këtij arti), e quajnë<br />
edhe art sipërfaqësor (nëpërmjet<br />
<strong>të</strong> cilit theksohet se arti pamor<br />
paraqitet në hapësirë, për dallim<br />
nga muzika që shprehet në kohë).<br />
Andaj, <strong>të</strong> shikosh në aspektin<br />
pamor, do <strong>të</strong> tho<strong>të</strong> njësoj sikur <strong>të</strong><br />
lexosh në le<strong>të</strong>rsi. Qëllimi i kulturës<br />
pamore qëndron në a<strong>të</strong> se drejton<br />
në leximin e pamjes, figurës ose<br />
objektit.<br />
Teknikat e artit pamor janë: vizatimi,<br />
grafika, piktura, skulptura,<br />
arkitektura dhe urbanizmi.<br />
13
SHKOLLA SHQIPE NË KANTONIN JURA TË ZVICRËS<br />
Gjuha ruhet<br />
ATY KU SHKRUHET<br />
*Me kultivimin e shqipes, e ruajmë identitetin kombëtar<br />
NEXHMIE MEHMETAJ<br />
Shkolla shqipe e mësimit<br />
plo<strong>të</strong>sues në kantonin<br />
Jura në Zvicër ka një<br />
përvojë njëzetvjeçare.Ësh<strong>të</strong><br />
themeluar në vitin 1993, pikërisht<br />
a<strong>të</strong>herë kur Kosova bo<strong>të</strong>risht<br />
e shpalli pavarësinë e saj.<br />
Hapja e kësaj shkolle nuk ishte<br />
e leh<strong>të</strong>, por atdhetarët shqiptarë<br />
nuk kursyen mundin dhe<br />
djersën për t’ua mundësuar<br />
brezave <strong>të</strong> rinj mësimin e<br />
gjuhës shqipe. Ky institucion i<br />
dijes udhëhiqet nga Lidhja e arsimtarëve<br />
dhe e prindërve<br />
shqiptarë “Naim Frashëri”. Me<br />
gjithë vështirësi<strong>të</strong> e ndryshme,<br />
shkolla arriti që në gjirin e saj<br />
<strong>të</strong> përfshinte një numër <strong>të</strong> madh<br />
<strong>të</strong> fëmijëve shqiptarë.<br />
Ajo ka për qëllim që fëmijëtjash<strong>të</strong><br />
atdheut <strong>të</strong> zo<strong>të</strong>rojnë mirë<br />
gjuhën e folur dhe <strong>të</strong> shkruar<br />
amtare shqipe, ta kultivojnë a<strong>të</strong><br />
dhe le<strong>të</strong>rsinë shqiptare, <strong>të</strong> njohin<br />
historinë dhe gjeografinë et-<br />
14<br />
nike <strong>të</strong> vendit <strong>të</strong> <strong>të</strong> parëve <strong>të</strong><br />
tyre, <strong>të</strong> kenë njohuri për etnografinë<br />
(doke e zakone<br />
shqiptare, arte popullore etj.),<br />
<strong>të</strong> trashëguara brez pas brezi.<br />
Shkolla shqipe e mësimit plo<strong>të</strong>sues<br />
i edukon nxënësit me respekt<br />
dhe me mirënjohje ndaj<br />
vendit mikpri<strong>të</strong>s dhe, në kë<strong>të</strong><br />
kuadër, i përpunon rrugët e<br />
bashkëpunimit <strong>të</strong> saj me shkollën<br />
e vendit pri<strong>të</strong>s. Shkolla<br />
shqipe ka për qëllim që t’i përfshijë<br />
<strong>të</strong> gjithë fëmijët shqiptarë,<br />
kudo që ndodhen.<br />
Gëzohem që nga shkolla shqipe<br />
në Jura kanë kaluar mbi 400<br />
nxënës. Të jesh mësues jash<strong>të</strong><br />
atdheut, ësh<strong>të</strong> një gjë e shtrenj<strong>të</strong>,<br />
sepse përcjell nga një brez<br />
tek tjetri gjuhën e kombit <strong>të</strong>nd.<br />
Historikisht, mërgimtarët<br />
shqiptarë janë përpjekur që<br />
fëmijëve <strong>të</strong> tyre t’ua mësojnë<br />
gjuhën shqipe. Kjo tradi<strong>të</strong> e<br />
çmuar ka vazhduar deri në di<strong>të</strong>t<br />
e sotme. I përgëzoj ata prindër<br />
që përpiqen t’ua ruajnë fëmi-<br />
jëve gjuhën shqipe. Duke ruajtur<br />
gjuhën shqipe, e ruajmë<br />
identitetin tonë kombëtar.<br />
Fatkeqësisht, në mesin e<br />
mërgimtarëve ka prindër shqiptarë<br />
që në familje nuk e përdorin<br />
gjuhën shqipe. Ka <strong>të</strong> tillë<br />
që edhe me fëmijët flasin më<br />
tepër në gjuhë <strong>të</strong> huaj. Ka<br />
prindër <strong>të</strong> tillë shqiptarë që,pa<br />
ndonjë arsye, fëmijët e tyre nuk<br />
i sjellin në shkollën shqipe.E<br />
ata duhet ta kishin <strong>të</strong> qar<strong>të</strong> se<br />
gjuha ruhet aty ku shkruhet.<br />
Urojmë për një bashkëpunim sa<br />
më <strong>të</strong> mirë, më efektiv, në<br />
mënyrë që dora e shtetit,e Republikës<br />
së Kosovës, lidhur me<br />
mësimin e gjuhës shqipe në diasporë<br />
<strong>të</strong> ndihet sa më afër, që<br />
tash e tutje <strong>të</strong> mos humbasë<br />
asnjë minu<strong>të</strong> për mbajtjen<br />
gjallë dhe formimin e identitetit<br />
shqiptar te brezi i ri që po rritet<br />
jash<strong>të</strong> atdheut. Qeveri<strong>të</strong><br />
shqiptare duhet t’i përgjigjen<br />
me përgjegjësi shqe<strong>të</strong>simit <strong>të</strong><br />
mërgimtarëve.
Donikë Kastrioti, kjo bijë e<br />
Gjergj Arianit Komnenit,<br />
u martua me Skënderbeun<br />
rreth vitit 1451. Në mesin<br />
e aq vajzave <strong>të</strong> fisme <strong>të</strong> Arbrit,<br />
Donikën e zgjodhi fati <strong>të</strong> bëhej<br />
bashkëshorte e kryezotit <strong>të</strong><br />
Shqipërisë, pranë <strong>të</strong> cilit mbeti e<br />
devotshme dhe besnike derisa i<br />
mbylli sy<strong>të</strong>.<br />
“URA”: Zonja Mëmë, ç’do <strong>të</strong><br />
thoshte <strong>të</strong> ishe grua e Skënderbeut?<br />
DONIKA: Njëlloj sikur ta ndaje<br />
fatin me malin e stuhishëm, që i<br />
bën ballë Azisë <strong>të</strong> mos e shkretojë<br />
Gadishullin tonë dhe gjithë<br />
Evropën.<br />
“URA”: Kur i keni pasur<br />
gazet më <strong>të</strong> mëdha në kë<strong>të</strong><br />
je<strong>të</strong>: di<strong>të</strong>n që u martuat, di<strong>të</strong>n<br />
që e lindët djalin tuaj Gjonin,<br />
apo në di<strong>të</strong>t e fitoreve <strong>të</strong><br />
Skënderbeut?<br />
DONIKA: Nga dy <strong>të</strong> parat brufullonte<br />
ve<strong>të</strong>m lumturia ime,<br />
ndërsa nga fitoret e Skënderbeut<br />
mbinte dielli i gëzimit për gjithë<br />
Shqipërinë. Koha kish lindur<br />
njeriun, tek i cili qe mbledhur<br />
GJËEGJËZA<br />
Nuk më sheh asnjeri,<br />
Po ti prehesh kur un’ vij.<br />
Kokrra bën, kokrra fsheh,<br />
Me sy kokrrat nuk i sheh,<br />
Rri si kloçka përmbi to,<br />
Fort i mban, por nuk i ngroh.<br />
Rrotullohem plot një vit,<br />
Për një na<strong>të</strong> e për një di<strong>të</strong>.<br />
Bisedë me ata që s’janë më<br />
NUSJA MË<br />
E DASHUR<br />
E ARBRIT<br />
gjithë forca e lash<strong>të</strong> e Arbrit për<br />
t’u bërë ballë osmanëve dhe për<br />
<strong>të</strong> mbijetuar. Po përse s’më<br />
pyesni edhe për hidhërimet?<br />
“URA”: Sigurisht, më e<br />
hidhura ishte dita e vdekjes<br />
së burrit tuaj.<br />
DONIKA: A<strong>të</strong> di<strong>të</strong>, gjithë<br />
Shqipëria u vesh në <strong>të</strong> zeza dhe u<br />
shtrua në gjëmën e madhe. Keni<br />
dëgjuar për vajtimin e Lekë Duk-<br />
(Gjumi)<br />
(Patatja)<br />
(Polet)<br />
Sqepin si shiringë,<br />
E ngul në lëkurë,<br />
Ha e ngopet ve<strong>të</strong>,<br />
Por shëron dhe drurë.<br />
Nga lulet ushqehet,<br />
Me lule jeton,<br />
Për vete gatuan,<br />
Ne na ëmbëlson.<br />
agjinit? Komandanti më gërxhel<br />
i kohës, që porsa ishte kthyer<br />
nga beteja ku kishte ngadhënjyer<br />
mbi ushtrinë më <strong>të</strong> fuqishme <strong>të</strong><br />
kohës, kur dëgjoi manda<strong>të</strong>n e<br />
zezë, ra në gjunjë duke e çjerrë<br />
fytyrën me thonj. Qante, ngaqë<br />
kishte vdekur jo veç kryezoti, por<br />
edhe liria e Arbrit, që do <strong>të</strong> ringjallej<br />
ve<strong>të</strong>m pas disa shekujsh.<br />
“URA”: Pas vdekjes së kryezotit,<br />
ju mërguat në Napoli.<br />
Po pastaj?<br />
DONIKA: Na<strong>të</strong> e di<strong>të</strong> kultivova<br />
ndjenjën e lirisë tek im bir, Gjoni.<br />
Shpresonim se do ta rikthenim<br />
lirinë. Madje, më 1481, për në<br />
Shqipëri e nisa Gjonin që t’i<br />
printe kryengritjes së<br />
përgjithshme antiosmane.<br />
“URA”: Po vitet e fundit <strong>të</strong><br />
je<strong>të</strong>s ku i kaluat?<br />
DONIKA: Në oborrin mbre<strong>të</strong>ror<br />
<strong>të</strong> Napolit. E mbajta gjithnjë në<br />
prehër nipin tim, Gjergjin, dhe e<br />
rrita me kujtimet për Arbrin. Shpresoja<br />
se një di<strong>të</strong> edhe ky do <strong>të</strong><br />
nisej për ta kryesuar luf<strong>të</strong>n çlirimtare<br />
në atdheun e s<strong>të</strong>rlash<strong>të</strong> <strong>të</strong><br />
gjyshit <strong>të</strong> tij.<br />
(Qukapiku)<br />
15<br />
(Bleta)<br />
Pirro SKËNDO
FOTOREPORTAZH<br />
ASLLAN DIBRANI<br />
Shqiptarët e Shtutgartit me<br />
rrethinë shënuan në forma <strong>të</strong><br />
ndryshme 100-vjetorin e shtetit<br />
shqiptar dhe Di<strong>të</strong>n e Flamurit.<br />
Kështu, klubi futbollistik<br />
“Kosova” i Bernhausenit, në<br />
bashkëpunim me shkollat shqipe<br />
16<br />
E kremtja e mëve<strong>të</strong>sisë<br />
në Shtutgart- Filderstadt<br />
„Migjeni“ <strong>të</strong> Shtutgartit, “Shpresa”<br />
<strong>të</strong> Ruit- Ostfilndernit dhe<br />
shkollës “Dituria” <strong>të</strong> Wendlingenit,<br />
organizuan një mbrëmje <strong>të</strong><br />
paharrueshme në Shtutgart-<br />
Filderstadt.<br />
Pas këndimit <strong>të</strong> himnit kombëtar,<br />
ansambli "MIGJENI" e luajti<br />
vallen e Pavarësisë. Pastaj<br />
mbrëmjen e hapi arsimtari i<br />
shkollës shqipe, Zeqir Asllani.<br />
Ai i përshëndeti <strong>të</strong> pranishmit<br />
dhe mysafirët e shum<strong>të</strong>, pastaj e<br />
kujtoi rrugën e lavdishme 100vjeçare<br />
<strong>të</strong> shtetit shqiptar.<br />
Më pas, nxënësit dhanë një program<br />
<strong>të</strong> pasur me këngë, valle e<br />
recitime.
Ndre Mjeda (1866-<br />
1937), njëri nga poe<strong>të</strong>t<br />
tanë <strong>të</strong> tradi<strong>të</strong>s,<br />
që i dha vulë <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong> kohës<br />
së tij me veprat plot dri<strong>të</strong>, ku<br />
shquhet arti mahni<strong>të</strong>s dhe<br />
mendimi sentencial, përveç<br />
për <strong>të</strong> rritur, shkroi edhe një<br />
tufë vjershash për më <strong>të</strong> vegjlit,<br />
bukuria e <strong>të</strong> cilave erdhi<br />
e paplakur edhe në mijëvjeçarin<br />
e ri.<br />
Në vjershat për fëmijë, Mjeda<br />
lëroi një sërë motivesh që do<br />
<strong>të</strong> kultivonin te më <strong>të</strong> vegjlit<br />
idealet më <strong>të</strong> larta, si dhe virtytet<br />
e hiret më <strong>të</strong> ndritshme<br />
(atdhedashurinë, guximin,<br />
punën, durimin e sinqeritetin),<br />
por edhe ato për<br />
stinët e vitit, për rendjen e<br />
brezave e kalueshmërinë e<br />
je<strong>të</strong>s, për bukuri<strong>të</strong> e natyrës,<br />
për dhembjen e kujtimit <strong>të</strong><br />
vendlindjes etj.<br />
Derisa në vjershën "Guxo!",<br />
poeti porosit se pa pasur<br />
guxim s'mund t'ia dalësh në<br />
krye asnjë pune me vlerë, në<br />
poezinë tje<strong>të</strong>r "Nji qortim", ai<br />
e portretizon Tiljen, një vajzë<br />
<strong>të</strong> vogël, që, në vend se <strong>të</strong><br />
marrë shembull nga bleta e <strong>të</strong><br />
bëhet e vyer si ajo, e nget a<strong>të</strong><br />
me shkujdesjen e një llastice.<br />
Dhe ajo e qorton çupëzën:<br />
"Qysh prej nadjet po mundohem/<br />
Me shtue gjan', me mbajtun<br />
shpinë;/ Venja menden, e<br />
çalltinë/ Xen prej meje, e mos<br />
më nga!" Për rrenën,<br />
ndërkaq, ai i tho<strong>të</strong> fëmijës:<br />
"S'vonon dita, gja s'e ndalë/ E<br />
n'fush' rrena ka me dalë".<br />
LIBRA PËR JU<br />
BUKURIA QË<br />
S'PLAKET<br />
(Ndre Mjeda: "VJERSHA<br />
TË ZGJEDHURA”)<br />
RUSHIT RAMABAJA<br />
Mjeda, në një vjershë tje<strong>të</strong>r<br />
monumentale, e përje<strong>të</strong>soi<br />
edhe dashurinë ndaj<br />
prindërve, kë<strong>të</strong> virtyt <strong>të</strong><br />
lash<strong>të</strong> <strong>të</strong> shqiptarëve, duke i<br />
dhënë asaj a<strong>të</strong> dri<strong>të</strong>simin e<br />
ngroh<strong>të</strong>, që do ta mbajë<br />
përgjithmonë <strong>të</strong> gjallë: "Bab' e<br />
nan' , sa keni derdhë/ Mbi<br />
shteg tem e hire e dri<strong>të</strong>./ Ah!<br />
sa mir' m'keni gati<strong>të</strong>/ Për çdo<br />
koh' e për çdo vend...".<br />
Mallin për sh<strong>të</strong>pinë<br />
prindërore, ndërkaq, e shprehu<br />
mjesh<strong>të</strong>risht në vargjet<br />
e poezisë "Shpisë seme":<br />
"...Këtu zemra m'çilet/ M'çilet<br />
uzdaja,/ Ndër mure t'saja/<br />
Zemra m'gazmon".<br />
Po me kë<strong>të</strong> zë, ai u këndoi<br />
edhe ka<strong>të</strong>r stinëve <strong>të</strong> motmotit,<br />
zambakut, dallëndyshes,<br />
agimit etj. Pra, <strong>të</strong><br />
gjitha bukurive që na rrethojnë,<br />
duke e bërë njeriun <strong>të</strong><br />
dashurohet pas natyrës dhe<br />
pas je<strong>të</strong>s në përgjithësi.<br />
Fëmijë! Vlen t'jua rikujtojmë<br />
se këto dhe vjershat e tjera <strong>të</strong><br />
Mjedes u lexuan dhe u bënë<br />
pronë e mendimit, e idealit<br />
dhe e virtyteve <strong>të</strong> brezave <strong>të</strong><br />
<strong>të</strong>rë. Pra, edhe e gjyshërve<br />
dhe e prindërve tuaj. Prandaj,<br />
as ju s'do <strong>të</strong> përtoni <strong>të</strong> kridheni<br />
në kë<strong>të</strong> bukuri, që s'do <strong>të</strong><br />
plaket kurrë.<br />
Fjala e <strong>të</strong> mëdhenjve<br />
për njeriun<br />
Të bëhesh njeri ësh<strong>të</strong> art.<br />
Novalis<br />
Ve<strong>të</strong>m njeriu i for<strong>të</strong> i tregon<br />
dobësi<strong>të</strong> e veta.<br />
Balzak<br />
Mjafton një çast për t'u bërë<br />
hero, por duhet një je<strong>të</strong> e<br />
<strong>të</strong>rë për t'u bërë i denjë.<br />
Brjul<br />
Ai që i mburr <strong>të</strong> gjithë, nuk<br />
vlerëson asnjë.<br />
Xhonson<br />
Jam njeri dhe asgjë njerëzore<br />
nuk ësh<strong>të</strong> e huaj për mua.<br />
Terenci<br />
17
LETËR NGA GREQIA URA<br />
Ju përshëndes <strong>të</strong> gjithëve<br />
Quhem Mario Zeka. Jam një djalë shqiptar me origjinë nga<br />
Kosova. Jetoj në Korinth <strong>të</strong> Greqisë. Këta 6 vje<strong>të</strong>t e fundit kam hyrë<br />
në shkollën e këtushme, që drejtohet nga mësuesit Marinela e<br />
Artemis Duri. Prej vitit <strong>të</strong> kaluar e kemi edhe mësuesen e re Galia<br />
Koçi. Kështu, kam pasur mundësi ta flas e ta shkruaj gjuhën<br />
shqipe. Por, jo ve<strong>të</strong>m kaq. Po e mësoj edhe historinë e popullit tonë<br />
dhe shumë gjëra <strong>të</strong> tjera <strong>të</strong> vyera.<br />
Vitin e kaluar pata fatin <strong>të</strong> merrja pjesë në kampin veror në Pejë,<br />
që u organizua nga <strong>Ministria</strong> e <strong>Diasporës</strong> e Kosovës. Kampi në Pejë<br />
ishte jash<strong>të</strong>zakonisht i bukur. Përveç qëndrimit këtu, vizituam edhe<br />
vende <strong>të</strong> tjera, që më mahni<strong>të</strong>n me bukuri<strong>të</strong> e tyre. Më ka lënë përshtypje<br />
<strong>të</strong> paharrueshme mësimi që mbanim nga gjuha dhe historia.<br />
Mësuesit ishin shumë <strong>të</strong> përgatitur dhe <strong>të</strong> afërt me ne.<br />
Mbresa <strong>të</strong> veçanta në kamp më kanë lënë edhe shokët dhe shoqet.<br />
Aq shumë u lidhëm dhe u miqësuam me njëri-tjetrin, sa edhe mësuesit<br />
tanë mbe<strong>të</strong>n gojëhapur.<br />
Jua shkrova kë<strong>të</strong> le<strong>të</strong>r që t’ju falënderoj <strong>të</strong> gjithëve dhe t’i përshëndes<br />
<strong>të</strong> gjithë, ju, në atdhe, dhe shoqet e shokët e mi në <strong>të</strong>rë bo<strong>të</strong>n!<br />
Juaji Mario Zeka, Greqi<br />
E dua nënën<br />
Zemra ime ësh<strong>të</strong><br />
Plot me gëzime,<br />
Kur më përkëdhel<br />
Nëna ime.<br />
Unë e dua nënën<br />
Ajo më do mua<br />
Me fjalë <strong>të</strong> ëmbla<br />
Më mëson ta dua.<br />
E dua nënën<br />
Jam krenare<br />
Që më lindi mua<br />
një vajzë shqiptare!<br />
Agnesa Leku,<br />
(Baicë -Drenas),<br />
Zvicër<br />
18<br />
Jeni një foshnjë e posalindur,<br />
me gëzim ju kemi pritur,<br />
me gëzim dhe krenari<br />
jemi <strong>të</strong> lumtur, mo<strong>të</strong>r për ty!<br />
Tani vjersha do t´ju dërgojmë,<br />
shtatin tuaj ta forcojmë,<br />
se pa ndihma vështirë jetohet<br />
trupi juaj derisa <strong>të</strong> forcohet!<br />
Ejani tek ne në mërgim<br />
Ju mirëpresim me përqafim,<br />
dëshira jonë po realizohet,<br />
ejani mo<strong>të</strong>r se me ju krenohemi!<br />
Sa herë zgjohem në mëngjes<br />
shikoj pos<strong>të</strong>n me kujdes.<br />
Do t´ju presim me padurim,<br />
këtu në Shtutgart, në qytetin tim!<br />
Valesë Asllani,<br />
shkolla shqipe ”MIGJENI”,<br />
Shtutgart<br />
Fjala e ar<strong>të</strong><br />
Nëna ësh<strong>të</strong> engjëll në mendjen time.<br />
Ajo më udhëzon për je<strong>të</strong>n time.<br />
Të sillem mirë dhe <strong>të</strong> mësoj,<br />
Atdheun kurrë <strong>të</strong> mos e harroj!<br />
Sa shumë nënën e dua,<br />
Di<strong>të</strong> për di<strong>të</strong> më përqafon mua<br />
Në gjuhën shqipe më mëson.<br />
Si zë bilbili më shoqëron.<br />
Nëna <strong>të</strong> ngroh si zjarr<br />
Të freskon si ajër<br />
Rrof<strong>të</strong> përgjithmonë<br />
Kjo e arta fjalë!<br />
Egzona Hamzaj,<br />
(Lubeniq, Pejë) Zvicër
Mërgimtari<br />
Ju pret Kosova, mëma Shqipëri,<br />
u larguat nëpër borë e nëpër shi,<br />
u dëbuat me dhunë nga barbarët,<br />
ju <strong>të</strong> dashurit tanë mërgimtarët!<br />
Por nuk harruat atdheun tuaj,<br />
çdo herë prindërit i ndihmuat.<br />
Si Kosova dhe Shqipëria:<br />
U janë mirënjohës mbarë shqiptaria!<br />
Pra shqiptarë kudo që jeni,<br />
mos harroni një atdhe që keni!<br />
Fëmijët tuaj në shkollë t’i dërgoni,<br />
Gjuhën tonë mos e harroni!<br />
Ne ju kuptojmë se <strong>të</strong> pasur jeni,<br />
por më <strong>të</strong> for<strong>të</strong> në vendlindje ndiheni.<br />
Atje ku bukës i thonë bukë e kripës kripë,<br />
Tani jemi <strong>të</strong> lumtur me Kosovën Republikë!<br />
Valdrin Asllani,<br />
shkolla shqipe “MIGJENI “, Shtutgart<br />
Nëna ime<br />
Nënë, kjo fjalë me kaq kuptime,<br />
Dashuri, lumturi, je<strong>të</strong> i ke sinonime.<br />
Ti nënë më jep frymëzime,<br />
Je e kaluara, e tashmja, e ardhmja ime.<br />
Do <strong>të</strong> doja për ty, Nënë, <strong>të</strong> bëja ve<strong>të</strong>m gjëra <strong>të</strong> mira,<br />
Por ti e di, e dashur Nënë, njeriu bën edhe gabime<br />
Kështu, pra, lumturia ime mund <strong>të</strong> <strong>të</strong> them ve<strong>të</strong>m:<br />
Urime!<br />
Saranda Ferati,<br />
(Medvegjë, Kosovë Lindore) Zvicër<br />
FËMIJËT E MËRGIMIT<br />
Unë linda në mërgim<br />
Me mo<strong>të</strong>r e vëlla<br />
Dhe dinim ve<strong>të</strong>m<br />
Ç’ësh<strong>të</strong> nënë e baba.<br />
Vrisja mendjen <strong>të</strong> kuptoja<br />
Që në sh<strong>të</strong>pi <strong>të</strong> huaj jetoja,<br />
Ku një gjuhë tje<strong>të</strong>r dëgjoja<br />
Dhe asaj fare s’i takoja.<br />
Prindërit më flisnin<br />
Për hallë, teze e gjysh,<br />
Unë dëgjoja e hutuar<br />
Nuk i kuptoja kurrqysh.<br />
U rrita pa u bindur<br />
Se kisha gjyshe e hallë,<br />
Të vdekur më dukeshin<br />
Ndonëse ishin gjallë.<br />
Kur në vend <strong>të</strong> <strong>të</strong> parëve<br />
Na lejuan <strong>të</strong> vinim ne,<br />
Gjysh e gjyshe e hallë<br />
Tash preheshin në dhe.<br />
Aulona Demolli,<br />
nxënëse, Gjermani<br />
Nxënësit e Kantonit Jura –<br />
Zvicër u shkruajnë nënës dhe<br />
atdheut. Vjershat i zgjodhi<br />
mësuesja Nexhmie Mehmetaj.<br />
19
KORRESPONDENCË NGA SUEDIA<br />
Në Malmë<br />
U KUJTUAN TRE HERONJTË<br />
Në kuadër <strong>të</strong> manifestimeve<br />
“Flaka e Janarit<br />
2013”, nën<br />
patronazhin e Ministrisë së<br />
<strong>Diasporës</strong> së Kosovës, në<br />
Malmë <strong>të</strong> Suedisë, më 19<br />
janar 2013, u mbajt akademia<br />
përkujtimore me rastin e 31vjetorit<br />
<strong>të</strong> rënies së Jusuf<br />
Gërvallës, Kadri Zekës dhe<br />
Bardhosh Gërvallës.<br />
Organizatore e kësaj akademie<br />
ishte QKSH “Okarina” e<br />
Landskronës, në bashkëpunim<br />
me SHSH “Dardania”-Höganäs,<br />
ansamblin folklorik<br />
“Shqiponjat Dardane”-<br />
Förslöv, SHSH “Jehona” –<br />
Linköping, ansamblin folklorik<br />
“Shqiponjat e Halmstadit” -<br />
Halmstad, shkollat shqipe <strong>të</strong><br />
20<br />
Helsingborgut, <strong>të</strong> Malmës dhe<br />
<strong>të</strong> Ängelholmit dhe disa asociacione<br />
<strong>të</strong> tjera kulturore që<br />
veprojnë në Suedi.<br />
Përveç shumë bashkatdhetarëve,<br />
në kë<strong>të</strong> akademi<br />
mori pjesë edhe ministri i<br />
<strong>Diasporës</strong> i Kosovës, Ibrahim<br />
Makolli, me bashkëpunëtorë.<br />
Më pas, vajzat e QKSH-së<br />
“Okarina” e kënduan himnin<br />
kombëtar dhe, pastaj, profesor<br />
Rexhep Jashari foli për je<strong>të</strong>n<br />
dhe veprën atdhetare <strong>të</strong><br />
vëllezërve Gërvalla dhe <strong>të</strong><br />
Kadri Zekës.<br />
Ibrahim Makolli, minis<strong>të</strong>r i<br />
<strong>Diasporës</strong>, gjithashtu foli për<br />
kontributin e madh që i dhanë<br />
vëllezërit Gërvalla e Kadri<br />
Zeka lëvizjes sonë kombëtare.<br />
Ndërkaq, dr.Muhamet Shatri<br />
e Ibrahim Egriu evokuan kujtime<br />
nga jeta shkollore me<br />
Jusufin.<br />
Jusuf Gërvalla<br />
BEKIMI I NËNËS<br />
Në pjesën artistike <strong>të</strong> kësaj<br />
akademie, me pika <strong>të</strong> zgjedhura,<br />
me këngë, recitime,<br />
lexime poezish etj., u dalluan:<br />
Bekime Mehmeti, Afërdita<br />
Xani, Diana Jashari, grupi i<br />
vajzave <strong>të</strong> QSHK-së “Okarina”<br />
- Ariana, Edona, Albiona,<br />
Diana dhe Altina.<br />
Mësuesja nga Ängelholmi,<br />
Florinda Fejza, lexoi një vjershë<br />
<strong>të</strong> Jusuf Gërvallës. Në<br />
programin artistik morën<br />
pjesë edhe Mustafë Berisha,<br />
Sejdi Zeka, Genta Hoxha etj.<br />
Në fund <strong>të</strong> programit, ministri<br />
Ibrahim Makolli i dhuroi<br />
Premtim Gërvallës, djalit <strong>të</strong><br />
Jusufit, kompletin e veprave <strong>të</strong><br />
Jusuf Gërvallës dhe një<br />
diske<strong>të</strong> me këngë <strong>të</strong> tij, botuar<br />
vitin e kaluar nga <strong>Ministria</strong> e<br />
<strong>Diasporës</strong>.<br />
Le <strong>të</strong> piqen pemët kur <strong>të</strong> kesh ardhur sërish<br />
bari i zverdhur fare le <strong>të</strong> je<strong>të</strong><br />
nën çati<strong>të</strong> e kullës le <strong>të</strong> pikojë shi<br />
le <strong>të</strong> vërë trashë cipa e <strong>të</strong>mblit në kusi<br />
le t'i marrë lumi urat e trerët le <strong>të</strong> thyhen<br />
në cung le <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> një sh<strong>të</strong>pi për dru<br />
lulet e verës le t'i ke<strong>të</strong> prerë me barë kostari le <strong>të</strong> ftohet<br />
ka stinë kur veç parzma e nënës do <strong>të</strong> ngrohet.
1. Zanoret y dhe i<br />
Lexojini fjalët në dy kuadratet A dhe B.<br />
A<br />
ai, bilbil,direk, fishek, frikë, gjilpërë,<br />
hipi, krimb, kripë,kripore, qilim,qime,<br />
rrip, sirtar, shpirt, shqip, shqipëroj,<br />
shqiptar, shqiptoj, etj.<br />
B<br />
byzylyk, çyryk, dysheme, gjym, (i,e)<br />
gjym<strong>të</strong>, gjymtoj, gjysmë, gjysmak, lyp,<br />
lypës, tym, vyshket, zymbyl, dy etj.<br />
PYESIM<br />
KULTURË GJUHE<br />
DREJTSHKRIMI DHE DREJTSHQIPTIMI<br />
I DISA TINGUJVE TË GJUHËS SHQIPE<br />
Si shqiptohen fjalët e kuadratit <strong>të</strong> parë<br />
nga ju?<br />
A vini re ndryshime ndërmjet shqiptimit<br />
dhe shkrimit <strong>të</strong> tyre?<br />
Si shqiptohen fjalët e kuadratit <strong>të</strong> dy<strong>të</strong><br />
nga ju?<br />
A vini re ndryshime ndërmjet shqiptimit<br />
dhe shkrimit <strong>të</strong> tyre?<br />
MËSOJMË<br />
Në <strong>të</strong> folur ose në <strong>të</strong> shkruar ndodh që në<br />
vend <strong>të</strong> zanores y ta përdorim zanoren i,<br />
si, për shembull: di në vend <strong>të</strong> dy, ki në<br />
vend <strong>të</strong> ky, si në vend <strong>të</strong> sy, dill në vend <strong>të</strong><br />
dyll, lip në vend <strong>të</strong> lyp,tim në vend <strong>të</strong> tym<br />
etj.<br />
Shkruhen dhe shqiptohen me i dhe jo me<br />
y fjalët: ai, bilbil,direk, fishek, frikë,<br />
gjilpërë, hipi, krimb, kripë, kripore, qilim,<br />
qime, rrip, sirtar, shpirt, shqip, shqipëroj,<br />
shqiptar, shqiptoj,rrip etj.<br />
Shkruhen dhe shqiptohen, përkundrazi,<br />
me y fjalët: byzylyk, çyryk, dysheme,<br />
gjym, (i,e) gjym<strong>të</strong>, gjymtoj, gjysmë,<br />
gjysmak, lyp, lypës, tym, vyshket,<br />
zymbyl, dy etj.<br />
USHTROHEMI<br />
1. Në vend <strong>të</strong> pikave vini shkronjën që<br />
duhet y, u ose i.<br />
f.shek, fr.kë, gj.lpërë, b.lbil, d.rek, shp.rt,<br />
rr.p, s.rtar<br />
2. Korrigjojini gabimet në fjalët e<br />
mëposhtme:<br />
a. lyp, lypës, çyryk, dysheme, tym,<br />
vyshket, gjym, (i,e) gjym<strong>të</strong><br />
21
22<br />
Tregime Ymer Elshani<br />
Intervistat e harabelit<br />
Harabel Murroshi, me sqepin si ari, në gaze<strong>të</strong>n “Boka”<br />
ësh<strong>të</strong> gazetar i pari. Me kafshë, shtazë e shpesë, ai bisedon shpesh<br />
dhe hallet e tyre mund t’i marrim vesh. Kështu, në numrin<br />
më <strong>të</strong> ri që e lexova, për ju o fëmijë, këto biseda <strong>të</strong> tij i shënova:<br />
Brenga e gjelit<br />
-Xhav, xhiv, si je,<br />
O Gjel Kaçurrela?<br />
-Ki-ki-ki-ri-kiii!<br />
Mirë jam, tungjatjeta!<br />
-Ke ndonjë hall?<br />
-Jo dhe aq <strong>të</strong> madh.<br />
-Të hidhëron ndokush?<br />
-Një dhelpër dinake,<br />
që përvidhet në fushë.<br />
-Xhav, xhav! Po tje<strong>të</strong>r?<br />
-Eh, gati harrova, një orë e vje<strong>të</strong>r!Sapo<br />
bëhem gati në ag <strong>të</strong> këndoj, xingër,<br />
xingërrr, zërin asaj ia dëgjoj! Dhe më duket<br />
vetja a<strong>të</strong>bo<strong>të</strong>, o burrë, se nuk jam i<br />
vlefshëm më si dikur...<br />
Hidhërimi<br />
i maçorrit<br />
-Xhav, xhiv, xhi!<br />
O maçorr Rroku!<br />
-Mërrr, mjau, mjauuu!<br />
Urdhëro, lum shoku!<br />
I ngrysur jam, po.<br />
-Xhav, xhiv! Ç’<strong>të</strong> mundon?<br />
A bën <strong>të</strong> di?<br />
-Mërr, mjauuu! Si jo. Kjo nuk ësh<strong>të</strong><br />
fsheh<strong>të</strong>si...Jam i shqe<strong>të</strong>suar, jam i<br />
hidhëruar në autorin e filmave <strong>të</strong><br />
vizatuar. Përse në vend<br />
<strong>të</strong> atij Tomit torollak,<br />
nuk më fton mua ve<strong>të</strong>m<br />
një na<strong>të</strong>. Dhe <strong>të</strong> shohë<br />
ai Xheri shakaxhiu<br />
këmbëshpej<strong>të</strong> se si do<br />
<strong>të</strong> ndahet me maçorrin<br />
e vërte<strong>të</strong>!
NË SUEDI, NË 5-VJETORIN E REPUBLIKËS<br />
FESTË NË BORÅS<br />
Unioni i Shoqatave Shqiptare në Suedi ka vendosur që<br />
manifestimi qendror për shënimin e 5-vjetorit <strong>të</strong><br />
Pavarësisë së Republikës së Kosovës <strong>të</strong> organizohet<br />
në Borås. Organizatore e këtij manifestimi <strong>të</strong> rëndësishëm<br />
do <strong>të</strong> je<strong>të</strong> shoqata shqiptare ”Dardania” e<br />
Boråsit. Kryesia e Unionit dhe kryesia e shoqa<strong>të</strong>s<br />
”Dardania” në Borås tashmë i kanë intensifikuar përgatitjet<br />
për organizimin sa më <strong>të</strong> mirë dhe më dinjitoz<br />
<strong>të</strong> këtij përvjetori.<br />
Në kë<strong>të</strong> manifestim, përpos bashkëkombësve tanë nga<br />
Boråsi e rrethina, do <strong>të</strong> marrin pjesë edhe përfaqësues<br />
nga Qeveria e Kosovës, si dhe përfaqësuesit e ambasadave<br />
nga Republika e Kosovës dhe ajo e Shqipërisë që veprojnë<br />
në shtetet skandinave.<br />
Në programin festiv, përveç pjesës akademike, në <strong>të</strong> cilën do<br />
<strong>të</strong> flitet për përpjekjet e vazhdueshme <strong>të</strong> shqiptarëve për liri<br />
e pavarësi, si dhe për aktin e shpalljes së pavarësisë, do <strong>të</strong><br />
ke<strong>të</strong> edhe program <strong>të</strong> pasur kulturo-artistik. Programin<br />
artistik do ta pasurojnë ansamblet folklorike dhe grupet<br />
muzikore që veprojnë nëpër shoqatat anëtare <strong>të</strong> Unionit.<br />
Turne futbolli në Kalmar<br />
Në kuadër <strong>të</strong> fes<strong>të</strong>s, Unioni i Shoqatave Shqiptare në Suedi,<br />
në bashkëpunim me shoqa<strong>të</strong>n “Kosova” <strong>të</strong> Kalmarit, edhe<br />
sivjet, për nder <strong>të</strong> shënimit <strong>të</strong> përvjetorit <strong>të</strong> Shpalljes së<br />
Pavarësisë së Republikës së Kosovës, e organizon turneun<br />
tradicional në futboll <strong>të</strong> vogël.<br />
Unioni i Shoqatave Shqiptare, nën patronazhin e <strong>të</strong> cilit<br />
mbahet ky manifestim, <strong>të</strong> gjitha ekipeve pjesëmarrëse do t´u<br />
japë diploma, kurse tri ekipet më <strong>të</strong> suksesshme do t’i<br />
nderojë edhe me shpërblimet e turneut.<br />
R.Reshitaj<br />
RUDINA KURSHUMLIU<br />
17 Shkurti<br />
Kisha dashur <strong>të</strong> jem poete<br />
E <strong>të</strong> shkruaj <strong>të</strong> gjej guxim<br />
Për ty Kosovë<br />
O i shtrenjti vendi im.<br />
A <strong>të</strong> shkruaj për malet<br />
Që <strong>të</strong> mahnitin me bukuri<br />
A <strong>të</strong> shkruaj për rininë<br />
Që mahnit bo<strong>të</strong>n me mençuri.<br />
Sot kam vendosur<br />
Të shkruaj për pavarësinë<br />
Që njëherë e përgjithmonë<br />
Na solli <strong>të</strong> shenj<strong>të</strong>n LIRI.<br />
DEA ZEQIRI<br />
Mëve<strong>të</strong>sia<br />
17 Shkurti<br />
Di<strong>të</strong> e mbarë!<br />
Fes<strong>të</strong> e madhe<br />
Për çdo shqiptar.<br />
Har<strong>të</strong> e bo<strong>të</strong>s,<br />
U ndryshua,<br />
Një shtet i ri<br />
Asaj iu shtua<br />
23
Gjash<strong>të</strong> e gjash<strong>të</strong> - dymbëdhje<strong>të</strong>;<br />
Doruntina trembëdhje<strong>të</strong>!...<br />
Ishte njëherë e një mot një nënë<br />
shumë e mirë. I kishte dymbëdhje<strong>të</strong><br />
bij <strong>të</strong> hijshëm. Të trembëdhje<strong>të</strong>n<br />
kishte një bijë <strong>të</strong> bukur<br />
mbi <strong>të</strong> gjitha shoqet, që ia thoshin<br />
Doruntinë.<br />
Vasha u rrit e u bë për t'u martuar.<br />
Mirëpo nga bujarët e atij<br />
vendi askush nuk e gëzoi. Të<br />
gjithë e dëshironin, askush s'guxonte<br />
ta zinte nuse, sepse nuk e<br />
ndiente veten <strong>të</strong> zotin për ta<br />
marrë për shoqe. A<strong>të</strong>herë na vjen<br />
një trim i largët: i mirë, i hijshëm,<br />
i fisëm dhe nis e<br />
dërgon shkesë dallëndyshen<br />
që ta<br />
kërkojë Doruntinën<br />
nuse. E ëma dhe<br />
<strong>të</strong> njëmbëdhje<strong>të</strong><br />
vëllezërit e<br />
mëdhenj nuk<br />
donin t'ia jepnin,<br />
sepse<br />
trimi ndonëse<br />
i mirë e i<br />
fisëm, ishte<br />
nga një vend<br />
shumë i largët.<br />
Ve<strong>të</strong>m i vogli,<br />
Konstandini donte.<br />
- T'ia japim Zonja<br />
Mëmë, – thoshte ai, - se<br />
trimi ësh<strong>të</strong> i mirë. Më ka<br />
hyrë në zemër.<br />
- Konstandin biri im, çfarë po<br />
thua ti kështu? - ia kthente e<br />
ëma. Aq larg do ma shpiesh<br />
Doruntinën time? Se në e daça<br />
për gëzim, për gëzim nuk do ta<br />
kem; se në e daça për helm, për<br />
helm nuk do ta kem.<br />
- Ta jap besën zonja mëmë, se kur<br />
ta duash ti Doruntinën, qof<strong>të</strong> për<br />
gaz, qof<strong>të</strong> për helm, vete unë e ta<br />
sjell!<br />
Mëma dhe <strong>të</strong> njëmbëdhje<strong>të</strong><br />
vëllezërit u bindën: e vluan dhe e<br />
martuan Doruntinën me trimin e<br />
24<br />
largët. Bënë dasmë nën<strong>të</strong> di<strong>të</strong>. Të<br />
dhje<strong>të</strong>n, trimi e mori nusen e<br />
shkoi tek dheu i tij i largët.<br />
Mëma e vasha qanë me lot kur u<br />
ndanë ...<br />
... Shumë luf<strong>të</strong>ra u bënë a<strong>të</strong> mot<br />
te dheu ynë, se kish ardhur i huaji<br />
ta shkelte e ta pushtonte. Të dymbëdhje<strong>të</strong><br />
vëllezërit dolën <strong>të</strong><br />
luftonin për vendin e tyre dhe u<br />
vranë një pas një <strong>të</strong> gjithë.<br />
Kur iu vra djali i parë, mëma psherëtiu<br />
e tha:<br />
Përrallë shqiptare<br />
BESA<br />
E KONSTANDINIT<br />
(FRAGMENT)<br />
- Biri im, unë nuk kam helm e nuk<br />
do <strong>të</strong> <strong>të</strong> qaj, sepse ti re për dheun<br />
<strong>të</strong>nd e më mbeten dhe njëmbëdhje<strong>të</strong><br />
bij <strong>të</strong> tjerë për luf<strong>të</strong>.<br />
Kur iu vranë gjash<strong>të</strong>, që <strong>të</strong><br />
gjash<strong>të</strong> trima e <strong>të</strong> dashur, ajo<br />
derdhi ve<strong>të</strong>m nga një lot për secilin<br />
e bëri ve<strong>të</strong>m nga një vajtim.<br />
Po kur nisën t'i vriten dhe <strong>të</strong><br />
tjerët, mëmës iu këput zemra dhe<br />
lëshoi një psherëtimë <strong>të</strong> madhe sa<br />
u trondit <strong>të</strong>rë vendi:<br />
- Mjerë unë, ç'helm i madh <strong>të</strong> mos<br />
e kem Doruntinën pranë në kë<strong>të</strong><br />
zi që më mbuloi sh<strong>të</strong>pinë!<br />
Kur u vra djali i fundit, Konstandini,<br />
mëma shkuli leshrat e<br />
bardha e thirri:<br />
- Bobo, ç'vdekje, e nëmosura<br />
vdekje! Ti më more dymbëdhje<strong>të</strong><br />
bij e tani kush mund ta dijë a<br />
s'ma ke marrë edhe bijën time <strong>të</strong><br />
vetme, bijën time <strong>të</strong> dëshiruarën!<br />
Kur u gdhi e shtuna e <strong>të</strong><br />
vdekurve, mëma vajti te varret e<br />
<strong>të</strong> bijve. Dymbëdhje<strong>të</strong> djem kish<br />
pasur,<br />
dymbëdhje<strong>të</strong> varre kish tani...<br />
Mbi çdo varr ndezi nga një<br />
qiri e bëri një vajtim, po<br />
mbi varr <strong>të</strong> Kostandinit<br />
ndezi dy qirinj<br />
dhe bëri dy vajtime,<br />
qau me<br />
ngashërime dhe<br />
thirri tri herë:<br />
- O biri im! O<br />
biri im! O biri<br />
im!...<br />
Edhe tri herë <strong>të</strong><br />
tjera:<br />
- O Kostandin! O<br />
Kostandin! O Konstandin!<br />
Pastaj u shemb<br />
përdhe, pushtoi gurin e<br />
varrit e u trua:<br />
- Kostandin, o biri im, ku<br />
ësh<strong>të</strong> besa që më dhe, se do ma<br />
sillje Doruntinën, <strong>të</strong>t mo<strong>të</strong>r? Besa<br />
jote vdiq bashkë me ty e kalbet në<br />
varr <strong>të</strong> zi! Kështu tha dhe e lau<br />
gurin me lo<strong>të</strong>t e syve.<br />
Në mesna<strong>të</strong> Kostandini u ngrit<br />
nga varri. Guri i varrit u bë kalë i<br />
zi si nata. Edhe dheu i zi u bë<br />
shalë e zezë si nata. Rrotulla që<br />
mbante gurin u bë fre i argjend<strong>të</strong>.<br />
Trimi i hipi kalit, u përkul përpara,<br />
uli kryet dhe i ra me<br />
patkua. Kaptoi si frymë male e<br />
fusha, hodhi lumenj e përrenj, la<br />
prapa katunde, kodra , pyje...
Arif Demolli në mesin<br />
E FËMIJËVE SHQIPTARË TË VJENËS<br />
Para ca kohësh, shkrimtari nga Prishtina, Arif Demolli,<br />
bëri një vizi<strong>të</strong> në Vjenë. Ai u ftua nga<br />
shoqata kulturore “Aleksandër Moisiu” dhe aty<br />
mori pjesë në një takim me lexuesit shqiptarë, midis<br />
<strong>të</strong> cilëve kishte edhe shumë fëmijë. Pos që lexoi disa<br />
shkrime <strong>të</strong> tij, ai dha një intervis<strong>të</strong> publike, e bërë<br />
nga mësuesja Miradije Berishaj- Kabashi, dhe iu<br />
përgjigj shumë pyetjeve <strong>të</strong> lexuesve.<br />
Pos kësaj, ai pati takime edhe me nxënësit që e ndjekin<br />
mësimin në gjuhën shqipe, me ç’rast i lexoi<br />
krijimet e tij dhe zhvilloi bisedë me fëmijët.<br />
Në njërën nga shkollat, nxënësit shqiptarë shfaqën<br />
pjesën e tij teatrale “Në kafaz-<strong>të</strong>rë gaz”, marrë nga<br />
libri i tij po me kë<strong>të</strong> titull, e përgatitur nga mësues<br />
Hazir Mehmeti.<br />
25
Shkolla<br />
SHQIPE NË SUEDI<br />
* Këtu mësimi i gjuhës amtare organizohet<br />
në kuadër <strong>të</strong> shkollës suedeze dhe shqipja<br />
ësh<strong>të</strong> e barabar<strong>të</strong> me suedishten<br />
XHEVAT ISUFI<br />
Në Suedi aktualisht<br />
janë rreth 50 mijë<br />
shqiptarë nga Kosova<br />
dhe nga viset e tjera<br />
shqiptare. Këtu, me pëlqimin<br />
e organeve vendëse, u organizua<br />
mësimi plo<strong>të</strong>sues në<br />
gjuhën amtare.Të udhëhequr<br />
nga LASH “Naim Frashëri”,<br />
mësimi i gjuhës shqipe u organizua<br />
nëpër <strong>të</strong> gjitha strehimoret.<br />
Gja<strong>të</strong> gjithë këtyre<br />
viteve, shumë mësues, përveç<br />
mësimit <strong>të</strong> rregullt, ishin edhe<br />
organizues <strong>të</strong> shumë aktiviteteve<br />
kulturore e kombëtare.<br />
Pas marrjes së<br />
lejeqëndrimit, bashkatdhetarët<br />
tanë u sistemuan nëpër komunat<br />
suedeze dhe e organizuan<br />
mësimin e gjuhës amtare, por<br />
tani nëpër shkollat dhe institucionet<br />
suedeze.<br />
Mësimi i gjuhës amtare në<br />
Suedi ësh<strong>të</strong> i përligjur dhe organizohet<br />
në kuadër <strong>të</strong> shkollës<br />
suedeze. Ky lloj mësimi<br />
ësh<strong>të</strong> i rregulluar me ligj në<br />
kuadër <strong>të</strong> entit shkollor <strong>të</strong><br />
Suedisë.<br />
Mësimi i gjuhës amtare mund<br />
<strong>të</strong> organizohet nëse në një komunë<br />
ka pesë e më shumë<br />
nxënës që kërkojnë ta mësojnë<br />
26<br />
a<strong>të</strong>. Mësimi zhvillohet në<br />
kuadër <strong>të</strong> shkollës suedeze nga<br />
mosha ka<strong>të</strong>rvjeçare- në<br />
çerdhe, parashkollë, shkollë<br />
fillore dhe gjimnaz. Ky lloj<br />
mësimi zhvillohet në kuadër <strong>të</strong><br />
shkollës suedeze. Gjuha shqipe<br />
ësh<strong>të</strong> lëndë mësimore e<br />
barabar<strong>të</strong> me lëndët e tjera<br />
mësimore në kuadër <strong>të</strong> shkollës<br />
suedeze. Notat e gjuhës<br />
shqipe (poenët) janë <strong>të</strong><br />
barasvlershme me no<strong>të</strong>nvlerën<br />
e poenëve <strong>të</strong> gjuhës<br />
suedeze, angleze dhe matematikës.<br />
Pjesa dërrmuese e<br />
mësimit zhvillohet në orarin e<br />
rregullt mësimor. Nxënësit e<br />
vijojnë mësimin sipas moshës<br />
së tyre dhe klasave, p.sh.<br />
nxënësit e klasës së parë, <strong>të</strong><br />
dy<strong>të</strong>, <strong>të</strong> tre<strong>të</strong>s e kështu me<br />
radhë. Mësimi i gjuhës amtare<br />
mbahet edhe në gjimnaz. Aty<br />
nxënësit janë <strong>të</strong> ndarë në tri<br />
grupe- shkallë: nxënësit e vitit<br />
<strong>të</strong> parë, <strong>të</strong> vitit <strong>të</strong> dy<strong>të</strong> dhe ata<br />
<strong>të</strong> vitit <strong>të</strong> tre<strong>të</strong>. Edhe këtu<br />
gjuha shqipe ka tretman <strong>të</strong><br />
barabar<strong>të</strong> me lëndët e tjera<br />
mësimore.<br />
Po ashtu, edhe mësuesi i<br />
gjuhës amtare krijon marrëdhënie<br />
pune në shkollën suedeze<br />
dhe ësh<strong>të</strong> i barabar<strong>të</strong> me <strong>të</strong><br />
gjithë mësuesit e tjerë suedezë.<br />
Për punësimin e tij vendosin<br />
autoritetet e shkollës suedeze,<br />
duke pasur për bazë përgatitjen<br />
shkollore në atdhe dhe njohjen<br />
e gjuhës suedeze. Enti<br />
arsimor i Suedisë shumë herë<br />
ka organizuar kurse, trajnime<br />
në kuadër <strong>të</strong> shkollës së lar<strong>të</strong><br />
<strong>të</strong> mësuesisë për mësuesit e<br />
gjuhëve amtare në Suedi.<br />
Shqipe HASANI<br />
VËLLAIT NË MËRGIM<br />
Nga je nisur, o vëlla?<br />
Në vend <strong>të</strong> huaj, në mërgim.<br />
Mërzitem pa praninë <strong>të</strong>nde,<br />
Mbushem vaj e pikëllim.<br />
Rrugë e mbarë <strong>të</strong> qof<strong>të</strong>,<br />
Me valixhe në dorë,<br />
Mos e harro atdheun,<br />
Kujtoje nënën Kosovë.<br />
Sa më mungon, o vëlla,<br />
Një portret po ta punoj,<br />
Kur <strong>të</strong> më marrë malli,<br />
Si me ty do <strong>të</strong> bisedoj.<br />
Për ty malli më përvëlon,<br />
Të mallkoj, o mërgim,<br />
Mendja ime te ti fluturon,<br />
Në derë <strong>të</strong> pres, o vëllai im.
Zana e malit<br />
<br />
Zana e malit ësh<strong>të</strong> krijesë mitologjike shqiptare, me<br />
veti tepër origjinale autoktone dhe e krahasueshme<br />
më tepër me figura <strong>të</strong> këtilla ballkanike dhe malore<br />
<strong>të</strong> popullsive në Gadishullin Ballkanik. Ajo mund <strong>të</strong> krahasohet<br />
edhe me Artemidën e grekëve ose Dianën e romakëve.<br />
Vështirë mund <strong>të</strong> shkohet në një krahasim deri te Thana e<br />
ilirëve. Sipas tradi<strong>të</strong>s, ato kanë dy karaktere: i zbutur, i cili<br />
i ndihmon kreshnikët në betejat e tyre, dhe karakteri<br />
idhnak, i cili shiton (nguros), kur u prishet qe<strong>të</strong>sia. Brirët e<br />
dhive <strong>të</strong> egra janë mbrojtja dhe dobësia e zanave. Zanat i<br />
ruajnë territoret e veta me xhelozi. Ato i shitojnë ata që ua<br />
prishin qe<strong>të</strong>sinë ose i befasojnë kur janë duke lozur nëpër livadhet<br />
e maleve. Prandaj, edhe kur shkohet në mal, ësh<strong>të</strong><br />
tradi<strong>të</strong> <strong>të</strong> bëhet zhurmë për t'i njoftuar ato për afrimin e<br />
njeriut. Zana ësh<strong>të</strong> edhe simbol i pjellorisë.<br />
Bariu i Shenj<strong>të</strong><br />
Ky ësh<strong>të</strong> emri popullor i Shën<br />
Martinit, mbroj<strong>të</strong>si i ujqërve<br />
dhe, njëherësh,i bagëtisë. Në<br />
mendësinë popullore shqiptare, ai<br />
ushqente një nderim <strong>të</strong> veçan<strong>të</strong>, sepse<br />
për <strong>të</strong> ndizeshin qirinj në <strong>të</strong> kremte me<br />
karakter fisnor. Bariu i Shenj<strong>të</strong> ka disa<br />
ngjashmëri me Panin, hyjin-bari me<br />
brirë dhe me këmbë cjapi, por ka edhe<br />
veçori<strong>të</strong> e tij, <strong>të</strong> cilat i gjejmë ve<strong>të</strong>m te<br />
shqiptarët. Sipas besimeve popullore,<br />
ai ësh<strong>të</strong> hyji i maleve e i pyjeve,<br />
gjegjësi mashkullor i Zanës. Përfytyrohet<br />
si një njeri vigan që banon i ve<strong>të</strong>m<br />
në pyje. Ai ësh<strong>të</strong> zo<strong>të</strong>rues i ujqërve, <strong>të</strong><br />
cilët i ushqen, i drejton, por edhe i<br />
dënon. Kur do t’i ushqejë, shenjti u<br />
hedh ca kokrra misterioze jeshile, me<br />
madhësinë e fru<strong>të</strong>s së dëllinjës, ose i<br />
urdhëron që <strong>të</strong> venë <strong>të</strong> hanë aksh<br />
bagëti <strong>të</strong> aksh malësori. Por, po deshi,<br />
ai ua “lidh” gojën e ndonjëherë edhe i<br />
ndëshkon për prapësi<strong>të</strong> që bëjnë. Njihet<br />
edhe me emrat Bariu Hyjnor, Shën<br />
Marti, Shmarti, Shmartuku, Hazreti<br />
apo Hazëri (a Hezri), Njeriu i Mirë,<br />
Njeriu i Shenj<strong>të</strong> apo Njeriu Jeshil.<br />
Dordoleci<br />
Fatet<br />
Figura <strong>të</strong> besimeve popullore<br />
dhe <strong>të</strong> përrallave, që përfytyrohen<br />
si tri gra që vijnë<br />
na<strong>të</strong>n e tre<strong>të</strong> te djepi i <strong>të</strong> posalindurit<br />
dhe i caktojnë fatin e je<strong>të</strong>s.<br />
Në veriun e Shqipërisë, kë<strong>të</strong> detyrë<br />
e kryejnë Orët. Çdo pësimi <strong>të</strong><br />
njeriut i vishet vendimi i tyre,<br />
ndaj njerëzit ngushëllohen duke<br />
thënë: kështu e shkruan Fatet.<br />
Na<strong>të</strong>n e tre<strong>të</strong> bëhet edhe e<br />
kremtja e familjes, që quhet<br />
poganiqe. Për kë<strong>të</strong> rast piqet një<br />
bukë, e cila thyhet mbi djepin e<br />
fëmijës. Ndër <strong>të</strong> krishterë, pas<br />
kësaj ceremonie i vihet emri fëmijës.<br />
Thirren edhe Fati, Vitore,<br />
Mira, Mirushe, Orë etj.<br />
Edhe sot e kësaj dite, në<br />
kopshte e në ara shqiptarët<br />
vendosin një shëmbëlltyrë<br />
njeriu: me trup, krahë,<br />
këmbë dhe<br />
kokë, <strong>të</strong> veshur<br />
me rroba, më shpesh<br />
me rrecka. Në<br />
zanafillë, dordoleci ka përfaqësuar<br />
një shëmbëlltyrë<br />
<strong>të</strong> hyjit <strong>të</strong> bujqësisë, i<br />
cili, edhe pse u shndërrua<br />
në brendësi, si traj<strong>të</strong><br />
u ruajt deri në di<strong>të</strong>t<br />
tona. Ai vihej për <strong>të</strong><br />
pasur prodhime <strong>të</strong> mbara,<br />
por edhe për t’i trembur<br />
dëmtuesit e prodhimit. Quhet edhe Plaku i Kopshtit,<br />
Plaka e Kopshtit, Nusja e Kopshtit, Surrati<br />
i Arës, Coli, (Picar) etj.<br />
27
Pashko Vasa<br />
(Vaso Pashë<br />
Shkodrani) lindi<br />
në Shkodër, më 17<br />
shtator 1825. Pas<br />
mësimeve <strong>të</strong> para në<br />
vendlindje, shërbeu<br />
sekretar i Konsulla<strong>të</strong>s<br />
britanike, ku mësoi<br />
italisht, frëngjisht,<br />
turqisht dhe greqisht.<br />
Më 1847 shkoi në Itali<br />
dhe vullnetarisht mori<br />
pjesë në radhët e forcave<br />
kryengri<strong>të</strong>se italiane.<br />
Në Bolonjë u<br />
caktua Oficer i Kalorësisë<br />
Qytetare. Në shpalljen<br />
e Republikës<br />
Venedikase<br />
je<strong>të</strong>shkur<strong>të</strong>r mori pjesë<br />
përkrah popullsisë<br />
kryengri<strong>të</strong>se <strong>të</strong> atij<br />
qyteti që u rrethua nga<br />
austriakët. Atje austriakët<br />
e zunë dhe e detyruan<br />
<strong>të</strong> ikte në<br />
Stamboll. Pas disa<br />
peripecish, ai u sistemua në<br />
shoqërinë e tramvajeve <strong>të</strong><br />
qytetit, ndërsa më vonë<br />
ngjitet shkallëve <strong>të</strong> administra<strong>të</strong>s<br />
së saj. Pastaj zuri punë<br />
në Ministrisë e Punëve <strong>të</strong><br />
Jashtme <strong>të</strong> Perandorisë Osmane.<br />
Tevona Pashko Vasa, së<br />
paku që nga viti 1861, ishte<br />
me punë në Halep <strong>të</strong> Sirisë.<br />
Gjithashtu,disa vjet ka shërbyer<br />
në Ambasadën turke në<br />
Londër, ku më 1887 e botoi<br />
edhe veprën frëngjisht "Gramatikë<br />
e shqipes". Më 1862 e<br />
gjejmë në Shkodër, vit ky kur<br />
një grup intelektualësh, duke<br />
përfshirë Zef Jubanin, u përpoq<br />
për një kryengritje antiosmane<br />
në Mirdi<strong>të</strong>. Ai u<br />
28<br />
Shkrimtarë<br />
<strong>të</strong><br />
tradi<strong>të</strong>s<br />
PASHKO VASA<br />
angazhua për një alfabet <strong>të</strong><br />
ve<strong>të</strong>m shqip. Më 1869 merr<br />
pjesë në grupin nismëtar për<br />
krijimin e një shoqate<br />
shqiptare me karakter kulturor,<br />
arsimor e gjuhësor. Më<br />
1871, gjithnjë në Stamboll,<br />
bashkë me Jani Vreton dhe<br />
Sami Frashërin,<br />
nisi orvatjen për<br />
krijimin e një organizate<br />
atdhetare<br />
shqiptare. Në vitet<br />
1878-1882, krahas<br />
Abdyl-<br />
Frashërit, u shqua<br />
si një nga figurat<br />
kryesore <strong>të</strong><br />
Komitetit <strong>të</strong> Stambollit<br />
për mbrojtjen<br />
e Shqipërisë.<br />
Më 1879 ishte<br />
ndër veprimtarët<br />
më aktivë <strong>të</strong><br />
“Shoqërisë së <strong>të</strong><br />
Shtypurit Shkronja<br />
Shqip”.<br />
Pashko Vasa botoi<br />
në frëngjisht:<br />
”Skicë historike<br />
për Malin e Zi<br />
sipas traditave <strong>të</strong><br />
Shqipërisë”<br />
(1872), ku përshkroi<br />
pashallëkun<br />
e Shkodrës nën Bushatlinj<strong>të</strong>,<br />
“E vërteta mbi Shqipërinë<br />
dhe shqiptarët”,Paris (1879),<br />
në <strong>të</strong> cilën, krahas <strong>të</strong> dhënave<br />
historike për popullin shqiptar<br />
dhe qëllimet e luf<strong>të</strong>s së<br />
tij, e kritikoi administra<strong>të</strong>n<br />
burokratike osmane dhe<br />
paraqiti kërkesat e Lëvizjes<br />
Kombëtare Shqiptare. Penës<br />
së Pashko Vasës i përket edhe<br />
vepra “Bosnja dhe Hercegovina<br />
gja<strong>të</strong> misionit <strong>të</strong> Xhevdet<br />
Efendiut”, Stamboll, (1865).<br />
Pashko Vasa shkroi një varg<br />
veprash, <strong>të</strong> cilat i shërbenin<br />
zgjidhjes së çështjes së<br />
shkrimit dhe mësimit <strong>të</strong><br />
shqipes: “Alfabeti latin i<br />
zbatuar në gjuhën shqipe”,<br />
Stamboll, (1878),
“Gramatika shqipe për t'u<br />
përdorur nga ata që dëshirojnë<br />
ta nxënë kë<strong>të</strong> gjuhë pa<br />
ndihmën e një mësuesi”,<br />
Londër (1887).<br />
Vepër tje<strong>të</strong>r e Pashko Vasës<br />
në lëmin e le<strong>të</strong>rsisë ësh<strong>të</strong><br />
“Bardha e Temalit” (“Barda<br />
de Témal”, Paris 1890), një<br />
nga romanet e para <strong>të</strong> një autori<br />
shqiptar. Aty përshkruhet<br />
mendësia tipike shqiptare në<br />
Shkodrën e viteve <strong>të</strong> 40-ta <strong>të</strong><br />
shek. XIX .<br />
Që nga viti 1883, Pashko<br />
Vasa shërbeu guvernator i<br />
përgjithshëm i Libanit, ku<br />
edhe vdiq më 29 qershor<br />
1892. Eshtrat e tij u sollën<br />
në atdhe pas Luf<strong>të</strong>s së Dy<strong>të</strong><br />
Bo<strong>të</strong>rore.<br />
Vula e identitetit kombëtar<br />
Poezia e Pashko Vasës<br />
“Mori Shqypni, e mjera<br />
Shqypni” bart <strong>të</strong> ndërthurur<br />
në vete për më shumë se një<br />
shekull një figurë poetike<br />
mbresëlënëse dhe një koncept<br />
ideologjik për identitetin<br />
kombëtar, <strong>të</strong><br />
emërtuar si Shqyptaria.<br />
Prandaj, nuk ka si <strong>të</strong> mos<br />
je<strong>të</strong> vazhdimisht objekt<br />
analize dhe rivlerësimi.<br />
Vjersha “Moj Shqypni, e<br />
mjera Shqypni” (1880) e<br />
Pashko Vasës, edhe pas<br />
njëqind e njëzet vje<strong>të</strong>ve, me<br />
vlerën e saj qendrore, ka ruajtur<br />
një fuqi komunikimi<br />
dhe identifikimi me lexuesit<br />
e vet. Më ka rënë <strong>të</strong> shoh jo<br />
pak njerëz që nuk dinë<br />
shumë ose, madje, nuk dinë<br />
asgjë për autorin e poezisë<br />
“Mori Shqypni, e mjera<br />
Shqypni”, por sapo <strong>të</strong> për-<br />
menden vargjet e saj, janë<br />
në gjendje që së paku <strong>të</strong> shprehin<br />
një emocion, që<br />
shkaktohet nga përjetimi i<br />
idesë së saj. Përveç se, në<br />
njëfarë dore,ësh<strong>të</strong> si një<br />
vazhdim i tradi<strong>të</strong>s së recep-<br />
timit oral <strong>të</strong> vlerave poetike,<br />
kjo mënyrë reagimi më<br />
duket se ka <strong>të</strong> bëjë më<br />
shumë me vlerën qendrore <strong>të</strong><br />
poezisë së Vasës, për<br />
shqyptarinë si legjitimim i<br />
identitetit kombëtar.<br />
E MJERA SHQYPNI<br />
Mori Shqypni, e mjera Shqypni<br />
kush <strong>të</strong> ka qitun me krye n'hi<br />
Ti më ke pas ken një zoj’ e randë<br />
që burrat e dheut <strong>të</strong> quejshin nanë.<br />
ke pas shumë t'mira, shumë begati,<br />
me vashëza t'bukura me djelm t'ri,<br />
gja e dhen shumë, ara e bashtina,<br />
me armë <strong>të</strong> bardha, me pushka latina;<br />
me burra trima, me gra <strong>të</strong> dlira;<br />
Ti ndër gjithë shoqe ke pas ken m’e mira.<br />
Kur kriste pushka si me shkrep moti,<br />
zogu i shqyptarit gjithmonë i zoti<br />
ka kenë për luf<strong>të</strong> e n'luf<strong>të</strong> ka dekun<br />
e dhunë mbrapa kurr s'i ka mbetun.<br />
kur ka lidhë besën burri i Shqypnisë,<br />
i ka shti dridhen gjithë Rumelisë;<br />
ndër lufta t'rrebta gjithëkund ka ra,<br />
me faqe t'bardhë gjithmonë asht da.<br />
Por sot, Shqypni, pa m'thuej si je?<br />
por sikur lisi i rrxuem përdhe,<br />
shkon bota sipri, me kambë, <strong>të</strong> shklet<br />
nji fjalë t'ambël askush s'ta flet.<br />
si mal me borë, si fushë me lule<br />
ke pas qenë veshun, sot je me crule,<br />
e s'<strong>të</strong> ka mbetun as em'n as besë;<br />
vet e ke prishun për faqe t'zezë.<br />
Shqyptar', me vllazën jeni tuj u vra,<br />
ndër nji qind ceta jeni shpërnda;<br />
sa thone kam fè ca thonë kam din;<br />
njeni:"jam turk", tjetri:"latin"<br />
do thonë: "Jam grek", "shkje"-disa tjerë,<br />
por jemi vllazën t'gjith more t'mjerë!<br />
priftnit e hoxhët ju kanë hutue,<br />
për me ju damun me ju vorfnue!<br />
vjen njeri i huej e ju rri n'vo<strong>të</strong>r,<br />
me ju turpnue me grue e mo<strong>të</strong>r,<br />
e për sa pare qi do t'fitoni,<br />
besën e t'parëve t'gjith e harroni,<br />
baheni robt e njerit t'huej,<br />
që nuk ka gjuhën dhe gjakun tuej.<br />
qani ju shpata e ju dyfeqe,<br />
Shqiptari u zu si zog ndër leqe!<br />
qani ju trima bashkë me ne,<br />
se ra Shqypnia me faqe n'dhe!<br />
e s'i ka mbetun as bukë as mish,<br />
as zjarm në vo<strong>të</strong>r, as dri<strong>të</strong>, as pishë;<br />
as gjak në faqe, as nder ndër shokë,<br />
por asht rrëxue e bamun trokë!<br />
mblidhniu ju varza, mblidhniu ju gra,<br />
me ata sy t'bukur q'dini me qa,<br />
eni t'vajtojmë Shqypninë e mjerë,<br />
që mbet' e shkre<strong>të</strong> pa em'n, pa nder;<br />
ka mbet e vejë si grue pa burrë,<br />
ka mbet si nanë, qi s'pat djalë kurrë!<br />
kujt i ban zemra m'e e lan' me dekë<br />
kët farë trimneshe, qi sot asht mekë?<br />
kë<strong>të</strong> nanë <strong>të</strong> dashtun a do ta lamë,<br />
që njeri i huej ta shklasë me kambë?<br />
nuk, nuk! Kë<strong>të</strong> marrè askush s'e do<br />
kë<strong>të</strong> faqe t'zezë gjithkush e dro!<br />
para se t'hupet kështu Shqypnia,<br />
me pushkë n'dorë le t'desë trimnia!<br />
çoniu, shqyptarë, prej gjumit çoniu,<br />
<strong>të</strong> gjithë si vllazën n'nji besë shtrërngoniu,<br />
e mos shikoni kisha e xhamia:<br />
Feja e shqyptarit asht shqyptaria!<br />
qysh prej Tivarit deri n'Prevezë,<br />
gjithkund lshon dielli vap'e dhe rrezë,<br />
asht tok' e jona, prind na e kanë lanë<br />
kush mos na e preki, se desim t'tanë<br />
<strong>të</strong> desim si burrat që vdiqnë motit<br />
edhe mos marrohna përpara Zotit.<br />
(Përgatiti: Nebih Bunjaku)<br />
29
Ç’ju<br />
KËSHILLON<br />
pedagogu<br />
Mësoni <strong>të</strong> flisni me fëmijët<br />
Sezoni i pushimeve dhe i festave<br />
ësh<strong>të</strong> koha ideale për t`iu<br />
përkushtuar familjes. Në kë<strong>të</strong><br />
kategori, përveç pastrimit <strong>të</strong><br />
sh<strong>të</strong>pisë, përgatitjes së<br />
ushqimit, lojës, vizitave <strong>të</strong><br />
miqve, hyn edhe një segment<br />
shumë i rëndësishëm – biseda.<br />
Si prind, shfry<strong>të</strong>zojeni secilin<br />
çast <strong>të</strong> lirë që <strong>të</strong> bisedoni me<br />
fëmijët tuaj. Për ata, kjo do <strong>të</strong><br />
ishte shumë e vlefshme.<br />
Biseda mes prindit dhe fëmijës<br />
ësh<strong>të</strong> një zhvillim shumë i<br />
rëndësishëm emocional,<br />
psikik, social dhe moral për<br />
fëmijën.<br />
Për kë<strong>të</strong>, kur <strong>të</strong> bëheni me<br />
fëmijë, rrënjosini në vete<br />
30<br />
durimin dhe<br />
vullnetin për <strong>të</strong><br />
mësuar e për t’u<br />
zhvilluar. Kjo ju<br />
ndihmon <strong>të</strong> komunikoni<br />
leh<strong>të</strong> e natyrshëm<br />
me fëmijët tuaj.<br />
Çfarë duhet <strong>të</strong> bisedoni<br />
E rëndësishme ësh<strong>të</strong> që<br />
prindërit ta njohin fëmijën e<br />
tyre, ta pranojnë ashtu siç<br />
ësh<strong>të</strong> dhe <strong>të</strong> mundohen ta formësojnë<br />
ashtu siç mendojnë se<br />
do <strong>të</strong> duhej <strong>të</strong> ishte. Në moshë<br />
<strong>të</strong> re, duke mësuar af<strong>të</strong>si<strong>të</strong><br />
themelore, veçanërisht kur<br />
bëhet fjalë për sigurinë, nuk<br />
ekzistojnë dilema – prindi<br />
paraqet kufizimet, <strong>të</strong> cilat<br />
duhet <strong>të</strong> respektohen.<br />
Natyrisht, prindërit vendosin<br />
kufizime edhe kur fëmijët janë<br />
më <strong>të</strong> rritur. Se a do <strong>të</strong> bisedojë<br />
prindi me fëmijët e tij,<br />
kjo varet nga mënyra e kontaktit<br />
që sundon në familje.<br />
E rëndësishme ësh<strong>të</strong> që<br />
prindërit <strong>të</strong> bisedojnë me fëmijët,<br />
<strong>të</strong> kenë besim në ta dhe që<br />
kjo marrëdhënie <strong>të</strong> je<strong>të</strong> e<br />
ndërsjellë. Kjo nuk nënkupton<br />
që <strong>të</strong> marrin përgjegjësi<strong>të</strong> e<br />
fëmijës si <strong>të</strong> tyren, por që me<br />
anë <strong>të</strong> bisedës t’ia sqarojnë<br />
kufizimet çfarë lejohet e çfarë<br />
jo.<br />
Përse ësh<strong>të</strong> biseda e<br />
rëndësishme<br />
Biseda mundëson që <strong>të</strong> kuptohen<br />
nevojat e fëmijës dhe ato<br />
<strong>të</strong> prindërve. Në familjet e kufizuara<br />
nuk janë <strong>të</strong> qarta<br />
nevojat e fëmijëve, e lëre më<br />
<strong>të</strong> prindërve. Në familjet ku<br />
kufizimet janë <strong>të</strong> ngurta dhe <strong>të</strong><br />
ngjeshura, prindërit zakonisht<br />
presin dhe nuk kanë interesime<br />
personale për ndjenjat e<br />
fëmijës.<br />
Shumë familje kanë kontakte<br />
ve<strong>të</strong>m në një dimension – lidhen<br />
ose diferencohen më leh<strong>të</strong>.<br />
Kjo formë ekstreme e<br />
baraspeshimit e pengon procesin<br />
e zhvillimit <strong>të</strong> shëndetshëm<br />
<strong>të</strong> personalitetit <strong>të</strong><br />
fëmijës.<br />
Kur kufizimet janë <strong>të</strong> dobëta,<br />
gjithçka ësh<strong>të</strong> e nga<strong>të</strong>rruar:<br />
prindërit nuk e kanë <strong>të</strong> qar<strong>të</strong><br />
punën e tyre dhe as fëmijët s’i<br />
kuptojnë detyrat e tyre. Lidhen<br />
së tepërmi me je<strong>të</strong>n e<br />
brendshme <strong>të</strong> fëmijës, bëhen<br />
opsesivë, brengosen dhe<br />
mundohen <strong>të</strong> ndikojnë mbi<br />
fëmijën dhe ta ndryshojnë a<strong>të</strong>.<br />
Në kë<strong>të</strong> mënyrë, prindërit nuk<br />
e shohin fëmijën e tyre si dikë<br />
që ka zgjidhje dhe që mban<br />
përgjegjësi për pasojat e sjelljes<br />
së tyre. Prindi merr motivimin,<br />
disiplinën, fajin,<br />
brengën si <strong>të</strong> veten dhe pastaj<br />
ai mbetet i pazhvilluar në<br />
repertorin e sjelljes së fëmijës.<br />
Ky, gjithsesi, nuk ësh<strong>të</strong> një<br />
model i mirë.
VEGLAT TONA POPULLORE<br />
<br />
Vegël muzikore popullore, e<br />
përbërë nga dy tyta <strong>të</strong><br />
gdhendura në një copë <strong>të</strong><br />
vetme druri (arre, panje, bushi,<br />
etj.), me traj<strong>të</strong>n e shkronjës “A”.<br />
Ësh<strong>të</strong> një zhvillim i mëtejshëm i<br />
fyellit <strong>të</strong> zakonshëm me sqep dhe<br />
tingujt i nxjerr njësoj si ai duke i<br />
fryrë. Quhet ndryshe edhe fyell i dyfish<strong>të</strong>.<br />
Shkon nga 25 cm deri në 55<br />
cm. Ësh<strong>të</strong> vegël polifonike: tyta e<br />
dorës së djath<strong>të</strong> i ka 4 vrima sipër<br />
dhe prapa 1, ndërsa tyta tje<strong>të</strong>r i ka<br />
ve<strong>të</strong>m 3 vrima paralele me <strong>të</strong> ty<strong>të</strong>s<br />
tje<strong>të</strong>r. E para përdoret për <strong>të</strong> luajtur<br />
melodinë, ndërsa tjetra kontramelodinë. Repertori i cyles dyjare ësh<strong>të</strong> i kufizuar, me tematika<br />
<strong>të</strong> thjeshta e <strong>të</strong> shkurtra këngësh e vallesh <strong>të</strong> njohura, si dhe me tematika <strong>të</strong> marra<br />
nga vajtimet e grave. Përdoret kryesisht nga barinj<strong>të</strong> në Kurveleshin e Sipërm dhe <strong>të</strong><br />
Posh<strong>të</strong>m, në Radhimë (Vlorë) e në Kardhiq (Gjirokas<strong>të</strong>r).<br />
Zbulimet arkeologjike në territorin e Ilirisë së Jugut japin <strong>të</strong> dhëna për ekzistencën e saj që<br />
në shekullin V-VI para erës sonë.<br />
Ësh<strong>të</strong> vegël muzikore popullore me<br />
dy tela, që i bie me pende. Njihet<br />
edhe me emrat: dyzen, karadyzen,<br />
në disa raste e quajnë edhe me emrin e<br />
tamrrës ose tamburasë. Ka tri pjesë: kupa,<br />
kapaku dhe bishti. Madhësi<strong>të</strong> dhe trajtat<br />
ndryshojnë sipas krahinave. Tipi kryesor i<br />
çiftelisë ësh<strong>të</strong> me<br />
dy tela. Ka edhe<br />
nëntipa me tre dhe<br />
ka<strong>të</strong>r tela (1+2,<br />
2+1, 2+2). Bishti<br />
ësh<strong>të</strong> i ndarë nga<br />
11 deri në 13<br />
perde. Zakonisht<br />
akordohet në<br />
kuarte, përdoret<br />
gjithashtu edhe në<br />
sekondë, lart dhe posh<strong>të</strong>, kuin<strong>të</strong>, unison<br />
dhe septim. Penda zakonisht nxirret nga<br />
lëkura e trungut <strong>të</strong> qershisë. Loja përqendrohet<br />
në telin e parë, teli i dy<strong>të</strong> përdoret<br />
si mbështetje ritmike harmonike në tra-<br />
Çiftelia<br />
j<strong>të</strong>n e isos. Ka edhe raste kur teli i dy<strong>të</strong> i<br />
çiftelisë përdoret për kalimet e vështira<br />
melodike, kryesisht nga instrumentis<strong>të</strong> virtuozë.<br />
Në repertorin e çiftelisë përfshihen<br />
këngët lirike dhe vallet. Me <strong>të</strong> luhen edhe<br />
pjesë instrumentale solistike, <strong>të</strong> krijuara<br />
posaçërisht për kë<strong>të</strong> vegël, si dhe pjesë <strong>të</strong><br />
krijuara për vegla <strong>të</strong><br />
tjera (fyelli, bishnica,<br />
zumarja). Çiftelia<br />
kombinohet bukur me<br />
vegla popullore <strong>të</strong><br />
gjinive <strong>të</strong> ndryshme, si:<br />
gjethi, zumaraja, bishnica,<br />
bilbili, sharkia<br />
etj., duke qenë së<br />
bashku me to pjesëtare<br />
e formacioneve instrumentale.<br />
Çiftelia tradicionalisht ësh<strong>të</strong> përdorur<br />
në Kosovë, në krahinat e Veriut, <strong>të</strong><br />
Verilindjes, por zbret deri në krahinat e<br />
Shqipërisë së Mesme dhe pjesërisht në<br />
disa krahina <strong>të</strong> Juglindjes së Shqipërisë.<br />
31
REPORTAZH<br />
32<br />
Po vij te ti, vendlindja ime!<br />
Na kanë mbetur ve<strong>të</strong>m edhe dy di<strong>të</strong>. Pastaj do <strong>të</strong> jemi në vendlindje, do <strong>të</strong> jemi<br />
në Kosovë….shpërtheu zëri i Jehonës në mesin e nxënësve bashkëvendës, <strong>të</strong><br />
cilët i ndiqnin mësimet plo<strong>të</strong>suese në gjuhën shqipe<br />
BLERTA PREBREZA<br />
A<strong>të</strong> di<strong>të</strong> në shkollë, në orën e<br />
mësimit plo<strong>të</strong>sues në gjuhën<br />
shqipe, në orën më <strong>të</strong> dashur<br />
për ta, sepse mësonin <strong>të</strong> shkruanin<br />
e <strong>të</strong> flisnin si njerëzit e<br />
vendlindjes së tyre, ishte<br />
mësimi më i dashur për<br />
ta.Gja<strong>të</strong> gjithë orëve nuk bisedohej<br />
për asgjë tje<strong>të</strong>r, ve<strong>të</strong>m<br />
për shkuarjen në vendin e tyre,<br />
në Kosovën e dashur. A<strong>të</strong> di<strong>të</strong>,<br />
<strong>të</strong> gjithë nxënësit shqiptarë<br />
ishin <strong>të</strong> entuziazmuar, ishin <strong>të</strong><br />
hareshëm, ishin shend e verë.<br />
Bisedonin, komentonin e<br />
qesheshin pandërprerë si do <strong>të</strong><br />
shkonin në atdhe. Mezi pres <strong>të</strong><br />
nisemi, -u dëgjua edhe një tje<strong>të</strong>r<br />
zë në klasë. Mësuesja e vërejti<br />
dëshirën për <strong>të</strong> biseduar lidhur<br />
me ardhjen e tyre në Kosovë.<br />
- Mirë, nxënës <strong>të</strong> dashur, në<br />
kë<strong>të</strong> orë mësimore <strong>të</strong> flasim<br />
për vajtjen tonë në<br />
vendlindje.Me siguri, kë<strong>të</strong> e<br />
shoh edhe nga fytyrat e nga<br />
buzëqeshjet tuaja, jeni më <strong>të</strong><br />
lumturit këto di<strong>të</strong>.<br />
- Pooooo! - jehoi klasa.<br />
Një nxënës e mori fjalën pa<br />
pritur që arsimtarja <strong>të</strong> thoshte<br />
edhe diçka.<br />
- E, di mësuese, mbrëmë e kam<br />
parë në ëndërr Kosovën e<br />
bukur. Po lozja me fëmijët e<br />
axhës dhe po ndihesha shumë<br />
i hareshëm ….Mësuesja<br />
buzëqeshi leh<strong>të</strong>, sepse e kuptonte<br />
dashurinë e tyre, dhe ia<br />
ktheu: -Sa mirë që <strong>të</strong> nesër-<br />
men do ta bësh ëndrrën realitet,<br />
do ta përjetosh me sy<br />
hapur a<strong>të</strong> bukuri e a<strong>të</strong><br />
dashuri që keni për atdheun,<br />
sepse dëshira për <strong>të</strong> arritur sa<br />
më parë në Kosovë ndikon që<br />
ju <strong>të</strong> shihni ëndrra.<br />
- Mësuese,- foli Fatosi,- dje e<br />
kam pyetur nënën për sa orë<br />
udhëtim mbërrijmë në<br />
Kosovë.U gëzova kur ajo më<br />
tha se shumë shpejt arrijmë,<br />
për dy orë e gjysmë do ta<br />
shohim Kosovën.<br />
- Sot shko në shkollë! -më tha<br />
nëna, dhe, kur <strong>të</strong> kthehesh<br />
nga mësimi, do t’i përgatitim<br />
rrobat e valixhet.Që në mëngjesin<br />
e hershëm do <strong>të</strong> nisemi.<br />
Mëngjes i hershëm, një fllad i<br />
leh<strong>të</strong> ma kishte përshkuar fytyrën.Sapo<br />
zbri<strong>të</strong>m në Aeroportin<br />
e Prishtinës,ajri i dashur<br />
i Kosovës na uroi mirëseardhje<br />
dhe dielli na priti me rrezet e<br />
tij që krijoi ngroh<strong>të</strong>si në shpirtin<br />
tonë. Të gjithë së bashku<br />
me një zë brohori<strong>të</strong>m…<br />
K O S O V A I M E ….<strong>të</strong><br />
tjerët i kthyen kokat nga ne<br />
dhe na u bashkuan në kë<strong>të</strong><br />
përjetim shpir<strong>të</strong>ror. Natyra e<br />
vendlindjes, toka, ato male e<br />
çuka, shkëmbinj<strong>të</strong> e lar<strong>të</strong>,<br />
malet, bukuri<strong>të</strong> e rralla natyrore,<br />
Gryka e Rugovës,<br />
Bjeshkët e Nemuna, Shpella e<br />
Gadimes, kristalet e Trepçës,<br />
shpatet e Gollakut, Rrafshi i<br />
Dukagjinit e i Kosovës, Malet e<br />
Karadakut, Gryka e Kaçanikut,<br />
bora e Brezovicës, Lidhja e<br />
Prizrenit, Epopeja e Prekazit,<br />
Legjenda e Adem Jasharit na<br />
bënë <strong>të</strong> jemi krenarë me kë<strong>të</strong><br />
atdhe që e kemi, na bënë krenarë<br />
me gjithçka…KJO<br />
ËSHTË VENDLINDJA IME.
Përtacia<br />
Mësuesja u kishte dhënë<br />
nxënësve për detyrë<br />
sh<strong>të</strong>pie temën “Përtacia”.<br />
Toni e kishte lënë faqen <strong>të</strong><br />
zbrazët.<br />
-Ç’ësh<strong>të</strong> kjo? – pyeti mësuesja.<br />
-Përtacia, e dashura mësuese.<br />
Treni<br />
-Vizatojeni trenin duke<br />
ecur! – u kishte thënë mësuesja<br />
nxënësve. Beni i<br />
vizatoi ve<strong>të</strong>m binarët.<br />
-Ku ësh<strong>të</strong> treni? – pyeti<br />
mësuesja.<br />
-Qe, sapo kaloi, - qeshi<br />
Beni.<br />
Gjella<br />
-Kamerier, gjella ime ësh<strong>të</strong><br />
e ftoh<strong>të</strong>!<br />
-S’ësh<strong>të</strong> e mundur, unë<br />
sapo e provova.<br />
Si, ju e kërkuat gjellën<br />
time?<br />
-E provova me gisht.<br />
Ora për <strong>të</strong> qeshur<br />
PROBLEM LOGJIK<br />
SA VEZË KANË FËMIJËT?<br />
Dy fëmijë shkuan në treg për<br />
<strong>të</strong> shitur vezë. Njëri kishte<br />
më shumë vezë në shpor<strong>të</strong>n<br />
e tij se tjetri.<br />
Fëmija që kishte më<br />
shumë vezë, i tha<br />
tjetrit: "Ma jep një vezë,<br />
dhe unë do ta kem dyfishin<br />
e vezëve tua!".<br />
"Jo", - tha fëmija tje<strong>të</strong>r.<br />
"Ti ma jep një mua dhe, pastaj,<br />
<strong>të</strong> dy do <strong>të</strong> kemi numër <strong>të</strong><br />
njëj<strong>të</strong> <strong>të</strong> vezëve!".<br />
A<strong>të</strong>herë, nga sa vezë kishin fëmijët në<br />
shportat e tyre?<br />
33
34<br />
SHTETET DHE QYTETET SHQIPTARE<br />
NË ANAGRAME (NDËRRIMORE)<br />
Përpiloi: Basri Berisha<br />
OK, VASO a e di cili shtet, me rreth 100<br />
njohje, ka presidente e jo president.<br />
(KOSOVA)<br />
EJ, ZARFI arrin edhe në kë<strong>të</strong> qytet me<br />
tren ose me automjet.<br />
(FERIZAJ)<br />
DR.A.CENI ësh<strong>të</strong> nga kjo anë, prej nga<br />
pushka e lirisë Jehoi anembanë.<br />
(DRENICA)<br />
VERA ngjall EPSH lirie, kur në Luginë jehojnë<br />
këngë trimërie.<br />
(PRESHEVA)<br />
Ë, fjalët në SHQIP kanë ngjyrë ARI,<br />
Ësh<strong>të</strong> atdheu i çdo shqiptari.<br />
(SHQIPËRIA)<br />
NI’PISHTAR i lirisë në kryeqytetin<br />
e Dardanisë.<br />
(PRISHTINA)<br />
UQ: NILI ësh<strong>të</strong> lumë, por unë shkoj në<br />
bregdet, plazhet dhe kalaja e zbukurojnë<br />
kë<strong>të</strong> qytet.<br />
(ULQINI)<br />
Prof.NEZIRI u vonua në mësim, kur në<br />
Dokufest shikoi një film.<br />
(PRIZRENI)<br />
As GJIN Bua Shpata, as ALI Pashë Tepelena<br />
nuk ishin në pushtet, kur familja<br />
GJINALI jetoi në kë<strong>të</strong> qytet.<br />
(GJILANI)<br />
ARTANI e ARTINA së bashku janë nisur<br />
për ta vizituar kryeqytetin e Shqipërisë.<br />
(TIRANA)<br />
BESA LANI ësh<strong>të</strong> arsimtare aty ku u<br />
themelua Shkolla e parë Normale.<br />
(ELBASAN)<br />
Çfarë VICI më tregoi MOTRA, i larguan<br />
barrikadat nga ura mendova.<br />
(MITROVICA)<br />
VL: erdhi ORA e Shqipërisë, aty ku Ismail<br />
Qemali e ngriti flamurin e pavarësisë.<br />
(VLORA)<br />
OV, TETA vjen nga ai qytet, ku nuk ësh<strong>të</strong><br />
ve<strong>të</strong>m një universitet.<br />
(TETOVA)<br />
A. NINAJ ishte në Çamëri, E vizitoi<br />
qytetin ku Ali Pashai kishte seli.<br />
(JANINA)
Në janar<br />
ikën<br />
kryezo<strong>të</strong>t<br />
Gjergj Kastrioti-Skënderbeu (1405-1468)<br />
Gjergj Kastrioti lindi rreth vitit 1405. Ishte fëmija i parafundit<br />
në familjen e Gjonit e <strong>të</strong> Vojsavës. Kur lindi Gjergji, i ati,<br />
Gjon Kastrioti, ishte sundimtar i një shteti <strong>të</strong> rëndësishëm, që<br />
shtrihej nga rrethinat e Prizrenit e <strong>të</strong> Tetovës në lindje deri në Detin<br />
Adriatik, në perëndim. Qendra administrative e tij duhet <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> qenë<br />
Prizreni. Këtu duhet <strong>të</strong> ke<strong>të</strong> lindur edhe Gjergji.<br />
Dokumentet tregojnë se në vitin 1409 Gjon Kastrioti u detyrua t'ua dorëzonte peng osmanëve<br />
djalin e tij Stanishën, e më pas edhe Gjergjin.<br />
Në kryeqytetin e Perandorisë Osmane, në Edrene, gja<strong>të</strong> një periudhe dhje<strong>të</strong>vjeçare,<br />
Gjergji u edukua në shkollën e ashtuquajtur <strong>të</strong> içogllanëve, ku rëndom futeshin djem<strong>të</strong> e<br />
zo<strong>të</strong>rve <strong>të</strong> nënshtruar. Gjergjit, i cili u shqua gja<strong>të</strong> viteve <strong>të</strong> shkollës, iu vu emri mysliman<br />
Skënder. Ai mori pjesë në fushata <strong>të</strong> ndryshme ushtarake, në Ballkan dhe në Azi <strong>të</strong> Vogël.<br />
Skënderbeu mbajti lidhje <strong>të</strong> ngushta me familjen e tij e me atdheun. Për vite <strong>të</strong> <strong>të</strong>ra, ai<br />
jetoi në atdheun e vet, ku u brumos dhe u formua në mjedisin e luf<strong>të</strong>s së shqiptarëve<br />
kundër pushtuesit <strong>të</strong> huaj osman dhe <strong>të</strong> disfatave <strong>të</strong> para që osmanët pësuan në Shqipëri<br />
gja<strong>të</strong> kryengritjeve <strong>të</strong> viteve 30. Kthesa rrënjësore e Skënderbeut më 28 nëntor <strong>të</strong> vitit<br />
1443, kur erdhi në Shqipëri për ta ngritur lart flamurin e luf<strong>të</strong>s kundër pushtuesve osmanë,<br />
ishte rrjedhojë e përvojës së tij je<strong>të</strong>sore dhe e luf<strong>të</strong>s së shqiptarëve.<br />
Në 25 vje<strong>të</strong>t e pastajmë, ai iu bë mburojë Shqipërisë e Evropës.<br />
Vdiq në Lezhë, më 17 janar 1468.<br />
Ibrahim Rugova (1944 – 2006)<br />
Ibrahim Rugova lindi më 2 dhjetor 1944, në fshatin Cerrcë afër<br />
Burimit. Ve<strong>të</strong>m një muaj e 10 di<strong>të</strong> më vonë, komunis<strong>të</strong>t serbë ia<br />
pushkatuan babanë dhe gjyshin.<br />
Rugova diplomoi në Degën e Albanologjisë në Universitetin e Prishtinës,<br />
ndërsa një vit akademik qëndroi në Paris. Doktora<strong>të</strong>n e le<strong>të</strong>rsisë e<br />
mori në Universitetin e Prishtinës, më 1984. Më 1996 u zgjodh anëtar korrespondent<br />
i Akademisë së Arteve dhe <strong>të</strong> Shkencave <strong>të</strong> Kosovës.<br />
Rreth dy dhje<strong>të</strong>vje<strong>të</strong>sha punoi në Institutin Albanologjik <strong>të</strong> Prishtinës. Qe kryetar i Shoqa<strong>të</strong>s<br />
së Shkrimtarëve <strong>të</strong> Kosovës, e cila u bë bërthamë e lëvizjes shqiptare që po e kundërshtonte<br />
okupimin serb në Kosovë. Më 1989 u zgjodh kryetar i LDK-së.<br />
Pas luf<strong>të</strong>s, më 4 mars 2002, u zgjodh kryetar i Kosovës. Në kë<strong>të</strong> funksion u rizgjodh më<br />
2005.Vdiq në Prishtinë, më 21 janar 2006.<br />
I. Rugova shkroi veprat: “Prekje lirike”, “Kah teoria”, “Strategjia e kuptimit”, “Vepra e<br />
Bogdanit”, “Refuzimi estetik” etj.<br />
Në kujtesën e shqiptarëve dhe <strong>të</strong> bo<strong>të</strong>s mbeti udhëheqës i ur<strong>të</strong> dhe protagonist i paqes.<br />
35