Shkarko - Gjuha Ime
Shkarko - Gjuha Ime Shkarko - Gjuha Ime
- Page 2 and 3: Plaku i Vlorës në kujtesën e bre
- Page 4 and 5: Plaku i Vlorës NË KUJTESËN E BRE
- Page 6 and 7: Ministria e Diasporës, këtë vit,
- Page 8 and 9: Bisedë me ata që s’janë më Gj
- Page 10 and 11: POETË EMBLEMATIKË SHQIPTARË ALI
- Page 12 and 13: ARTE DHE ARTISTË 12 Është kryes
- Page 14 and 15: Ku ishte kryeqyteti i MBRETËRISË
- Page 16 and 17: TREGIMI Takim Arif DEMOLLI I PËRJE
- Page 18 and 19: Nëntori krenar Nëntor krenar Për
- Page 20 and 21: Vizita e nxënësve dhe e mësuesve
- Page 22 and 23: REPORTAZH I thërret ZËRI I ATDHEU
- Page 24 and 25: Kampi veror “TA NJOHIM ATDHEUN”
- Page 26 and 27: Lexues dhe studiues i shquar i gjuh
- Page 28 and 29: LEXOJMË PYESIM Gjeni zanoret dhe b
- Page 30 and 31: Nëse jeni më pak se 11 vjeç dhe
- Page 32: PËRRALLË SHQIPTARE E bija e Hën
- Page 35: Ministri Ibrahim Makolli në mesin
Plaku i Vlorës në kujtesën e brezave<br />
ARDITA KIKA<br />
Kush është Ismail Qemali,<br />
plaku<br />
flokëbardhë që e ngriti<br />
flamurin dhe e shpalli<br />
Pavarësinë e Shqipërisë?<br />
Ismail Qemali lindi më 16<br />
tetor 1844, në Vlorë. Në tekstet<br />
e historisë, si ditëlindja e<br />
tij njihet 24 janari. Ditëlindjen<br />
e tij e ndërruan, ngaqë<br />
përkonte me atë të Enver<br />
Hoxhës.<br />
Ismail Qemali, në të vërtetë,<br />
quhej Ismail bej Vlora. Emri i<br />
tij u ndryshua gjatë regjimit<br />
komunist për shkak të titullit<br />
“Bej”, por, asnjëherë, asnjë<br />
historian dhe asnjë personalitet<br />
nuk e ka shpjeguar këtë<br />
ndryshim.<br />
Ismail Qemali ishte një nga<br />
protagonistët më të rëndësishëm<br />
të familjes së njohur<br />
Vlora, një familje e<br />
28 Nëntori,<br />
Dita e flamurit<br />
Në vitin 1443, Gjergj Kastrioti<br />
Skënderbeu e ngriti flamurin<br />
kombëtar në kalanë e Krujës.<br />
Ndërkaq, 469 vjet më vonë,<br />
më 28 nëntor 1912, Ismail<br />
Qemali e ngriti flamurin në<br />
Vlorë dhe e shpalli pavarësinë<br />
e Shqipërisë. Këto ngjarje të<br />
rëndësishme më 28 Nëntor,<br />
bashkë me ditëlindjen e komandantit<br />
legjendar, Adem<br />
Jashari, festohen sot nga<br />
shqiptarët kudo që jetojnë: në<br />
Shqipëri, Kosovë, Maqedoni,<br />
Mali i Zi, në Kosovën Lindore<br />
dhe në diasporë.<br />
2<br />
pasur dhe me shumë tradita.<br />
Ai ishte djali i Mahmut bej<br />
Vlorës,i cili disa herë u<br />
ndëshkua nga Porta e Lartë,<br />
dhe i Hadije Hanëmit nga<br />
familja e njohur Alizoti e<br />
Gjirokastrës.<br />
Ismail Qemali jetoi 72 vjet, 3<br />
muaj e 8 ditë ose gjithsej<br />
2628 ditë. Ai kishte një shtat<br />
mesatar dhe një peshë po<br />
mesatare.Mbante një veshje të<br />
kohës, me kostum të kohës,<br />
kravatë të kohës, flokë të thinjur<br />
të krehur me kujdes dhe<br />
me një mjekër të bardhë të<br />
krehur. Ngjyra e kostumeve,<br />
në përgjithësi, ishte e zezë dhe<br />
në kokë mbante kapelë.<br />
Jetën e shkoi në Shqipëri,<br />
Greqi, Turqi, Itali, Bullgari,<br />
Siri dhe për pak kohë në<br />
Francë, Angli, Zvicër e Gjermani.<br />
U diplomua në gjimnazin<br />
“Zosimea” në Janinë,<br />
shkollimin e lartë e përfundoi<br />
në Paris për shkenca juridike<br />
dhe ekonomike. Me këtë<br />
edukim, ai ishte një nga më të<br />
arsimuarit në administratën<br />
turke të asaj kohe.<br />
Ismail Qemali njihej edhe si<br />
poliglot, një armë që i shërbeu<br />
në gjithë aktivitetin e tij<br />
politik për çështjen shqiptare.<br />
Ai i njihte shkëlqyeshëm<br />
shqipen, osmanishten,<br />
turqishten, latinishten, italishten,<br />
gjuhën frënge dhe greqishten<br />
e vjetër.<br />
Ismail Qemali e ngriti flamurin<br />
e Pavarësisë në Vlorë, më 28<br />
Nëntor 1912, dhe e shpalli<br />
Shqipërinë shtet të pavarur,<br />
duke u kërkuar fuqive të<br />
mëdha ta njihnin këtë vendim.<br />
Në asnjë rrethanë, ai nuk e<br />
përdori këtë moment sublim<br />
për përfitime dhe për favore.<br />
Madje, në fjalimin e tij ditën e<br />
Shpalljes së Pavarësisë, ai<br />
ishte shprehur se, siç e donte<br />
Zoti që të ishte i pari ta<br />
ngrinte flamurin e pavarësisë,<br />
ashtu të bëhej edhe hero i parë<br />
i shtetit shqiptar.<br />
Ismail Qemali është kryeministri<br />
dhe kryetari i parë në<br />
historinë e shtetit modern<br />
shqiptar. Ai qëndroi në krye të<br />
qeverisë nga data 28 nëntor e<br />
vitit 1912 deri më 22 janar<br />
1914, pra 12 muaj e 56 ditë.<br />
(Vijon në faqe 4)
MINISTRIA E DIASPORËS E<br />
REPUBLIKËS SË KOSOVËS<br />
Revistë për fëmijët<br />
e diasporës<br />
Viti I, nr. 1, 2012<br />
Kryeredaktor<br />
Rushit Ramabaja<br />
Rekaksia:<br />
Ardita Kika<br />
Arif Demolli<br />
Anita Kadriu<br />
Bajram Shatri<br />
Ymer Avdiu<br />
Nebih Bunjaku<br />
Lektura dhe korrektura:<br />
Sabrie Grainca<br />
Realizimi<br />
kompjuterik&disenji<br />
Hekuran Rexhepi<br />
Shtypi dhe ballina<br />
Orienti<br />
Adresa e Redaksisë:<br />
Ministria e Diasporës<br />
(ish-ndërtesa e shtëpisë së<br />
mallrave), sheshi “Nëna<br />
Tereze”, Prishtinë<br />
Tel. 03820017023<br />
e-mail:<br />
revistaura@rks-gov.net<br />
Dorëshkrimet nuk kthehen<br />
Fjala e ministrit<br />
Ju shkruajmë<br />
NGA DHEU I SHQIPTARËVE<br />
Të dashur fëmijë!<br />
Pikërisht në vigjilje të 28 Nëntorit,<br />
pra në 100-vjetorin e mëvetësisë së<br />
Shqipërisë, kësaj Zonje Mëmë, po<br />
vijmë te ju me revistën “URA”,<br />
duke shpresuar se kjo do të bëhet<br />
lidhje e përgjithmonshme mes jush<br />
dhe atdheut. Dhe jo vetëm kaq. Kjo<br />
do të krijojë atë lidhjen e bukur mes<br />
zemrave tuaja dhe dashurisë sonë.<br />
E ju, duke qenë pjesë e komuniteteve<br />
ku jetoni, tërthorazi do të<br />
bëheni ura jonë e dashurimtë ndërmjet<br />
shqiptarëve dhe pjesës tjetër të<br />
botës. Pra, do të krijojmë ura e ura<br />
që shqiptarët dhe njerëzimi nesër të<br />
jenë më të dashur e më të lumtur.<br />
Me faqet e “URËS” synojmë ta<br />
keni atdheun më afër, mu në mes<br />
fanitjeve dhe zemrave tuaja. Po<br />
kështu do t’ju dojë edhe ju dheu i<br />
shqiptarëve, që nga Molla e Kuqe e<br />
deri në Çamëri. Revista jonë, me<br />
temat e llojllojshme nga kultura e<br />
përgjithshme, nga kultura gjuhësore,<br />
nga letërsia shqipe, nga historia,<br />
nga gjeografia e atdheut, nga<br />
etnografia, nga artet shqiptare, nga<br />
mitologjia etj., ka për qëllim t’ju<br />
futë ngadalë e natyrshëm në të<br />
kaluarën dhe të tashmen e etnisë<br />
pellazgo-iliro-dardane, që të mund<br />
ta formësoni qartë kuptimin për<br />
rrënjët tuaja, për historinë e kulturën<br />
e të parëve tuaj dhe të krenoheni<br />
me to. Sot dhe veçan nesër,kur<br />
të rriteni edhe ca, do t’ua shpjegoni<br />
mocanikëve e miqve tuaj nga etnitë<br />
e tjera se e keni prejardhjen pikërisht<br />
nga toka e perëndive të lashta,<br />
ku e pati selinë, madje, edhe kryehyjnia<br />
Zeus. Do t’u flisni, për shembull,<br />
për Lekën e Madh e për Gjergj<br />
Kastriotin që i ruajtën Evropës<br />
qytetësinë, duke mbyllur në sar -<br />
kofagë barbarizmat e shkelësve të<br />
kohëve të tyre; për Konstandinin e<br />
Madh, që i la emrin trashëgim<br />
qytetit të shtatë kështjellave në<br />
Bosfor dhe që i hapi portat Jezusit,<br />
Yllit të Shpëtuar të krishterimit;<br />
për Justinianin që solli që nga Kina<br />
mëndafshin për t’i zbukuruar shtatin<br />
vendlindjes dhe i shkroi ligjin për të<br />
sunduar zemrën e dehur; për Jan<br />
Kukuzelin që ngujoi gjithë shpirtin<br />
e kohëve në këngë, duke e mbëltuar<br />
në sistemin e shkrimit muzikor dhe<br />
për Nënën Tereze,e cila u shndërrua<br />
në brerore të gjithëkohshme të<br />
mëshirës. Do t’u kallëzoni, natyrisht,<br />
edhe për shenjtorët tanë dardanë<br />
e ilirë - Shën Pali, Shën Je ro nimi<br />
e Shën Niketa- dhe për shumë personalitete<br />
të tjera që lanë gjurmë në<br />
harkun e historisë. Nga historia më e<br />
re, patjetër, do të rrëfeni për prijësin<br />
e rezistencës paqësore Ibrahim Rugova<br />
e për komandantin e UÇK-së,<br />
Adem Jashari. Dhe duke rrëfyer, do<br />
ta ndieni dhe do ta kuptoni se jeni<br />
pjesë e lulnajës më të bukur të<br />
qytetësisë së botës.<br />
Qoftë i mbarë takimi juaj me<br />
“URËN” dhe, nëpërmjet saj, me<br />
atdheun e me të dashurit tuaj këtu!<br />
Ibrahim Makolli,<br />
Ministër i Diasporës<br />
3
Plaku i Vlorës<br />
NË KUJTESËN E BREZAVE<br />
ARDITA KIKA<br />
Tri rrëfime për Flamurin<br />
Ismail Qemali e ngriti në Vlorë flamurin<br />
e kuq me dy krerë shqiponjash,<br />
për të cilin rrëfehet në tri<br />
variante. I pari thotë se këtë e qëndisi<br />
Marigona, një nuse e shtëpisë<br />
ku fjeti Ismaili natën e fundit; i dyti<br />
– se atë e solli Spiridon Ilo nga<br />
SHBA dhe varianti i tretë i Eqrem<br />
bej Vlorës, sipas të cilit Spiridon Ilo<br />
ia kishte dhënë Plakut të Vlorës flamurin<br />
që ia kishte falur Aleadro<br />
Kasstriota, burri i një princeshe që<br />
pretendonte të ishte pasardhëse e<br />
Skënderbeut.<br />
Vendimi i parë i Ismail Qemalit,<br />
pas firmosjes së deklaratës së<br />
Pavarësisë dhe marrjes së detyrës si<br />
kryeministër, është dërgimi i lajmit<br />
në të gjitha qarqet e vendit dhe<br />
dërgimi i telegrameve në shtetet e<br />
mëdha për njohjen e pavarësisë.<br />
Kopja e dokumentit të Shpalljes së<br />
Pavarësisë, e publikuar në vitin<br />
2007, mendohet se i përket Lef<br />
Nosit, i cili në qeverinë e parë<br />
shqiptare ishte ministër i Postë-<br />
Telegrafës. Teksti shqip i Deklaratës<br />
së Pavarësisë përbëhet vetëm prej<br />
katër rreshtash dhe aty thuhet:<br />
“Shqipëria të jetë më vete, e lirë<br />
dhe e mosvarme”. Më pas, vijojnë<br />
dy rreshta në turqishten e vjetër.<br />
Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë<br />
nuk u njoh që më 28 Nëntor të vitit<br />
1912 nga Evropa. Pavarësia e<br />
Shqipërisë nga shtetet evropiane u<br />
njoh vetëm në vitin 1913, gjithashtu<br />
këtë vit u njoh edhe Ismail Qemali<br />
si kryeministër i Shqipërisë.<br />
Udha e lavdishme e Plakut<br />
Ismail Qemali e pati nisur karrierën<br />
e vet politike si përkthyes në Ministrinë<br />
e Jashtme të Turqisë Osmane<br />
në vitin 1860. Detyra e dytë në administratë<br />
e Ismail Qemalit qe ajo e<br />
4<br />
drejtorit në Sekretariatin e Zyrës<br />
Juridike në Sofje të Bullgarisë<br />
(1868). Më pas,e mori detyrën e<br />
nënprefektit të rajonit të Rusçuk-ut,<br />
një detyrë që e mbajti pesë vjet. Në<br />
vitin 1873, ai dha dorëheqje. Në<br />
vitin 1876 u emërua sekretar i<br />
përgjithshëm i Ministrisë së<br />
Jashtme të Turqisë, që e ndihmoi<br />
shumë të njihte diplomacinë turke<br />
nga brenda, por edhe atë të huaj.<br />
Shërbimi i sigurisë së administratës<br />
turke zbuloi që Ismail Qemali<br />
kishte hartuar një dokument për<br />
projektin e një Shqipërie të pavarur.<br />
Ky ishte edhe një nga shkaqet më të<br />
mëdha të përndjekjes që u ndërmor<br />
ndaj tij. Kështu, më 1877 e dënuan<br />
me internim shtatëvjeçar në Kytahja<br />
të Anadollit. Më pas u<br />
emërua vali në Siri. Qe edhe<br />
këshilltar personal i sulltan Avdylhamitit.<br />
Më 1908, me ndihmën e<br />
shqiptarëve të veriut të Maqedonisë,<br />
Ismail Qemali u zgjodh deputet<br />
i rrethit të Beratit, por,në të<br />
vërtetë, ishte përfaqësues i gjithë<br />
Shqipërisë. Ai luajti rol të rëndësishëm<br />
në Parlamentin e Turqisë<br />
moderne.<br />
Dy varret e Ismail Qemalit<br />
Ismail Qemali vdiq në rrethana<br />
misterioze, më 24 janar të vitit<br />
1919, në Peruxha të Italisë, pak<br />
çaste para se të mbante një konferencë<br />
për shtyp. Deri sot nuk ka një<br />
variant të besueshëm të vdekjes së<br />
tij. Dyshohet se ishte helmuar nga<br />
qarqet antishqiptare greke e italiane.<br />
Kufoma e Ismail Qemalit qe<br />
mbajtur në Peruxha dy javë, gjoja<br />
për t’u balsamosur. Por, kjo i shtoi<br />
edhe më shumë dyshimet për<br />
helmim, pasi ia nxorën organet e<br />
brendshme, për të zhdukur çdo<br />
shenjë për autopsinë.<br />
Ismail Qemali është varrosur dy<br />
herë: herën e parë në shkurt të vitit<br />
1919 në Kaninë, në vendin e lindjes<br />
dhe të paraardhësve të tij. Nga Peruxha,<br />
trupi i pajetë i Ismail Qemalit,<br />
i balsamosur, i shoqëruar<br />
nga djemtë e tij, u nis drejt Brindisit.<br />
Aty u vendos mbi luftanijen<br />
italiane "Alpino" dhe arriti në Vlorë<br />
në mbrëmjen e 10 shkurtit 1919.<br />
Ceremonia e varrimit u krye dy<br />
ditë më pas, të mërkurën e 12<br />
shkurtit 1919. Aty qe grumbulluar<br />
gjithë popullsia e Vlorës, si edhe<br />
reparte ushtarake italiane me<br />
bandën e tyre muzikore. Kortezhit<br />
i prinin 12 kurora lulesh, të dërguara<br />
nga populli i Vlorës, organet<br />
e qarkut e të krahinës së Vlorës,<br />
shkollat fillore të qytetit, qyteti i<br />
Fierit, shoqëria "Djelmoshat e<br />
Vlorës”. Më tutje, një grup<br />
ushtarësh të regjimentit të 86-të, si<br />
dhe një repart italian mitraljerësh.<br />
Pas tyre vinte karroca që mbante<br />
arkivolin e mbështjellë me flamurin<br />
kombëtar. Karrocën e tërhiqnin<br />
gjashtë kuaj të murrmë. Anës karrocës<br />
ecnin dy rreshta ushtarësh.<br />
Më pas vinin hoxhallarët. Pas tyre<br />
tre djemtë e Ismail Qemalit. Pastaj<br />
vinte gjenerali Settimio Piacentini,<br />
kundëradmirali Lubetti, autoritetet<br />
ushtarake e civile të krahinës,<br />
parësia e qytetit dhe e qarkut, qytetarët,<br />
nxënësit e shkollave fillore të<br />
qytetit dhe një tufë ushtarësh<br />
kalorësie.<br />
Varrimi i dytë është bërë më 28<br />
nëntor 1932 në Vlorë, me urdhër të<br />
posaçëm të mbretit Ahmet Zogu, në<br />
20-vjetorin e Pavarësisë.
Vlora është qytet i lashtë<br />
dhe një nga portet kryesore<br />
të Shqipërisë. Sot<br />
është porti më i madh, pas Durrësit.<br />
Ndodhet në jugperëndim<br />
të vendit, buzë Adriatikut, në<br />
gjirin me të<br />
njëjtin emër.<br />
Ka 128 kilometra<br />
katrorë<br />
dhe 124. 000<br />
banorë.<br />
Në lashtësi njihej<br />
me emrin<br />
Aulona. Në<br />
shekullin IV<br />
para Kr. rrethohej me mure guri<br />
të latuar. Duke qenë një nyjë e<br />
rrugëve detare e tokësore, e<br />
njohur për verën, ullinjtë e<br />
kripën, u bë porti kryesor i<br />
Ilirisë pas rënies së Apolonisë e<br />
QYTETE DHE KRAHINA TË ATDHEUT<br />
VLORA, kryeqyteti i parë i Shqipërisë së pavarur<br />
Orikumit. Në mesjetë, fatet e<br />
qytetit lidhen me kështjellën e<br />
Kaninës. Më 1081 u pushtua<br />
nga normanët, më 1205 nga<br />
Venediku, pastaj kaloi nën<br />
sundimin e Hofenshtafëve gjermanë<br />
dhe më<br />
1272 u përfshi<br />
në Mbretërinë<br />
e Arbërisë.<br />
Vlora u bë një<br />
qendër e<br />
lulëzuar<br />
tregtare e zejtare,<br />
si<br />
despotat më<br />
vete. Në shekullin XIV kaloi nën<br />
sundimin e Balshajve. Ishte e<br />
dëgjuar për punimin e hekurit,<br />
të shpatës, të mëndafshit, për<br />
nxjerrjen e kripës etj. Osmanët<br />
e pushtuan më 1417. Ishte i<br />
DRENICA, krahinë e rezistencës<br />
Drenica dikur ishte në<br />
pjesën qendrore të<br />
Dardanisë ilire, ndërsa<br />
sot ndodhet në qendër të<br />
Kosovës. Banorët e saj kanë<br />
qenë dardanët, fisi më i<br />
madh ilir. Drenica është<br />
krahinë tipike rurale. Shtrihet<br />
në 700 km katrorë. Përshkohet<br />
nga shumë lugina,<br />
toka pjellore, ujëra dhe pasuri<br />
nëntokësore. Popullsia e<br />
saj pothuajse është e tëra<br />
shqiptare dhe jeton në 105<br />
vendbanime. Skenderaj dhe<br />
Drenasi janë komuna me<br />
rreth 140.000 banorë. Pjesa<br />
veriore e Drenicës, e cila ka<br />
qendër administrative Skënderajn,<br />
i ka 65000 banorë<br />
që jetojnë në 50 fshatra.<br />
Në Drenicë kanë ndodhur<br />
ngjarje të mëdha dhe nga aty<br />
kanë dalë figura të rëndësishme.<br />
Në Betejën e Darda -<br />
nisë (1389) Milesh Kopili,<br />
arbër nga Kopiliqi i<br />
Drenicës, e vrau sulltanin<br />
osman Murati I. Në këtë<br />
krahinë shqiptare, më 26<br />
mars 1903<br />
u mbajt<br />
Kuvendi i<br />
Marinës, i<br />
udhëhequr<br />
nga Ahmet<br />
Delia e<br />
Hasan<br />
Prishtina.<br />
Këtu e<br />
patën fillesën luftërat për<br />
çlirimin e Mitrovicës,<br />
Vushtrrisë, Ferizajt,<br />
Prishtinës e Shkupit.<br />
Po nga këtu nisi kryengritja<br />
kundër terrorit serb (1912),<br />
pari port në Adriatik i pushtuar<br />
prej tyre.<br />
Në historinë e re, Vlora ka mbetur<br />
më së shumti në kujtesën e<br />
brezave si kryeqyteti i parë i<br />
Shqipërisë së pavarur që nga 28<br />
Nëntori 1912. Këtu, Kuvendi<br />
Kombëtar e shpalli pavarësinë<br />
dhe e formoi qeverinë me Ismail<br />
Qemalin në krye. Por, në dhjetor<br />
të vitit 1914 u pushtua nga italianët.<br />
Më 1920 u krijua<br />
komiteti “Mbrojtja Kombëtare”,<br />
që i organizoi forcat që<br />
morën pjesë në Luftën e Vlorës,<br />
të cilat i mposhtën pushtuesit<br />
italianë duke i detyruar të<br />
tërhiqen, më 2 shtator 1920.<br />
Për herë të dytë u pushtua<br />
përsëri nga italianët në Luftën e<br />
Dytë Botërore dhe u çlirua përfundimisht<br />
më 15 tetor 1944.<br />
e udhëhequr nga Azem dhe<br />
Shote Galica, pastaj ajo e<br />
vitit 1945 nga Shaban<br />
Polluzha, tevona rezistenca<br />
e Tahir Mehës më 13 mars<br />
1981 etj.<br />
Nga fshatrat e Drenicës,<br />
ndër më të<br />
rëndësishmit<br />
është Prekazi<br />
me rreth<br />
3900 banorë.<br />
Ngjarjet dhe<br />
betejat më të<br />
rëndësishme<br />
për çlirim nga<br />
osmanët dhe<br />
nga serbët janë të lidhura me<br />
Prekazin. Përveç të tjerash,<br />
në Prekaz, më 28 nëntor<br />
1955 lindi komandanti<br />
legjendar dhe udhëheqësi i<br />
UÇK-së, Adem Jashari.<br />
5
Ministria e Diasporës, këtë<br />
vit, ka zhvilluar dhe po<br />
përgatit një varg aktivitetesh<br />
për organizimin,<br />
lehtësimin dhe thellimin e mësimit<br />
plotësues në diasporë dhe në mërgatë.<br />
Portali “<strong>Gjuha</strong> ime…”<br />
Është hapur në bashkëpunim me<br />
MASHT-in, në shkurt të vitit<br />
2012. Ky portal u ofron nxënësve<br />
dhe mësuesve informacione të<br />
ndryshme nga gjuha, letërsia, kultura,<br />
gjeografia, historia e atdheut,<br />
informacione ditore dhe libra<br />
të ndryshëm shkollorë e të tjerë.<br />
Libra dhe lektyra shkollore<br />
Ministria e Diasporës, gjatë vitit<br />
2012, ka shpërndarë rreth 40<br />
mijë libra shkollorë, lektyra shkollore<br />
dhe libra të ndryshëm për<br />
nxënësit dhe mësuesit, për bibliotekat<br />
shkollore, ku mbahet<br />
mësimi plotësues në diasporë, si<br />
dhe libra për bibliotekat publike<br />
në qytete të ndryshme të vendeve<br />
të Evropës, SHBA dhe në Kanada.<br />
6<br />
Libra janë dërguar në Kroaci,<br />
Slloveni, Itali, Austri, Zvicër,<br />
Francë, Belgjikë, Gjermani,<br />
Suedi, Finlandë, Danimarkë,<br />
SHBA dhe në Kanada.<br />
Konsulta e Shtutgartit<br />
Më 10 e 11 mars, në Etringen<br />
(afër Shtutgartit në Gjermani), u<br />
mbajt me sukses Konsulta për arsimin,<br />
me temën “Gjendja aktuale<br />
e mësimit plotësues në diasporë<br />
dhe hapat konkretë për institucionalizimin<br />
e tij”. Konsulta i<br />
hartoi 10 tezat kryesore për Konferencën<br />
Kombëtare për Institucionalizimin<br />
e mësimit plotësues<br />
në diasporë, që mbahet në Prishtinë<br />
(për këtë Konsultë janë mbajtur<br />
procesverbalet, është hartuar<br />
dokumenti kryesor me 10 tezat<br />
për mësimin plotësues). Në këtë<br />
konsultë morën pjesë ministri i<br />
MeD-së, Ibrahim Makolli, ministri<br />
i MASHT-it, Ramë Buja, udhëheqësit<br />
e UP-së, përfaqësuesit<br />
diplomatikë, si dhe mësues nga<br />
shumica e vendeve evropiane ku<br />
zhvillohet mësimi plotësues.<br />
Ekskursione dhe vizita<br />
Ministria e Diasporës ka organizuar<br />
dhe ka ndihmuar realizimin<br />
e vizitave dhe të ekskursioneve në<br />
Kosovë. Në prill ka ndihmuar organizimin<br />
dhe realizimin e ekskursionit<br />
të 100 nxënësve nga<br />
Suedia në Kosovë dhe në Shqipëri,<br />
në kuadër të 100-vjetorit të<br />
pavarësisë së Shqipërisë. Po në<br />
prill, Ministria e Diasporës ka organizuar<br />
dhe ka realizuar një ekskursion<br />
njëjavor për nxënës dhe<br />
mësues shqiptarë nga Turqia në<br />
Kosovë. Gjithashtu, në gusht MeD<br />
ka ndihmuar realizimin e një vizite<br />
të nxënësve shqiptarë nga qyteti i<br />
Frajburgut të Gjermanisë në<br />
Kosovë, e organizuar nga shoqata<br />
“Skënderbeu” e këtij qyteti.<br />
Kuizi i diturisë<br />
Në kuadër të manifestimit<br />
tradicional “Ditët e Diasporës<br />
në Kosovë”, më 28 korrik<br />
është mbajtur kuizi i diturisë<br />
për nxënës nga mërgata, i organizuar<br />
nga MeD. Ky kuiz
është mbajtur në studion e<br />
RTK-së dhe është regjistruar e<br />
është transmetuar. Në këtë ngjarje<br />
morën pjesë nxënësit finalistë<br />
nga Gjermania, Zvicra<br />
dhe Belgjika. Ekipi garues nga<br />
Anglia ishte i pranishëm në<br />
kuiz, por nuk garoi. Nxënësit<br />
garues treguan nivel të lartë të<br />
dijes.<br />
Kampi (shkolla) veror<br />
Organizim tjetër i rëndësishëm që<br />
u zhvillua në kuadër të manifestimit<br />
“Ditët e diasporës” në<br />
Kosovë ishte mbajtja e shkollës<br />
(kampit) verore për nxënës nga diaspora.<br />
Ky kamp u organizua në<br />
kampin turistik “Rugova” në<br />
Malaj të Rugovës, nga 6-14 gusht.<br />
Morën pjesë 50 nxënës nga vende<br />
të ndryshme - Gjermania, Austria,<br />
Franca, Zvicra, Italia, Suedia, Anglia,<br />
Greqia dhe nga Turqia. Ata u<br />
shoqëruan edhe nga një grup i<br />
nxënësve të shkollave fillore të komunës<br />
së Pejës. Me nxënës punuan<br />
mësues nga Kosova, Shqipëria dhe<br />
nga diaspora. Pos mësimit, aktiviteteve<br />
sportive dhe kulturore që<br />
u organizuan në kamp, nxënësit<br />
vizituan edhe shumë vende dhe institucione<br />
të ndryshme, si Bibliotekën<br />
Kombëtare dhe<br />
Universitare në Prishtinë,<br />
Prekazin, masivin e bjeshkëve të<br />
Rugovës, qytetin e Pejës dhe atë të<br />
Burimit, burimin e Drinit të<br />
Bardhë në Radac të Pejës, Kullat e<br />
Gllogjanit, Çarshinë e Gjakovës,<br />
Prizrenin, masivin e maleve të<br />
Sharrit, Shpellën e Gadimes etj.<br />
Nxënësit i vizitoi ministri Ibrahim<br />
Makolli, pastaj u pritën nga drejtori<br />
i Arsimit i komunës së Pejës, si<br />
dhe e vizituan kazermën e FSK-së<br />
në Burim. Këtë shkollë verore e<br />
ndihmoi FSK-ja, duke e siguruar<br />
shërbimin mjekësor gjatë gjithë<br />
kohës, si dhe nga IMD - Instituti<br />
për Menaxhim dhe Zhvillim në<br />
kuadër të projektit të zyrës zvicerane.<br />
Ministria e Diasporës i ka bërë të<br />
gjitha përgatitjet për organizimin<br />
e një kampi dimëror me nxënës nga<br />
diaspora, i cili, në bashkëpunim me<br />
DA-në e komunës së Prishtinës,<br />
synohet të realizohet në qendrën<br />
turistike të fëmijëve në Brezovicë.<br />
Binjakëzimi i shkollave<br />
MeD, sipas planit të veprimit dhe<br />
me qëllim të bashkëpunimit sa më<br />
të mirë ndërmjet nxënësve nga diaspora<br />
dhe nxënësve e shkollave<br />
në vendlindje dhe për integrimin<br />
sa më të lehtë të nxënësve në<br />
vendet ku jetojnë e shkëmbimit të<br />
kulturave, planifikon edhe binjakëzimin<br />
e shkollave nga Kosova<br />
me shkolla të vendeve të ndryshme<br />
ku zhvillohet mësimi plotësues. Në<br />
këtë kuadër, në nëntor do të bëhet<br />
binjakëzimi ndërmjet shkollës fillore<br />
“Tefik Çanga” të Ferizajt dhe<br />
një shkolle të mesme të këtij qyteti<br />
me një shkollë fillore dhe një<br />
shkollë të mesme nga qyteti<br />
Alvesta i Suedisë. Planifikohet që<br />
në të ardhmen të shtohet binjakëzimi<br />
i shkollave të Kosovës me<br />
shkolla të vendeve të ndryshme.<br />
Konferenca kombëtare<br />
për institucionalizimin e<br />
mësimit plotësues<br />
Ministria e Diasporës do ta organizojë<br />
konferencën kombëtare<br />
“Institucionalizimi i arsimit në diasporë”.<br />
Në këtë konferencë, që do<br />
të mbahet në Prishtinë, do të marrin<br />
pjesë udhëheqësit dhe ekspertët<br />
e MASHT-it të Kosovës, MASH-it<br />
të Shqipërisë, përfaqësuesi i arsimit<br />
i Republikës së Maqedonisë,<br />
të Malit të Zi dhe të Luginës së<br />
Preshevës, përfaqësuesit e Ministrisë<br />
së Jashtme të Kosovës dhe<br />
ata të Shqipërisë, përfaqësuesit e<br />
Universitetit të Tiranës, të Prishtinës<br />
dhe të Tetovës, ambasadorët e<br />
vendeve të ndryshme në Prishtinë,<br />
mësues dhe aktivistë të shoqatave<br />
të ndryshme që ndihmojnë shkollën<br />
shqipe nga të gjitha vendet e<br />
botës.<br />
7
Bisedë me ata që s’janë më<br />
Gjashtë herë më dënuan me vdekje<br />
Ky atdhetar e demokrat<br />
yni kulmor lindi në<br />
Vushtrri. Studimet e<br />
larta për shkencat politike-juridike<br />
i kreu në Stamboll. U<br />
zgjodh tri herë deputet në parlamentin<br />
osman, të cilin gjithmonë<br />
e përdori si tribunë për<br />
mbrojtjen e të drejtave kombëtare<br />
shqiptare. Në fillim të<br />
vitit 1912, bashkë me Ismail<br />
Qemalin, e organizoi kryengritjen<br />
e përgjithshme për çlirimin<br />
e tokave shqiptare nga zgjedha<br />
turke.<br />
“URA”: Po pas viti 1912,<br />
kur sërish gjysmën e tokave<br />
tona i pushtuan serbët e<br />
malazeztë?<br />
HASAN PRISHTINA: Vazhdova<br />
të luftoja me të gjitha forcat<br />
që gjymtyrët e shkëputura<br />
të atdheut t’i bashkoheshin<br />
shtetit shqiptar. Kështu, më<br />
1918, si kryetar i delegacionit<br />
të komitetit “Mbrojtja kombëtare<br />
e Kosovës”, mora pjesë<br />
në Konferencën e Paqes në<br />
Paris, ku u mundova ta bindja<br />
Evropën hipokrite se kufiri i<br />
dheut të shqiptarëve shtrihet<br />
deri atje ku ujit i thonë ujë e<br />
bukës bukë, siç pati thënë Isa<br />
Boletini.<br />
“URA”: E më vonë?<br />
HASAN PRISHTINA: Më<br />
1921 e kryesova njërën ndër<br />
qeveritë demokratike në<br />
8<br />
Hasan Prishtina (1873-1933)<br />
Shqipëri, mora pjesë aktive në<br />
përgatitjen e Revolucionit të<br />
Qershorit (1924) dhe sërish, në<br />
shtator të po këtij viti, shkova<br />
në Lidhjen e Kombeve në<br />
Gjenevë, ku protestova kundër<br />
barbarizmave serbe në Kosovë.<br />
“URA”: Po pas dështimit të<br />
Revolucionit të Qershorit?<br />
HASAN PRISHTINA: U detyrova<br />
të largohesha nga atdheu.<br />
Por, edhe gjatë tetë vjetëve të<br />
mia në mërgim (1925-1933),<br />
luftova po me atë zjarr për<br />
demokratizimin e Shqipërisë<br />
dhe për çlirimin e Kosovës.<br />
“URA”: E ç’zezona të tjera<br />
keni përjetuar në jetë?<br />
HASAN PRISHTINA: Katër<br />
herë armiqtë organizuan atentat<br />
kundër meje. Gjashtë herë<br />
më dënuan me vdekje. Dy herë<br />
më burgosën serbët e bullgarët.<br />
“URA”: Thatë “Gjashtë herë<br />
i dënuar me vdekje”, po nga<br />
kush?<br />
HASAN PRISHTINA: Kush?<br />
Xhonturqit, pastaj feudali e<br />
vegla e Serbisë Esat Pashë Toptani,<br />
më vonë qarqet shoviniste<br />
serbe dhe tri herët e fundit<br />
mbreti Zog. Më në fund, po ky,<br />
tok me qeverinë jugosllave, organizoi<br />
atentat kundër meje<br />
dhe kështu më vranë në Selanik,<br />
më 14 gusht 1933.<br />
SHQIPE HASANI<br />
MËVETËSIA DARDANE<br />
E pashë qiellin e Kosovës<br />
Me shumë ngjyra të përziera,<br />
Ishte festë e Pavarësisë<br />
Pritur shekujve të robërisë.<br />
Qyteti me shumë flamuj,<br />
Fëmijët këngës ia thonë,<br />
Mbretëron gjithkah liria,<br />
Të rritemi gazmorë.<br />
Shumë u flijuan<br />
Për këtë ditë të madhe,<br />
Gjithmonë qoftë e bekuar,<br />
Mëvetësia dardane!
Drita<br />
e historisë<br />
Kur u hap shkolla e parë shqipe<br />
Deri vonë thuhej se shkolla e parë shqipe u hap<br />
në Korçë, më 1887. Mirëpo, kritiku dhe historiani<br />
i letërsisë, dr. Ibrahim Rugova, thoshte se<br />
shkolla e parë shqipe në të vërtetë u hap në Kosovë, pikërisht<br />
në qytezën e Janjevës, para 342 vjetësh. Mësuesi i parë<br />
ishte Lukë Bogdani.<br />
Perandori që i dha emrin një kryeqyteti<br />
Perandori romak me prejardhje dardane,<br />
Kostandini, i mbiquajtur “i<br />
Madh”, ishte djali i parë i Kostandin<br />
Klorit. Ai lindi në Naissus (Nish) të Moesisë,<br />
në Ilirikun Lindor. Luftoi përkrah të atit, i<br />
cili u vra në betejën fatale të Jorkut. Kostandini<br />
u bë Cezar (306) dhe pastaj August<br />
(308). Gjatë marshimit për në betejën<br />
vendimtare të urës së Milvianit në Romë, ai<br />
pa vizionin e kryqit të shndritshëm në qiell<br />
dhe fjalët “Me këtë do të sundosh”. Ai vit<br />
(312) shënon përqafimin e krishterimit nga<br />
ana e tij. Duke mposhtur me luftë perandorin<br />
e mbetur, Licinin, ai vuri nën kontroll<br />
Ilirikun, Maqedonin dhe Akeian (314). Në<br />
vitin 324 ishte i vetmi perandor i Romës. Që<br />
në fillim të karrierës së tij, ai nxori urdhëresën<br />
e famshme për ndalimin e përndjekjes<br />
të të krishterëve (311) dhe, dy vjet më<br />
pas (313), urdhëresën tjetër për përkrahje të<br />
krishterimit. Në vitin 325, ai e thirri<br />
Këshillin e Krishterë të Nikesë, ku morën<br />
pjesë 318 peshkopë. Largimi përgjithmonë i<br />
Kostandinit nga Roma, më 326, ishte<br />
ndoshta simbol i shkëputjes së tij nga e kaluara<br />
pagane e Romës. Ai e shpërnguli selinë e<br />
tij nga Roma në Bizant, të cilit ia dha emrin<br />
e vet Kostandinopojë dhe e përkushtoi në<br />
vitin 330. Gjatë organizimit të ri të perandorisë,<br />
Iliriku përbënte një nga provincat e<br />
mëdha. Ajo ndahej në dy pjesë: Iliriku<br />
Perëndimor (Illyricum Occidentale), që përmblidhte<br />
vetë Ilirikun, Panoninë e Norikun,<br />
dhe Iliriku Lindor (Illyricum Orientale), ku<br />
përfshiheshin Dakia, Moesia, Maqedonia dhe<br />
Traka. Kostandini u pagëzua nga historiani<br />
kishtar Eusebi pak kohë para vdekjes, më<br />
337. Fronin e trashëguan tre bijtë e tij të<br />
paaftë: Kostandini, Kostandi e Kostani. Ky i<br />
fundit trashëgoi Ilirikun, Italinë dhe Afrikën.<br />
Kush e shkroi vjershën e parë për fëmijë<br />
Vjersha e parë shqipe për fëmijë mendohet<br />
të jetë “Ylli i vogël lart në qiell” e<br />
Konstandin Kristoforidhit. Para saj, në<br />
vitin 1592, Lekë Matrënga e shkroi vjershën<br />
“Kënga e përshpirtshme” dhe Naum Veqilharxhi<br />
vjershën “Alfabetarja e gjuhës shqipe”.<br />
Këto dy vjersha, ndonëse për të rritur, lehtë<br />
kuptohen edhe nga fëmijët.<br />
9
POETË EMBLEMATIKË SHQIPTARË<br />
ALI HURUGLICA<br />
Gishtërinjtë e vegjël<br />
Dy gishtërinj të vegjël, të vegjël!<br />
Gishtërinj të bardhë<br />
E gëzojnë<br />
Dhe<br />
E madhërojnë plakun,<br />
Se ia kallin çakmakun<br />
E me çakmak<br />
Llullën.<br />
E për dy gishtërinjtë e vegjël<br />
E për dy gishtërinjtë e bardhë,<br />
Sikur një dardhë,<br />
Plaku<br />
E jep edhe kullën<br />
Edhe tufën me ogiç<br />
Edhe s’i dhimbsen hiç.<br />
Këta gishtërinj të vegjël,<br />
Këta gishtërinj të bardhë,<br />
Mbjellin dardhë,<br />
Edhe pikturojnë ylbere.<br />
Rifat Kukaj<br />
Kashta e Kumbarës<br />
10<br />
Astronautët<br />
janë kalorës të gjithësisë,<br />
shalojnë raketa<br />
të shpejta si shigjeta<br />
nëpër mot të mirë<br />
dhe mes për mes stuhisë.<br />
Nga bishti i raketës<br />
ndriçojnë flakët.<br />
Po këtyre kalorësve<br />
u prin e mbara<br />
dhe i prijnë së mbarës:<br />
kurrë nuk e djegin<br />
Kashtën e Kumbarës.<br />
Adelina Mamaqi<br />
Fëmijëve të Kosovës<br />
Unë jam një teze, lindur në Tiranë,<br />
Që për fëmijët shkruaj poezi.<br />
Ju dua fort edhe ju ndjej aq pranë,<br />
Si të ishit mbesat e nipërit e mi.<br />
Si lulet fushave, që i çel pranvera,<br />
Nga shpirti më lulëzojnë vargjet. Kështu<br />
Po ju dërgoj këtë tufë me vjersha.<br />
Do të jem e lumtur po t’i pëlqeni ju.<br />
ISMAIL KADARE<br />
Nuset dhe dasmat<br />
Të veshura me mjegull<br />
Me copëra yjesh<br />
Nuset e krahinave të Shqipërisë.<br />
Aq të bukura dasmat<br />
N’atë dekor të zi,<br />
Sa që dhëndër do ndjeheshe<br />
Njëfarësoj gjithsesi.<br />
Si në polemin e luleve,<br />
Që spërkat gjithçka,<br />
Diçka nga yllësi e nuseve<br />
Mbi supe na ra.<br />
Ti trim që rri në shkallë,<br />
Pse rri i menduar,<br />
Nëneja që të ka djalë<br />
S’të lë pa martuar.
Të njëmbëdhjetë rrëfimet e<br />
vëllimit "TREGIME TË<br />
MOÇME SHQIPTARE"<br />
të Mitrush Kutelit (1907-<br />
1967, emri i vërtetë i të cilit<br />
ishte Dhimitër Pasko), siç e<br />
thotë edhe vetë titulli, janë<br />
rikallëzime të motiveve tona<br />
popullore - të baladave, të<br />
eposit të kreshnikëve dhe të<br />
kohës së luftërave të gjata<br />
shqiptaro-osmane.<br />
Këto tregime, të veshura me<br />
bukuritë artistike të njërit nga<br />
mjeshtrit e mëdhenj shqiptarë<br />
të rrëfimit MitrushKuteli, monumentalizojnë<br />
universe e drama<br />
të papërsëritshme të tri kohëve<br />
të etnisë - të kohës kur arbërit<br />
sfidoheshin nga fuqi të padukshme<br />
e nga bajlozë dhe shkelës<br />
gjithfarësh që vinin nga toka e<br />
deti ("Rozafati", "Besa e Kostandinit",<br />
"Gjergj Elez Alia" e<br />
"Ymer Agë Ulqini"), të kohës së<br />
kreshnikëve, pra të shekujve<br />
pas zbritjes së fiseve endacake<br />
sllave në tokat e Ilirisë ("Muji<br />
dhe zanat", "Muji dhe Behuri",<br />
"Ajkuna qan Omerin" e "Omeri i<br />
Ri") dhe të kohës së treqind<br />
kryengritjeve shqiptare kundër<br />
osmanëve ("Shega e Vllastari",<br />
"Turku rrëmbeu një arbëre" dhe<br />
"Skënderbeu e Ballabani").<br />
Në tregimin "ROZAFATI", njëri<br />
nga motivet më të dhimbshme<br />
të kohëve që humbin në<br />
moçminë mitike, që të qëndrojë<br />
në këmbë kështjella që po e<br />
ngrinin të tre vëllezërit mbi<br />
Bunë, do të duhej që në muret e<br />
saj të murosej e gjallë nusja e<br />
vëllait të vogël, gjiri i së cilës<br />
LIBRA PËR JU<br />
Tri kohët<br />
e Arbrit<br />
(Mitrush Kuteli: "TREGIME<br />
TË MOÇME SHQIPTARE")<br />
RUSHIT RAMABAJA<br />
vazhdon të pikojë qumësht edhe<br />
mijëra vjet më pas (simbol i<br />
dashurisë së pavdekshme të<br />
nënës për fëmijën që e kishte<br />
lënë për gjiri).<br />
Në tjetrin kallëzim "BESA E<br />
KONSTANDINIT", i ndërtuar<br />
mbi dy baladat arbëreshe (të<br />
Doruntinës që hasej në Sicili<br />
dhe të Garentinës që njihej në<br />
Kalabri), krahas luftës së vazhdueshme<br />
të arbërve kundër<br />
shkelësve të huaj dhe vdekjes së<br />
dymbëdhjetë djemve të Zonjës<br />
Mëmë, ngrihet si një obelisk i<br />
paplakur ligji i pakthyeshëm i<br />
besës, i mbrujtur thellë në<br />
ndërgjegjen e etnisë: Konstandini,<br />
djali më i vogël, për ta<br />
mbajtur fjalën që i kishte dhënë<br />
nënës, ngrihet nga varri për ta<br />
sjellë Doruntinën, të motrën,<br />
nga larg, ku qe e martuar.<br />
Në "GJERGJ ELEZ ALIA",<br />
ndërkaq, pa dyshim balada jonë<br />
më monumentale e të gjitha kohëve,<br />
përkatësisht në rikallëzimin<br />
po me këtë titull të<br />
Mitrush Kutelit fuqizohet<br />
mjeshtërisht metafora e qëndresës<br />
me ngritjen e heroit nga<br />
shtrati i vdekjes për t'i dalë zot<br />
atdheut.<br />
Ndërkaq, motivi i besës sërish<br />
mbruhet e metaforizohet si<br />
veçanti e etnisë në tregimin<br />
tjetër "YMER AGË ULQINI":<br />
Ymer Agën, të cilit që të nesërmen<br />
e martesës iu desh të<br />
rendte në luftë në mbrojtje të<br />
atdheut dhe që më pas bie rob i<br />
mbretit të Spanjës, vetëm me<br />
besën e dhënë mundi ta shpëtonte<br />
gruan që e kishte pritur<br />
nëntë vjet dhe veten nga burgjet<br />
e mëtejshme të të zezës Spanjë.<br />
Tregimet me motive nga eposi i<br />
kreshnikëve, në dramat e të<br />
cilave marrin pjesë aktivisht<br />
edhe zanat (si jehonë e largët e<br />
përzierjes së perëndive pagane<br />
në fatet njerëzore në "ILIADA"<br />
e "ODISEU" të Homerit), vishen<br />
me bëmat e heronjve (Mujit,<br />
Halilit, Omerit, Ajkunës, Bohurit<br />
etj.) që kapërcejnë tej<br />
pragut të të pamundurës për ta<br />
legjendarizuar kështu qëndresën<br />
dhe flijimin për tokën<br />
mëmë.<br />
11
ARTE DHE ARTISTË<br />
<br />
12<br />
Është kryesorja e familjes së instrumenteve<br />
harkore, si për nga<br />
forma, ashtu edhe për nga përfitimi i zërit. Te<br />
shqiptarët, violina ka qenë e popullarizuar shumë<br />
herët. Forma që ka sot rrjedh nga shekulli XVI, kur,<br />
nga modifikimi i instrumentit REBAB, e përsosi mjeshtri<br />
Gashpar Dasalo, ndërsa mësuesi më i dalluar i violinës<br />
mbetet Nikolla Amati (Itali).Violina më e vjetër mendohet se është ajo e vitit 1551,<br />
që e bëri Andrea Amati. Violina përdoret jo vetëm si instrument solistik, por edhe si<br />
anëtare e orkestrave popullore, argëtuese, kamertale, simfonike dhe filarmonike.<br />
Ylli që s’u shua kurrë<br />
(Aleksandër Moisiu, 1879 – 1935)<br />
Ky aktor i madh botëror, me prejardhje<br />
shqiptare, lindi në Kavajë.<br />
Rridhte nga familja shqiptare e<br />
Moisive, e cila për shkaqe ekonomike<br />
pati emigruar në Trieste. Shkollën e<br />
mesme e mbaroi në qytetin Grac (Austri),<br />
më 1898. Pas vdekjes së babait, familja<br />
Moisiu u vendos në Vjenë. Për<br />
një kohë të shkurtër, Aleksandri<br />
e ndoqi Konservatorin<br />
e Vjenës, por për<br />
arsye ekonomike u detyrua<br />
të punonte si<br />
duartrokitës në Opera<br />
dhe si figurant në<br />
Burgteatër.<br />
Krijimtarinë teatrore<br />
Aleksandri e nisi më<br />
1898, në skenën e<br />
Burgteatrit. Më 1903 debutoi<br />
me sukses në Teatrin gjerman të Pragës,<br />
më 1904 në Berlin, në teatrin “Skena<br />
popullore”. Më 1905,Maks Rainhardi e<br />
mori në teatrin e tij, duke i dhënë<br />
mundësinë që të vlerësohej si aktor në<br />
rolet e Osvaldit, Pozës, Hamletit etj.<br />
Vetëm rolin e Fedjas, nga drama e Tol-<br />
stoit “Kufoma e gjallë”, e interpretoi<br />
1200 herë.<br />
Gjatë Luftës së Dytë Botërore u zu rob<br />
nga francezët, por me ndërhyrjen e<br />
bashkatdhetarit Viktor Eftimiu u lirua.<br />
Më 1917 mori një certifikatë, ku dëshmohej<br />
kombësia e tij shqiptare. Më 1921<br />
e pranoi ftesën e Viktor Eftimiut<br />
për të dhënë shfaqje në Rumani.<br />
Pastaj i vizitoi Rusinë<br />
e Amerikën. Për shkak të<br />
persekutimeve naziste,<br />
Moisiu më 1932 u vendos<br />
në Zvicër. Po këtë vit,<br />
ai triumfoi me “Faustin”<br />
e Gëtes nëpër skenat e<br />
Evropës. Më 1933 e plotësoi<br />
dokumentin për ta marrë<br />
shtetësinë shqiptare, që iu dha<br />
një vit më vonë. E mori vdekja e<br />
parakohshme në kulm të krijimtarisë.<br />
I mbylli sytë në Vjenë. U varros në<br />
Lugano të Zvicrës. Në ceremoninë e varrimit,<br />
artisti Basermane hodhi mbi trupin<br />
e Moisiut unazën tradicionale të aktorit<br />
Infland, në shenjë nderimi që u bëhej<br />
artistëve të jashtëzakonshëm.
Është arti i pasqyrimit vëllimor në hapësirë i figurave<br />
të njerëzve, i kafshëve ose i sendeve të gdhendura, të<br />
modeluara dhe të derdhura në materiale të forta.<br />
Në hapësirat shqiptare, skulptura shfaqet në terrakotat<br />
neolitike të figurës së gruas nënë, të idhujve skematikë<br />
të kafshëve, si dhe në enët antropomorfe e<br />
zoomorfe, duke arritur nivel të lartë artistik (“Gruaja<br />
e ulur” e Dunavecit), neoliti i mesëm: vazoja antropomorfe e Kamnikut; neoliti i vonë: vazoja antropomorfe<br />
e Maliqit etj.<br />
Në kolonitë bregdetare të antikitetit, që nga shek. VI para Kr., skulptura e mbështetur në traditën helene<br />
ka zhvillim të madh në funksion të arkitekturës dhe të monumenteve të varrit.<br />
E punuar në mermer ose në gur, ajo jep shtatore dhe koka të perëndive, si dhe të atletëve në stilin klasik,<br />
duke fituar tipare lokale (Perëndesha e Butrintit, shek. IV para Kr.).<br />
Zhvillim të madh kanë edhe statujat prej bronzit, ndërsa te rakota trajton edhe tema laike në një skulpturë<br />
zhanri (Hydrofora, Apolloni, shek. IV para Kr. dhe “Bariu me qengj”, Durrës, shek. III para Kr.)<br />
Ajo që e bëri këngën më skofiare<br />
Marie (Palucaj) KRAJA<br />
Kjo këngëtare jona e shquar lindi në Zarë (Dalmaci),<br />
më 1911. Arsimin profesional e mori në shkollën e<br />
mesme muzikore të Vjenës (Austri), ndërsa në Konservatorin<br />
e Gracit i kreu studimet e larta (1929 – 1934).<br />
Me t’u kthyer në Shqipëri, punoi mësuese në gjimnazin<br />
“Donika Kastrioti” (Shkodër) dhe në Institutin Femëror<br />
(Tiranë). Gjatë kësaj kohe zhvilloi edhe një sërë veprimtarish<br />
koncertale, duke futur në repertor edhe shumë këngë<br />
popullore. Pas Luftës së Dytë Botërore, dha mësim në<br />
shkollën e mesme artistike “Jordan Misja”, punoi në<br />
Teatrin e Operës e të Baletit, ku interpretoi një sërë figurash<br />
e rolesh kryesore të operave botërore e kombëtare.<br />
Më vonë, punoi si pedagoge e udhëheqëse e klasës së<br />
këngës në Konservatorin Shtetëror të Tiranës. Veprimtaria<br />
e saj e gjerë përfshin tërë gjinitë e muzikës vokale të kultivuar,<br />
që nga muzika e dhomës (këngë, romancë), oratoriale<br />
e deri te muzika skenike.<br />
Marie Kraja u shqua për veti individuale të karakterit interpretues<br />
e stilistik në të kënduarit e këngëve popullore,<br />
me një teknikë të kulluar, nënvizoi me ngjyrën e timbrit të<br />
zërit brendinë e tyre, zbërtheu në një shkallëzim dinamik thelbin emocional, duke krijuar<br />
variante të reja koncertale të këtyre këngëve. Edhe në botë, Marie Kraja e ka përfaqësuar<br />
denjësisht artin lirik shqiptar.<br />
13
Ku ishte kryeqyteti i<br />
MBRETËRISË DARDANE<br />
Rezultatet e studimeve të fundit të historianëve çojnë<br />
drejt pandehmës se krahina e Gallapit në antikë<br />
paraqiste bërthamën e qytetërimit të Mbretërisë<br />
Dardane. Bazuar në këto studime, historianët janë afër<br />
identifikimit të qyteteve më të vjetra dhe më të rëndësishme<br />
të Dardanisë pikërisht në këtë trevë – që nga Aria e<br />
Bërskova e deri te kryeqyteti Damastion. Studiuesit e<br />
mëhershëm patën thënë se Damastioni i kishte themelet<br />
diku në një rajon xehetar, ngaqë në monedhën e prerë këtu<br />
(që gjithashtu quhej Damastion), përveç figurës së Apollonit,<br />
shquhej edhe çekani i xehetarit. Historianët dhe<br />
arkeologët mendojnë se Damastioni do të duhej kërkuar në<br />
vetë Artanën (ish-<br />
Novobërda) ose në<br />
rrënojat e qyteteve<br />
antike përreth.<br />
Pse pikërisht<br />
krahina e Gallapit<br />
të sotëm supozohet<br />
të ketë qenë<br />
bërthama e<br />
qytetërimit të<br />
mbretërisë sonë më<br />
të lashtë? Në radhë<br />
të parë, për shkak<br />
të pasurive minerare (pothuaj në çdo katund edhe sot e<br />
kësaj dite gjenden gjurmët e minierave dhe të shkritoreve<br />
antike), por edhe për shkak të pozitës gjeografike (Gallapi<br />
lidhej natyrshëm me fushëtirat e Naissusit dhe më gjerë).<br />
Në kohën e pushtimit, pas Luftës së Dytë Botërore, vetëm<br />
në Artanë (ish-Novobërdë, ose Argjentinë siç e quante<br />
Pjetër Bogdani) qenë bërë gërmime të herëpashershme,<br />
kryesisht nga arkeologë serbë, rezultatet e të cilave i dimë<br />
fare pak ose hiç. Dihet se serbët kërkonin të fshehtat historike<br />
vetëm deri në mesjetën e tyre dhe çdo gjë që nuk<br />
mund të futej në këtë kornizë, ose heshtej, ose mbulohej<br />
me mister edhe më të mugët. Por, as arkeologët tanë,<br />
fatkeqësisht (me përjashtime të vogla), nuk u treguan vullnetmirë.<br />
Sot, kur s’mund të flitet më për indiferencë sidomos<br />
të historianëve të rinj, kërkohet më shumë se kurrë<br />
ndihma e arkeologëve, pa të cilët s’mund të zbritet, natyrisht,<br />
në kohët e shkëlqimit stërgjyshor. Një botë e tërë e<br />
mijëvjeçarëve, e varrosur thellë, pret përpushjen e dorës së<br />
arkeologëve.<br />
14<br />
GJËEGJËZA<br />
Kur i lidh ikin,<br />
kur i zgjidh,<br />
rrinë.<br />
(Këpucët)<br />
Zu-zu-zu, zu-zu-zu,<br />
Shkon atje e shkon këtu,<br />
Punon ditë e punon natë,<br />
Na jep dyllë e na jep mjaltë.<br />
(Bleta)<br />
Është identike<br />
plotësisht si ti,<br />
emrin e ka:<br />
Fara e zezë,<br />
ara e bardhë.<br />
(Fotografi)<br />
(Libri)<br />
Mbi dy brigje, qëndron shtrirë,<br />
Këmbët n'ujë ngulur mirë,<br />
Përmbi të makinat shkojnë,<br />
Nën të ujërat gurgullojnë.<br />
(Ura)<br />
Është porsi çadër,<br />
Me një këmbë rri,<br />
Fushave të gjera,<br />
Del kur bie shi.<br />
(Kërpudha)<br />
As nuk hahet, as nuk pihet,<br />
Por pa të nuk rrihet.<br />
(Gjumi)
Portrete<br />
nxënësish<br />
TË ATDHEUT<br />
Bota e vogëlushit shtatëvjeçar nuk sillet vetëm rreth librave<br />
për moshën e tij. Erlisi lexon për gjeografinë, historinë dhe<br />
për trashëgiminë e popujve, madje edhe libra për universin<br />
Shtatëvjeçari<br />
Shtatëvjeçari<br />
QË LEXON LIBRA SHKENCORË<br />
Anita KADRIU<br />
Është vetëm shtatëvjeçar. Por, bota e tij nuk sillet<br />
rreth shkronjave dhe mësimit të tyre për të<br />
arritur të jetë i mirë në drejtshkrim dhe lexim<br />
të bukur për moshën që ka. Ai e ka kaluar këtë fazë<br />
shumë më herët. Ende pa u bërë parashkollor, i kishte<br />
mësuar numrat dhe shkronjat. Ky është Erlis Arifi,<br />
nxënës i klasës së dytë në shkollën fillore “Hasan Prishtina”<br />
në Prishtinë. Dita e tij fillon me përgatitjet për<br />
t’u nisur në shkollë, ku qëndron prej orës 12:30 deri në<br />
15:30.E kur kthehet nga shkolla, së pari i kryen detyrat<br />
e shtëpisë, pastaj gjithë orët e pasdites zhytet në<br />
librat e astronomisë, të gjeografisë dhe të historisë<br />
botërore. Sot Lisi i njeh të gjithë flamujt e shteteve të<br />
botës. Mjafton ta pyesësh dhe ai t’i tregon ngjyrat dhe<br />
simbolikën e secilit flamur. Megjithatë, ky shtatëvjeçar<br />
tërë interesimin e tij ia ka kushtuar krijimit të universit.<br />
Ai posedon një bibliotekë të vogël me atlase<br />
botërore, të cilat janë shtypur për t’u përdorur nga studentë<br />
e studiues, e po ashtu edhe atlase që në përmbajtje<br />
të tyre e kanë krijimin e tokës dhe të galaktikës<br />
sonë. Lisi, siç e quajnë me dashuri prindërit e tij, të<br />
cilët janë të obliguar së paku një herë në javë ta dërgojnë<br />
në librari për të blerë botime të reja(të dedikuar<br />
për studiues e studentë dhe jo për fëmijë të moshës së<br />
tij), që e kanë vështirë ta largojnë nga libraria<br />
pa marrë shumë libra, po ashtu e kanë<br />
vështirë ta shkëputin edhe nga emisionet<br />
eksplorer për shkencën. E fundit<br />
që i është bashkëngjitur bibliotekës<br />
së tij është enciklopedia botërore. Interesimi<br />
i tij për filma vizatimor, përralla<br />
e lojëra tashmë është harruar. Ai<br />
thotë troç se do të bëhet shkencëtar. Po<br />
nuk pate si bashkëbisedues njohuri për<br />
tokën, florën dhe faunën, me Lisin, qofsh<br />
edhe 40- vjeçar, e ke problem të hysh në<br />
bisedë. Për të, biseda për lojëra dhe librat shkollor<br />
për klasën e dytë është e mërzitshme, i duket e thatë,<br />
ndërsa ndien shumë kënaqësi kur takon dikë që ka njohuri<br />
për të arriturat shkencore, me të cilin mund të de-<br />
batojë ose të dëgjojë nga ai ndonjë gjë që nuk e di.<br />
Porosia e tij për fëmijët e diasporës është t’i shfrytëzojnë<br />
mundësitë dhe kushtet e shkollimit që kanë. Lisi<br />
ëndërron ta vizitojë një nga qendrat studimore, prej<br />
nga me teleskop do të kishte mundësi t’i shihte yjet,<br />
hënën. Një pjesë e librave të tij përfshin edhe përmbajtje<br />
rreth jashtëtokësorëve-alienëve. Prindërit e tij,<br />
Bekimi e Shqipja, thonë se, me gjithë shtrëngesën<br />
ekonomike që mbretëron në Kosovë, nuk kursejnë që<br />
Lisit t’ia plotësojnë nevojat që ka për libra, të cilët nuk<br />
gjenden në librarinë shkollore, për shkak se janë të<br />
dedikuara për mosha të tjera. Ata duhet t’i blejnë ato<br />
në katalogun e botimeve të reja. Në bisedën për revistën<br />
tonë, Lisi tregon për testin e fundit të<br />
matematikës, të cilin e ka plotësuar 100 për<br />
qind, ndërkaq mësuesja e tij nuk është<br />
mjaftuar vetëm me kaq, ia ka shkruar<br />
në fund edhe vlerësimin “Të lumtë”.<br />
Matematika është pasioni i tij, por e<br />
nxit shumë edhe historia e Egjiptit, për<br />
të cilën thotë se ka hulumtuar në<br />
“google”. Ai tregon se si përdor shprehje<br />
në gjuhën angleze për të hulumtuar<br />
në internet materiale që i interesojnë, sidomos<br />
ato rreth historisë. Tani, Lisi fantazon se<br />
si t’i mësojë të gjitha gjuhët e botës. Thotë se këtë e<br />
ka ëndërr. Rrëfen se në shkollë për njohuritë e tij nuk<br />
flet me mësuesen apo me shokët. Frikësohet se s’do të<br />
gjejë mirëkuptim.<br />
15
TREGIMI<br />
Takim<br />
Arif DEMOLLI<br />
I PËRJETSHËM<br />
Këtu,<br />
në këtë shesh,<br />
njëqind vjet më parë ra<br />
fuqishëm daullja e lirisë.<br />
U mblodhën krushqit, burra<br />
të fjalës, të penës dhe të<br />
pushkës, nga të gjitha tokat<br />
shqiptare.<br />
U mblodhën shumë krushq,<br />
mija e mija, sepse liria nuk<br />
ishte çfarëdo nuseje. Ajo nuk<br />
vinte dot pa mija krushq, pa<br />
mija pushkë. Këto pushkë<br />
duhej të shtinin me mija herë<br />
në orët e liga, që nxitonin nga<br />
të gjitha anët t’ua prisnin<br />
rrugën dasmorëve, t’ua shitonin<br />
nusen, t’ua varrosnin shpresat<br />
shekullore.<br />
Kjo ishte dasma më e<br />
madhe në këto troje që nga<br />
koha e Skënderbeut.<br />
E në ballë të kësaj dasme<br />
madhështore<br />
— ju dy,<br />
me fjalën zjarr,<br />
me syrin pishë,<br />
me zemrën hekur.<br />
Pas jush vinin Sylejmani,<br />
Mici, Shaipi…<br />
Secili më mendjendritur se<br />
tjetri,<br />
më i guximshëm,<br />
më besnik,<br />
më i gatshëm të flijohej për<br />
atdhe.<br />
16<br />
Duke shikuar shtatoret e Abdyl<br />
Frashërit dhe të Ymer Prizrenit<br />
Kështu marshuat drejt<br />
lirisë.<br />
Tmerr i armiqve,<br />
shpresë e zemrave<br />
shqiptare.<br />
Atdheu u bë det i kuq.<br />
U bë flakë.<br />
U bë shkrumb e hi.<br />
E ju, megjithatë, çatë përpara.<br />
Nëpër flakë.<br />
Nëpër gjak.<br />
Nëpër shkrumb.<br />
Nëpër hi.<br />
Shpuar nga plumba.<br />
Çarë nga jataganë.<br />
Kush ia ka dalë t’i ndalë në<br />
gjysmë rruge krushqit tanë?<br />
Orët e liga të Evropës e të<br />
Azisë nuk mund ta duronin<br />
marshimin tuaj drejt lirisë.<br />
Ato i verbonte flamuri në<br />
duart tuaja.<br />
I turbullonte dielli shkëlqimtar<br />
në qiellin tonë.<br />
I tmerronte dhe i mllefoste<br />
guximi juaj për t’u ngritur, të<br />
vetëm, kundër një bote të tërë,<br />
e cila nuk donte ta pranonte as<br />
qenien tonë kombëtare.<br />
Atëherë bota ishte bërë një<br />
gojë e tmerrshme e një luani<br />
gjigant, që donte t’ju përpinte<br />
me një të përçapur po të mos i<br />
bindeshit.<br />
Po ju shkuat sypatrembur<br />
drejt cakut tuaj.<br />
Vaj medet!<br />
Sa e madhe bota<br />
dhe sa i shkurtër vargu i<br />
krushqve tuaj!<br />
Ata ranë njëri pas tjetrit në<br />
fushë të betejës.<br />
U copëtuan në grykë topi si<br />
Mici.<br />
U dogjën në flakë.<br />
Mbetën shpesh edhe pa varr,<br />
edhe pa këngë.<br />
E ju mbetët o pa vendlindje,<br />
o pa atdhe.<br />
Larg ju mbetën eshtrat,<br />
ndonëse mendjen dhe zemrën<br />
këtu e patët gjithmonë.<br />
Sërish ranë daulle të reja.<br />
Krushq të rinj u mblodhën<br />
për dasmë të re, po për atë<br />
nuse.<br />
Ata patën fat më të mirë, po<br />
ju nuk e pritët gëzimin e madh.<br />
Njëqind vjet nuk u patë me<br />
njëri-tjetrin.<br />
Njëqind vjet larg vendlindjes<br />
o atdheut.<br />
Ju dogji malli për shokushokun,<br />
për bashkëluftëtarët,<br />
për trojet tuaja, për ne.<br />
E, ja, pas njëqind vjetësh,<br />
ngrihemi ne, pasardhësit tuaj<br />
mirënjohës, dhe ju bashkojmë<br />
sërish.
Dhe ku?<br />
Mu në sheshin e dasmës së<br />
madhe,<br />
ku i folët popullit për lirinë,<br />
ku ngritët flamurin<br />
kryengritës,<br />
ku dhatë betimin për liri o<br />
vdekje.<br />
Ja ku jeni pranë e pranë, si<br />
dikur, njëri me vendimin e Lidhjes<br />
së Prizrenit, tjetri me një<br />
kobure në dorë. Sytë ju shikojnë<br />
diku larg, larg në<br />
ardhmërinë, diku edhe përtej<br />
kohës sonë. Çani përpara me<br />
vendosmëri, syçeltësi dhe me<br />
guxim, të gatshëm të shtini në<br />
orët e liga që afroheshin nga të<br />
katër anët.<br />
Jo, ore, jo! Atëbotë, horizonti<br />
shqiptar kishte një mijë<br />
anë. Dhe nga të njëmijtat ia<br />
mësynin armiq të dukshëm e të<br />
padukshëm, që të na e prishnin<br />
dasmën e madhe, që të na e<br />
rrëmbenin nusen nga duart mu<br />
te pragu i shtëpisë.<br />
Lumëbardhi ushton, këndshëm,<br />
si dikur.<br />
A po shihni?<br />
Kalaja ngrihet po aq madhështore<br />
dhe po aq krenare<br />
kundruall.<br />
Mungojnë trokëllimat e<br />
patkonjve të kuajve, jehona e<br />
daulleve, krismat e pushkëve,<br />
zërat e alarmeve.<br />
Po çuditeni?<br />
Po e ndieni veten të vetmuar?<br />
Ju ka marrë malli për kohët<br />
e shkuara?<br />
Oh, jo! – më duket se më<br />
thonë buzët tuaja të bronzta.<br />
Po si ta ndiejmë veten të vetmuar<br />
në shesh të një qyteti?!<br />
Vërtet si? Çuditem tash me<br />
veten time. Ku më vete mendja<br />
edhe mua?!<br />
Po ju kurrë nuk jeni vetëm.<br />
Çdo ditë vijnë t’ju vizitojnë<br />
grupe-grupe nxënës, studentë,<br />
punëtorë, fshatarë, turistë…<br />
Hyjnë në muze, ku Komiteti<br />
juaj i bënte mbledhjet, shikojnë<br />
armët tuaja, vendimet, fo-<br />
FJALË TË URTA PËR ATDHEUN<br />
Atdheu mbi të gjitha.<br />
Duaje atdhenë si shqiponja folenë.<br />
Atdheu e nëna nuk harrohen.<br />
Balta më e ëmbël se mjalta.<br />
Bijë vendi, pikë argjendi.<br />
Dy duar për një kokë, koka për atdheun.<br />
<strong>Gjuha</strong> ruhet atje ku shkruhet.<br />
Guri i rëndë në vend të vet.<br />
tografitë, veshjet… Në ministritë<br />
tuaja kemi hapur galerinë<br />
e arteve figurative. Aty<br />
kemi vendosur portretet e<br />
bustet tuaja dhe të bashkëluftëtarëve<br />
tuaj, tablotë nga betejat…,<br />
që mbi veprat tuaja të<br />
mos bjerë kurrë veli i harresës.<br />
Më duket se jua shoh gazin<br />
në buzë, shkëlqimin në sy.<br />
Më bëhet se e ndiej se si ju<br />
zgjerohet kraharori nga kënaqësia,<br />
se si ju rrah sërish<br />
zemra…<br />
Nuk na paskan përpirë gojët<br />
e pangopshme të armiqve!<br />
Nuk na paskan copëtuar<br />
topat e tyre!<br />
Nuk na paskan djegur zjarret<br />
e tyre!<br />
Nuk na paskan kalbur<br />
burgjet e tyre!<br />
Nuk na e paskan humbur<br />
farën trekëmbëshat e tyre!<br />
Ne paskemi mbetur gjallë,<br />
madje të fuqishëm, krenarë, të<br />
zotë të vetvetes!<br />
Edhe kënduakemi në gjuhën<br />
tonë!<br />
Edhe pikturuakemi me<br />
ngjyrat tona!<br />
Edhe ju ngritkemi përmendore!<br />
Sa të lumtur që dukeni që<br />
pas njëqind vjetësh jeni sërish<br />
pranë e pranë!<br />
Sa të lumtur jeni që gjendeni<br />
sërish në këtë shesh!<br />
Sa fatlumë jeni që erdhët<br />
prapë midis nesh!<br />
E të tillë, të pandarë e madhështorë,<br />
të çmuar e të nderuar<br />
do të mbeteni për jetë të jetëve.<br />
Lumë si ju, krenaria dhe<br />
dashuria jonë e pamatur!<br />
(Shkruar me rastin e 100vjetorit<br />
të Lidhjes Shqiptare të<br />
Prizrenit, më 1978)<br />
17
Nëntori krenar<br />
Nëntor krenar<br />
Për shqiptari<br />
Që një shekull<br />
Në pavarësi.<br />
Brez pas brezi<br />
Këtë ditë e kujtojmë<br />
Lavdinë e trimave<br />
Kurrë s’e harrojmë.<br />
Anita Zeqiraj,<br />
Zallq<br />
Marigonë<br />
Marigonë,<br />
Faleminderit për atë qëndismë<br />
Më 28 nëntor<br />
Ia dhe Ismail Qemalit në dorë.<br />
Shumë trima gjak derdhën,<br />
E dhanë jetën për ne.<br />
E tash ne festojmë<br />
Me gëzim e hare.<br />
Blerta Dobërdolani,<br />
Prishtinë<br />
Shqipja në Flamur<br />
28 Nëntori<br />
është Ditë e Mbarë<br />
kur Marigona<br />
Zbriti shqipen në Flamur<br />
Majlinda Berisha,<br />
Prishtinë<br />
18<br />
E bardha ditë<br />
Një festë e madhe<br />
Për shqiptarë,<br />
Ditë e bardhë,<br />
Ditë e mbarë.<br />
Vjollca Berisha,<br />
Saradran<br />
E kremtja e shenjtë<br />
Na u gëzua Kosova<br />
Diaspora e Shqipëria<br />
Na erdhi e shumëpritura<br />
PAVARËSIA.<br />
Po rrezon dielli,<br />
Po shndrit hëna,<br />
Feston fëmija,<br />
Gëzohet nëna.<br />
Fjolla Dushi,<br />
Vushtrri<br />
Flamuri I Dheut të<br />
Shqipes<br />
Është ditë e bukur, ditë e madhe<br />
Kombi ynë hedh valle.<br />
Është ditë e lirisë, Ditë e Flamurit<br />
kuqezi,<br />
Ditë e Dheut të Shqipes.<br />
Rozeta Pjetraj,<br />
Dujakë<br />
Atdheu<br />
Atdheu im është Kosova<br />
Këtu u rrita e u mësova.<br />
Unë jam krenar që jam shqiptar,<br />
Evropën e falënderoj,<br />
Vendlindjen nuk e harroj.<br />
Për atdheun shkruaj shumë<br />
Sepse këtu kam lindur unë<br />
Kelmend Ibishi,<br />
Përlepnicë
Qëndistarja<br />
Më 28 nëntor u ngrit<br />
flamuri në Vlorë<br />
e qëndisi vajza<br />
me emrin Marigonë.<br />
Këtë vajzë të bukur.<br />
këtë vajzë të urtë<br />
do ta ruajmë në zemër<br />
përgjithmonë.<br />
Egzona Ismajli,<br />
Ramjan<br />
Vjershë për<br />
Agim Ramadanin<br />
U linde, u rrite,<br />
Me shumë vështirësi,<br />
Jetën ia fale atdheut….<br />
Që ne të jetojmë në liri.<br />
Jemi sot krenarë<br />
Për luftën që zhvillove<br />
Më në fund, Agim<br />
Lirinë e fitove.<br />
Jetmira Ajeti,<br />
Lladovë – Gjilan<br />
Biblioteka<br />
Ky tempull i dashur<br />
Mendjen ma ndriçon<br />
Shpirtin dhe imagjinatën<br />
Gjithë fëmijëve ua zgjon.<br />
E dua bibliotekën<br />
Shpesh e vizitoj<br />
Librat e përzgjedhur<br />
Me shumë ëndje i lexoj.<br />
Andra Dedolli,<br />
Prishtinë<br />
Besa-besë<br />
Edhe pse shikoj me sy<br />
Por me kokë mendoj<br />
T’u betova ty atë ditë<br />
Fjalë të këqija s’do të lëshoj.<br />
Kur isha shumë e re<br />
Gjyshi një herë më qortoi<br />
Unë i dhashë fjalë bese<br />
Fjalë të keqe s’do të lëshoj.<br />
Kur të flasësh fjalën<br />
Mirë duhet menduar<br />
Se mund të hapësh plagë<br />
Dikë duke e helmuar.<br />
Hikmete Pulaj,<br />
Prizren<br />
Dëshmori<br />
Ai si fëmijë<br />
Luftoi për liri<br />
Dha jetën e tij<br />
Për pavarësi.<br />
Sa shumë e pritëm<br />
Dhe e ëndërruam,<br />
Por falë dëshmorëve<br />
Lirinë fituam.<br />
Si trim i rrallë<br />
Ti re për tokë<br />
Me flamur në kraharor.<br />
Elmedinë Abedini,<br />
Muzeqinë, Shtime<br />
Ëndërroja<br />
Kur kam qenë e vogël,<br />
Që në fëmijëri<br />
Desha të jetoja<br />
Veç në liri.<br />
Beslinda Hadri,<br />
Skivjan<br />
19
Vizita e nxënësve dhe e mësuesve nga Turqia në Kosovë<br />
Rikthimi në atdhe<br />
PAS 100 VJETËSH<br />
Me iniciativën e Ministrisë<br />
së Diasporës, për<br />
herë të parë pas 100<br />
vjetësh, në prill 2012, fëmijët<br />
e bashkatdhetarëve tanë nga<br />
Turqia e vizituan Kosovën, atdheun<br />
e të parëve. Kjo vizitë u realizua<br />
në kuadër të projektit<br />
“Vizitë njohëse e nxënësve dhe e<br />
mësuesve të bashkatdhetarëve<br />
nga Turqia në Kosovë”. Nxënësit<br />
dhe mësuesit që i shoqëronin vizituan<br />
qytete të ndryshme, si: Prishtinën,<br />
Prizrenin-Mamushën,<br />
Pejën, Gjakovën, Skenderajn-<br />
Prekazin, Gjilanin dhe Zhegrën.<br />
Me këtë rast, ata vizituan edhe<br />
monumente të ndryshme kulturore<br />
dhe historike. Veçanërisht<br />
vlen të përmendet vizita në<br />
Prekaz, te varri i komandantit<br />
legjendar Adem Jashari, me<br />
ç’rast mysafirët u njohën me historinë<br />
e popullit shqiptar dhe me<br />
20<br />
sakrificat e kësaj familjeje heroike<br />
për lirinë e Kosovës. Gjatë<br />
kësaj vizite emocionuese, njëra<br />
nga nxënëset tregoi se kur ishte<br />
nisur për në Kosovë, gjyshi e<br />
kishte porositur që kur ta<br />
vizitonte varrin e komandantit<br />
Adem Jashari, të bënte shumë fotografi,<br />
por jo vetëm aty, po në<br />
tërë Kosovën, në mënyrë që t’i<br />
“çonte” pak vendlindje, të cilën<br />
nuk kishte arritur asnjëherë ta<br />
vizitonte. Vendlindjen, që gjyshi e<br />
kishte lëshuar para 100 vjetëve<br />
nga ndjekja e serbit, vetëm pas<br />
100 vjetësh mbesa po kthehej në<br />
“vatanin” e lirë.<br />
Në mesin e mysafirëve ishte edhe<br />
Jashar Bullut, një prind, i cili tërë<br />
kohën, sa qëndroi këtu, i kërkonte<br />
rrënjët e familjes së vet. Ai bëri<br />
një lutje që tash e tutje të ketë<br />
kontakte më shumë me bashkatdhetarët<br />
në Turqi, të mos lihen<br />
anash, të krijohet një urë lidhëse<br />
mes tyre dhe institucioneve tona,<br />
të ketë kontakte sa i përket arsimit,<br />
kulturës, pastaj t’u jepet<br />
mundësia të shkollohen edhe këtu,<br />
të krijohet një lidhje më e madhe<br />
afërsie.<br />
Ndërkaq, mësuesi Nizam, me<br />
origjinë nga Gaçka e Ferizajt,i cili<br />
e fliste një shqipe të vjetër (sepse<br />
edhe familja e tij kishte emigruar<br />
që më 1912), premtoi se kur të<br />
kthehej në Turqi, do ta mësonte<br />
më mirë gjuhën shqipe dhe do të<br />
angazhohet për hapjen e kurseve<br />
të shqipes në vendlindjen e vet,<br />
në Adana. Mësuesi, ndonëse<br />
ndonjëherë gabonte dhe shkaktonte<br />
të qeshura, nxënësve<br />
mysafirë u sugjeronte të flisnin<br />
vetëm shqip, duke u thënë se këtu<br />
janë në vendlindjen e gjyshërve e<br />
të stërgjyshërve. E veçanta e këtij<br />
mësuesi është se në çdo shkollë,<br />
qëështë vizituar, ka folur shqip,<br />
pa kompleksin a gabonte apo jo.<br />
Mysafirët nga Turqia i vizituan<br />
edhe disa shkolla. Për nder të<br />
tyre, në Gjilan u dha edhe një program<br />
kulturo-artistik.Gjatë kësaj<br />
kohe sa qëndruan, ata krijuan<br />
shoqëri me moshatarët e tyre. I<br />
shkëmbyen adresat, duke premtuar<br />
se, sapo t’u jepej mundësia,<br />
do të vinin sërish në Kosovë.<br />
Shokëve dhe shoqeve që i njohën<br />
u bënë ftesë që ta vizitonin<br />
vendin e tyre. Në fund, bashkatdhetarët<br />
tanë u kthyen nga kjo vizitë<br />
me përshtypje jashtëzakonisht<br />
të mira, me shpresë se do të ketë<br />
edhe vizita e bashkëpunime të<br />
tjera.<br />
SEBAHAT MURTURI
LETËRSI E HUAJ<br />
Liza Tecner<br />
Një mbret kishte një zog<br />
shumë të bukur. Fatkeqësisht,<br />
një ditë zogu u largua nga<br />
oborri i mbretit. Atë e zuri një<br />
plak. Donte t’ia kthente të<br />
zotit, por nuk e dinte rrugën.<br />
Papritur i doli një burrë. Plaku<br />
iu lut t’ia tregonte udhën, por<br />
ai iu përgjigj:<br />
-Nëse ma jep gjysmën e shpërblimit<br />
që do të të japë<br />
mbreti për zogun, të çoj unë<br />
atje.<br />
Ç’të bënte? E pranoi<br />
propozimin. Arritën në kështjellën<br />
e mbretit. Përpara<br />
portës qëndronte një ushtar, i<br />
cili nuk i la të futeshin brenda.<br />
-Të lë të hysh brenda vetëm<br />
nëse ma jep gjysmën e shpërblimit<br />
që do të marrësh për<br />
zogun, - tha ushtari.<br />
-Por unë gjysmën e<br />
shpërblimit ia kam<br />
premtuar udhërrëfyesit,<br />
- ia ktheu<br />
plaku.<br />
-Atëherë gjysmën<br />
e asaj që mbetet, - u<br />
përgjigj ushtari.<br />
Plaku premtoi, vazhdoi<br />
më tej e<br />
arriti te<br />
kësht-<br />
Plaku i zgjuar<br />
jella. Aty qëndronte përsëri një<br />
ushtar tjetër që e ndaloi.<br />
-Do të lejoj të hysh nëse ma<br />
jep gjysmën e shpërblimit, - i<br />
tha ai.<br />
-Gjysmën ia kam premtuar<br />
udhërrëfyesit.<br />
-Mirë, pra, gjysmën që<br />
mbetet.<br />
-Gjysmën e asaj që mbetet<br />
ia kam premtuar atij që rrinte<br />
te porta, meqë më la të hyja.<br />
-Mirë, pra, ma jep pjesën<br />
që do të mbetet.<br />
Plaku pranoi dhe kështu<br />
hyri te mbreti. Udhërrëfyesi<br />
qëndroi jashtë, te dera. Madhëria<br />
u gëzua shumë kur e pa<br />
mikun e dashur zogun dhe tha:<br />
-Çfarë do si shpërblim që<br />
ma solle zogun tim?<br />
Plaku u mendua.<br />
“Nëse marr<br />
një grosh, gjysmën<br />
do ta<br />
marrë udhërrëfyesi,<br />
çerekun<br />
ushtari i parë<br />
dhe atë që<br />
mbetet<br />
ushtari i<br />
dytë. Nëse marr 100 rubla, po<br />
e njëjta gjë. Sado që të marr,<br />
për mua nuk mbetet asgjë”.<br />
Pasi bëri këtë llogari, i tha<br />
mbretit:<br />
-Dua 100 goditje me kamxhik!<br />
Mbreti u çudit.<br />
-Me të vërtetë do 100<br />
goditje me kamxhik?<br />
-Po, po, me të vërtetë, - tha<br />
plaku. – Gjysmën e tyre ia kam<br />
premtuar udhërrëfyesit.<br />
Mbreti dërgoi ta thërrisnin.<br />
Ky hyri i lumtur te mbreti,<br />
duke kujtuar se kushedi sa<br />
para do të fitonte. Por, ishte<br />
gabuar. I thanë të shtrihej në<br />
një stol dhe shërbëtorët i<br />
dhanë 50 goditje kamxhiku në<br />
kurriz. Pas kësaj, mbreti tha:<br />
-Tani, plak, shtrihu ti!<br />
-Jo, mbret i nderuar, gjysmën<br />
e gjysmës tjetër ia kam<br />
premtuar ushtarit që më lejoi<br />
të hyja te porta.<br />
Mbreti dërgoi të thërrisnin<br />
ushtarin. I dhanë edhe atij 25<br />
goditje kamxhiku. Përsëri i<br />
kërkoi mbreti ushtarit të shtrihej.<br />
Por, ai ia ktheu:<br />
-Çerekun e fundit ia kam<br />
premtuar ushtarit të dytë, që<br />
më lejoi të vija tek ju.<br />
Mbreti dërgoi ta thërrisnin<br />
ushtarin e dytë dhe kështu<br />
edhe ai mori pjesën që i<br />
takonte. Më në fund, plaku<br />
u largua me një dhuratë të<br />
madhe, jo për zogun, por<br />
për zgjuarsinë e vet.<br />
(Nga gjermanishtja<br />
Jonida Bishqemi)<br />
21
REPORTAZH<br />
I thërret<br />
ZËRI I ATDHEUT...<br />
22<br />
Arif DEMOLLI<br />
Para disa vjetësh ka zënë fill një<br />
aktivitet domethënës: organizimi<br />
i ekskursioneve mësimore<br />
në trojet shqiptare me nxënësit e diasporës.<br />
Nxënësit po shoqërohen nga<br />
mësimdhënësit e tyre shqiptarë dhe<br />
nga përfaqësuesit e komunitetit të<br />
prindërve. Ekskursionet po zgjasin një<br />
javë dhe kjo kohë po mjafton që<br />
nxënësit t’i vizitojnë vendet më emblematike<br />
të trojeve shqiptare.<br />
Grupi i fundit që vizitoi trevat<br />
shqiptare erdhi nga Suedia e largët<br />
dhe e ftohtë, mirëpo ftohtësia veriore<br />
nuk ua kishte ftohur aspak këtyre<br />
fëmijëve dashurinë për atdheun e të<br />
parëve të tyre.<br />
Ata patën rastin t’i njihnin qytetet më<br />
të mëdha të Kosovës, vendet më piktoreske<br />
të saj, monumentet më të<br />
rëndësishme kulturo-historike (si<br />
shtëpinë e Jasharëve në Prekaz, Lidh -<br />
jen e Prizrenit, kullat e Gllogjanit etj.)<br />
dhe për ta përshkuar autostradën e<br />
kombit.<br />
Vizita që i bënë Vlorës (sidomos<br />
Shtëpisë ë Pavarësisë) dhe Krujës<br />
(Muzeut Historik dhe Muzeut Etnografik)<br />
u la mbresa të jashtëzakonshme.<br />
Po kështu, vizita në një shkollë të<br />
Vlorës dhe në një shkollë të Krujës, me<br />
programet e përbashkëta kulturo-artistike,<br />
ishin momente të veçanta.<br />
Vlen të theksohet se nxënësit e ardhur<br />
nga Suedia kishin përgatitur një program<br />
të larmishëm me recitime, këngë,<br />
valle dhe me interpretime instrumentale<br />
muzikore në gjuhën shqipe. Po<br />
ashtu, ndonëse të lindur e të rritur mijëra<br />
kilometra larg vendlindjes të të<br />
parëve të tyre, të gjithë e flitnin shumë<br />
bukur gjuhën shqipe. Kjo ndodhte,<br />
sepse prindërit e tyre ishin kujdesur për<br />
edukim në këtë frymë dhe sepse kishin<br />
ndjekur edhe mësimin plotësues në<br />
gjuhën shqipe.<br />
Ata bënë shumë fotografi, blenë shumë<br />
libra e suvenirë, u bënë njohje të reja, u<br />
krijuan shumë miqësi dhe këmbyen<br />
shumë adresa me fëmijët e Kosovës dhe<br />
me ata të Shqipërisë. Komunikimi<br />
elektronik midis tyre mund të vazhdojë<br />
tërë jetën.
LETËR NGA WUPPERTALI<br />
Festa e dijes në Gjermani<br />
SYLEJMAN SALIHU<br />
Në Wuppertal të Gjermanisë, që<br />
gjendet në landin e Nord-Rhein-<br />
Westffalen-it, më 23 qershor u organizua<br />
festa e dijes së nxënësve<br />
të shkollave shqipe në Gjermani,<br />
që ndryshe quhet “Kampionati i<br />
diturisë”. Nxënësit e shkollave<br />
nga shumë anë të Gjermanisë, të<br />
udhëhequr nga mësuesit e tyre<br />
dhe të shoqëruar edhe nga<br />
prindërit, kishin mësyrë gjimnazin<br />
“Am Kotten” në Wuppertal të<br />
Gjermanisë, me dëshirën e madhe<br />
që t’i provojnë dijet e tyre tok me<br />
moshatarët e shkollave simotra<br />
për kulturën, historinë,<br />
gjeografinë e atdheut dhe gjuhës<br />
shqipe, të cilën vazhdojnë ta kultivojnë<br />
me entuziazëm dhe me<br />
dashuri, këtu në diasporë, duke u<br />
bërë digë që lufton kundër asimilimit<br />
të tyre. Që nga larg, në<br />
shtrirje ballore horizontale, binin<br />
në sy fjalët ”100-vjetori i<br />
Pavarësisë së<br />
Shqipërisë”. Kampionati<br />
i 21-të, i<br />
mbajtur në<br />
Wuppertal,<br />
këtë herë<br />
mblodhi 14<br />
ekipe nxënësish<br />
që garonin<br />
në fushë<br />
të dijes dhe,<br />
krahasuar me vitet<br />
e kaluara, paraqiti<br />
një pjesëmarrje mjaft të<br />
vogël, derisa dimë se në Gjermani<br />
kemi një pjesëmarrje me rreth<br />
6000 nxënës shqiptarë në shkollat<br />
shqipe gjithandej Gjermanisë. Por,<br />
peri i traditës nuk u këput.<br />
Përshëndetën Etleva Mançe, mësuese,<br />
Xhemshir Haziri, kryetar i<br />
KASH-it në Gjermani, Skënder<br />
Xhakalia, ambasador i<br />
posaemëruar në Gjermani, Nuhi<br />
Gashi, zyrtar i MASHT-it të<br />
Kosovës, dhe vetë mësuesi nikoqir<br />
Sami Thaçi. Të gjithë radhazi i<br />
përgëzuan fëmijët për kurajën e<br />
tyre që të garonin me bashkëmoshatarët<br />
e tyre në Gjermani<br />
dhe uruan për suksese të larta.<br />
Pjesëmarrja e tyre,- u tha,- është<br />
vetë një sukses që në momentin<br />
kur ata kanë marrë përsipër një<br />
punë të tillë për pasurimin<br />
e tyre me<br />
dije, prandaj,<br />
ndonëse të gjithë<br />
nuk do t’i fitojnë<br />
tri vendet e<br />
para,<br />
prapëseprapë<br />
me vetë pjesëmarrjen<br />
e tyre<br />
dalin dhe vlerësohen<br />
të fituar që në<br />
fillim.<br />
Vajzat e shkollës së Wuppertalit<br />
shpërfaqën talentin e tyre<br />
në vallëzim, kurse nxënësit e Shtutgartit,<br />
të udhëhequr nga mësuesit<br />
Zejnije dhe Zeqir Asllani, Valdrin<br />
Asllani, Xhenita Shabani, Valesa<br />
Asllani dhe Saranda Elezaj, përcollën<br />
mesazhe dhe emocione të forta<br />
te shikuesit me poezitë për flamurin<br />
dhe për gjuhën shqipe. Por,<br />
pika kulmore e programit artistik<br />
ishte kur Valdrin Asllani realizoi<br />
një pikë tepër emocionale me<br />
monologun e njohur nga kohët e<br />
luftës ”Dheu i Kosovës”, dhe për<br />
këtë mori urime dhe duartrokitje të<br />
mëdha nga publiku.<br />
Në pjesën e dytë dhe kryesore të<br />
këtij takimi, nxënësit i provuan<br />
dijet e tyre, për të cilat kishin<br />
sakrifikuar shumë kohë dhe<br />
durim. Nga 14 ekipe, dhjetë u<br />
eliminuan në mënyrë gradative,<br />
sado treguan përgatitje solide,<br />
dhe kështu tri më të mirat, vlerësuar<br />
me pikë nga juria, i ndanë<br />
vendet fituese.<br />
Vendin e parë e zuri Shkolla e<br />
Viersenit me nxënësit: Ardit<br />
Ejupi, Trim Ejupi, Urim Ejupi,<br />
Arbesa Abazi dhe Arlinda Selimi<br />
me mësuesin Adem Shala; vendin<br />
e dytë e zunë nxënësit nga<br />
Shkolla e Neussit me nxënësit:<br />
Jehona Emini, Blinera Ismajli,<br />
Ardiana Muçolli, Alma Mustafi<br />
dhe Arbenita Jakupi me mësuesen<br />
Nexhmie Hamiti; kurse vendin<br />
e tretë e zuri Shkolla e Hammit<br />
me nxënësit: Ardita Hasani,<br />
Zelihe Kërqeli, Amire Dobra, Arlinda<br />
Hasani dhe Albana Lubishtani<br />
me mësuesen Nexhmie<br />
Reçica.<br />
23
Kampi veror<br />
“TA NJOHIM ATDHEUN”<br />
Këtë vit, në kuadër të<br />
manifestimit tradicional<br />
“Ditët e Diasporës në<br />
Kosovë”,i organizuar nga Ministria<br />
e Diasporës, u mbajt edhe<br />
kampi veror "Ta njohim atdheun".<br />
Pjesëmarrës të këtij<br />
kampi ishin nxënësit shqiptarë<br />
nga diaspora që e vijojnë<br />
mësimin plotësues në shtetet e<br />
ndryshme evropiane.<br />
Nga kantoni Vaud, pjesëmarrëse<br />
e këtij kampi ishte Antig-<br />
ona Iseni, nxënëse e rregullt e<br />
shkollës shqipe të mësimit<br />
plotësues në Rolle.<br />
Përshtypjet e saj nga ky qëndrim<br />
10-ditor në kampin veror<br />
24<br />
"Ta njohim atdheun":<br />
Ditët më të lumtura të jetës<br />
Quhem Antigona Iseni, jam<br />
nxënëse e klasës 8VSG në<br />
Rolle.<br />
Isha me fat që mora pjesë në<br />
kampin veror, së bashku me<br />
fëmijët e tjerë të diasporës.<br />
Ky pushim veror ka qenë më i<br />
miri për mua, sidomos dhjetë<br />
ditët në kampin e Rugovës. Aty<br />
njoha shumë shokë dhe shoqe<br />
nga diaspora dhe nga Kosova.<br />
Gjithashtu, njoha edhe mësues<br />
shumë të mirë. Ata na mësuan<br />
shumë gjëra nga historia,<br />
gjeografia, gjuha shqipe, kultura<br />
muzikore, edukata fizike<br />
etj.<br />
Këto ditë, kemi shëtitur dhe<br />
kemi parë shumë vende të<br />
Kosovës- Prekazin, Prizrenin,<br />
Pejën, Istogun, Gllogjanin,<br />
Krushën e Vogël, Prevallën,<br />
Shpellën e Gadimes, Bjeshkët<br />
e Rugovës, Gjakovën etj.<br />
Jam shumë e lumtur që i vizitova<br />
këto vende, sepse të<br />
gjitha kishin historinë e vet.<br />
Pas një dite të bukur shëtitje<br />
nëpër Kosovë, mbrëmja bëhej<br />
edhe më e këndshme duke kënduar<br />
dhe duke vallëzuar me<br />
shokë dhe shoqe.<br />
Nga ato ditë, kam bërë shumë<br />
miq moshatarë të mi që jetojnë<br />
në atdhe dhe në diasporë.<br />
Ditën e fundit kemi marrë edhe<br />
certifikata, të cilat na u dhanë<br />
nga Ministria e Diasporës, në<br />
prani të ministri të saj, zotit<br />
Ibrahim Makolli.<br />
Këto ishin ditët më të lumtura<br />
të jetës sime!<br />
(Nga portali<br />
i LAPSH-së – Zvicër)
E Bukura e Dheut<br />
EBukura e Dheut është<br />
figurë e tregimeve<br />
popullore<br />
shqiptare. Paraqitet si<br />
një vajzë që ndriçon<br />
nga bukuria. Atë e<br />
shohim me disa tipare<br />
që na kujtojnë<br />
magjistricën Circe. Të<br />
dyja figurat kanë lidhje me<br />
mbretërinë e nëntokës. Ashtu si Circia, edhe E<br />
bukura e Dheut banonte në një pallat që e ruante<br />
kuçedra ose një qen me tri kokë, i llojit të Cerberit.<br />
Dhe, sikundër Circa i shndërronte njerëzit në<br />
derra, edhe E bukura e Dheut, me ndihmën e një<br />
shtrige, i nguroste shpesh trimat.<br />
Helena<br />
Ishte gruaja e Menelaut, mbretit të Spartës,<br />
dhe një nga heroinat kryesore<br />
të “Iliadës” dhe<br />
të ciklit trojan. Që e<br />
vogël, Helena ishte e<br />
dëgjuar për bukurinë<br />
e saj. Kur Paridi,<br />
princi trojan, e rrëmbeu<br />
dhe e çoi në<br />
Trojë, Menelaui thirri<br />
në ndihmë të gjithë<br />
heronjtë akej dhe ata e organizuan<br />
fushatën kundër Trojës (Lufta e Trojës).<br />
Pas vdekjes së Paridit, Helena u martua me vëllanë<br />
e tij Deifofin, por shpejt e tradhtoi atë dhe<br />
pasi u mposht Troja, gjatë plaçkitjes së qytetit,<br />
burrin e saj ia dorëzoi Menelaut, i cili e vrau.<br />
Pas vdekjes së Menelaut, Helenën e dëbuan nga<br />
Sparta në Rod, ku e vranë.<br />
Miti përHelenëni ka frymëzuar shumë shkrimtarë<br />
të vjetër dhe të rinj.Ky mit është pasqyruar edhe<br />
në krijimtarinë e piktorëve e të kompozitorëve.<br />
Afërdita<br />
Ishte hyjneshë e dashurisë, e pllenimit dhe e<br />
bukurisë. Sipas Homerit, Afërdita ishte bija e<br />
Zeusit (kryehyjnisë) dhe e Dionës. Sipas një<br />
legjende më të përhapur, që e gjejmë te Hesiodi,<br />
ajo doli nga shkuma e detit.<br />
<br />
Afërdita u martua me<br />
Hefestin dhe pati shumë<br />
fëmijë: Harmoninë,<br />
Erosin, Fobin, Anterotin,<br />
Eneun etj.<br />
Sipas Homerit, ajo i<br />
përkrahu trojanët në<br />
luftën kundër akejve<br />
dhe ndërhyri për t’i<br />
mbrojtur Paridin, Eneun dhe<br />
trupin e Hektorit. Gratë që martoheshin, i<br />
dhuronin Afërditës brezin që e endnin vetë.<br />
Në Romë, Afërdita identifikohej me Venerën. Jul<br />
Cezari e quante Venerën si nënën e Eneut dhe si e<br />
tillë ishte stërgjyshja e Julëve (e gjinisë perandorake).<br />
Në artin antik, Afërditën (Venerën) e paraqitnin<br />
si një grua në lulëzimin e forcës dhe të bukurisë.<br />
Në lashtësi ishte e njohur sidomos statuja e Knidit,<br />
vepër e Praksitelit. Nga më të dëgjuarat është<br />
statuja e Afërditës së Milosit (Luvër).<br />
Ajkuna<br />
Ajkuna është e shoqja e Mujit, heroi kryesor<br />
i ciklit shqiptar të këngëve të kreshnikëve<br />
dhe nëna e Omerit. Ndonjëherë paraqitet<br />
edhe si motra e Mujit dhe me emrat Ajka ose<br />
Kuna. Ajkuna shquhet jo vetëm si nënë me zemër<br />
të madhe, por edhe si bashkëshorte e zgjuar, e<br />
urtë, trimëreshë, e denjë për kreshnikun Muji. Ajo<br />
shndrit sidomos në rapsodinë elegjike “Ajkuna<br />
qan Omerin”.<br />
Hyjnesha e hakmarrjes<br />
Nemesida (Nemesis),<br />
e bija e Natës,<br />
ishte hyjnesha<br />
e hakmarrjes dhe e<br />
drejtësisë. Në fillim,<br />
Nemesida duket të<br />
ketë qenë vetëm hyjneshë<br />
e hakmarrjes. Që<br />
nga shek. VI para Kr., ajo<br />
bëhet edhe hyjneshë e drejtësisë.<br />
Atë e paraqitnin si një grua të qetë me fytyrë<br />
të ashpër, që mbante fustan të gjerë, duke mbajtur<br />
gishtin tregues në gojë. Nganjëherë paraqitej në<br />
trajtën e një gruaje që qëndron në rrotat e një qerreje,<br />
për të treguar me ç’shpejtësi dënohej krimi.<br />
25
Lexues dhe studiues i shquar i<br />
gjuhës shqipe, veprimtar i<br />
Rilindjes Kombëtare, i arsimit<br />
dhe i kulturës. Lindi në Elbasan.<br />
Nga viti 1847 e ndoqi<br />
gjimnazin “Zosimea” të Janinës,<br />
ku e ndihmoi J. G. Hanin për ta<br />
studiuar shqipen e për të hartuar<br />
një fjalor shqip-gjermanisht. Shkoi<br />
në Stamboll më 1857 dhe, për të<br />
treguar nevojën e një pune të re me<br />
përkthimet shqipe, hartoi një<br />
memorandum për gjuhën shqipe.<br />
Qëndroi në Maltë deri<br />
më 1860, në një semi-<br />
nar protestant, ku,<br />
ndërkohë,e përfundoi<br />
përkthimin e Dhiatës së<br />
re toskërisht e gegërisht.<br />
Paraqiti disa nga<br />
idetë e rilindësve për<br />
njësinë e Shqipërisë autonome,<br />
për lashtësinë e<br />
virtytet e shqiptarëve, si<br />
edhe gjendjen e arsimit<br />
e të dialekteve të<br />
shqipes në punimin<br />
“Shënime mbi<br />
Shqipërinë, gjuha dhe<br />
përkthimi i shkrimeve të<br />
shenjta (1860)”. U vendos<br />
mësues në Tunis deri<br />
më 1865, kur hyri në<br />
marrëdhënie me përfaqësuesin<br />
e Shoqërisë<br />
Biblike të Londrës në<br />
Stamboll. E botoi më<br />
1866 përkthimin e parë<br />
gegërisht “Katër Ungjijtë<br />
dhe punët e Apostujve”<br />
dhe vijoi për shumë<br />
vjet përkthimet: “Psalmet”<br />
(1868 toskërisht, 1869<br />
gegërisht), “Dhiata e re” (gegërisht<br />
1869, toskërisht 1879), “Të<br />
bërët dhe të dalët” (toskërisht<br />
1880), “Nomi i dytë” (toskërisht<br />
1882),“Fjalët e urta të<br />
Solomonit” dhe “Vila e Isës”<br />
(toskërisht 1884). Ka lënë<br />
dorëshkrim “Krijesa dhe të dalët<br />
gegërisht”, si edhe disa shkrime të<br />
tjera që nuk janë gjetur. Udhëtoi<br />
disa herë nëpër Shqipëri që nga<br />
26<br />
viti 1870, për të mbledhur fjalë e<br />
shprehje nga goja e popullit, për t’i<br />
përhapur librat e vet dhe për t'ua<br />
mësuar bashkatdhetarëve shqipen<br />
letrare. Shoqëria Biblike i ndërpreu<br />
marrëdhëniet me të më 1874,<br />
pa paralajmërim, sepse u vërtetua<br />
që ai nuk besonte në frymëzimin<br />
hyjnor të Biblës. U detyrua të<br />
shiste dru e qymyr e të hapte një<br />
pijetore në Tiranë, por jepte fshehurazi<br />
mësime të shqipes. Më<br />
1884 përfundimisht u vendos në<br />
SHKRIMTARËT<br />
tanë nga tradita<br />
E DERI SOT<br />
KONSTANDIN NELKO KRISTOFORIDHI<br />
(1827 - 1895)<br />
Elbasan, ku vijoi të jepte shqipen<br />
fshehurazi, derisa vdiq.<br />
Veprimtaria e tij themelore ishte<br />
në dy fusha të lidhura ngushtë: për<br />
gjuhën dhe për shkollën shqipe. Më<br />
1867 e botoi Abetaren gegërisht,<br />
më 1868 toskërisht dhe libra të<br />
vegjël për nxënësit. Bashkë me atdhetarë<br />
të tjerë mori pjesë në<br />
Komisionin për alfabetin e për arsimin<br />
më 1867, në Stamboll, dhe<br />
më pas i vazhdoi përpjekjet e përbashkëta<br />
për alfabetin. U përpoq<br />
me Hasan Tahsinin e të tjerë të<br />
ngrinte shkollën shqipe. Idetë më<br />
të rëndësishme i ka shprehur në një<br />
letër drejtuar Nikolla Naços, më<br />
1888.<br />
Vepra themelore e Kostandin<br />
Kristoforidhit, për të cilën punoi<br />
gjithë jetën, është Fjalori i gjuhës<br />
shqipe. Më 1882 e botoi Gramatikën<br />
e gjuhës shqipe sipas dialektit<br />
toskë; ka lënë edhe disa<br />
dorëshkrime me shënime<br />
gjuhësore. E<br />
përkrahte teorinë për<br />
prejardhjen pellazge të<br />
shqipes. Nxori në dritë<br />
vlera të shumta të visareve<br />
të gjuhës së popullit,<br />
dha ndihmesë të<br />
veçantë për pastërtinë e<br />
gjuhës dhe dëshmoi se<br />
dialektet e shqipes nuk<br />
kishin dallime të mëdha.<br />
Me lëvrimin që i bëri<br />
gjuhës shqipe në përkthimet<br />
e në veprat e<br />
tjera, ndihmoi për<br />
themelimin e gjuhës letrare<br />
kombëtare. Provoi<br />
prozën me tregimin e<br />
shkurtër “Gjahu i malësorëve”.<br />
(Hija e Tomorit,<br />
botuar më 1902).<br />
Punoi për një sistem arsimor<br />
kombëtar, i<br />
mbështetur në një pedagogji<br />
e didaktikë përparimtare<br />
demokratike.<br />
Në pikëpamjet politikoshoqërore,Kostandin<br />
Kristoforidhi ishte iluminist<br />
demokrat. Si rrugë kryesore e shihte<br />
zgjimin kombëtar nëpërmjet<br />
shkollës e kulturës dhe gjuhën<br />
amtare e shihte si mjetin më të<br />
rëndësishëm për përparimin kombëtar.<br />
Ishte ndër përfaqësuesit e<br />
parë që u bënë shprehësit ideorë të<br />
lëvizjes kombëtare dhe bëri përpjekje<br />
për ta vënë në jetë programin<br />
e rilindësve në fushën e kulturës e<br />
të arsimit. Ai vdiq në vitin 1895.
GJAHU I MALËSORËVE<br />
(Fragment)<br />
- Ç’muaj është tani?<br />
- Janar.<br />
- Sa ka muaji sot?<br />
- Sot ka pesëmbëdhjetë ditë.<br />
- Ka bërë mot i mirë.<br />
- A dalim nesër për gjah?<br />
- Dalim.<br />
- Me të vërtetë?<br />
- Po, besa.<br />
- N’ç’anë?<br />
Vemi në mal të Tomorrit. – Po,<br />
atje të vemi të gjithë, sepse atje ka<br />
mjaft egërsira. – Atje ka edhe<br />
bisha, atje ka edhe derra të egër e<br />
ujq, e çakej, arusha e drerë, e<br />
kaproj, dhi të egra, dhelpra e lepuj.<br />
Atje ka edhe thëllëza mali. Në<br />
marrshin erë qentë e bien në ndonjë<br />
tufë të madhe, kemi për të vrarë<br />
shumë prej tyre. Nesër, pra, të<br />
dalim për gjah.<br />
-Fort mirë.<br />
-Cilin të vëmë të parë në gjah, të<br />
prijë përpara e të urdhërojë?<br />
Vëmë Mark Shalëgjatin.<br />
- Po, i mirë është Mark Shalëgjati.<br />
- - Ai është gjahtar i vërtetë, atij s’i<br />
trembet syri, është dhe trim, s’ka<br />
frikë nga vdekja, është burrë i<br />
vërtetë.<br />
- - Urdhëro, pra, o Mark, ç’duhet<br />
të bëjmë, se ty të kemi të parë.<br />
Mark Shalëgjati urdhëron e thotë:<br />
- Fort mirë, o zotëri, kështu kemi<br />
për të bërë.<br />
- Bëfshi natën e mirë, o shokë!<br />
- Tungjatjeta! Tungjatjeta! Të<br />
nesërmen vijnë gjahtarët dy nga dy<br />
e tre nga tre e mblidhen në Kodrën<br />
e Kuqe.<br />
- Mirëmëngjes! Mirëmëngjes!<br />
- Mirë se erdhët! Mirë se erdhët!<br />
- Ç’kohë është?<br />
- Është natë, do edhe shumë të<br />
gdhihet. S’ka zbardhëlluar, po këndojnë<br />
gjelat.<br />
- Ja tek po vijnë gjithë gjahtarët.<br />
- Si u gdhitë?<br />
- Mirë, mirë. Po zotëria juaj?<br />
- Mirë.<br />
- S’paska ardhë Mark Shalëgjati?<br />
- Ja tek po vjen.<br />
- Mirëmëngjes, o gjahtarë.<br />
- A jeni mbledhë të gjithë?<br />
- Po, zotëri, të gjithë këtu jemi.<br />
S’ka mbetur njeri pa ardhë.<br />
- A i keni mbushur armët?<br />
- Plot i kemi.<br />
- Lëshoni qentë e langonjtë të prijnë<br />
përpara, bëhuni varg dy e nga<br />
dy e shpejtoni këmbët të zëmë<br />
malin pa zbardhur dita.<br />
Udhë e mbarë!<br />
Udhë e mbarë! Ty, ty, ty, ty! Ty, ty<br />
ty! Ty, ty ty! – bie trumbeta e bririt.<br />
-Ha, ha, ha! Ha, ha, ha!-ndërsejnë<br />
qentë.<br />
Kam, kam, kam! Kam, kam, kam!<br />
Kam, kam, kam! – lehin qentë.<br />
-Taf, tuf! Taf, tuf! Taf, tuf! – kërcasin<br />
pushkët.<br />
-Prite, oNikollë, se po vjen një derr<br />
i madh që m’i ka dhëmbët një pëllëmbë<br />
nxjerrë jashtë nofullave.<br />
Vëre pushkën në sy, shënoje mirë.<br />
Bjeri në lule të ballit. A e vrave? –<br />
Të lumtë!<br />
- Prite, o Andre, se të doli përpara<br />
një dre me një palë brirë të mëdhenj.<br />
Taf. I ra drerit në ije dhe<br />
plumbi e shpoi tejpërtej. Dreri ra<br />
në gjunjë dhe derdhi lot nga sytë.<br />
- Ah, seç bëra unë! – thotë gjuetari.<br />
– Më mirë të mos e kishim vrarë<br />
atë dre, shih si derdh lot nga sytë e<br />
qan porsi njeri.<br />
- Bjeri atij ujku që po shkon aty<br />
drejt!<br />
- Mos e vra, mos e vra,- thotë tjetri.<br />
– Le t’i lëshojmë qentë ta shqyejnë<br />
e ta bëjnë copa-copa.<br />
- Sa mirë ia bëmë atij ujku që na<br />
hante dhentë!<br />
- Ja tek u duk një arushë e murrme.<br />
Posa e panë qentë, e rrethuan<br />
përqark. Atëherë arusha u ngre në<br />
këmbë porsi njeri, hapte gojën një<br />
kut të gjerë e pëlliste si lopë e<br />
pështynte qentë.<br />
- Bjeri, o Gjergj, se e ke përpara.<br />
Vraje se po të përqesh!<br />
- Mos e vrisni, mos e vrisni! – thotë<br />
Gjergji, - se po vete unë e po e zë të<br />
gjallë.<br />
- Mos, o Gjergj, se të kafshon me<br />
dhëmbë.<br />
- Pushoni, ju s’dini gjë: arusha nuk<br />
të kafshon me dhëmbë, po të<br />
shtrëngon me dy këmbët e para e<br />
të merr frymën. Qëllon edhe me<br />
gurë, të godet, po qëllon për së<br />
prapthi, jo për së mbari. Ngjitet<br />
edhe në majë të pemës si njeri. Unë<br />
s’e kam frikë arushën kurrë, - thotë<br />
Gjergji.<br />
- Prite, o Toskë atë dhelpër, se e<br />
kanë vënë përpara qentë e po ta<br />
bien drejt. Taf! Qëllon me pushkë<br />
Toska, po i shkon plumbi dëm, s’e<br />
godet dot, sepse dhelpra bëri<br />
dredha e ndrroi udhën.<br />
- Ah, e mallkuar! – thotë Toska – se<br />
ma la pushkën në faqe pa e vrarë dot.<br />
- Bjeri ti, o Gegë, asaj dhelpre!<br />
- Taf! Qëllon Gega mbi dhelprën e i<br />
këputi bishtin plumbi, por s’e vrau<br />
dot.<br />
- Ah, ajo dinakja që na vjedh pulat<br />
natën, si më turpëroi pushkën! –<br />
thotë Gega.<br />
- Prite ti, o Arbër, se na e zbardhe<br />
faqen, - thonë shokët.<br />
Kur erdhën gjuetarët ta merrnin<br />
tek dergjej përdhe, ajo u ngrit<br />
njëherësh në këmbë dhe iku më<br />
vrap, sepse bënte sikur kishte<br />
ngordhur.<br />
- Bini, o gjahtarë, bini, o gjahtarë,<br />
se u turpëruam.<br />
- - Taf, tuf! Taf, tuf! Qëllojnë me<br />
pushkë të gjithë gjahtarët dhe e<br />
vrasin.<br />
- Ty, ty, ty! Ty, ty, ty!<br />
- Kush i bie kësaj trumbete kështu?<br />
– pyesin gjahtarët.<br />
- Lini pushkët e mos gjuani më, o<br />
gjahtarë! – urdhëron Mark Shalëgjati.<br />
- Mjaft më, se u ngrys e po na zë<br />
nata këtu në pyll. Mblidhni gjahun<br />
që kemi vrarë, se tashti vijnë edhe<br />
shërbëtorët e ngarkojnë.<br />
- Fort mirë, po të kishim gjuajtur<br />
edhe pak, - thonë gjahtarët.<br />
- A nuk u lodhët tërë ditën së gjuajturi?<br />
- S’lodhen burrat nga gjahu.<br />
- Nuk po gjuajmë më, se s’ka mbetur<br />
kohë. Tjetër herë, prini përpara,<br />
o gjahtarë, ecni me vrap, të zëmë<br />
fshatin me kohë, përpara se të<br />
erret e të na zërë nata në udhë. Si<br />
të vemi në shtëpi, atje do të ndajmë<br />
gjahun, të hedhim short e të marrë<br />
secili pjesën që t’i bjerë e të bëjë në<br />
shtëpi të tij, të hajë e të pijë e t’i<br />
bëjë zemrën e mirë.<br />
(Përgatiti: Nebih Bunjaku)<br />
27
LEXOJMË<br />
PYESIM<br />
Gjeni zanoret dhe bashkëtingëlloret në fjalinë e<br />
parë dhe vendosini në dy kolona.<br />
Sa zanore dhe bashkëtingëllore ka fjalia e<br />
parë?<br />
Sa shkronja ka fjalia e parë?<br />
Sa zanore e bashkëtingëllore ka gjuha shqipe?<br />
Sa shkronja ka gjuha shqipe?<br />
Sa shkronja të thjeshta (njëshe) dhe të përbëra<br />
(dyshe) ka në fjalinë e parë?<br />
Sa shkronja të thjeshta dhe të përbëra ka gjuha<br />
shqipe?<br />
MËSOJMË<br />
<strong>Gjuha</strong> e sotme shqipe e ka sistemin e saj të<br />
tingujve. Këta tinguj i quajmë fonema (nga greqishtja:<br />
phone – zë). Çdo gjuhë ka një numër të<br />
caktuarfonemash. <strong>Gjuha</strong> shqipe i ka 36 fonema:<br />
7 zanore :a, e, ë, i, o, u, y dhe 29 bashkëtingëllore:<br />
b, c, ç, d, dh, f, g, gj, h, j, k, l, ll, m, n, nj, p,<br />
q, r, rr, s, sh, t, th, v, x, xh, z, zh.<br />
Zanoret janë tinguj që artikulohen në hapësirën e<br />
gojës pa hasur asnjë pengesë. Bashkëtingëlloretjanë<br />
tinguj që artikulohen në hapësirën e gojës<br />
duke kapërcyer një pengesë. Bashkëtingëlloret e<br />
gjuhës shqipe janë:<br />
1. Të zëshme: b, d, dh, h, g, gj, v, x, xh, z<br />
dhe zh.<br />
2. Të pazëshme: m,n,nj,j,l,ll,r,rr ,p, t, th ,<br />
k, q, j ,c, ç, s dhe sh.<br />
Tingujt (fonemat) shkruhen me shenja grafike.<br />
Shenjat grafike që përdoren për t’i paraqitur tingujt<br />
(fonemat) quhen shkronja.Tingujt (fonemat) i<br />
shqiptojmë dhe i dëgjojmë, ndërsa shkronjat i<br />
shkruajmë, i shohim dhe i lexojmë.Të gjitha<br />
shkronjat që paraqesin tingujt e të folurit të një<br />
gjuhe përbëjnë alfabetin e asaj gjuhe.Alfabeti i<br />
gjuhës shqipe i ka 36 shkronja, të renditura si<br />
vijon: a, b, c, ç, d, dh, e, ë, f, g, gj, h, i, j, k, l, ll,<br />
m, n, nj, o, p, q, r, rr, s, sh, t, th, u, v, x, xh, y, z,<br />
zh. Nga këto, 27 shkronja janë të thjeshta dhe 9<br />
të përbëra: dh, gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh. Këto<br />
shkronja quhen dyshkronjësha ose diagrame.Në<br />
28<br />
KULTURË GJUHE<br />
ZANORET DHE BASHKËTINGËLLORET E GJUHËS SHQIPE<br />
gjuhën shqipe dyshkronjëshat nuk paraqesin<br />
vështirësi të mëdha.Për këtë duhen ditur dhe<br />
duhen respektuar disa rregulla. Në rastet kur një<br />
fjalë mbaron me s dhe t dhe fjala tjetër fillon me<br />
h, atëherë shkronjat lexohen të ndara: p.sh.<br />
meshollë = mes-hollë, Ethem = Et-hem,<br />
shtathedhur = shtat-hedhur etj.<br />
USHTROHEMI<br />
1. Cilat janë fonemat që i kanë të gjitha këto<br />
fjalë?<br />
këmbë, shtambë, pëllëmbë, mbrëmje, llambë<br />
Gjeni katër fjalë që fillojnë me këto fonema.<br />
2. Cilat janë fonemat që shërbejnë për t’i dalluar<br />
fjalët e mëposhtme?<br />
batis – bitis, fal – fall, fat – fut, pulë – pullë,<br />
halë – valë, kokërr – dokërr, qorr – morr.<br />
Ç’fonema janë: zanore ap obashkëtingëllore?<br />
3. Në fjalinë: Flokë-flokë, ngadalë, po bie bora,<br />
fonema që përdoret më shpesh është o-ja. Gjeni<br />
dhe shkruani dy fjali ku fonema që përdoret<br />
më shpesh të jetë a-ja.<br />
USHTROHEMI<br />
1. Cilat janë fonemat që i kanë të gjitha këto<br />
fjalë?<br />
këmbë, shtambë, pëllëmbë, mbrëmje, llambë<br />
Gjeni katër fjalë që fillojnë me këto fonema.<br />
2. Cilat janë fonemat që shërbejnë për t’i dalluar<br />
fjalët e mëposhtme?<br />
batis – bitis, fal – fall, fat – fut, pulë – pullë,<br />
halë – valë, kokërr – dokërr, qorr – morr.<br />
Ç’fonema janë: zanore apo bashkëtingëllore?<br />
3. Në fjalinë: Flokë-flokë, ngadalë, po bie bora,<br />
fonema që përdoret më shpesh është o-ja.<br />
Gjeni dhe shkruani dy fjali ku fonema që<br />
përdoret më shpesh të jetë a-ja.
Alpet Shqiptare<br />
Janë malet më të larta në<br />
Shqipëri dhe ndër më të<br />
lartat në Ballkan. Ato<br />
kanë një sipërfaqe prej 2240<br />
kilometrash katrorë. Alpet<br />
Shqiptare kanë 13 maja, me<br />
mbi 2500 metra lartësi<br />
mbidetare. Ndër to është<br />
Maja e Jezercit, ajo e Kolatës,<br />
Grykat e Hapta, Maja e<br />
Radohinës, Shkëlzeni etj.<br />
Nerodimja<br />
Në fund të Fushës së<br />
Kosovës, në afërsi të<br />
Ferizajt, rrjedh lumi<br />
Nerodime, i cili, pastaj, degëzohet<br />
në dy degë. Njëra degë<br />
derdhet në lumin Sitnicë, që<br />
shkon në Detin e Zi, ndërsa<br />
tjetra në lumin Lepenc, që<br />
derdhet në Detin Egje.<br />
Fenomeni i ndarjes së lumenjve<br />
quhet bifurkacion.<br />
Mirusha<br />
Lumi Mirushë e ka<br />
burimin në Banjë të<br />
Malishevës dhe është i<br />
gjatë 37 kilometra. Në rrjedhën<br />
e poshtme të Mirushës,<br />
NCIKLOPEDIA<br />
NCIKLOPEDIA<br />
prej prerjes së thellë kanionike,<br />
formohen ujëvarat e<br />
mrekullueshme dhe prej tyre<br />
16 liqene që derdhen në njëritjetrin.<br />
Sa vëllezër i kishte Naimi<br />
Poeti ynë Naim Frashëri,<br />
përveç dy vëllezërve të<br />
tij të njohur – Abdylit e<br />
Samiut, i kishte edhe tre<br />
vëllezër të tjerë: Sherifin,<br />
Tahsinin dhe Mehmetin.<br />
Kur u botua Abetarja e<br />
parë në Kosovë<br />
Në Kosovë, Abetarja e<br />
parë në gjuhën shqipe<br />
u botua më 19 nëntor<br />
të vitit 1946. U shtyp në<br />
Prizren. Kishte 58 faqe dhe<br />
doli në 5000 ekzemplarë.<br />
PAQËSORI është oqeani<br />
më i madh i botës.<br />
AZIA, ndërkaq, është kontinenti<br />
më i madh.<br />
ANTARTIKU e ka lartësinë<br />
më të madhe<br />
mbidetare nga kontinentet<br />
(2200 metra mbi nivelin e<br />
detit).<br />
MONT EVERESTI është<br />
maja e malit më të lartë<br />
në botë.<br />
NILI është lumi më i gjatë<br />
i botës.<br />
Në DETIN E VDEKUR<br />
është pika më e ulët e<br />
Tokës.<br />
Kanioni MARIAN është<br />
vendi më i thellë në botë<br />
(gjendet te ujdhesa Guam<br />
në Paqësor dhe ka një<br />
thellësi prej 11034 metrash).<br />
GRENDLANDA në<br />
Amerikën Veriore është<br />
ujdhesa më e madhe e<br />
botës. Ka një sipërfaqe<br />
prej 2,17 milionë kilometrash<br />
katrorë.<br />
SAHARA në Afrikë është<br />
shkretëtira më e madhe e<br />
botës, me sipërfaqe prej 7.<br />
000 000 kilometrash katrorë.<br />
ANGELI në Venezuelë<br />
është ujëvara më e madhe<br />
e botës, me një lartësi prej<br />
1054 metrash katrorë.<br />
29
Nëse jeni më pak se 11 vjeç<br />
dhe nuk keni dalë kurrë<br />
në shi ose nuk keni hipur<br />
në pemë, është mirë që të filloni<br />
t’i zbuloni edhe këto gjëra. Këtë<br />
këshillë jua jep “National Trust”,<br />
i cili, për t’i shkëputur fëmijët nga<br />
kompjuteri dhe nga televizori, ka<br />
hartuar një listë me 50 gjërat që<br />
duhen bërë deri në moshën<br />
11-vjeçare, për shembull, si<br />
të ecësh në ekuilibër mbi një<br />
trung peme ose të shijosh<br />
një mollë të sapokëputur.<br />
Pjesa më e madhe e fëmijëve<br />
të këtij brezi nuk i kanë<br />
provuar kurrë këto gjëra.<br />
Vetëm 10 për qind e fëmijëve<br />
të sotëm luajnë jashtë,<br />
kundrejt 70 për qind që luanin<br />
dikur. Një në tre fëmijë<br />
nuk është ngjitur kurrë në një<br />
pemë. Këto statistika e kanë detyruar<br />
Entin britanik t’i shpallë<br />
luftë asaj që pedagogu amerikan,<br />
Richard Louv, e ka quajtur “çrregullime<br />
nga deficiti i natyrës”.<br />
“Fëmijët po humbasin shumë gëzime,<br />
mirëqenien fizike dhe<br />
psikologjike, duke mos luajtur në<br />
ajër të pastër e duke mos e eksploruar<br />
natyrën në gjithë kaosin<br />
e saj”, -ka thënë Fiona Reynolds,<br />
GJËEGJËZA<br />
Ç’ju<br />
këshillon<br />
pedagogu Luani sa më<br />
SHUMË NË NATYRË!<br />
30<br />
drejtoresha e përgjithshme e<br />
bamirësisë britanike për mbrojtjen<br />
e trashëgimisë kulturore dhe<br />
të mjedisit. Nëse gjunjët e vrarë<br />
dhe gërvishtjet e ndryshme ishin<br />
karakteristikë për të vegjlit e<br />
dikurshëm, sot janë vërtet të<br />
paktë fëmijët që luajnë jashtë<br />
shtëpisë. Sipas një studimi të real-<br />
izuar nga “Trust”-i, fajin e kanë<br />
më shumë prindërit që i mbrojnë<br />
sesa televizori dhe kompjuteri.<br />
“Përqindja e fëmijëve që bëjnë<br />
ç’të duan, pa ndërhyrjet e të rriturve,<br />
është ulur 90 për qind nga<br />
vitet ’70 e deri sot. Shumë të<br />
rritur, ende sot, e kujtojnë me<br />
mall emocionin e atyre momenteve.<br />
Gëzimi u duhet kthyer<br />
edhe fëmijëve të tyre”, -shton<br />
Reynolds.<br />
Burrat, tryeza, lapsi dhe iriqi<br />
Tre burra shumë të mëdhenj qëndrojnë<br />
nën një ombrellë të vogël.<br />
Mirëpo, asnjëri prej tyre nuk laget.<br />
(Sepse nuk bie shi)<br />
I shërbejnë ushqim, vetë qëndron në<br />
katër këmbë, mirëpo nuk mund të hajë.<br />
(Tavolina)<br />
Nuk është rastësi që për të<br />
shkruar listën, “National Trust” u<br />
kërkoi anëtarëve të saj t’i ndanin<br />
kujtimet e fëmijërisë që i kishin<br />
nxitur ata ta donin natyrën.<br />
Pesëdhjetë pikat nuk janë gjë<br />
tjetër, veçse përzgjedhja e 400<br />
sugjerimeve. Kjo listë tregon edhe<br />
një herë se si e kalonin kohën<br />
fëmijët dikur, duke organizuar<br />
gara kërmijsh,<br />
duke kapur flutura apo<br />
duke këputur fruta të<br />
freskëta nga pemët. Për t’i<br />
ndihmuar të vegjlit të arrijnë<br />
qëllimet e listës, duke<br />
filluar nga ndërtimi i një<br />
strehe, te gjuetia e fosileve,<br />
“National Trust” ka<br />
angazhuar disa të rinj, të<br />
pagëzuar “Ranger Elite”.<br />
Qëllimi i gjithë kësaj nisme është<br />
që fëmijëve t’u rikthehet marrëdhënia<br />
me natyrën. Të ndihmohen<br />
që t’i zbulojnë emocionet dhe ndjenjat,<br />
të cilat “Playstation” ose<br />
“X-Box” nuk mund t’ua japin.<br />
“Fëmijët që luajnë në natyrë, i<br />
njohin më shumë gjërat, ndihen<br />
dhe kuptohen më mirë, janë më<br />
bashkëpunues dhe më të shëndetshëm<br />
fizikisht”, - përfundon<br />
Stephen Moss, autore e raportit.<br />
Majën nën thikë, fillon të hollohet, shënon<br />
vizë- pikë, por ngadalë shkurtohet.<br />
(Lapsi)<br />
Rrumbullak e strumbullak, me bë më e<br />
prek të bën me gjak.<br />
(Iriqi)
Letra e një mësuesi mërgimtar<br />
Një ekskursion i paharruar në 100-vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë<br />
Me përkrahjen e institucioneve<br />
arsimore të komunës<br />
së Ägelholmit dhe<br />
në bashkëpunim me ato të Republikës<br />
së Kosovës, tash e disa vjet<br />
është bërë traditë e vazhdueshme<br />
organizimi i ekskursioneve të<br />
tilla, me moton “Ta njohim atdheun”.<br />
Por, ekskursioni i sivjetmë<br />
(2-6 prill 2012) ishte më i<br />
veçantë, sepse u organizua në<br />
vigjilje të 100-vjetorit të Pavarësisë<br />
së Shqipërisë. Përveç vizitës<br />
në Kosovë, u vizituan edhe Vlora<br />
dhe Kruja. Ekskursioni i sivjetmë<br />
u organizua nën patronazhin e<br />
Ministrisë së Diasporës, MASHTit<br />
të Kosovës dhe MASH-it të<br />
Shqipërisë. Në të morën pjesë<br />
100 nxënës dhe mësues shqiptarë<br />
të Shkollës Shqipe të Mësimit<br />
Plotësues në Suedi (si simbolikë e<br />
100-vjetorit të Pavarësisë së<br />
Shqipërisë) nga tetë qytete: Ängelholm,<br />
Höganäs, Bostad<br />
(Förslov), Helsingborg, Landskrona,<br />
Halmstad, Kristianstad<br />
dhe Eslov, nën përkujdesjen e mësuesve<br />
dhe të mësueseve të tyre:<br />
Xhevat Isufi, Florinda Fejza,<br />
Sylë Berisha, Rexhep Jashari,<br />
Rashit Berisha, Emine Thaçi,<br />
Sherife Morina, Shaban Gashi<br />
dhe Nuhi Mazreku, si dhe të udhëheqësve<br />
e përfaqësuesve të<br />
shoqatave kulturore shqiptare dhe<br />
këshillave të prindërve: Bashkim<br />
Jashari, të Landskronës,<br />
Mustafë Berisha, Muhamet Sopi,<br />
Hajdin Selaci, Sylejman Berisha,<br />
Hasim Uka, Hakif Popova. Ekskursioni<br />
shoqërohej edhe nga<br />
përfaqësues të arsimit e të kulturës<br />
të komunës së Ångelholmit,<br />
Mia Janerdahl, drejtoreshë në<br />
gjimnazin “Valhal”, dhe Eva<br />
Manola, profesoreshë në gjimnazin<br />
“Rone-skolan” të Suedisë,<br />
përgjegjëse për kulturë.<br />
Nikoqirë formalë ishin drejtoritë<br />
komunale të arsimit, respektivisht<br />
shkollat homologe: në Prishtinë<br />
(Shkolla fillore “Asim Vokshi”),<br />
në Vushtrri (Shkolla fillore<br />
“Vëllezërit Frashëri”), në Deçan<br />
(Shkolla fill. “Lidhja e<br />
Prizrenit”), në Gjakovë (Shkolla<br />
fill. “Zekeria Rexha”), në Krujë<br />
(Shkolla fill. “Nr. 1”) dhe në<br />
Vlorë (Shkolla 9-klasëshe “Ismail<br />
Qemali”). Ekskursioni kishte<br />
karakter njohës-mësimor dhe u<br />
zhvillua brenda një jave: 2 - 6<br />
prill 2012 (tri ditë në Kosovë dhe<br />
dy ditë në Shqipëri). Një e re e<br />
veçantë e këtij ekskursioni ishte<br />
profili i tij ndërkulturor. Prezenca<br />
e nxënësve dhe e personelit pedagogjik<br />
joshqiptar (në këtë rast<br />
suedezë) e bënë më atraktiv dhe<br />
më ndërveprues në kuptim të komunikimit<br />
ndërkulturor dhe të<br />
zhvillimit të kompetencës<br />
ndërkulturore në të gjitha rrafshet<br />
e mundshme.<br />
Ditën e parë e kaluam në Prishtinë,<br />
me nxënës e mësues nikoqirë<br />
të “Asim Vokshit” të Prishtinës.<br />
Pasdite, në Qendrën e Rinisë, e<br />
mbushur përplot me shikues, u<br />
dha një program i përbashkët kulturor-artistik<br />
me shkollën nikoqire,<br />
ansamblin e fëmijëve<br />
“Xixëllonjat” dhe grupin e baletit<br />
“Mjellmat”.<br />
Ditën e dytë, fillimisht, e vizituam<br />
varrin e ish-presidentit të Kosovës,<br />
Ibrahim Rugova, pastaj shkuam<br />
në Prekaz, vizituam memorialin<br />
përkujtimor “Adem Jashari”, ku<br />
mërgimtarët u njohën me luftën e<br />
komandantit legjendar dhe të<br />
bashkëluftëtarëve të tij, dhe në<br />
sheshin “Adem Jashari” në Skenderaj<br />
u këndua e u vallëzua<br />
gjatë. Pasdite ishim në Vushtrri,<br />
me ç’rast, pas një programi të përbashkët<br />
me shkollën nikoqire<br />
“Vëllezërit Frashëri”, e vizituam<br />
atë shkollë, Kalanë e Vushtrrisë<br />
dhe Urën e Vjetër të Gurit.<br />
Ditën e tretë, paradite ishim në<br />
Deçan dhe në sheshin e këtij qyteti<br />
i vizituam përmendoret e heronjve<br />
Sali Çekaj e Luan Haradinaj, pastaj<br />
Kullën/Memorialin e dëshmorëve<br />
në Gllogjan, e në vazhdim<br />
shkollën fillore “Lidhja e<br />
Prizrenit” në Deçan. Pasdite e<br />
vizituam Gjakovën, ku u pritëm<br />
solemnisht nga personeli dhe nga<br />
nxënësit e shkollave “Zekeria<br />
Rexha” dhe “Kolë Jakova”.<br />
Ditën e katërt, herët në mëngjes,<br />
nga Prishtina udhëtuam për në<br />
Vlorë. Atje na pritën personeli e<br />
nxënësit e shkollës 9- vjeçare<br />
“Ismail Qemali”; u mbajt një orë<br />
historie, u dha një program kulturo-artistik<br />
i përbashkët dhe e<br />
vizituam Muzeun e Pavarësisë.<br />
Aty nxënësit u njohën me rrugën e<br />
pavarësisë së Shqipërisë, panë<br />
dokumente origjinale e fotografi<br />
të udhëheqësve të saj.<br />
Ditën e pestë ishim në Krujë. E<br />
vizituam shkollën fillore “Nr. 1”<br />
të Krujës. Aty na pritën personeli<br />
i shkollës dhe nxënësit e saj, u<br />
mbajt një orë historie, u fol për<br />
historinë e Krujës e rrethinës së<br />
saj dhe të heroit kombëtar Gjergj<br />
Kastrioti – Skënderbeut, u dha<br />
një program i përbashkët, vizituam<br />
kabinete të pajisura me<br />
mjete të ndryshme mësimore.<br />
Pastaj vizituam Kështjellën e Krujës,<br />
Muzeun Kombëtar “Gjergj<br />
Kastrioti-Skënderbeu” dhe atë<br />
Etnografik, ndërkaq në orët e<br />
vona u kthyem në hotel, në Prishtinë,<br />
prej nga të nesërmen udhëtuam<br />
për në Suedi.<br />
31
PËRRALLË SHQIPTARE<br />
E bija e Hënës dhe e Diellit<br />
Na ishte njëherë, diku në një fshat, një<br />
gjuetar trim që jetonte vetëm me<br />
nënën e tij. Nënë e bir jetonin në varfëri<br />
dhe djali e nxirrte bukën e gojës vetëm me<br />
gjueti në mal. Dikur në shpellat e malit u shfaq<br />
një kuçedër shumë e egër që vriste e hante çdo<br />
gjë të gjallë që shikonte. Njerëzit në fshat, të<br />
cilët jetonin më shumë me gjuetinë në mal, filluan<br />
të vuanin nga uria. Askush nuk guxonte<br />
më të shkonte në mal për të gjuajtur. Kuçedra<br />
e egër dhe mizore kishte ngrënë mjaft nga<br />
djemtë e fshatit.<br />
Gjuetari ynë trim vendosi dhe u nis për ta<br />
vrarë Kuçedrën në mal. Shumë u mundua dhe<br />
u përgjërua e ëma që ta ndalonte të birin të<br />
ndërmerrte këtë detyrë,<br />
por nuk ia arriti. Vasha<br />
e tij kish kërkuar që ai ta<br />
vriste kuçedrën dhe<br />
gjahtari trim, ngaqë e<br />
donte vajzën me shpirt,<br />
dëshironte t'ia plotësonte<br />
të gjitha dëshirat. Por<br />
Lubia (kuçedra) nuk<br />
kishte mëshirë as edhe për<br />
një të dashuruar, madje u<br />
egërsua shumë kur mori<br />
vesh se dikush qenka nisur<br />
për te shpella e saj për ta<br />
vrarë.<br />
Kuçedra filloi të tallej me<br />
djalin që sapo ishte futur<br />
në strofullin e saj me shpatë<br />
në dorë. Ndërsa djali u bë gati ta godiste me<br />
shpatë, kuçedra e tërbuar vetëm një herë e<br />
goditi Tokën me forcë, me bishtin e saj gjigand,<br />
dhe mali u drodh. Djalit i ra shpata nga<br />
dora dhe mbeti i paarmatosur përballë kuçedrës<br />
mizore.<br />
- Tashti e kam gati darkën me mish njeriu, -<br />
mendoi kuçedra e gëzuar dhe u bë gati ta<br />
copëtonte djalin.<br />
- Ndal të lutem!- i tha djali. Kur ika, nuk<br />
munda të përshëndes nënën dhe vashën time<br />
dhe do të kisha dëshirë që t'u them lamtumirë<br />
miqve dhe shokëve.<br />
Kuçedra e vërejti me sy mosbesues, por djali i<br />
dha besën se do të kthehej përsëri. Kuçedra e<br />
dinte se kur dikush në fshat e jepte besën, e<br />
mbante sikur edhe të vdiste.<br />
-Mirë, shko,- i tha Kuçedra. Por nesër në<br />
32<br />
mëngjes herët dua që të jesh këtu.<br />
-Ta jap besën time,- i tha djali dhe u nis për në<br />
fshat.<br />
Me lot në sy, të qara e përgjërime, pasi u nda<br />
nga e ëma që nga meraku ishte plakur edhe<br />
më shumë, mori uratën e saj dhe u nis për ta<br />
takuar vashën e dashur. Kur vasha e mori vesh<br />
se çfarë kishte ndodhur, tha me vendosmëri:<br />
-Do të shkojmë bashkë tek Kuçedra në mal.<br />
Më kot u mundua djali ta ndalonte, vasha nuk<br />
dëgjonte të rrinte në fshat. Kur në vend të një<br />
njeriu kuçedra pa dy veta para shpellës se saj,<br />
u gëzua pa masë.<br />
-Ohohoho,- tha e gëzuar,- nga një m'u bënë<br />
dy!- Nga një nuk ke<br />
asnjë, - u përgjigj<br />
vasha me guxim. Unë<br />
jam bija e Hënës dhe<br />
e Diellit. Fjala ime<br />
sjell jetën dhe jo vdekjen.<br />
Mallkimi im bie<br />
mbi këdo që mundohet<br />
të sjellë vdekjen<br />
dhe mjerimin. Ti, o<br />
kuçedër mizore, je<br />
pjellë e vdekjes dhe<br />
sjell mjerim, ndaj<br />
unë të urdhëroj ty të<br />
shkosh përsëri andej<br />
nga ke ardhur. Shko<br />
në ferr dhe digju<br />
përjetë!<br />
Në momentin që vajza i tha këto fjalë, toka<br />
u hap, dhe flakë e vullkan përpinë kuçedrën,<br />
që e lemeritur u zhduk në fund të gropës së<br />
madhe të hapur midis të shpellës.<br />
Djali ende i habitur nga vasha, u gëzua pa<br />
masë dhe e mori vashën në krah deri në fshat.<br />
Atje ai tepër i gëzuar i dha dy lajme të mira<br />
nënës së tij të dashur: Nusja e tij është bija e<br />
Hënës dhe e Diellit. Kuçedra në mal është zhdukur<br />
përgjithmonë.<br />
Njerëzit në fshat u gëzuan pa masë dhe të<br />
gjithë morën pjesë në dasmën e gjuetarit<br />
fatlum. Që nga ajo ditë, jeta në fshat vazhdon<br />
e lumtur dhe njerëzit janë të bekuar nga<br />
vasha. Nëse njerëzit në këtë përrallë ende jetojnë,<br />
ata tregojnë këtë histori me shumë krenari.<br />
Jeta triumfoi mbi vdekjen dhe njerëzit që nga<br />
ajo ditë jetojnë e punojnë të lumtur.
Fotografia<br />
Lushi i vogël, duke luajtur<br />
me shokë në oborr të shkollës,<br />
e lëndoi paksa këmbën.<br />
Kujdestari i klasës e këshilloi<br />
të shkonte te mjeku dhe të<br />
bënte një fotografi.<br />
-Fotografi! – u çudit Lushi.<br />
-Po.<br />
-Atëherë po shkoj në shtëpi<br />
t’i vesh rrobat e reja.<br />
Prerja e flokëve<br />
-Desha të them diçka nëse<br />
nuk më keqkupton,- i tha<br />
Agroni shokut të tij të<br />
bankës.<br />
-Për çka e ke fjalën?<br />
-Se flokët të janë rritur<br />
shumë. Do të bëje mirë t’i<br />
shkurtoje pak. Po të ishin të<br />
miat, do t’i hiqja!<br />
-Mirë e ke: edhe unë do t’i<br />
shkurtoja po të ishin tuat!<br />
Molla<br />
Dy nxënës, gjatë pushimit,<br />
bisedojnë në korridorin e<br />
shkollës:<br />
-A dëgjove ç’na tha mësuesja<br />
për mollën?<br />
-Ëhë!<br />
-Kurrë më s’do të fus mollë<br />
në gojë.<br />
-Pse!?<br />
-Ajo tha se molla përmban<br />
hekur! E unë s’dua të ha<br />
hekur, por mollë!<br />
34<br />
Ora për të qeshur<br />
Talenti<br />
Një shkrimtar i patalentuar i<br />
dha kritikut gjerman Lesing<br />
(1729-1781) librin e vet për<br />
ta shqyrtuar. Libri quhej "Fat<br />
dhe talent".<br />
Kur shkoi për të marrë<br />
përgjigje, Lesingu i tha:<br />
-Më vjen keq që po ta them<br />
troç, por ti shkruan për dy<br />
gjëra që nuk i njeh. Prandaj,<br />
fat i vërtetë do të ishte sikur<br />
njerëzit të mos e lexonin<br />
fare.<br />
Pianoja<br />
Dy veta bartin pianon në<br />
katin e shtatë të një pallati.<br />
Pasi arrijnë të mbushur<br />
frymë dhe të lodhur, njëri<br />
thotë:<br />
-Të drejtën, unë më shumë e<br />
dua flautin!<br />
-Pse?<br />
-Ka zë më të këndshëm dhe<br />
s’të lodh kaq shumë!<br />
Nuk po lexoj<br />
Një grua në tren i shkruante<br />
letër burrit. Pas saj qëndronte<br />
një njeri dhe lexonte<br />
atë që shkruante gruaja. Ajo,<br />
e nervozuar, i shkroi burrit:<br />
“Nuk mund të vazhdoj,<br />
ngaqë pas krahëve kam një<br />
budalla që po e lexon letrën<br />
time!”<br />
Burri u mbrojt:<br />
-E keni gabim. S’jam duke<br />
lexuar!<br />
Duart<br />
Nëse do t’i kisha tetë portokaj<br />
në dorën e djathtë dhe<br />
dhjetë portokaj në dorën e<br />
majtë, çfarë do të duhej të<br />
kisha?<br />
-Duar shumë të mëdha.<br />
Gropa<br />
-Çfarë mund të zmadhohet<br />
pa e rënduar?<br />
-Një gropë.<br />
Merimanga<br />
-Kamerier, në supën time po<br />
shikoj një mizë!<br />
-Mos u shqetësoni, zotëri:<br />
merimanga që ndodhet në<br />
bukën tuaj do ta vrasë atë!<br />
Deti i Vdekur<br />
-Pegi, çfarë mund të më<br />
thoni për Detin e Vdekur?<br />
-Në të vërtetë, asgjë. Unë as<br />
që e dija se ai ka qenë i sëmurë.
Ministri Ibrahim Makolli në mesin e nxënësve<br />
në kampin Rugova<br />
Nxënës mërgimtarë bëjnë gjimnastikë në mëngjes<br />
Letër e një nxënëseje<br />
Fotoreportazh<br />
Një orë mësimi<br />
Nxënësit e diasporës vizitojnë kompleksin “Adem Jashari” në Prekaz Një vizitë në Prizren<br />
Fushat kishin lule, krojet kishin ujë<br />
Në kuadër tëmanifestimit “Ditët e diasporës”,<br />
nga 6 deri më 14 gusht u organizua edhe<br />
shkolla verore për nxënësit tanë jashtë vendit.<br />
Këtu morën pjesë nxënës nga Gjermania, Austria,<br />
Franca, Zvicra, Italia, Suedia, Anglia, Greqia e<br />
Turqia, të shoqëruar nga nxënësit e shkollave fillore<br />
të Pejës. Në ditën e parë, në kampin turistik “Rugova”,<br />
në Malaj të Rugovës, dëgjoheshin të gjitha<br />
gjuhët. Do të thoshe se qenë kthyer fëmijët biblikë të<br />
Adamit e të Evës. Në ditën e fundit, ndërkaq, të<br />
gjithë flisnin, qeshnin e gëzoheshin vetëm shqip. Dhe<br />
ndodhi ngjashëm si në një këngë tonën popullore:<br />
krushqit e një dasme, duke shkuar për ta marrë<br />
nusen, kaptojnë fusha pa lule e hasin kroje pa ujë.<br />
Por, por kur po ktheheshin me nusen në qerre –<br />
fushat qenë mbushur me lule e krojet me ujë.<br />
35