annual report - Department of Agriculture
annual report - Department of Agriculture
annual report - Department of Agriculture
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Western Cape <strong>Department</strong> <strong>of</strong> <strong>Agriculture</strong><br />
Private Bag X<br />
ELSENBURG<br />
7607<br />
Tel. (0 ) 808 5<br />
Fax. (0 ) 808 5 0<br />
CONTENTS/INHOUD/ISALATHISO<br />
ANNUAL REPORT<br />
JAARVERSLAG<br />
INGEXOLO YONYAKA<br />
A: ENGLISH<br />
PART GENERAL INFORMATION<br />
PART PROGRAMME PERFORMANCE<br />
PART REPORT OF THE AUDIT COMMITTEE<br />
PART 4 ANNUAL FINANCIAL STATEMENTS<br />
PART 5 HUMAN RESOURCE MANAGEMENT<br />
B: AFRIKAANS<br />
DEEL ALGEMENE INLIGTING<br />
DEEL PROGRAMPRESTASIE<br />
DEEL VERSLAG VAN DIE OUDITEURSKOMITEE<br />
DEEL 4 FINANSIËLE JAARSTATE<br />
DEEL 5 MENSLIKE HULPBRONBESTUUR<br />
C: XHOSA<br />
INXENYE ULWAZI NGOKUBANZI<br />
INXENYE ISAKHONO SENKQUBO<br />
INXENYE INGXELO YEKOMITI YEZOBALO<br />
INXENYE 4 INGXELO ZEZIMINLI EZIPHICOTHIWEYO<br />
INXENYE 5 ULAWULO IWECANDELO IWEZABASEBENZI<br />
No part <strong>of</strong> this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic,<br />
mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission <strong>of</strong> the copyright holder.<br />
All rights reserved.<br />
Copyright: Western Cape <strong>Department</strong> <strong>of</strong> <strong>Agriculture</strong><br />
ISBN: 0-6 - 59 -9<br />
PR: 80/ 005
C: XHOSA<br />
INXENYE 1 ULWAZI NGOKUBANZI<br />
INXENYE 2 ISAKHONO SENKQUBO 8<br />
INXENYE 3 INGXELO YEKOMITI YEZOBALO<br />
INXENYE 4 INGXELO ZEZIMINLI EZIPHICOTHIWEYO 4<br />
INXENYE 5 ULAWULO IWECANDELO IWEZABASEBENZI 77<br />
C: XHOSA
INXENYE<br />
ULWAZI JIKELELE<br />
1.1 Ukungeniswa kwengxelo yonyaka kwisebe lombuso elilawulayo elisemthethweni<br />
Ndiyazingca kakhulu ngokungenisa le ngxelo yonyaka ka- 004/ 005 yaseNtshona Koloni: yeSebe lezoLimo ngokoMthetho<br />
woLawulo lweMali kawonke-wonke, wango- 999.<br />
Dr PC van Rooyen<br />
IGosa loCwangciso-mali<br />
1.2 Intshayelelo yintloko yeziko<br />
ngokutsha okuthe kwanempumelelo lweSebe likunye neSebe lezemali leSizwe lokwakhiwa kweenkqubo nokuba libe<br />
lelokuqala kumasebe okuqala ukugqiba uvavanyo lomsebenzi wazo zonke izithuba lelinye elithe labekwa kwindawo ebalulekileyo<br />
yeSebe.<br />
kwabasebenzi ethe yancedisa kwimveliso nokuhanjiswa kweenkonzo okuthe kwaphunyezwa ngempumelelo.<br />
ISebe liqalise iphepha-ndaba elitsha nolindixesha wophando ezithi zikhutshwe rhoqo ngekota kubaxhasi abangama-<br />
5000. Injongo yalo lindixesha kukwazisa abaxhasi beSebe iindaba ezifanele ushicilelo ngesebe, kwangokunjalo nez- neziphumo<br />
zophando ngelwimi elinokuthethwa lula.<br />
IiNkonzo zobuNjineli zinika inkcukacha zoyilo lokunika umqulu kwiiprojekthi zeBeaufort West Hydroponocs, ukuqinisekisa<br />
ukuhamba komsebenzi okuyimpumelelo nendawo ebandayo yogcino. Isebe likwancedisa ekuhloleni ngexesha lokwakha,<br />
ukuqinisekisa ukuthobela ekubalulweni. Umqulu omtsha onikiweyo uzakuthi usebenze phakathi ku-Juni ngo- 005.<br />
ISebe ligqibe ngempumelelo inani lokukhuselwa kokhukuliso lomhlaba lwemilambo kwezi ndawo; Buffeljags neSlanghoek<br />
ukuthintela ukukhukuliswa komhlaba okungamandla kwamadonga omlambo nokulahlekelwa ngumhlaba onexabiso<br />
wolimo. Isebe likwanoxanduva lokuyilwa emva kokuba abantu abasekuhlaleni abangenamisebenzi besetyenzisiwe<br />
ekwakheni komsebenzi wokhuselo.<br />
Impumelelo ethe yaphunyezwa ukuthintela ukukhukuliswa kodonga lomlambo kwiphondo ngokusetyenziswa kokuthethathethana<br />
okukodwa (iingobozi zocingo ezizaliswe ngamatye) zikhokelela ekumenyweni komnye weenjineli zethu ukuba<br />
aqhube uthotho lwezifundo kumaphondo amahlanu. Ezi zifundo ziyahanjwa kakuhle (abantu abangama-50 kwisifundo<br />
ngasinye) nokuba zisebenza njengoqeqesho kwixesha leengxoxo.<br />
Idama lokuxhathisa elise-Ebenhaeser lagqitywa ukuzinziswa ukuhanjiswa kwamanzi kumafama asekuhlaleni e-Ebenhaeser<br />
ukufutshane neVredendal exabisa malunga nezigidi ezingama-R6,5. Oku kube ngumzekelo obalaseleyo wequmrhu<br />
elilawulayo eliphelele kwiprojekthi edibeneyo phakathi kweSebe lezoLimo: iNtshona Koloni, neSebe lezoLimo leSizwe,<br />
iSebe lemicimbi yezamaHlathi naManzi, uMasipala woMmandla weWest Coast, uMasipala weMatzikama ne-Ebenhaeser.<br />
Isixokelelwano sonkcenkceshelo esayilwa sanikezelwa kumaqela amancinane amafama ali- eKoekedouw ngexabiso<br />
elizizigidi ezingama-R , . Ngezi zixokelelwano bayakwazi ukunkcenkceshela ihektare ezingama-68, inyusa imveliso yabo<br />
nokuphucula ukuzigcina kwabo.<br />
Ukwahlula kokukhathalelwa komhlaba kufumene unyaka onempumelelo kuqengqo lwefilos<strong>of</strong>i, ethe yabonakalisa iiprojekthi<br />
ezingama-4 ezathi zaphunyezwa. Ezi projekthi ziquka iNkomfa yeSizwe ebonakalayo, ethe yatsala umdla wabathathi<br />
nxaxheba abayi-877 esuka kuMzantsi Afrika wonke namaqabane azizitshixo zamazwe angaphandle.Obu butyebi bendalo<br />
neeprojekthi ezingaqhelekanga ukuqonda amathuba angama-490 emisebenzi ngentsuku zokusebenza ezingama- 0700.<br />
Oku kusebenza kolwazi-nkqubo kokuphunyezwa kweprojekthi kumhlaba wabucala yamkelwa ngamaqabane abasebenza<br />
eManzini njengolwazi-nkqubo olukumgangatho kwixesha elizayo.<br />
Iiprojekthi ezingaqhelekanga zaphunyezwa kwezi ndawo; Overstrand, Slanghoek, Berg River, Bottelary, Platdoorns ne<br />
Nuwejaarsriver. UbuBanzi bokuYilwa kweeprojekthi zengingqi, ezenza inguqulelo kumaqabane ekulawuleni ubutyebi<br />
bendalo nokukhusela ukungafani kwethu kwiPhondo, bandiselwa kwinkqubo yesiQalo seGouritz, CAPE, SKEP ne STEP.<br />
Abafundi besikolo samabanga aphantsi abayi- 0 baqeqeshwa kwinkampu ezimbini zokuKhathalelwa komHlaba kwizihloko<br />
ezingolawulo oluzinzileyo lobutyebi . Ezi nkampu zinika umdla zizakwandiswa ukuya kwi- kunyaka ozayo. Ukwahlulwa<br />
kokuKhathalelwa komHlaba kumisele unkcenkceshelo olukhuselekileyo lokutya okungama-55 kulo nyaka.<br />
Inkqubo yokuXhaswa kwamaFama noPhuhliso (FSD) yamiselwa ngokomdibaniso womongameli: Ukuhlaliswa kwabantu<br />
efama nekongamela okungaphantsi: ukutshintshwa kolwazi lobugcisa jikelele. Lo mdibaniso oyimfuneko kwinkqubo<br />
yokwakhiwa ngokutsha ukulungelelanisa isakhiwo esilungiselelweyo, entsha, umyalelo owongeziweyo nokwabela abaphantsi<br />
amagunya kwiinkqubo ze-FSD. Ngokusekelwe kwinkqubo yokwakhiwa ngokutsha, izithuba ezingama- 87 zaye<br />
zadalwa, kodwa ngenxa yokunqongophala kwemali zizithuba ezingama-6 kuphela ezithe zapapashwa. Amagosa angama-<br />
0 enkqubo yeFSD ngoku asasazwe kuzo zonke iindawo zasemaphandleni yayo yonke imimandla emihlanu nomasipala<br />
we-metro.<br />
Ukwaziswa kweNkqubo yeNkxaso yezoLimo eBanzi (CASP) yaphunyezwa ngomhla woku-0 ku-Eyipreli ngonyaka ka- 004<br />
phakathi kwenkqubo yokwakhiwa ngokutsha, kwaye ngaphandle kotshintsho nezixokelelwano ezincinane neenkqubo<br />
zeSebe lezoLimo (leSizwe), iiprojekthi ziye zaphunyezwa.
INXENYE<br />
Ekunikweni izinto ezintsha ekujoliswe kuzo nemiyalelo, nogxininiso ekuveliseni icandelo lezolimo, inkqubo yeFSD ikhethe<br />
iindlela ezininzi ekunokuqhutywa ngazo iiprojekthi ukuqhuba ukuphunyezwa kwemiyalelo emitsha. Iindlela ezintathu<br />
zokuqhutywa kweeprojekthi kufuneka zikhankanyiwe; zibizwa ngokuba:<br />
1. FALA isifundo esinokwenzeka<br />
Izahlulo zomhlaba zeFALA ngumhlaba wombuso ophethwe liSebe lezoLimo (leSizwe), kwaye kunezahlulo ezingama- 4<br />
eNtshona Koloni. Ngokwemeko yenkqubo yokwakhiwa ngokutsha komhlaba, ezi zahlulo zomhlaba kufuneka zifumaneke<br />
kubantu abafumana uncedo kwi-LRAD. Nokuba ezi zahlulo zomhlaba azikaphuhliswa nemveliso yolimo enokwenzeka<br />
engekaziwa, kuye kwagqitywa ukuba izifundo ezinokwenzeka mazenziwe kuqala, phambi kokuba zenziwe zifumaneke<br />
kwi-LRAD.<br />
2. Imbali ngamaqela avelayo/abaxhasi<br />
Ngoku inkqubo yeFSD eqikelelwa kwinani labaxhasi elinokwenzeka, kodwa la manani kufuneka eqinisekisiwe ukuqonda<br />
eyona mfuneko yokuveliswa kwecandelo lezolimo. Eli candelo aliphelelanga, kwaye neemfuno zamafama azithathelwa<br />
ngqalelo. Eli lilinge lokuqala ukufumana ingqwalasela yecandelo elivelayo, ngokesekelwe kula manani agciniweyo<br />
uqengqeleko lweenkonzo kwiSebe lungayilwa, kodwa kuqalwe ngokuqeqeshwa kwamaqela amafama amaziko acwangcisiweyo<br />
neminye imicimbi ebuthathaka.<br />
3. Uvavanyo lweeprojekthi zokwakhiwa ngokutsha komhlaba kwezoLimo<br />
Zininzi iimbono ezithe zavela ngenkqubela nokungaphumeleli kweeprojekthi zokwakhiwa ngokutsha komhlaba. Inkqubo<br />
yeFSD inoqingqo-mali oluncinane nabasebenzi abasebenzela ezi projekthi. Esi sisifundo sokuvavanya uthekelelo<br />
lwenkqubela nokulungiselela inkqubo yeFSD ukuya ekubalulekeni kweemfuno zokuhanjiswa kweenkonzo zamaqela athile<br />
ekujoliswe kuwo, ukwenza iinzame zokufunda kwiimpazamo zamandulo nasekulungiseni iingxaki ezikhoyo.<br />
Inkqubela elungileyo yenziwa ekumiseleni inkqutyana entsha eyayilwayo yokhuseleko lokutya kumgangatho <strong>of</strong>anelekileyo.<br />
Ukuqeshwa ngokupheleleyo kwabajongene nemfuyo besizwe kugqityiwe ngoku kuzo zonke zontlanu zilarha zokuxhelela<br />
iinciniba eziya ngaphandle ngokungqinelana neemfuno zeKhomishoni yaseYurophu ngaxesha nye zonke izithuba<br />
zabo bajongene nemfuyo zigcwalisiwe kulawulo lwenkqutyana lwangaphandle. Umfuyi wesizwe waqeshwa kwinkqutyana<br />
ukuthetha ngqo imfuno zokuqondisa ngococeko kwiindawo ezisakhulayo nakwindawo zasezidolophini ingakumbi kummandla<br />
we-Cape Metropolitan.<br />
Icandelo le-Epidemiology eliyimfuneko kakhulu kwinkqutyana yezeMpilo kwiziLwanyana yade yamiswa ekugqibeleni<br />
kwaye izibonakalisile ixabiso layo ngokuyila isampulu yendlela ekuqhutywa ngayo nenkqubo yolwazi lokucupha ngexesha<br />
lovavanyo nge-serological yomkhuhlane i-Avian kwiifama ezingama-740 zeenciniba kwiphondo lonke. Icandelo libe<br />
sisixhobo ekuphuhliseni nasekugqibezeleni inkqubo ebanzi yokuthatha amanani agciniweyo afakwe kumatshini wolwazi<br />
ukwenzela iziganeko zezifo zezilwanyana, ukucupha iintshukumo zesifo neziphazamiso eziphathelele kwimfuyo.<br />
KwiLebhu yeMfuyo yePhondo, umsebenzi wokwakha ingakumbi kwisakhiwo wagqitywa ngokuthi kudalwe indawo<br />
ephangaleleyo ukuze kwenziwe uvavanyo lwesiseko lokuqonda ngezifo ezinjengovavanyo lwePCR lokukhusela iintsholongwane<br />
ngexesha lovavanyo nokuqinisekiswa kwezilwanyana ezithunyelwa ngaphandle nemveliso yazo.<br />
Ukuva kobuthathaka obunyukayo kukhuseleko ingakumbi ekutyeni okusuka kwizilwanyana ngokukodwa esizweni nakumazwe<br />
angaphandle, ukwenyuka ekusasazweni ngokukhawuleza kwilizwe lonke kobuthathaka borhwebo nezifo zezoonotic<br />
noxinzelelo oluvela kumazwe angaphandle nabasebenzi bezinto ukunika isiqinisekiso sokhuseleko lwabasebenzi<br />
okuyimfuneko ukuba iSebe libeke phambili kwakhona imisebenzi yalo ukuze livumelane nomgangatho wezizwe nesizwe<br />
ekuhambiseni iinkonzo z<strong>of</strong>uyo, urhwebo lwezilwanyana neemveliso zezilwanyana, abalawuli abazikhathazayoneemfuno<br />
zabavelisi. Iinkqubo zohlolo ezikhoyo zezandla nomzimba zinconyiwe kakhulu ziinkqubo zenzululwazi zokuqonda ngezifo<br />
nokugwetyelwa, ukucutshwa kwe-sero-epidemiological neendlela zokuqhutywa kwesampulu ekujoliswe kuzo. ISikhundla<br />
seLebhu yeMfuyo yePhondo sakhuliswa ukuze kukwazi ukuhanjiswa ngokukhawuleza nokuqonda ngezifo okuthembekileyo<br />
kwiimeko apho kuthi kuqhambuke izifo ezoyikekayo. Ezi mfuno zijongene ngqo nokuhlonelwa kokucutshwa<br />
kwezifo, iimpawu zeenkonzo zokuqonda ngezifo nokuqinisekisa impilo. Uthotho lovavanyo ekufuneka lwenziwe yilebhu<br />
ukuqinisekisa ukhuseleko lwemveliso yezilwanyana ezakufumaneka ukuba yandiswe.<br />
ISebe liye lakuphatha ngempumelelo ukuqhambuka kwesigulo samahashe e-Afrika kwindawo yolawulo ethe yaphelela<br />
ekuvalweni kokuthunyelwa kwamahashe kwamanye amazwe esuka eMzantsi Afrika. Iimfuno zokuba kuphinde kuthunyelwe<br />
kwiiManyano zaseYurophu kuvunyelwa ngokupheleleyo ngoku kodwa kufuneka yamkelwe yiManyano yaseYurophu.<br />
Intsebenziswano ebalaseleyo iye yamiswa liQela loLawulo leNtlekele lePhondo ethe yancedisa kuvalo-milomo<br />
lwenkqubo yentshukumo ngelo xesha abafuyi babucala beceliwe ukuba bancedise ekugonyeni nasekunikeni ingxelo<br />
yezehlo ezikrokrelekayo. Amagosa aphuma kwezinye iindawo zephondo eziye zasetyenziswa ngeziphumo malunga nexesha<br />
eliqikelelwa kwiiveki ezintathu malunga namafama angama- 500 aye avavanywa namahashe aqikelelwa kwi- 600<br />
( 600ha) abhalwa phantsi kumakha-sangqa ozikhilomitha ezingama- 0 ( 0km) lawo angqonge i-Elsenburg.<br />
Ukuqhambuka kwesifo se-Blue-ear kwiihagu kulandela ukukhutshwa okungekho mthethweni nokunikwa ukutya okulahlwayo<br />
kwindawo ye-Cape Flats kuye kwaqulathwa ngendlela efanelekileyo kulandela ukucupha okukhulu ekupheliseni<br />
imizamo nngabahloli babasebenzi nabafuyi beBolandi. Ngokupheleleyo ziifama ezingama-4 ezathi zosuleleka , ezili-<br />
kwindawo yasePhilippi, ezili- kwindawo yaseBlackheath/Jacobsdal, enye indawo yorhwebo kufuphi neKuilsriver (ukwenza<br />
iifama ezingama- 7 kwiCape Flats) ukuze zibe li- 6 leefama kwiAtlantis/Vredenburg ngakuNxweme lweNtshona.<br />
Ihagu ezingama- 65 zathengwa kubaninizo abangama-4 . Imali engangezigidi ezingama-R 890 000 yahlawulwa ukuthenga<br />
izilwanyana ezichaphazelekayo ukuba zixhelwe.<br />
Ukwenza lula ulawulo lwesifo samahashe ekari kwiCape Flats, malunga ne-500 yamathamo ogonyo enziwa efumaneka<br />
kuMbutho wamaHashe eKari ukuze amagosa agonye iqela elikhulu lamahashe esenzela abaniniwo kwaye ekhusela icandelo<br />
lobom lomvuzo. IMicrochips ziye zafakwa kumahashe ekari angama-7 okwangoku ukulawula uncedo lwentshukumo<br />
ejoliswe ekugcinweni kweAHS Free Zone.<br />
ISebeloyise ngempumelelo ukwenzeka kwentlekele kushishino lorhwebo lweenciniba kulandela ukuqhambuka kom-
4<br />
INXENYE<br />
khuhlane i-Avian kwifama yeenciniba eseMpuma-Koloni ngokuthi kuqaliswe inkqubo yokucupha eyandisiweyo ukufuman<br />
ubukho bentsholongwane kwiifama zeenciniba eNtshona Koloni oku kwiimpembelelo ezimbini zokucupha ezibe yimpumelelo.Kwimpembelelo<br />
yokuqala, iifama ezingama46 zeenciniba ziye zavavanywa neesampulu zencindi yegazi zaqokelelwa<br />
zenza ama- 7 675 eenciniba. Oku kulandelwe luvavanyo lwesibini ngexesha apho amafama angama-760 athi<br />
kwakhona avavanywa ngokuthi kuqokelelwe iisampulu zegazi ezingama- 8 404 neesampulu ezingama- 5 7 zokufumana<br />
iintsholongwane. Ngokupheleleyo iimpendulo ze-serological zabonwa kwiifama zeenciniba ezingama- 4 kodwa<br />
akukho zintsholongwane okanye zifo ezathi zafunyanwa kuzo zombini. Iziphumo zovavanyo zibonisa ukuba iimpendulo<br />
ze-serological zifanelekile ngenxa yentsholongwane zangaphandle kodwa ene-phathogenicity esezantsi. Esi siphumo<br />
kufuneka sincome isiqinisekiso sococeko esifunekayo ukushwankathela ukuthunyelwa kweemveliso zenciniba ingakumbi<br />
inyama- kwiManyano yaseYurophu.<br />
Amanqaku enzululwazi asi-8 ezizwe agqithiselwe kwizihloko ezinxulumene n<strong>of</strong>uyo aye apapashwa kulo nyaka ngelo xesha<br />
amagosa amathathu akwinkqubo yokugqibela ukugqiba ithisisi ukuze bafumane izidanga zabo zeMasters.<br />
Amaziko amathathu eMveliso yeziLwanyana, eyeziTyalonokusetyenziswa kobutyebi aye asungulwa.<br />
Indawo ezindathu ejolise kuzo iNkqubo, ezibizwa, Isixokelelwano soLwazo lweNzululwazi ngezeLizwe, iiLebhu zoHlahlelo<br />
noluhlu lwezinto ezifumaneka eselini (ingakumbi izityalo ezinexabiso lorhwebo) zenza inxenye yesindululo seManyano<br />
yaseYurophu. Le projekthi eyaziwa njenge-Projekthi yeThree Cape, equka iphondo loMntla neleMpuma Koloni kwaye yaxoxwa<br />
nabanikeli bezizwe kunyaka ophelileyo. Amaqabane aseYurophu sele bezibophelele njengabasebenzi beeprojekthi<br />
ezikhankanyiweyo. Ezi projekthi zenza inxenye yeprojekthi enkulu ebizwa “ Ukunyuka komyinge weSebe lezoLimo lePhondo<br />
ukuphucula nokwandisa ubuchule babo nokuhanjiswa kwnkqubo kurhwebo nobutyebi bamafama ahluphekileyo”<br />
Inkqubo ihambise oku kulandelayo ngonyaka mali ka- 004/ 005:<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
Imveliso yophando equka ukupapashwa kwenzululwazi ezingama-4 , upapasho olwaziwayo olungama-6 ,<br />
amaphepha engqungquthela angama-76, 9 -yezifundo zentsuku zokufama nokhuphiswano lwasekhaya ne- 5<br />
yentetho kunomathotholo.<br />
Izidanga zobuGqirha ezimbini nezidanga seMasters zenzululwazi kwezoLimo (esisemagqabini) zifunyenwe ngabaphandi<br />
benkqubo.<br />
Umphandi weZiko leMveliso yeziTyalo uye wafumana ibhaso lonyaka kwiziko loPhando lweZakha-mzimba ngenxa<br />
yopapasho lwakhe olugqwesileyo nokunyusa iinjongo zeli ziko.Umphandi weZiko lweMveliso yeziLwanyana uyewakhethwa<br />
njenge AFMA nobugcisa babantu ngo- 004.<br />
Intengiso ebeyimpumelelo yeenciniba yeyokuqala elolu hlobo esekelwe kwixabiso lokufuya, ibibanjelwe kwifama<br />
yolingelo ese-Oudtshoorn. Ukuphumelela kwentengiso kusebenze njengesalathiso sesiphathelelo sophando lokufuya<br />
kwethu nentembeko enalo kushishino kuphando lweSebe. Ubungqina obuthe vetshe bobokuba abaphandi<br />
abathathubenkqubo bathe bakhethwa ukuba babe yinxenye yeKomiti yeNgcebiso yoPhando lweNciniba.<br />
Abaphandi ababini beZiko leMveliso yeziLwanyana bafumene uncedo lwemali kwiTHRIP enika inkxaso kwiNkqubo ukusukela<br />
kweli nyathelo lokuqala ukuya malunga nezigidi (R million) – isalathiso esicacileyo sesiphathelelo nezinga lenzululwazi<br />
lweenkqubo zophando zeSebe.<br />
Iziko lokusebenza lobuTyebi libe luncedo ekudibaniseni iZiko loPhando leDatabase yezoLimo lwaseAfrika “ elizakuthi<br />
lisebenze njengesiseko sesiqalo seAfrika.<br />
Isishwankathelo samagqabantshintshi enkqubo yokulawula ubutyebi sihamba ngolu hlobo:<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
Babini abezoqoqosho abazuze izidanga zeMasters.<br />
asi-7 amaphepha apapashiweyo abalawuli bamazwe.<br />
asi-8 amaphepha abalawuli besizwe.<br />
Kuphuhliswe yamibini imifuziselo emitsha.<br />
Kuphuhliswe zane iSAM ezingagungqiyo zommandla.<br />
Kusungulwe amathandathu amaqela okufunda alawula ubutyebi bamafama asahluphekileyo.<br />
Inkqubo entsha ezimele yodwa yekhompyutha iye yaphuhliswa.<br />
Iingxelo ezingama- 99 ezaziwayo/ ezipapashiweyo/ ezifundiswayo.<br />
Isiseko sendawo eyaziwa ngento ethile eyenza kube nesithuba kuzo zonke iiprojekthi ezivunyiweyo yi-LRAD zenziwe<br />
ukuze kubenokufikelelwa kwi-Micros<strong>of</strong>t. si Esi siseko senawo sendawo sinolwazi ngeefama ngokunjalo nentalo, amashishini neenk- neenkcukacha<br />
ngoqeqesho. Izakuhlaziywa rhoqo ngoncedo yiNkxaso yeeFama neNkqubo yoPhuhliso.<br />
Isiseko sendawo eyaziwa ngento enoncedo lonke loTyelelo kwezoLimo eNtshona Koloni lwenziwe. Iinkcukacha ezithe<br />
vetshe ngolwazi olukolu ncedo zithathiwe kwaye zenza ukuba lo mntu ulusebenzisayo athi okwangoku aluvavanye kwaye<br />
amise uncedo olwahlukileyo.<br />
INkqubo yoQoqoqsho lwezoLimo imiselwe ubutyebi boqoqosho nelungu lolawulo lwamanzi. Imbalela ka- 004 ethe yantyantlitha iphondo leNtshona Koloni, umnikelo onexabiso wenziwe malunga nembalela nemibuzo enxulumene neengxelo<br />
ezingokususwa kwetyuwa emanzini olwandle nesimo esikhoyo ngoku sobutyebi bezoqoqosho kwiPhondo. Imicimbi enjengeenkcukacha<br />
ezininzi ngentsebenziswano nangempikiswano phakathi kwesinyanzelo sekamva lezolimo nakubasebenzisi<br />
bamanzi ezidolophini iyaphandwa.<br />
INkqubo iqale ngophuhliso lwesixekelelwano serekhodi yokufama ebala ukusebenza kwamashishini abantu abashishinayo,<br />
loo nto ingenzeka xa kunokwenzeka, ukuthelekiswa kwamaqela. Isixokelelwano serekhodi siphunyezwe sisenzelwa<br />
abavelisi abaninzi beLRAD bemimandla yooMasipala kuNxweme lweNtshona, Eden ne-Overberg. Nangona isiqalo sexabiso<br />
lawo omabini la mafama; avelayo naworhwebo, ingqwalasela iwela kakhulu kumafama asavelayo.<br />
Inkqubo ye-Combud esetyenziswa ekubaleni i-bedryfstakbegrotings, iye yagqitywa kwaye iyasetyenziswa kungoku nje.
Njengoko iCombud ilawulwa yi-Elsenburg ngakwisizwe, uqeqesho lokuqala ekusetyenzisweni kwale nkqubo sele likuludwe<br />
lweenkqubo. I-databese entsha idityanisiwe ukuquka iimveliso ezintsha namaxabiso amatsha.<br />
Ukwenza iZigqibo ekulawulwa LIPhondo (PROVIDE) yiprojekthi yesizwe enceda inkqubo yokuthatha isigqibo kwisizwe<br />
nakumaphondo ngokuthi inikeze abenzi benkqubo nabathathi zigqibo ulwazi oluninzi lwenkqubo. Amasebe ezoLimo<br />
amaphondo olithoba neSebe lezoLimo (lesizwe) bangabafaki mali kumashishini nabaxhasi ngemali kwiiprojekthi.<br />
Ngonyaka mali ka- 004/ 005 inkqubo yokuqala yohlahlelo ibe neziphumo ezine ezisuka kwizifundo zesehlo ezahlukeneyo<br />
eziqhutywa njengenxenye yeprojekthi evelayo ye-PROVIDE. Izifundo ziqikelela impembelelo yoqoqosho, utshintsho<br />
lwemveliso kulimo nothsintsho lwamaxabiso e-oli ekrwada. Ukusulela kontshintsho kuluhlu lwamaxabiso angina elizweni<br />
kwingqolowa nawo aye aqikelelwa. Iziphumo zesi sifundo kuquka ingxelo kushishino lwengqolowa lweNtshona Koloni<br />
kusenzelwa ushishino lweenkozo eMzantsi Afrika.<br />
Kule minyaka ulimo necandelo lokutya lujongene nemiceli-mngeni emininzi namathuba ukuba luqhubekile uchumo.<br />
Ukususela ngoku uvavanyo luqhutyiwe ukuqondisisa: i) Umbono wabaxhasi kumfanekiso wezolimo lwasekhaya ubuso<br />
ngobuso nabakhuphisana nathi ngokungqinisa phakathi kwezinye izinto umgcini wexabiso lesithethe, abavelisi bempilo,<br />
ukhuseleko, ukutyua okufikelelekayo nokunesonlo, inkqubela ekwakhiweni ngokutsha komhlaba, abakhethiweyo njalonjalo.<br />
ii) Okulindelekileyo kubaxhasi bolimo lwezekhaya ukuqonda ngokuphawulwa yimveliso. Kunika umdla ukuqaphela<br />
ukuba ubuninzi babalawuli bacinga i-logo ezakwahlula iimveliso zamafama eNtshona Koloni ngumbono olungileyo.<br />
Kunyaka ophelileyo iSebe, ngokweZiko laseKapa loQeqesho loLimo: i-Elsenburg inika uqeqesho kwabo baphumelele<br />
ibanga leshumi, malunga ne- 0 yabafundi abathe babhalisa kwinkqubo yesidanga seDiploma nesiqinisekiso semfundo<br />
ephakamileyo. Ngexesha lomsitho wokunikezelwa nezidanga ngoDisemba ka- 004, zingama-74 iziqinisekiso zemfundo<br />
ephakamileyo neeDiploma ezingama- ezanikezwayo.<br />
ISebe lidlale indima enkulu nebalulekileyo kuqeqesho lwabantu abatsha ukuxhasa unyanzeliso kwizakhono ezikwizinga<br />
eliphezulu kwezolimo. Ukusukela ngo-Januwari ka- 004 inkqubo yesidanga seminyaka emithathu sezoLimo (B Agric) iye<br />
yaphunyezwa ngentsebenziswano neDyunivesithi yase-Stellenbosch. Icandelo lezolimo lifumene inkqubo entsha ngenzondelelo<br />
enkulu.<br />
Abantu abatsha bafundiswa ngezakhono ezizakubenza bakhe ubudlelwane kumazwe ngokuzithemba okukhulu. Ezi zakhono<br />
zibalulekile kakhulu kwiphondo elithumela ngaphandle elinjengeleNtshona Koloni. Abafundi kunye nabathathi<br />
nxaxheba beNkqubo yeSebe loBuchule laBatsha, bathathe inxaxheba kwiNkqubo yengxoxo yamazwe ebenempumelelo<br />
eqalwe yiDyunivesithi. Njengenxenye yale nkqubo imicimbi ephathelele enjengokukhula kwenani labemi, ulawulo lwamanzi,<br />
echaza izinto eziphilayo zemvelo, ziyaxoxwa ngabandi ezi zinto abasuka kwiDyunivesithi yase Elizabeth State,<br />
iDyunivesithi yase Florida A & M, i-Dyunivesithi yase- Alabama A & M, i- kwiDyunivesithi yase-Puerto Rico, iDyunivesithi<br />
yase- Delaware State neDyunivesithi yase-Virginia State.<br />
Kulo nyaka udlulileyo inkqubo yoqeqesho lwezakhono ngokwemo yezifundo ezimfutshane yanika malunga ne- 500 yabasebenzi<br />
basefama namafama asavelayo. Izifundo ezimfutshane zingama-54 ezahlukeneyo ziyanikwa ukubonisa iimfuno<br />
zoqeqesho ingakumbi abafumani ncedo benkqubo yeLRAD.<br />
Izinga lezifundo ezimfutshane zase-Elsenburg zivunyiwe ngamazwe kwaye zixabisekile. Izifundo ezimbini umzekelo,<br />
ziyezacelwa ukuba zinike isifundo esifutshane se-table grape e-Indiya ngoDisemba ka- 004. IZiko laseKapa loQeqesho<br />
noLimo nalo liyacelwa ukuba lunike uqeqesho neengcebiso kuphuhliso ukunyusa ezolimo kwiSiqithi sE-St Helena.<br />
Ukuza kuthi ga ngoku ngo- 004, iSebe linyanzeliswe ukuba linike uqeqesho oluncinane kwabo basafundayo besebenza<br />
kwiifama ezingekho e-Elsenburg. Nokuba, ukugqitywa kwehostele entsha kusenzelwa abafundi beFET yenze ukuba iziko<br />
lifumane i-40 yabafundi ukuba baqeqeshwe e-Elsenburg ekuqaleni kuka- 005.<br />
Imfuneko yesifundo kwimveliso ye-table grape kwintlambo ye Hexriver, enikwa liziko kunye ne-ARC, iyenyuka. Esi sifundo<br />
siyafundiswa nase-Upington (emNtla Koloni)<br />
Ukwanda kwemfuneko yoqeqesho kumalungu abasebenzi kananjalo noncedo luyanda.<br />
Uqeqesho lokwabela abaphansti amagunya ukunika iimfuno zabasebenzi basefama namafama asavelayo luthathelwe<br />
phambili ngokuthi kuvulwe iziko loqeqesho leNtshona Koloni e-Clanwilliam.<br />
1.3 Ulwazi ngeSebe<br />
INXENYE<br />
UMnu. Cobus Dowry, onguMphathiswa wezoLimo eNtshona Koloni waqeshwa kwesi sithuba emva konyulo luka-Epreli<br />
004. Isebe laqala ngokukhawuleza inkqubo yokuphucula izithembiso zabasebenzi basefama. Intlanganiso yephondo yabasebenzi<br />
basezifama elandelwa zintlanganiso ezintlanu zommandla zaye zabanjwa. Ingxelo yeziphumo yezi ntlanganiso<br />
yangeniswa kwiKhabhinethi yePhondo. Oku kulandelwa yintlanganiso kwinxenye yesibini ka- 005 ukuqinisekisa indibano<br />
necandelo elidibeneyo namaSebe nezinye iindawo zikarhulumente ukuba zizibandakanye neenzame zokuphucula ukusebenza<br />
neemeko zokuphila.<br />
Njengolungiso lwamafama avelayo oyena ndoqo ekujongwe kuye liSebe kukuba kubekho ukujongwa ngokutsha kwendlela<br />
ekujongwa ngayo ekulungiseni amafama, inkxaso nemisebenzi emanyeneyo. Utshintsho olubalulekileyo kwisebe<br />
lezolimo: umyalelo weNtshona Koloni neendlela ekuqhutywa ngazo kwicandelo lamafama asavelayo aphunyezwa nomlawuli<br />
omtsha. Ulungiso lwamafama lwasekwa ukuxhasa abafumani-ncedo bokwakhiwa ngokutsha komhlaba nangenxa<br />
yeeprojekthi zokunceisa amafama amnyama ukufikelela kwizibonelelo zemali zikarhulumente ukuphuhlisa amaziko<br />
akhoyo efama, iziza, nokuqhelekileyo. Esinye seziphumo zale ngqwalasela intsha yeyokuba abanye bamafama avelayo<br />
anempumelelo ngoku athumela iimveliso zawo kwimarike zangaphesheya.<br />
Unyaka odlulileyo waphawulwa ngenxa yeemeko zembalela ezingaphezu komlinganiselo kwindawo ezinkulu zeNtshona<br />
Koloni neSebe liqhubeka ukunceda amafama, kurhwebo navelayo afanayo njengezoLimo zasekuhlaleni ezizama-zamayo.<br />
Imeko eNtshona Koloni imbi kakhulu. Iimali ezifumanekayo ukunceda amafama kwimbalela ziphelisiwe ekupheleni kuka-<br />
5
6<br />
INXENYE<br />
Matshi ne- 6 yezigidi zemali eyongezelweyo eyayiceliwe ukuncedisa ingakumbi ngeenyanga u-Epreli noMeyi.<br />
NgoMatshi ka- 005 iingingqi ezithila zaziswa njeendawo zentlekele ngokwenqaku - 6 loMthetho woNyuso-Ngxowa<br />
(uMthetho 07 ka 978), kwiPhepha-ndaba loMbuso likaMatshi ka- 005. Zezi: Matzikama, Saldanha Bay, Cederberg,<br />
Swartland, West Coast, Breede Valley, Witzenberg, Cape Winelands, Beaufort West, Laingsburg, Prins Albert kwaye<br />
Central Karoo.<br />
Kwisebe lokwakhiwa ngokutsha komhlaba neBEE zishiyeke zingumcimbi o-ethe-ethe kwintlalo, kwezopolitiko nakuzinzo<br />
loqoqosho zoMzantsi Afrika, esinesiphiwo sokuyila, ingajonganga ubunini bomhlaba kuphela kodwa ekonyukeni nasekuhleni<br />
kumlambo ziyaphuhliswa kwaye ziyaphunyezwa.<br />
Amaziko anika ingxelo kwiSebe loMbuso elilawulayo:<br />
I-Casidra (Pty) Ltd.<br />
Imithetho engeniswe kwindlu yowiso-mthetho kunyaka mali<br />
Akukho nto ingenileyo.<br />
Isebe lityelela phesheya<br />
Umhla: 7 kaJuni – 9 kaJulayi 004.<br />
Ilizwe: yiNedalendi, i-Belgiyam kunye ne-United Kingdom.<br />
Injongo: Intlanganiso neMibutho yezimali yamazwe ukuphumeza isivumelwano sendibaniselwano yamaphondo<br />
amathathu. hathu.<br />
Umhla: ka-Okthobha – 5 kaNovemba 004.<br />
Ilizwe: yiNedalendi kunye neFransi.<br />
Injongo: Intlanganiso elandela eye neMibutho yezimali yamazwe ukuphumeza isivumelwano send ibanisel -<br />
wano yamaphondo amathathu.<br />
Ukunika isiphumo esenziwayo sisivumelwano sentsebenziswano esikhoyo phakathi kwe.<br />
Burgundy neNtshona Koloni ukomeleza ubudlelwane obunamacala amabini phakathi kwezi ngingqi<br />
zombini.<br />
1.4 Umbono nengxelo enenjongo<br />
Umbono<br />
Impumelelo yelizwe, ukhuphiswano, okuqukayo, uxanduva lwentlalo nokungagungqi kwendalo.<br />
Injongo<br />
Ukunyusa ezoqoqosho, izinto nendawo eziphilileyo, nobutyebi bentlalo yabantu baseNtshona Koloni:<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
kunyuseni imveliso efikelelekayo, enesonlo, ekhuselekileyo nokutya okufikelelekayo.<br />
Ukhathalelo lobutyebi bendalo.<br />
Inkxaso yophuhliso olungagungqiyo lwasemaphandleni.<br />
Ekunikeni amathuba ezoqoqosho wokulima nasemaphandleni.<br />
Ekonyuseni amathuba emveliso zolimo ezithunyelwayo neenkonzo.<br />
Ukunciphisa indla eNtshona Koloni.<br />
Ukudala iimeko ezifanelekileyo zokusebenza kubasebenzi.<br />
Uhanjiso kwenkonzo olukhethekileyo.<br />
1.5 Umyalelo wendlu yowiso-mthetho<br />
Owona ndoqo womsebenzi nomyalelo weSebe lezoLimo ulawulwa yile mithetho ilandelayo:<br />
Imicimbi yomgaqo-siseko jikele UMgaqo-siseko kaZwelonke woMzantsi Afrika (Umthetho 08 ka 996)<br />
UMgaqo-siseko weNtsona Koloni (Umthetho ka 998<br />
Imicimbi yabasebenzi Umthetho oNxulumene Nokusebenza (Umthetho 66 ka- 995)<br />
Umthetho weMeko Ezisisiseko zeNgqesho (Umthetho 75 ka- 997)<br />
Umthetho woPhuhliso lweZakhono (Umthetho 97 ka- 998)<br />
Umthetho weRhafu yoPhohliso lweZakhono (Umthetho 9 ka- 999)<br />
Umthetho woKhuseleko neMpilo Emsebenzini (Umthetho 85 ka- 99 )<br />
Umthetho weNtuthuzelo weZifo nangoMonzakalo emSebenzini. (Umthetho 0<br />
ka- 99 )<br />
Umthetho weHolide zoLuntu (Umthetho 6 ka- 994)<br />
Umthetho womHlala-phantsi wabaQeshwa bakaRhulumente ( 996)<br />
Umthetho i-Employment Equity (Umthehto 55 ka- 998)<br />
Umthetho weNkonzo zoLuntu (Umthetho 0 ka- 994)
Imicimbi yezeMali Umthetho woLawulo lweMali yoLuntu (Umthetho ka- 999 njengokuba ulungiswe<br />
nguMthetho 9 ka- 999)<br />
Umthetho weCandelo leRhafu (Rhoqo ngonyaka)<br />
Umthetho weMfuno eziNgqalileyo zeNtsona Koloni (Umthetho 6 ka- 000)<br />
Umthetho i-Appropriate weNtsona Koloni (Rhoqo ngonyaka)<br />
Umthetho weMali yeNtshona Koloni (Rhoqo ngonyaka)<br />
Umthetho i-Preferential Procurement Policy Framework (Umthetho 5 ka- 000)<br />
Umthetho weNkampani (Umthetho 6 ka- 97 )<br />
Umthetho weNgeniso yeRhafu, 96 – ne-4th standard<br />
Imicimbi yolawulo<br />
Umthetho woLwandiso loKhuseleko lwe-Tenure (Umthetho 6 ka- 997)<br />
Umthetho kaZwelonke we-Archives (Umthetho 4 ka- 996)<br />
Umthetho wokuKhuthaza ukuFumaneka koLwazi (Umthetho ka- 000)<br />
Umthetho woLawulo lwezoBulingisa (Umthetho ka- 000)<br />
Imicimbi yezoLimo noqeqesho Umthetho weMfundo noQeqesho lwabaDala (Umthetho 5 ka- 000)<br />
Umthetho wokuPhumelela izifundo eMzantsi Afrika (Umthetho 58 ka- 995)<br />
Umthetho woMgaqo-siseko weMfundo kaZwelonke (Umthetho 7 ka- 996)<br />
Umthetho woQeqesho neMfundo eyoNgezelelweyo (Umthetho 98 ka- 998)<br />
Umthetho weMfundo eyoNgezelelweyo noQinisekiso loQeqesho oluseMgangathweni<br />
(Umthetho 58 ka- 00 )<br />
Umthetho woQeqesho nokuseTyenziswa kweMfundo (Umthetho 76 ka- 998)<br />
Umthetho wokuGcina Izibonelelo zezoLimo (Umthetho 4 ka- 98 )<br />
Umthetho weCandelwana loMhlaba wezoLimo (Umthetho 70 ka- 970)<br />
Umthetho woKhuseleko lweNyama (Umthetho 40 ka- 000)<br />
(Umthetho weZifo zeZilwanyana (Umthetho 5 ka- 984)<br />
Umthetho weMfundo ePhakamileyo (Umthetho 0 ka- 997)<br />
Umthetho woQeqesho neMfundo eyoNgezelelweyo (Umthetho 98 ka- 998)<br />
Umthetho wePhondo womGaqo-siseko woLwabiwo loMhlaba ukwenzela uPhuhliso<br />
lwezoLimo noyilo lokusetyenziswa komhlaba (Umthetho wePhondo 5 ka- 985)<br />
Umthetho ekwahlulweni koMhlaba wezoLimo, 970 (Umthetho 70 ka- 970)<br />
Umthetho weeNkonzo zaManzi, 997 (Umthetho 08 ka- 997)<br />
Umthetho ekuShishineni ngeMveliso zezoLimo, 996 (Umthetho 47 ka- 996)<br />
Umthetho woBuyekezo lomHlaba (Umthetho ka- 997)<br />
Umthetho wobuNgcali kwiZilwanyana nakuMgangatho weMveliso zezoLImo, 98<br />
(Umthetho 9 ka- 98 )<br />
Umthetho woNyango lweMfuyo noLungiso lwezoLimo, Ukutya kwaseFama, nezi-<br />
Chumisi, 947 (umthetho 6 ka- 947)<br />
Umthetho weHlabathi wokuLawula iZifo zeziLwanyana kuMbutho weHlabathi weMpilo<br />
yeziLwanya (i-(OI – Office International es pizooties)<br />
INkqubo yeHlabathi yeLebhu yokuXilonga iZifo zeziLwanyana kuMbutho weHlabathi<br />
weMpilo yeziLwanyana.<br />
Umthetho weHlabathoi we-Sanitary kunye ne-Phyto Sanitary kuMbutho woRhwebo<br />
lweHlabathi<br />
I-Codex Alimentarius yoMbutho woRhwebo lweHlabathi<br />
(I-International Code <strong>of</strong> Food Safety).<br />
Izinto ezikhoyo zikawonke-wonke<br />
i-Casidra (Pty) Ltd<br />
Inani lilonke labathathi nxaxheba kushishino iCasidra (Pty) Ltd likuRhulumente wePhondo leNtshona Koloni phantsi<br />
kwembono yoMphathiswa wePhondo zezoLimo.<br />
ICasidra (Pty) Ltd yakhiwe njengenkampani yabucala phantsi koMthetho weeNkampani, 97 , (uMthetho ka- 97 ) ne-<br />
Bhodi yabaLawuli. Isakhiwo esilungiselelwe siquka uMlawuli Jikelele, uxanduva lokuqhuba imisebenzi namaGosa eziMali<br />
aPhezulu anoxanduva lwemali nolawulo, zombini zinika ingxelo kumLawuli oyiNtloko njengemLawuli woMbuso oLawulayo.<br />
ICasidra (Pty) Ltd luludwe lwenkqubo lwenkampani ye- D (Provincial Government Business Enterprise) phantsi koMthetho<br />
woLawulo lweMali kawonke-wonke (uMthetho ka- 999). Eli wonga lizakumiswa kunye nesakhiwo nemali onokuphila<br />
ngayo.<br />
Kuyinjongo yeCasidra (Pty) Ltd ukuphucula uhlobo lobom ikakhulu kwicandelo lemivuzo ephantsi labemi belizwe, ingakumbi<br />
kwiindawo zasemaphandleni eNtshona Koloni ngokwendibaniselwano, ukuziqhelanisa nophuhliso lwabantu, ngoko<br />
ke ukunceda ukumiselwa kwendawo zasekuhlaleni ezifaneleyo.<br />
Ngokolungelelaniso nenkqubo ebekwe phambili yoRhulumente wePhondo lweNtshona Koloni, ineenjongo ezine ezingundoqo<br />
ezizezi zilandelayo:<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
INXENYE<br />
Ukupheliswa kobuhlwempu ngenxa yokunyuka kwezoqoqosho.<br />
Ukuphuhliswa kobutyebi babantu ngoqeqesho nokuxhotyiswa.<br />
Ukuzimela ngezimali ngokokulungiswa kwakhona, no<br />
Ukusebenza kakuhle lolawulo loshishino.Dunt lum zzrit volent irit amet velendipis exeraesectem quatisl dipisl<br />
7
8<br />
INXENYE<br />
UKUSEBENZA KWENKQUBO<br />
2.1 Inkxaso evotelweyo<br />
Uluhlu olongezantsi lubunisa ukuba amasebe ajongana njani neli candelo:<br />
Uhlalo-mali<br />
Uhlalo-mali<br />
Oluphambili<br />
UMphathiswa onoXanduva UMphahtiswa wezoLimo<br />
ISebe eliLawulayo ISebe lezoLimo<br />
Uhlalo-mali Olulungisiweyo<br />
Umcwangcisi-mali USekela-mlawuli JikeleleDeputy wezoLimo<br />
2.2 Injongo yeVoti<br />
Kukuqinisa uqoqosho, ezendalo kunye nobutyebi boluntu lwaseNtshona Koloni:<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
Eyona Mali<br />
iChithiweyo<br />
Inkcitho engaphezulu/<br />
Engaphantsi<br />
R 48 000 R 0 644 000 R 96 89 000 R 75 000<br />
Ngokukhuthaza imveliso efikelelekayo, etyekayo, ekhuselekileyo kunye nokutya okufumanekayo.<br />
Ngokukhathalela izibonelelo zendalo.<br />
Ngokuxhasa uphuhliso olugcinekayo loluntu lwasemaphandleni.<br />
Ngokunikezela ngamathuba ezoqoqosho ukwenzela ukulima noluntu lwasemaphandleni.<br />
Ngokukhuthaza amathuba ukuthumela kumazwe angaphandle iimveliso zezolimo kunye neenkonzo.<br />
Ngokunciphisa indlala eNtshona Koloni.<br />
Ngokudala iimeko ezilungileyo zokusebenza kubaqeshwa bethu.<br />
Ngokunikezela ngeenkonzo ngokwahlukileyo.<br />
2.3 Isishwankathelo seenkutyana<br />
Icandelo lezoLimo lamkela uhlalo lwabiwo-mali olufanayo ngo- 004/05 kunye nezakhiwo zenkqubo ebonisa elona nani<br />
liphantsi leenkqubo. Ezi nkqubo nemixholo yazo ifakwe ngaphakathi kwinkcazelo, okuchaza ukuba kokuphi okumele<br />
kuqukwe ngaphantsi kwenkqubo nenkqutyana nganye. Imisebenzi yeSebe lezoLimo ilungiselelwe ngokwezinkqubo zilandelayo<br />
zisixhenxe:<br />
Inkqubo Inkqutyana<br />
1. UmLawuli 1.1. I-Ofisi ka-MC<br />
. . UmLawuli oyiNtloko<br />
. . IiNkonzo Eziman yanisiweyo<br />
.4. Lawulo lwezeMali<br />
2. Ulawulo lweziBonelelo<br />
oluGcinekayo<br />
. . Iinkonzo Zobunjineli<br />
. . Landcare<br />
3. Ukuxhaswa koMfama noPhuhliso . . Ukuhlaliswa koMfama kunye neNkonzo zeNkxaso<br />
. . IiNkonzo Zongezelelo<br />
. . UKhuselo loKutya<br />
.4. I-Casidra (Pty) Ltd<br />
.5. UPhuhliso loMfama<br />
4. IiNkonzo zeZilwanyana 4. Impilo Yesilwanyana<br />
4. Ulwawulo lothunyelo ngaphandle<br />
4. Impilo Yezilwanyana Zikawonke-wonke<br />
4.4 IiNkonzo zeLebhu Yezilwanyana<br />
5. Uphando lobuchwepheshe kunye<br />
noPhuhliso lweeNkonzo<br />
5. Uphando<br />
5. Iinkonzo zoLwazi<br />
5. Iinkonzo Zokuxhasa amaZiko<br />
6. EzingoQoqosho lwezoLimo 6. Iinkonzo zeRhwebo<br />
6. UQoqosho Olukhulu neNgqokelela-manani<br />
7. UQeqesho Lwezolimo Olwakhiweyo 7. Imfundo Ephakamileyo<br />
7. UQeqesho nemfundo Eyongezelelweyo (FET)
2.4 Ukujongwa ngokutsha kokungqonge unikezelo lweenkonzo ngo-2004/05<br />
Iingingqi Zengxaki Eziphambili Ukuhlomla kunye nengqokelela-manani<br />
. Ukupheliswa kokuqhubekeka<br />
kwembalela kwindawo ese-<br />
Ntshona nekuMbindi wePhondo<br />
nokuthothiswa kwentlekele<br />
. Ukubekwa ngokutsha komhlaba<br />
wezoLimo.<br />
Nangona i-Swartland ngokwesiqhelo eyeyona ndawo ivelisa ingqolowa engatshintshiyo<br />
eMzantsio Afrika, ukunganethi kwemvula ngexesha lonyaka<br />
ka- 00 no- 004 kubangele ekuhleni kwengqolowa ukusukela kuma-0%<br />
ukuya 50% ngokomlinganiselo wexesha elide. Iziphumo zemali zoku zibi<br />
kakhulu; uphando lubonise ukuba ngaphaya kwamafama angama-80%<br />
kuMbindi we-Swartland aza kubanengxaki yokuhlawula amatyala awo<br />
ngexeshana elingephi. Ngapha koko, le mfula incinci eneziphumo ezimbi<br />
kumafama axhomekeke kwindalo ekondleni izilwanyana, ekulimeni iti i-<br />
Rooibos nokulawula izinto zawo emva kokuvuna. Ezi ziphumo zineziphumo<br />
ezimbi kakhulu ekuzithembeni nakuqoqosho lwasemaphandleni.<br />
Umgaqo-nkqubo omtsha wezantyala-ntyala kunye nembalela kumele<br />
ubonise kakuhle ukuba loluphi uncedo olumele lunikezelwe kumafama<br />
emva kweso sehlo. Nangona i-Swartland ngokwesiqhelo eyeyona ngingqi<br />
ivelisa kakhulu ingqolowa eMzantsi Afrika, imvula encinci ineziphumo<br />
ezimbi kakhulu kumafama axhomekeke kwindalo ekondleni izilwanyana,<br />
ekulimeni iti i-Rooibos nokulawula izinto zawo emva kokuvuna. Ezi ziphumo<br />
zineziphumo ezimbi kakhulu ekuzithembeni nakuqoqosho lwasemaphandleni.<br />
Ukwanda kwemfuno ekubekweni ngokutsha komhlaba lwemibuzo ngonyaka<br />
kunye necandelo lwezolimo.<br />
. Ukunqaba kwamanzi. Ukusetyenziswa kwamanzi kunckenckeshelo kwenza i-4 % zawo onke<br />
amanzi asetyenziswayo kwiphondo ngoko ke ngowona mba uphambili<br />
kwiSebe. INkqubo Yogcino Lwamanzi ezoLimo esele isebenza kangangeminyaka<br />
emine edlulileyo ikwazile ukwandisa Usetyenziso Lwamanzi<br />
Ngokufanelekileyoi-kg yeziqhamo ezivelisiweuyo nge-cubic meter<br />
yamanzi) abathathi-nkxaxheba abaphakathi kwee- 0% nezi-40%.<br />
4. Ukunikezelwa kwenknzo<br />
okusebenzayo kubaxumi abatsha<br />
beSebe lezoLimo.<br />
5. Ukuzalisekiswa kwesiqabu sembalela<br />
ukwenzela abasebenzi basefama<br />
kunye namafama asahlumayo<br />
Okwangoku inani eliqikelelwayo lwabaxumi beSebe yi- 7 500 yamafama<br />
esakhulayo kunye nama-8 500 yamafama entengiso.<br />
Ukuqeshwa kwabasebenzi kuxhomekeke ekubekweni kwe-MTEF, kunye<br />
nomlinganiselo wokubekwa kwe-MTEF ngokuphikisana nenkxaso-mali engavumelaniyo<br />
nokuzaliswa kwezithuba.<br />
Ukuqeshwa kwabasebenzi kwenziwa ngoMatshi ka- 005, kodwa kubenzima<br />
ukutsala abasebenzi abanezakhono namava ngokobhekiselele kumvuzo<br />
okhoyo.<br />
Ukunikezelwa kwezibonelelo kwenziwa ngokweshishino lwephondo, i-<br />
Casidra, ekuzalisekisweni kweeprojekthi ezili- 4.<br />
Imbalela egqubayo yenze kwayimfuneko yesicelo kwiphondo ukuba uMongameli<br />
ayazise ngale ntlekele. Inkqutyana entsha: Uphuhliso lomsebenzi<br />
wasefama lwanikwa umsebenzi wokukhawulezisa uzalisekiso uncedo<br />
lwembalela kwabo bachaphazelekayo ngokuzalisa nokuqinisekisa iifomu<br />
zokwenza izicelo kunye nokuqinisekisa ukuba abo bachaphazelekayo bayabandakanyeka<br />
kwinkqubo yoncedo<br />
Inkqubo yokuzalisekiswa iza kuba nempembelelo emandla kuhlalo-lwabiwo-mali<br />
likanyaka-mali ka- 005/ 006 kunye nezibonelelo zabantu.<br />
6. Impumelelo yeenjongo ze-Agri-SEB Okujoliswe kuko okucetywayo kwexwebhu le-Agri-BEE luza kuba neziphumo<br />
ukwenzela ukwabiwa kohlahlo lwabiwo-mali lweSebe ngokunjalo<br />
neenkqubo ezithile kunye nenkqutyana.<br />
7. Inkxaso ekhoyo ngokuphikisana<br />
nemfuno yokuxhasa amafama<br />
asahlumayo<br />
INXENYE<br />
Ukuqinisekisa ugcino lweeprojekthi zezolimo, inkqubo yenkxaso yomfama<br />
nophuhliso ibonile ukuba indlela yophuhliso neeprojekthi zezolimo kumele<br />
zilandelwe. Ukusukela kwimiqathango (inqobo yokugweba) yenkxasomali<br />
enemiqathango kunye nokulindelwe ngumxumi, zizonke izicelo ze-<br />
CASP zifikelele kwizigii ezingama-R70, kwaye ulwabiwo lwaba zizigii<br />
ezili-R .<br />
Iimfuno zamafama asahlumayo kunye nenqobo yokugweba yenkxaso-mali<br />
enemiqathango, ukusukela kubunzima bamafama asekhulayo ekubeni<br />
afumane enye imali, zenza ukuzalisekiswa kweeprojekthi kube ngowona<br />
mngeni umkhulu.<br />
9
0<br />
Iingingqi Zengxaki Eziphambili Ukuhlomla kunye nengqokelela-manani<br />
8. Ulungelelaniso lweenkqubo kunye<br />
neenkqubo phakathi kwamasebe<br />
amaphondo nakazwelonke, naphakthi<br />
koorhulumente bamaphondo<br />
kunye nabasekhaya<br />
9. Ukuqhubeka kobukho be-Casidra<br />
(Pty) Ltd.<br />
0. Urhwebo lehlabathi elandisiweyo,<br />
ukudambisa ezothutho<br />
kunye nokufumana iintengiso<br />
zangaphandle kubangele<br />
ukwanda koloyiko lokuvela<br />
kwezifo zangaphandle kunye<br />
nezifo zezilwanyana ezikhulayo.<br />
INtshona Koloni ibenamava<br />
okuvela koMkhuhlane wamaHashe,<br />
Isigulo seHashe laseAfrika, ISifo<br />
sendlebe eluhlaza ezihagwini kunye<br />
noMkhuhlane i-Avian kwiinciniba.<br />
. Iimeko zembalela enkulu zonyaka<br />
ka- 00 / 004 ziqhubekele kunyaka<br />
ka- 004/ 005<br />
. Ukuhla okumandla kwisikhundla<br />
sophando kumaqabane ophando<br />
(oko kukuthi i-ARC)<br />
. Ukomelezwa kwezinga lotshintshiselwano<br />
4. Uluvo olugxekayo lolutsha<br />
ngakwimisebenzi kwezolimo kunye<br />
nokungqongophala kweebhasari<br />
ezifumanekayo kubafundi abazifunayo<br />
Ulwabiwo lomhlaba luzalisekiswa ngenxa yobudlelwane phakathi kweSebe<br />
leMicimbi yezoMhalaba kunye neSebe lezoLimo, kwaye imiyalelo yamasebe<br />
ayisoloko idibana. Amanyathelo amakhulu enziwe kwiphondo ukulungelelanisa,<br />
kodwa imingeni isahleli.<br />
Amasebe aliqela (kuzwelonke nakumaphondo) asebenza neSebe ngezakhiwo<br />
ezisesikweni ukuqinisekisa ukuzalisekiswa kweenkqubo kunye<br />
neeprojekthi. Fumana ngezantsi eminye yemizekelo:<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
DWAF (IKomiti Yocebiso ngoNkcenkceshelo )<br />
Imfundo (ngokwePhondo) (Isikolo i-Olympia e-George ixhaswe<br />
ngenyama yenkomo iprojekthi nangemifuno)<br />
Iinkonzo zeNtlalo (ngokwePhondo) kwimiba yokhuseleko lokutya<br />
(isiseko-lwazi)<br />
Organised agriculture (joint planning and evaluation <strong>of</strong> LRAD iiprojekthi<br />
njengenkonzo kwi-DAC)<br />
IMicimbi yezoMhlaba (IKomiti zeNgingqi zokuPhonononga, NgokwePhondo<br />
IKomiti yeNkxaso kunye neKomiti yokuLungelelanisa uLwabiwo<br />
loMhlaba)<br />
Umyalelo we-Casidra (Pty) Ltd ngowokuphuhlisa amaphandle kunye<br />
nokuxhasa ulwabiwo lomhlaba. Imibuzo malunga nendlela ekhoyo yombutho<br />
zaphakanyiswa ngenxa yokusilela kwemali okuqhubekekayo. Oku<br />
kwabangela iSebe ukuba liqalise uphando kwindawo yemali nakulwakhiwo<br />
lombutho.<br />
U-MEC wezoLimo uqeshe i-HOD kwiBhodi yeCasidra.<br />
Oonokhangela abanzima benziwa oko kwakhokelela ekufunyanweni<br />
nasekulawulweni kwezifo. Ukuqhamka kweSifo samaHashe aseAfrika yakhokelela<br />
kukuvalwa korhwebo ekuthunyelweni kwamahashe kwemanye<br />
amazwe yi-European Union, njengoko kwakwenzekile kuqhamko lwe-<br />
Avian Influenza eMpuma Kapa nakwiifama ezingenazifo eNtshona kapa,<br />
yakhokelela ekuvalweni korhwebo ekuthunyelweni kwemveliso zenciniba<br />
kumazwe angaphandle. Ngaphezulu kwama – 740 amafama eenciniba<br />
akhangelwa ngokunzima ubukho bale ntsholongwane, iziphumo azaba<br />
nayo. Ukwaziswa kwe-quine Influenza kwakhokelela ekuvalweni korhwebo<br />
lweminyhadala yamahashe omdyarho kuneenkcitho eninzi kurhwebo<br />
ngamahashe omdyarho. Isixa ezingama- 407 sehagu esisuka kwindawo<br />
ezincinci zokuzigcina ezingama – e-Cape Flats saxhelwa zenza imbuyekezo<br />
engama – R 7 59 95 kubanini behagu ababechaphazeleka<br />
emva koqhamko lwesifo I-Blue-ear ezihagwini eyayibonakaliswa ngokutyiswa<br />
ukutya okuthunyelwanyo nokungavumelekanga okulahlwayo.<br />
Ulwazi ngobuchule bokunqanda imbalela lwasasazwa kwiindawo zembalela.<br />
Ixwebhu eliyinkxaso kumba wembalela ngowama- 005 laqulunqwa,<br />
liquka ubuchule bexeshana elincinci kunye neliphakathi ukuya kwixesha<br />
elide.Ulwazi olululo lwamaxesha eemeko zezolimo nomfuziselo wemozulu<br />
lwasasazwa ngamaxesha aqhubekekayo.<br />
ISebe, ngeNkqubo yalo yokuzibophelela kubuchwepheshe, uphando kunye<br />
nophuhliso, laqalisa ngobugcisa obahlukeneyo ekwakheni isikhundla kule<br />
mimandla ophando. Uphando olutsha luququnjenlwe ngamakhonckco<br />
obuchule enziwe ngabasebenzi abebeqhagamshelana ekuphepheni le<br />
ngxaki.<br />
Ngexesha likaDisemba 00 ukuya kuFebruwari 005 iRandi yomelele<br />
kangangama-58%. Kubalulekile ukuqaphela ukuba izinga lomgangatho<br />
wotshintshiselwano libe nempembelelo emandla kukhuphiswano lwezoshishino<br />
ngezona mveliso ezimbini ezibalulekileyo ezisuka eNtshona Koloni<br />
(iziqhamo ezimnandi kunye nomdiliya omfaxangiweyo) njengokuba zinxulumene<br />
nezolimo. Ngaphezulu, njengokuba uMzantsi Afrika unoqoqosho<br />
oluvulekileyo, ukomelezwa kwezinga lotshintshiselwano kungajongela<br />
phantsi amaxabiso efumaneka kushishino lwasekhaya. Kulandela into<br />
yokokuba izinga lotshintshiselwano lungaba nempembelelo ebonakalayo<br />
kwiphondo nakuqoqosho lwamacandelo.<br />
Abafundi abasesikolweni ngoku baziswa kancinci ngezolimo kunye nezinye<br />
ezifundo ezinxulumene nako, ngenxa yokuba besilela ngolwazi malunga<br />
nezolimo namandla ezolimo wokukwazi ukunikela ngamathuba emisebenzi.<br />
Oku kukhokelela ekubeni abafundi (ingakumbi abo basuka kuluntu<br />
ebelihlelelekile ngaphambili) abanezifundo ezingenzululwazi ngezifundo<br />
zezolimo, bazibandakanye kwizifundo zenzululwazi zendalo kunye nezingamachiza.
2.5 Uqwalaselo lokuhlanganisela okusingqongileyo unyaka ka-2004/05<br />
Ukomelezwa konxulumano ngabaxhasi abohlukeneyo kunye nabathathi nxaxheba kusahleli “kungasemva” kwiNkqubo<br />
yoPhuhliso neNkxaso yoMfama (FSD) njengokuba ixesha elininzi lichithwe kwinkqubo yokwakha ngokutsha. Unxulumano<br />
olukhoyo lugciniwe kodwa nkqu oku akwanelisi.<br />
Unxulumano nee-NGO kunye noomasipala bengingqi lusebuthathaka, kodwa ngenxa yokwabela amagunya ulwakhiwo<br />
lwamandla e-FSD ngamxhel’ umnye azakwenziwa ukwandisa olunxulumano.<br />
Ushwankathelo lwenkqubo yokucebisa yayilityaziswa kwaye isalityaziswa njengokuba iSebe likaZwelonke lezoLimo lisasebenza<br />
kubume.<br />
Uqeqesho lwabasebenzi abatsha, ludibene nokuqeshwa kwamalungu abasebenzi abatsha, luzakulibazisa ushwankathelo<br />
lwendlela yophuhliso lwamafama amatsha.<br />
Isininzi esingafanelekanga sabanamava kunye/okanye abagqatswa abagqibeleleyo ukuba baqeshwe kuphakamisa imingeni<br />
emitsha kwinkqubo ye-FSD, kwaye inkqubo yoqeqesho izakuyilwa ngo- 005/ 006.<br />
Umyalelo kunye nolwakhiwo olutsha lwenkqubo ye-FSD lufune indlela entsha ngokupheleleyo yokwenza umsebenzi<br />
kwaye inike iSebe ithuba yokwabela amagunya kumgangatho wengingqi ukwamkela abaxumi bethu. Le nkqubo ilibasiza<br />
ukuphunyezwa kweeprojekthi ngokunentsingiselo, kodwa kuvumele i-FSD yenze iingunqu ezibalulekileyo kushwankathelo<br />
lweenkonzo.<br />
Inkqubela ebalulekileyo yenziwe ngokubeka inkqutyana entsha esandul’ ukwenzelwa ukhuseleko lokutya ngokukhawuleza.<br />
Ukuqeshwa isigxina koogqirha bemfuyo kumbuso kugqityiwe ngoku kuzo zontlanu izilarha zokuthumela ngaphandle<br />
inciniba ngokuhambiselana neemfuno zeKomishoni yaseYurophu, ngeli lixa zonke izithuba zogqirha bemfuyo kumbuso<br />
zazaliswa kwinkqutyana ukwenzela ulawulo lokuthumela ngaphandle. IZiko Lokufunda Ngezifo Ezasulelayo ebelifuneka<br />
kakhulu kwinkqutyana ukwenzela impilo yezilwanyana lisekiwe ekugqibeleni kwaye likugqinile ukuxabiseka kwalo<br />
kubuchule bemizekelo eyimiqondiso kunye nolwazi-nkqubo olucutshiweyo ngexesha lovavanyo lweseroloji umkhuhlane<br />
we-Avian kwifama ezingama-740 kulo lonke iphondo. KwiLebhu yeMfuyo yePhondo ulwakhiwo kwizakhiwo lwagqitywa,<br />
oko kudala isithuba esikhulu sokwezela uvavanyo lokuxilonga olufunekayo olufana ne-PCR ukufumana isisfo ngexesha<br />
lovavanyo nokwenzela isiqinisekiso izilwanyana kunye nemveliso yazo ethunyelwa kwamanye.<br />
Amaziko ophando amatsha amathathu, angala, Elokuveliswa Kwezityalo, Elokuveliswa Kwezilwanyana kunye Nosetyenziso<br />
Lwezibonelelo lugqibe unyaka walo wokuqala ukusukela kubeko lwawo. Izithuba ezininzi zazaliswa kwinzame zokwakha<br />
ingqondo yophando. Iinkqubo ezingaphakathi kula maziko (oko kukuthi uphando lwethanga lwezilwanyana kunye<br />
nophando lwemifuno) zisandul’ ukugqitywa ngoku.<br />
Infuneko yokwandiswa kolwazi lweNkqubo yoPhuhliso kunye neNkxaso yoMfama ibeka inxalabo emandla kubaphandi<br />
ukuguqula iziphumo zenzululwazi efama nakulwazi oluyimfuneko kumafama asahlumayo.<br />
Nangona iNtshona Koloni isenokuba yenye yengingqi eziphuhlileyo kwezolimo kwilizwekazi le-Afrika, isiseko sayo sezibonelelo<br />
siya sisiba sisinyanzelo. Oku kuyinyani ngokobukho bomhlaba (phantsi koxinzelelo lokugabadela kwasezidolophini)<br />
ngokunjalo namanzi (noxinzelelo ekwebekweni ngokutsha kwamanzi kwezolimo ngasebantwini kunye nosetyenziso<br />
loshishino). Njengokuba ezoqoqosho lumalunga nokubekwa kweizbonelelo ezinqabileyo, kulandela ukuba isiseko<br />
sezoqoqosho siyafuneka. Esi sahlulwana sasekwa kwaye iiprojekthi ezininzi zaqhutywa ngempumelelo.<br />
Ukuze kuqinisekiswe uzinzo lwasekuhlaleni, lwezoqoqosho kunye nelwezopoliko, ukugunyaziswa kwezoqoqosho kwabo<br />
babekade behlelelekile ngaphambili (PDI) kokunye kokujoliswe kuko okubalulekileyo kurhulumente woMzantsi Afrika<br />
kuyo yomithathu imigangatho yoxanduva. Ukusondela koku kujoliswe kuko iinkqubo ezininzi, ukusukela kulwabiwo<br />
lomhlaba ukuncedas iintshukumo ezithile, zimiselwe. Nangona kunjalo, ezi projekthi azinakugcineka ukuba la mafama<br />
akadityaniswanga kwintsingiselo yoqoqosho. Ngenxa yesi sizathu ushishino lwesahlulwana sezolimo sasungulwa ngexesha<br />
likaMatshi 005 kwaye kubonakele ukuba esi siseko kuza kwakhelwa kuso ngexehsa lonyaka-mali ozayo.<br />
Omnye wemisebenzi yeNkqubo yezoQoqosho lwezoLimo kukunikela ngolwazi oluninzi oluvakalayo lokuthatha isigqibo.<br />
Ukuzokuthi ga ngoku iNkqubo ibiqhutywa yiprojekthi yokuBonelela kangangeminyaka emithathu edlulileyo. IProjekthi<br />
(PROVIDE) eNcedayo yoThatho-Zigqibo zePhondo iqulathe uphuhliso lwesiseko-lwazi (ngokwendlela yocwangcisomali<br />
lweeMatrisi) ukwenzela ukusetyenziswa ngokweendlela ezilinganayo ngokolandelelelwano lophando olululo. ISebe<br />
lezoLimo likaZwelonke nelePhondo angabaxhasi, kwaye iqela lophando libekwe e-Elsenburg eNtshona Koloni. Nangona<br />
kunjalo, njengokuba iprojekthi isondela ekuvaleni kufanelekile ukwenzela amaziko amandla ngaphakathi kwiSebe. Ukuzokuthi<br />
ga ngoku isahlulwana esithile senziwe ngaphakathi kwiNkqubo.<br />
Ngokubekwa kwamafama amatsha nasahlumayo okwanda ngokucothayo, imfuno yenkxaso yokubekwa ngokutsha<br />
(uqeqesho, ulwandiso, njl njl.) to this client grouping increased exponentially. Oku kwakhona kukhukelelele ekwandeni<br />
komsebenzi kubasebenzi abambalwa kakhulu abaveliswayo kuQeqesho leZolimo olwaKhiweyo.<br />
Utshintsho kwicandelo loqeqesho nelemfundo olusingisele kwinkqubo lubangela ukungaqiniseki phakathi kwabasebenzi<br />
abaqeqeshwayo.<br />
2.6 Uhlenga-hlengiso lobuchule kunye nophuhliso lwelona cwangciso-nkqubo kunyaka-mali ka-2004/05<br />
Ukuzalisekiswa kweNkqubo yeNkxaso eyoMeleleyo yeZolimo (CASP) kudale iinkqubo eziliwela kunye neengxaki (ukhetho<br />
lweprojekthi, uhlobo oluthile olucacileyo, utshintsho kuhlobo oluthile, uhlobo lokuyila isicwangciso-shishini, iimfuno zokwenza<br />
ingxelo), kodwa inkoliso yaphunyezwa kwaye intsalela yezi ngxaki iza kusonjululwa kwixesha elizayo.<br />
Inkqubo yokwakha ngokutsha ye-FSD yagqitywa kwaye ukuqeshwa kwabasebenzi abatsha kwanziwa ngoMatshi 005,<br />
okubangele ukulibaziseka kokuzalisekiswa kweeprojekthi eziliqela kunye neenkqubo zangaphakathi ebezicetyiwe. Okuninzi<br />
kufundiwe, oko kukuthi, ubukho babasebenzi abafanelekileyo abaqeqesahiweyo kwezolimo buncinci, abaqeshwa<br />
abafanelekileyo bayafuneka ukuze basebenzise ukuqeshwa kwabo ekuxoxeni ngokunyuselwa intlawulo, kwaye uku-
INXENYE<br />
bekwa komqeshwa apho afuneka khona kwenza ukuzaliswa kwezithuba kubenzima ngakumbi (kukhetha izixeko).<br />
Isigqibo ekulandeleni indlela yophuhliso kwiiprojekthi zezolimo sathatyathwa kodwa inkqubo yoqeqesho oluthile kumele<br />
izalisekiswe ngoku njengokuba abasemagunyeni abatsha nabo bakhoyo benoqeqesho lobuchule, kodwa hayi uphuhliso<br />
loqeqesho olufunekayo okanye amava.<br />
Ukunciphisa iinkqubo kunye nengxelo iSebe lizibandakanye ekuyileni nasekuzalisekiseni lweProjekthi yeNkqubo yoLawulo<br />
loLwazi (PIMS) ekuncedeni abasebenzi bapahndle ekufumaneni ulwazi olululo ukuze kukhumbuleke ngokulandelelnayo<br />
okwenzekileyo. Inkqubo ngokungaqhelekanga ithathe ixesha elibalulekileyo, nanjengokuba inkqubo nganye ineemfuno<br />
ezahlukeneyo ngokusekelwe kwimiyalelo yazo ngokunjalo nemeko ezithile kwiinkxaso ezinemiqathango.<br />
Izifundo zophando ezimbini eziphambili zenziwe ekuqwalaseleni oku kusilela kwenxaso kukhoyo kumafama asahlumayo<br />
(ulwazi lawo onke amaqela asahlumayo) kunye nomgangatho wempumelelo yeeprojekthi zolwabniwo mhalaba wezolimo<br />
(uhlolo) ukuze kuqinisekiswe ukunikelwa okungcono kweenkonzoso.<br />
Inkqutyana entsha yoPhuhliso loMsebenzi waseFama yasungulwa kwaye inkqubo yoqhagamshelwano yaqalaliswa nabo<br />
bonke abathatha inkxaxheba nabaxhasi ekuqinisekiseni ukuba iinjongo ezicetyiweyo zenkqutyana zifanelekile kwaye<br />
ziyafikelela kwiimfuno zeqela ekujoliswe kulo.<br />
Ukukhula kobuthathaka obukhoyo kukhuseleko ngakumbi ekutyeni okukuzilwanyana zendalo kumazwe angaphandle<br />
nala angaphakathi, amandla andisiweyo ekusasazweni kwihlabathi ngokukhawuleza kobuthathaka borhwebo kunye<br />
nezifo zase-zoo kunye noxinzelelo olusuka kumazwe athumela imveliso kweli kunye nabathengi ukuba baqinisekise<br />
ukhuseleko kubathengi, okuyimfuneko kukuba iiNkonzo zeNkqubo yeMfuyo zibeke phambili imisebenzi yazo ukuvumelana<br />
nemigaqo yamazwe angaphandle nawangaphakathi ukwenzela ukunikelwa kweenkonzo zeemfuyo, urhwebo kwizilwanyana<br />
kunye nemveliso yezilwanyana, inxalabo yabathengi kunye neemfuno zabavelisi. Usasazeko lwezifo ezifana<br />
noMkhuhlane weHashe, PRRS kunye nesiGulo seHashe laseAfrika esisuka kumazwe angaphandle nesingazange sabakhona<br />
eMzantsi Afrika okanye senzeka manqaphanqapha kwindawo ezithile nezilawulekayo eNtshona Koloni, zikwafune<br />
eyona ndlela imandla kulawulo lomngcipheko kunye nokuphonononga izifo zezilwanyana. Iinkqubo ezikhoyo zokuhlola<br />
kuluhlu zagqitywa ngeenkqubo ezivisayo zokuxilonga, ukucupha le nyhikityha yesifo esosulelayo esikhoyo nokugcisa<br />
ekujoliswe kubo bovavanyo. Le nto kufuneka ibuyiselwe umva ngokwandisa isikhundla se-Veterinary Diagnostic Laboratory<br />
yephondo.ekusasazweni ngokukhawuleza nangokunyanisekileyo ukuqondwa kwesifo ngokuxilongwa kwimeko<br />
yokuqhambuka kwezifo exhalabisayo. Ezi mfuneko zigxininise zigxininise ekuhloneleni ngokukodwa izifo ezicutshiweyo,<br />
uphawu lweenkonzo zokuqonda ngesifo nesiqinisekiso sempilo. Uthotho lovavanyo ekufuneka lwenziwe lisenziwa yilebhu<br />
ukuqinisekisa ukhuseleko lwemveliso yezilwanyana nalo kufuneka landiswe.<br />
Ubukhulu bophando lweNkqubo yobugcisa, uPhando kunye noPhuhliso lwandiswa ukuxhasa ukunatyiswa kweenkonzo<br />
zeNkqubo yeNkxaso yoMfama, kunye nokuba liziko lezophando elaziwayo kwihlabathi.<br />
Amaziko ophando amathathu (oko kukuthi, Imveliso yeziTyalo, Imveliso yeziLwanyana nokusetyenziswa kobutyebi) athe<br />
andiswa ukujongwa nobukho besandi benzululwazi.<br />
Ukuqeshwa nokugcinwa kwabasebenzi abaqeqeshiweyo kakuhle nabanezakhono abasuka kumaqela oyilo kuzakuhlala<br />
kungumba obekwe phambili kwisifundo sezenzululwazi.<br />
Inkqubela -phambili yenziwe ekuvumeleni nakubuchule bokwenza iiprojekthi ngenjongo yokulwa nokufumana iimpendulo<br />
ekukudala zilindelekile ngemeko yembalela yaseNtshona Koloni (oko kukuthi, izicwangciso-qhinga ezintsha zolawulo,<br />
nabalimi abanokumelana nembalela, njalo-njalo).<br />
Ngo- 00 uRhulumente weSizwe uqalise isicwangciso-qhinga senkqubela yokuKhula noPhuhliso eMzantsi Afrika. IPhondo<br />
laseNtshona Koloni mva nje libambe Intlanganiso ngoKhulo lwePhondo noPhuhliso ebimelwe ngamaqabane entlalontle<br />
amane (uRhulumente, uShishino, uMsebenzi, iNtlalo yoLuntu). Ngexesha leNtlanganiso ngo-Novemba ka- 00<br />
phakathi kwezinye izinto ezikhoyo eziye zagqitywa kukuba isicwangciso-qhinga esithatha inxaxheba kufuneka siphuhliswe<br />
kusenzelwa iCandelo lezoLimo eNtshona Koloni. Nokuba, ngenxa yolonyulo ngo-Epreli ka- 004, inkqubo iqale<br />
ngeNtlanganiso yezoLimo ngomhla we-04 kwinyanga Meyi ngo- 004 ngoncedo lweBhunga loPhuhliso lwePhondo. Njengenxenye<br />
yenkqubo elandelayo imicimbi engundoqo ukucokisa le mixholo isibhozo ilandelayo:<br />
a) Ulwabiwo lomhlaba kunye nokuxhotyiswa kwabamnyama kuqoqosho lwezolimo.<br />
b) Uphuhliso lwezibonelelo zabasebenzi, intlalo kunye nemiba yomsebenzi wasefama.<br />
c) Ukhuphiswano kushishino lwezolimo, uphuhliso loshishino kunye nokufumaneka koshishino.<br />
d) Uphando kunye nophuhliso (kubugcisa nakuqoqosho).<br />
e) Ulwandiso kunye nenkxaso yomfama.<br />
f) Okusingqongileyo kwendalo, kunye nokhuseleko lokutya.<br />
g) Izibonelelo.<br />
h) Uphuhliso lwamaziko.<br />
Ngenxa yezinyanzelo ezikhulu kumaqabane entlalontle, kwaye kwagqitywa ekubeni kungajongwa yonke imixholo ngexesha<br />
elinye, kodwa ngokulandelelanayo. Kumxholo ngamnye inani lemicimbi eyodwa iye yachongwa nendawo (ngokwezisongelo,<br />
amathuba neziphumo ezinqwenelekayo) apho umcimbi ngamnye uye wachazwa. Ukuya phambili, umcimbi<br />
ngamnye wenza iqhinga elilodwa, amaqela anoxanduva nokuqinisekisa iinzame eziphuhliswayo. Ekupheleni ngexesha<br />
lokunika ingxelo isivumelwano kwaye kwafikelelwa kuso kwimixholo emithanathu nenkqubela-phambili elungileyo yenziwa<br />
kwezimbini zokugqibela ebezishiyekile. Kubalulekile ukuqaphela ukuba ingakumbi umxholo wokuxhobisa uqoqosho<br />
lolimo lwabamnyama eqhagamshelana nokuqhutywa kwesizwe ekuphuhliseni ubume be-Agri-BEE yeSizwe.<br />
Ngokuhambelana kunye nale nkqubo uRhulumente wePhondo wazibophelela ekuphuhliseni izicwangciso-qhinga ezingundoqo<br />
ukuxhasa isicwangciso-qhinga sawo se-Kapa elihlumayo.
Ezi zizicwangciso-qhinga ezingundoqo eziqukiweyo:<br />
a) Isicwangciso-qhinga soPhuhliso lwezoQoqosho Oluncinci kakhulu (MEDS)<br />
b) UBume boPhuhliso besithuba sePhondo (PSDF)<br />
c) Uyilo lwezibonelelo<br />
d) Isicwangciso-qhinga zophuhliso lwezibonelelo zabasebenzi<br />
e) Isicwangciso-qhinga zoPhuhliso lweNkunzi yasekuHlaleni<br />
f) Ukuqhubela kuRhulumente olungilewyo.<br />
ISebe lezoLimo lizaliseke indima yenkxaso ingakumbi ekukhathaleleni i-MEDS, nokusebenzisana nezinye izicwangcisoqhinga<br />
nokuncedisa kuphuhliso lwayo. Ezi zicwangciso-qhinga, ubuninzi bazo zizakuqaliswa ngo-Juni ka- 005, kuzakusele<br />
kusaziswa inkqubo yophuhliso lweSebe ka- 006/07.<br />
Phambili kumazwe ukuthandabuzwa kothetha-thethwano lwe-Doha-Round ye-WTO ibeneziphumo ezilindelekileyo ukunyusa<br />
amancedo kusenzelwa amazwe asahlumayo angekaqondi okangoku. Kulindelekile ukuba isivumelwano esiyimpumelelo<br />
sizakuba neziphumo ezidlala indima esemgangathweni. Ngaxesha nye kulindelekile ukuba uthetha-thethwano<br />
lorhwebo olukhululekileyo olukhoyo ne-USA, i- Mercosur noMbutho woRhwebo olukhululekileyo lwaseYurophu<br />
(EFTA) olungenakubamba womabini amathuba nezisongelo. Ucwangciso-qhinga kufuneka luphuhliswe ukuzisebenzisela<br />
la mathuba xa ngaxesha nye kuncitshiswa izisongelo. Kunyaka omtsha, amanyathelo okuqala othethe-thethwano ne-<br />
Indiya ne-China luzakuthatha indawo. Nangona womabini lamazwe ingamazwe aselephuhlile, womabini anentsingiselo<br />
yodidi oliphakathi, ukongeza, akwisiqingatha somhlaba saseNtla. Ilandela amathuba eemarike anokwenzeka afuna<br />
ukuphandwa nokusebenza kula mazwe.<br />
Ukwanda noqeqesho lokwabela abaphantsi amagunya kwiMfundo eYongezelelweyo noQeqesho (FET) ukubopha iindawo<br />
zokuhlala ezinembali yokuhleleleka, amafama, abasebenzi basefama nabantu abafumana uncedo kulwakhiwo ngokutsha<br />
lomhlaba bafumana uhoyo olulodwa. Ukumiselwa kobuchule boqeqesho lwabo baphantsi kwiSikolo sezoLimo i-Augsburg<br />
ese-Clanwilliam sinyusa ngakumbi ufikelelo kuphuhliso lwezakhono namathuba oqeqesho liSebe.<br />
Ukunikezwa koqeqesho oluqwalaselweyo kubafundi abasafundayo/onkqubo yoqeqesho ngoku ithe yadala ithuba kubafundi<br />
ukuba bafumane isiqinisekiso esipheleleyo kwi-FET.<br />
Ukuguqulwa kwendlela yeMfundo ePhakamileyo nokunikezwa kwesiqinisekiso esithsa se-B Agric. (ngentsebenziswano<br />
neDyunivesithi yase-Stellenbosch) idale imiceli-mngeni emitsha kwiNkqubo yoQeqesho lwezoLimo olwakhiweyo.<br />
2.7 Izamkelo zeSebe<br />
Ingeniso yeSebe<br />
Ezona ngqokelela<br />
2003/04<br />
R’000<br />
Ngqokelela<br />
ehlahliweyo 2004/05<br />
R’000<br />
Ezona<br />
ngqokelela<br />
2004/05<br />
R’000<br />
% Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Ingeniso yaNgoku 7 809 0 644 50 .<br />
Ingeniso yeRhafu 60 585 0 85 0 6 0<br />
Ingeniso engeyiyo eyeRhafu 4 0 459 85 8.0<br />
Ingeniso yeNkunzi 0 0 0 0<br />
Ingeniso yeSebe 172 809 230 644 233 501 28.0<br />
Ingeniso yeSebe<br />
Ezona<br />
ngqokelela<br />
2003/04<br />
R’000<br />
Ngqokelela<br />
ehlahliweyo<br />
2004/05<br />
R’000<br />
INXENYE<br />
Ezona<br />
ngqokelela<br />
2004/05<br />
R’000<br />
% Impambukokokujoliswe<br />
kuko<br />
Izipho, iminikelo kunye neenkxaso 9 0 0 0.0<br />
Inqwelo-mafutha ekuxhaswe ngayo 9 0 0 0.0<br />
Indawo yokumisa 0 4 0.0<br />
Inzala efunyenweyo 5 49 9 (40.8)<br />
Irente yendlu 457 4 0 44 .6<br />
Amanzi, Umbane, nogutyulo 5 50 85 0.0<br />
Ukutya nokuhlala 5 00 086 60.5<br />
Iitsheki ezibhalwe ngemva 9 0 0 0<br />
Iintengiso zemveliso yezolimo 5 00 990 0.9<br />
Ubhaliso, iklasi kunye kunye nentlawulo yeemviwo 899 600 0 (8. )<br />
Iinkonzo ezinikezelweyo 550 90 9 66.8<br />
Okunye 58 0 80 905.0<br />
Iyonke 12 224 10 459 13 385 28.0
4<br />
INXENYE<br />
Imingeni ethile kunye neempendulo<br />
Umngeni : Uqhagamshelwano lwangaphakathi kwisebe: isiphumo sokwandisa kuqhagamshelwano lombane nolusesikweni ekuqinisekiseni<br />
uqhagamshelwano olunesiphumo, impendulo ngexesha kunye nabaqeshwa abaziswe kakuhle.<br />
Impendulo kumngeni : Uphuhliso lwesicwangciso-qhinga soqhagamshelwano lwangaphakathi ukulungilelanisa iindlela ezintsha<br />
zoqhagamshelwano – ingakumbi uqhagamshelwano lombane ngeemfuno zoqhagamshelwano kunye nesicwangciso-qhinga seSebe.<br />
Umngeni : Ukunikela ngenkonzo yokuxhasa enesiphumo nenobuchule emva kokuhlaliswa kulwabiwo lomhlaba kubantu abafumane<br />
uncedo.<br />
Impendulo kumngeni : Ukudala nokwandisa isikhundla sombutho ukunikela ngenkonzo yenkxaso enesiphumo nenobuchule (ingakumbi<br />
ngokubhekiselele kulwandiso noqeqesho) ukomeleza iiprojekthi zogcino lolwabiwo lomhlaba.<br />
Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />
Ukuvala izithuba ekumisiweyo nokunyuswa kwesikhundla esilungiselelweyo apho kuyimfuneko.<br />
2.8 Iintlawulo zeSebe<br />
Iinkqubo<br />
kuVotelelwe<br />
2004/05<br />
R’000<br />
Uqengqeleko<br />
nolungiso<br />
R’000<br />
Virement<br />
R’000<br />
Kukonke oku-<br />
Votelweyo<br />
R’000<br />
Eyona nkcitho<br />
R’000<br />
Ukungavani<br />
R’000<br />
Ulawulo 29 794 1 943 (1 067) 30 670 29 328 1 342<br />
Ulawulo lwezibonelelo<br />
olugcinekayo<br />
Inkxaso yomfama kunye<br />
noPhuhliso<br />
26 991<br />
73 518<br />
10 161<br />
(3 671)<br />
Iinkonzo zemfuyo 23 497 (590) 147 23 054 23 054 0<br />
Ubuchwepheshe, Uphando<br />
kunye nophuhliso<br />
EzingoQoqosho lwezoLimo<br />
UQeqesho oLwakhiweyo<br />
lwezoLimo<br />
44 411<br />
(972)<br />
460<br />
(2 879)<br />
152<br />
37 612<br />
66 968<br />
4 59<br />
26 266<br />
50 830<br />
4 06<br />
11 346<br />
16 138<br />
7 6 ( 000) 784 7 046 7 046 0<br />
18 008<br />
1 292<br />
Iyonke 223 481 7 163 R0 230 644 196 893 33 751<br />
Imingeni ethile kunye neempendulo<br />
Umngeni : Ukuhambisana neengxelo zophicotho-zincwadi nolawulo oluyingozi<br />
Impendulo kumngeni : Iinkonzo zasemthethweni ezimiselwe umgaqo-siseko wemibutho yamafama. Zonke iintlawulo<br />
ezikhutshelweyo zenziwa ngokuvunywe ngokusemthethweni yi-MOU. Isakhiwo esilungiselelwyo endaweni ukuphumeza<br />
umjikelo weeprojekthi. Ukuqonda iimfuneko zokunika iingxelo<br />
2 403<br />
Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />
. Izivumelwano ezisemthethweni nabasekuhlaleni<br />
. Uqeqesho lwabasebenzi ngokwenkqubo yokukhutshelwa kwentlawulo.<br />
. Ingxelo ngezibonelelo zexeshana<br />
4. Ulawulo kuluhlu lwempahla neminikelo ekuhlaleni<br />
2.9 Inkqubo Ukwenza/impumelelo yokunikelwa kweenkonzo<br />
Inkqubo 2: Ulawulo logcino lwezibonelelo<br />
Inkqutyana 2.1: Iinkonzo zobunjineli<br />
Uphando, uphuhliso nonyuso neengcebiso zolungiselelo lwamanzi ezolimo nokusetyenziswa kwamanzi ngendlela eyiyo<br />
xa kunkcenkceshelwa, ukuceba nokuyila izindlu zezilwanyana, ukuphatha kakuhle koncedo nenkunkuma, ukuceba ukuxhotyiswa<br />
ngeematshini, ukudluliswa kobuchule, ukongeza ixabiso kwiimveliso zefama nokunika iziko lolimo elikhoyo<br />
ukhuselo kwiindawo zokuhlala zasemaphandleni.<br />
Inkqutyana 2.2: Landcare<br />
Ukulondoloza, ukukhusela, ukuphucula nokugcina ubutyebi bendalo nokusingqongileyo ngabaxhasi abangabacebisi<br />
kulawulo lwezibonelelo ngendalo ngokoyilo lokudibanisa iifama zabantu nganye ukuya kwiindawo ezinkulu nokuyilwa<br />
kwemisebenzi yolondolozo mhlaba, kananjalo nokulawula phezu kwentwana ngokungenabulumko komhlaba wezolimo.<br />
Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuko (beka kwiphepha lembonakalo-mhlaba)<br />
21 703<br />
18 163<br />
85<br />
540
Injongo elinganisekayo<br />
2.1: Iinkonzo zobunjineli<br />
Ukwenza lula unikelo<br />
lwezibonelelo. Uncedo<br />
logcino/ uncedo loshishino/<br />
Ixabiso elongezeleleka<br />
kwimveliso<br />
Inkxaso yamanzi ezoLimo<br />
Izilwanyana, izindlu,<br />
impatho kunye nencedo<br />
lolawulo lwenkunkuma<br />
Ukuxhobisa ngoomatshini<br />
2.2: Landcare<br />
Uzalisekiso loMthetho<br />
(uMthetho 4 ka- 98 )<br />
woLondolozo Lwezibonelelo<br />
zezoLimo<br />
Ukulinganiswa<br />
Kokwenziwa Kwezinto<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi<br />
Ukuvunywa kolawulo<br />
lwebhayoloji, ukutsha<br />
kwamadlelo, ukusika<br />
nokuncothula<br />
Indawo yomhlaba<br />
o n g e k a s e t y e n z w a<br />
evunyiwe ukuba ilinywe<br />
Izindululo zomhlaba<br />
omtsha zenjongo<br />
yezolimo<br />
Amacebo ezolimo<br />
avunyiweyo ngenjongo<br />
yokufama (inani<br />
nohlobo lokufama)<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Imveliso ekujoliswe<br />
kuyo 2004/05<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani<br />
4 iiprojekthi 4 iiprojekthi ( ) (50)<br />
5 iiprojekthi 5 iiprojekthi 5 0 0<br />
Ukudluliswa kobuchule:<br />
60 izicelo<br />
Uyilo lonkcenkceshelo<br />
kunye novavanyo:<br />
5 iiprojekthi<br />
U k u v a v a n y w a<br />
kwamabala kunye<br />
nedanyana<br />
uyilo:<br />
5 iiprojekthi<br />
Ulawulo lwamanzi<br />
imisebenzi: 0<br />
iiprojekthi<br />
Ukudluliswa kobuchule:<br />
80 izicelo<br />
Uyilo lonkcenkceshelo<br />
kunye novavanyo:<br />
: 0 iiprojekthi<br />
Ukuvavanywa kwamabala<br />
kunye nedanyana<br />
uyilo:<br />
5 iiprojekthi<br />
Ulawulo lwamanzi<br />
imisebenzi: 0 iiprojekthi<br />
INXENYE<br />
5 iiprojekthi 40 iiprojekthi 4 7<br />
45 iiprojekthi 50 iiprojekthi 5 ( 5) ( 0)<br />
00 00 500 600 (54)<br />
00 00 700 400<br />
50 50 50 0 0<br />
00 00 00 0 0<br />
9<br />
4<br />
8<br />
46<br />
4<br />
6<br />
%<br />
6<br />
0<br />
5
6<br />
INXENYE<br />
Injongo elinganisekayo<br />
Ulondolozo lwezibonelelo<br />
zendalo<br />
Unakekelo-mhlaba kuquka<br />
nezibonelelo<br />
Uyilo lwendawo ebanzi<br />
Ulwazi-nkqubo olutsha<br />
Ulawulo losetyenzisomhlaba<br />
Ukulinganiswa<br />
Kokwenziwa Kwezinto<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi<br />
Ukusetyenzwa kwezicelo<br />
ngamaxesha<br />
Imingeni ethile kunye neempendulo<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Iingcingo 55 iiprojekthi<br />
U k u k h u t s h w a<br />
kwamanzi 00 iiprojekthi<br />
Isifundo samanzi<br />
5 iiprojekthi<br />
Ugalelo lwamanzi<br />
kwizilwanyana 0<br />
iiprojekthi<br />
Imveliso ekujoliswe<br />
kuyo 2004/05<br />
Ukulima ngokulandela<br />
imo yamathambeka<br />
iiprojekthi 50<br />
Iindonga zokulawula<br />
amanzi ezinqamleza<br />
umlambo 5<br />
Iingcingo 55 iiprojekthi<br />
Ukukhutshwa kwamanzi<br />
00 iiprojekthi<br />
Isifundo samanzi 5<br />
iiprojekthi<br />
Ugalelo lwamanzi<br />
kwizilwanyana 0<br />
iiprojekthi<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
6<br />
85<br />
8<br />
5<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani<br />
6<br />
9<br />
4<br />
0<br />
0<br />
%<br />
( 8)<br />
(80)<br />
54<br />
(6 )<br />
0 iiprojekthi 0 iiprojekthi 4 05<br />
Inqanam loQeqesho<br />
Inqanam loQeqesho<br />
800 izicelo<br />
900 uqhagamshelwanoolusebenzayo<br />
6 iiprojekthi 6 0 0<br />
800 izicelo<br />
900 uqhagamshelwano<br />
olusebenzayo<br />
Umnikelo woomasipala<br />
aba-9 kuBume<br />
besiThuba soPhuhliso<br />
lweSebe<br />
0<br />
6<br />
800 0 800<br />
Umngeni : Ukuhanjiswa kwenkonzo<br />
Ukufakwa kwabasebenzi kunye nemida yemimandla kamasipala ukunceda abaxhasi kwiindawo zabo.<br />
Impendulo kumngeni<br />
Izithuba ezimbini ziye zavalwa e-Overburg, ezimbini e-Eden nesinye kwei-Central Karoo. I-Central Karoo ifuna abantu abahlanu<br />
ngaphezulu, i-West Coast zimbini izithuba ezixhaswe mgemali ukunceda indibano-malungu.<br />
Umngeni : Imvumelwano ngezinto ezikhoyo zokhuselo eziyimfuneko<br />
Ukufikelela kwimvumelwano phakathi kwiinawo zokuhlala ezahlukeneyo/ kubantu abafumana unceo lweeprojekthi zokwakhiwa<br />
ngokutsha komhlaba nobutyebi bamafama ahluphekileyo ngolwazi lweeprojekthi ezikhoyo nokubalulwa okuthatha ixesha elikhulu<br />
nokulibazisa kokuphunyezwa kweeprojekthi.<br />
Impendulo kumngeni<br />
Amagosa azinikeleyo emsebenzini wawo achitha ixesha elide neenzame ukugunyazisa abadlali ndima abahlukeneyo ukwenzela<br />
ukuba bathathe isigqibo esazisiweyo nokufikelela kwimvumelwano yolwazi ngeprojekthi ekhoyo nokubalulwa nokuvumela iprojekthi<br />
ukuba yenziwe.<br />
Umngeni : Uqeqsho lwabafundi abasafundayo<br />
Ukuphuhlisa uqeqesho lwabafundi abafunda besebenza kusenzelwa abantu ababekade behluphekile kulo msebenzi.<br />
Impendulo kumngeni<br />
Uqeqesho lwabafundi abafunda besebenza lwaphuhliswa negosa ngalinye lazibophelela ukuba ngumcebisi womfundi, kodwa igosa<br />
lenkxaso-mali liye larhoxa. Amagosa amatsha kufuneka efuniwe.<br />
Umngeni 4: Ukufunwa nokugcinwa kwempawu ezifanelekileyo nabasebenzi bezobugcisa abanamava.<br />
Kukho ukunqongophala jikelele kwabantu abaneempawu ezifanelekileyo namava obugcisa abanokuqeshwa nokufikelela kulingano<br />
ekujoliswe kulo.<br />
Impendulo kumngeni 4<br />
Uncedo lwebhasari kufuneka luphunywenzwe ukunceda abafundi bezenjineli abanesakhono ukufumana ii-diploma zabo kumaziko<br />
emfundo ephakamileyo nokubanika amava ngokuthi baqeqeshelwe ukusebenza.<br />
Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />
Ayikho.
Inkqubo 3: Inkxaso yomfama nophuhliso<br />
Inkqubo igqibe inkqubo yokwakhiwa ngokutsha kwiinkonzo zokwabela abaphantsi amagunya ukuya kwindawo zokuhlala<br />
ezisekelwe kwimida yemimandla kamasipala. Ukuqeshwa kwabasebenzi abatsha kugqityezelwe ngoMatshi ka- 005,<br />
kusenezithuba ezininzi ezingekavalwa, njengoko kungekho Bantu banamava nabaneziqinisekiso ezifanelekileyo.<br />
Uyilo loshishino luka- 005/06 lweeprojekthi ze-CASP zagqitywa ngokubalulwa nesiseko somzekelo wokhetho oyiliweyo<br />
ukunceda ulawulo lwesinyanzelo (se-70 yezigidi zeerandi) kukhuphiswana nokufumaneka kwenkxaso yemali ( .765<br />
yezigidi zeerandi).<br />
Umceli-mngeni wale nkqubo kukugcina ukungagungqi phakathi kolwabiwo lwe-MTEF (ukuqeshwa kwabasebenzi) ukhuphisana<br />
nezibonelelo zexeshana,njengoko ulwabiwo lwe-MTEF lungakhuli ngothekelelo olufanayo, loo nto yenze ukuba<br />
kubekho iingxaki ekuzalisekisweni kweeprojekthi njengoko kungekho basebenzi balingeneyo ukuxhasa amaqela abaxhasi<br />
abatsha neeprojekthi.<br />
Inkqutyana . : Ukuhlaliswa komfama<br />
Inkqubo yokwakhiwa ngokutsha iphembelela isindululo senjongo elinganisekileyo okujoliswe kakhulu, kangangokuba<br />
kwezinye inkqutyana iye yayekwa kusekelwe kwimiyalelo emitsha nakujoliso olutsha.<br />
Amacebo okuphumeza le Nkqubo yoPhuhliso lwezolimo ezikhoyo (PAID) ayekwa ukusetyenziswa ngenxa yokuwela<br />
ngaphaya yezibonelelo zexeshana ze-CASP ne PIG. Inani labantu anangama- 000 abafumana uncedo ekujoliswe kubo<br />
khange kufikelelwe kulo ngenxa yokunyanzelwa koqingqo-mali ngamaqabane ethu, iSebe leMicimbi yoMhlaba. Nokuba,<br />
idale amathuba amasebe amabini ukuveza esinye isixokelelwano sokuphunyezwa, esibizwa, Indlela yentsebenziswano<br />
yeprojekthi.<br />
Iziphumo zovavanyo zeeprojekthi yokwakhiwa ngokutsha kwezolimo izakuthi ukubumba ikamva lokuwela ngaphaya<br />
kwale nkqutyana neeNkonzo zeNkxaso yoMfama. sinye isifuno sizakuchaza ngokukhutshelwa kunye nokufikeleleka<br />
kumhlaba we-FALA (umhlaba wesizwe) ukuya kwi-PDI kuyo isahlulo somhlaba siza kujongwa ngokukhethwa kwemveliso<br />
yolimo esahlukeneyo ukuba kunokwenzeka.<br />
Inkqutyana . : Inkonzo zenkxaso yomfama<br />
Ugxininiso lwale nkqutyana lutshintshe ngokwesiseko lusebenzela icandelo lezorhwebo kwicandelo labavelayo. Isigqibo<br />
sokulandela indlela yophuhliso kwiprojekthi zolimo nazo ziyafuneka ukuqala inkqubo yoqeqesho lwabasebenzi abakhoyo<br />
ngoku nabatsha ukunika isikhundla kubasebenzi abanezakhono zeenkonzo ezifunekayo eziwela ngaphaya.<br />
ISebe lezoLimo likaZwelonke (DoA) nalo liqale inkqubo, apho izithethe zenkonzo yengcebiso zichazwe ngokuthe vetshe.<br />
Le nkqubo izakunyusa uhanjiso lwenkonzo.<br />
Inkqubo ecebisayo isamisiwe ide i-DoA igqibe ubume bophumezo.<br />
Ukusetyenziswa nokuphunyezwa kokuthatha inxaxheba nokuzibandakanya kwabaxhasi basekuhlaleni kuzakwamkelwa<br />
kwaye kuqhutyelwe phambili kwandiswe kwenziwe nagaphezulu njengeenzame zokuphucula ukwandiswa kokuhanjiswa<br />
kwenkonzo kananjalo nokufunyanwa kwenjongo ekugqibeleni ekuboniseni ifilos<strong>of</strong>i “ukunceisa ekuzinceeni” nasekuthatheni<br />
ubunini benkqubo yophuhliso.<br />
Inkqutyana 3.3: Ukhuseleko lokutya<br />
Imbali yabantu abafumana uncedo ayichazwanga kakuhle kodwa isifundo sigunyazisiwe ukunikeza ngembali yamaqela<br />
asaqalayo kwiPhondo izakuphendula le mibuzo. Nokuba, ngenxa yobuqabane neSebe leeNkonzo zoLuntu nokuDambisa<br />
Indlala, isiseko sendawo eyaziwa ngento esichaziweyo apha ngoku sizakudityaniswa ngabo nenkqubo yeFSD izakufikelela<br />
kuso.<br />
Ukuya yonke imihla kwintlanganiso yoKhuseleko loKutya lweSizwe kusinceda ekuqaleni ukwenza utshintsho kwisicwangciso-qhinga<br />
esindululweyo ngo- 004/05.<br />
Ukunqongophala kwabasebenzi, isigqibo senziwa kunganikwa nkonzo kwiigadi zomzi ngamnye, njengamandla amakhulu<br />
ukungqubana kungenziwa ngeegadi zomzi wonke ezidolophini nasemaphandleni.<br />
Inkxaso ngemali kukhuseleko lweegadi zokutya ngokomeleleyo ukuchaza izinyanzelo.<br />
INXENYE<br />
Inkqutyana 3.4: I-Casidra (Pty) Ltd<br />
Ukudluliswa kwentlawulo njengoko kwavunywa liSebe kwahlawulwa ngokwemiyalelo yesivumelwano sabathathi-nxaxheba<br />
kushishino. Owona ndoqo wenjongo walentlawulo kukugcina umphakathi wesikhundla se-Casidra (Pty) Ltd. Uvavanyo<br />
lobume bemali noyilo olulungiselelweyo lwe-Casidra (Pty) Ltd lwaqaliswa, neziphumo zezi zifundo zingafuna ulungelelwaniso.<br />
Inkqutyana 3.5: Uphuhliso lomsebenzi wasefama<br />
Le nkqutyana intsha yasungulwa ngo-Agasti 004 emva kwe-Cabinet yaseNtsona Koloni, icele iSebe lezoLimo ekuba<br />
lithathe uxanduva ukwenzela uphuhliso lwabasebenzi basefama ekusebenzisaneni nemanye amasebe nabathathi nxaxheba.<br />
Indaba yomsebenzi wasefama yabanjelwa e-Elsenburg ngomhla we- 7 nowe- 8 ku-Agasti 004 yalandelwa zinkongolo<br />
ezintlanu zengingqi ngoNovemba nangoDisemba 004. Ezi ndibano zeengxoxo ekugqibeleni ziza kukhokelela kuphuhliso<br />
loyilo lwesicwangciso-qhinga ukwenzela uphuhliso lwabasebenzi basefama ngaphakathi kwiphondo.<br />
7
8<br />
INXENYE<br />
Iinjongo ezilinganisekayo, izalathisi zokwenza izinto kunye nokujoliswe kuko<br />
Injongo<br />
elinganisekayos<br />
3.1: Ukuhlaliswa komfama<br />
Nika inkxaso kukwakhiwa<br />
okutsha komhlaba<br />
kubantu abafumana<br />
uncedo<br />
Hlalisa 000 amafama<br />
ngenkqubo yolwabiwo<br />
lomhlaba<br />
ing Ukuxhasa iiprojekthi<br />
ze-LRAD ezinamandla<br />
ezisasokolayo<br />
Ukuqeshwa kwabasebenzi<br />
abane borhwebo<br />
nezakhono zoqoqosho<br />
lwezoLimo<br />
Xhasa ukunikezwa kwesiseko<br />
sorhwebo lwase-<br />
Philippi ngokwenkxaso<br />
yemali ye-MBB<br />
Umlinganiselo wokwenza<br />
Uhlobo lwenkxaso/<br />
inani labantu abafumana<br />
uncedo / iihektare<br />
zomhlaba ezibandakanyekayo<br />
Noko 000 yamafama<br />
(abantu abafumana<br />
uncedo ) ihlaliswe<br />
nge-LRAD inkqubo,<br />
uguqulo lwe-Act 9<br />
yomhlaba, ulawulo<br />
lwenkxaso yemali<br />
kumhlaba kunye<br />
namabango obuyiselo<br />
lomhlaba, kunye nengeniso<br />
yozolimo.<br />
Isiseko-lwazi sezicwangciso<br />
zoshishino<br />
sivavanyiwe.<br />
Inali lamaqela ekujoliswe<br />
kuwo abasebenzi<br />
basefama abangamakhosikazi<br />
nolutsha<br />
Uncedo ngemali<br />
kubugcisa malunga<br />
neeprojekthi zeLRA<br />
ezingama- 0, ngempumelelo<br />
ye-50%<br />
Abasebenzi abane<br />
baqeshiwe ukuxhasa<br />
iiprojekthi ze-LRAD<br />
nabangeni abatsha<br />
borhwebo base-Philippi.<br />
Iinjongo zeprojekthi<br />
ziyaqwalaselwe<br />
Amafama amatsha<br />
amiselwe njengabaxhasi<br />
kurhwebo lwase-<br />
Philippi=500 ngonyaka<br />
Inani lehekthare<br />
Inani lemveliso entsha=<br />
0 000 yeetoni<br />
ngonyaka emva<br />
kweminyaka emi-5<br />
i-50% yothatho nxaxheba<br />
kushishino<br />
ngamafama amatsha<br />
kwiminyaka emi-<br />
ukongeza kushishino<br />
lwexabiso<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe kuyo<br />
2004/05<br />
Jonga ngezantsi Jonga ngezantsi<br />
500 abantu abafumana<br />
uncedo<br />
000 abantu abafumana<br />
uncedo<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
979 (+ 000 abantu<br />
abafumana unced<br />
o n g o k w a m a b a n g o<br />
embuyekezo kwi-Ebenhaezer<br />
Ubume bePMIS obugqityiweyo<br />
nokuqeshwa<br />
kwabacebisi ukuvavanya<br />
iiprojekthi zokwakhiwa<br />
ngokutsha komhlaba<br />
Igqityiwe kwaye ingenziwa<br />
minyaka le<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani<br />
%<br />
( 0 ) (49)<br />
0 iiprojekthi 0 iiprojekthi iiprojekthi 55<br />
R 900 000 R 900 000 Injongo ibikukumanyana<br />
nenkqubo eyakhiwe<br />
ngokutsha enkulu. Ukuyilwa<br />
ngokutsha kwesakhiwo<br />
solungiselelo<br />
ukuvumelwa izithuba<br />
ezongezelelweyo ezingama-<br />
87, kodwa<br />
zingama-59 kuphela<br />
ezizakuxhaswa ngemali.<br />
Abantu abayi- 6<br />
ekuthe kwenziwa udliwano-ndlebe,nabasebenzi<br />
abayi- abaye<br />
bazithatha ezi thuba<br />
ekugqibeleni<br />
500 amafama<br />
000 ha<br />
5 000 iitoni ngonyaka<br />
500 amafama<br />
000 ha<br />
0000 iitoni ngonyaka<br />
00<br />
000 ha<br />
Urhwebo luza kugqitywa<br />
kuphela ngoDisemba<br />
ka- 005<br />
( 00)<br />
000<br />
(40)<br />
00
Injongo<br />
elinganisekayos<br />
Ukuphucula uhanjiso<br />
lwenkonzo kwinkqubo<br />
yeLRAD<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kwenkqubo ukwenzela<br />
uPhuhliso lweZibonelelo<br />
zezoLimo (PAID)<br />
Ukwenza uvavanyo<br />
lweminyaka edlulileyo<br />
Ukuphucula uqhagamshelwano<br />
ukwenza<br />
kube lula ukulungiswa<br />
ngokutsha komhlaba<br />
namasebe esizwe<br />
namaphondo<br />
Ukugqibezela inkqubo<br />
ye-FALA nesiqalo<br />
senkxaso esikhokelwa<br />
yiprojekthi yelungiso<br />
kwakhona lomhlaba<br />
3.2: Inkonzo zenkxaso yomfama<br />
Ulungelelaniso lwezi<br />
nkonzo zilandelayo<br />
zokuxhasa ezolimo:<br />
Umlinganiselo wokwenza<br />
Ukwenza isicelo<br />
nokuxhasa umzekelo<br />
obekwe phambili<br />
Ukuphunyezwa okukuko<br />
kwenkqutyana ye-<br />
LRAD<br />
Inani labantu abafumana<br />
uncedo abahla<br />
efama nabafama<br />
ngempumelelo.<br />
Ukhuseleko lokutya<br />
nobulunga bobom buphuculwe<br />
Ubuncinane ziyi-<br />
40 iiprojekthi eziphunyezwekwimimandla<br />
kamasipala emi-6<br />
nezindululo zeeprojekthi<br />
eziyiliweyo.<br />
Ukunyuka kwemveliso<br />
yolimo<br />
Isifundo seeprojekthi<br />
zonke eziphunyezwe<br />
kwiphondo ibonakalisa<br />
inani lempumelelo<br />
neengxaki<br />
Iintlanganiso zemihla<br />
ngemihla zeSebe leMicimbi<br />
yezomHlaba,<br />
iMicimbi yezaManzi<br />
namaHlathi amaSebe<br />
eNtlalontle, ezoThutho<br />
nabaSebenzi, uPhuhliso<br />
lwezoQoqosho<br />
neziNdlu kumaphondo.<br />
Ukuya kwiintlanganiso<br />
zoluntu zeDAC,PGC<br />
Yonke imihlaba eyabelwe<br />
i-FALA ichongwe<br />
kulungiselelwa ikamva<br />
lophuhliso<br />
Ukuqeshwa kwegosa<br />
ukuphanda inkxaso<br />
ekhokelwa lulungiso<br />
kwakhona lwemihlaba<br />
Uhlobo lwenkxaso<br />
yenkonzo yezolimo<br />
elinikelwe ebantwini:<br />
Uqeqesho Inani lamafama arhwebayo:<br />
Inani lamafama asakhulayo<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
5 izicwangciso<br />
zoshishino<br />
500 abantu abafumana<br />
uncedo<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe kuyo<br />
2004/05<br />
50 izicwangciso<br />
zoshishino<br />
000 abantu abafumana<br />
uncedo<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
yezicwangciso zoshishino,<br />
kuba IMicimbi<br />
yomHlaba yenze isicelo<br />
umzekelo obekwe phambili,<br />
nendlela yeprojekthi<br />
yamaqela elandelwayo.<br />
979 (+ 000 yabantu<br />
abafumana uncedo<br />
ngenxa yebango lewmbuyekezolwe-Ebenhaezer).<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani<br />
( 9)<br />
( 0 )<br />
6 iiprojekthi 40 iiprojekthi 69 iiprojekthi 9 7<br />
Ukuvelisa ixesha<br />
elimisiweyo lesingqiniso<br />
4 iintlanganiso<br />
esele zidwelisiwe<br />
kunye neetlanganiso<br />
ezenzelwe<br />
injongo ethile ezisekelwekwiiprojekthi<br />
7 DAC iintlanganiso<br />
PGC iintlanganiso<br />
00 iintlanganiso<br />
zoluntu<br />
Imimadla engama-<br />
4 echongiweyo<br />
yemihlaba, yavavanywa<br />
imveliso<br />
yezolimo. Ukufumanaisivumelwano<br />
somthetho<br />
–siseko kwi-NDA<br />
Qesha abacebisi,<br />
ugqibe uvavanyo<br />
4 iintlanganiso esele<br />
zidwelisiwe kunye<br />
n e e t l a n g a n i s o<br />
ezenzelwe injongo<br />
ethile ezisekelwe<br />
kwiiprojekthi<br />
7 DAC iintlanganiso<br />
PGC iintlanganiso<br />
00 iintlanganiso<br />
zoluntu<br />
Appointment <strong>of</strong><br />
agent to develop<br />
plans for the<br />
Olifants Doring<br />
scheme<br />
Ukuqeshwa kwegosa<br />
ukuphuhlisa<br />
isicwangciso soyilo<br />
lwe-Olifants Doring<br />
Akukabikho Akukabikho<br />
-<br />
-<br />
-<br />
-<br />
Kuye kwagqitywa ekubeni<br />
ingabisaya phambili<br />
ngenxa yenkqubo<br />
yokwakhiwa ngokutsha<br />
iintlanganiso esele<br />
zidwelisiwe kunye neetlanganiso<br />
ezenzelwe injongo<br />
ethile ezisekelwe<br />
kwiiprojekthi<br />
7 DAC iintlanganiso<br />
0 PGC iintlanganiso<br />
50 iintlanganiso zoluntu<br />
Emva kokubonana<br />
neDoA umcebisi uye<br />
waqeshwa<br />
4<br />
46<br />
INXENYE<br />
8<br />
0<br />
( )<br />
50<br />
%<br />
(78)<br />
(5 )<br />
00<br />
0<br />
( 7)<br />
5<br />
0 0<br />
9
0<br />
INXENYE<br />
Injongo<br />
elinganisekayos<br />
Umlinganiselo wokwenza<br />
Ukucetyiswa Inani lamafama arhwebayo<br />
Inani lamafama asakhulayo<br />
Icebiso Inani lamafama arhwebayo<br />
Inani lamafama asakhulayo<br />
Dibana/Isiza Inani lamafama arhwebayo<br />
Inani lamafama asakhulayo<br />
Ndwendwela/ ukukhutshelwa<br />
Inkqutyana ezikhoyo –<br />
Jonga inkqutyana Ukuhlaliswa<br />
komfama<br />
Phanda ulungiselelo<br />
lwenkxaso ngezimvo<br />
zolimo zamafama<br />
Uphumezo lwezicwangciso<br />
zentlalo nokuphelelwa<br />
komsebenzi<br />
kubasebenzi bakarhulumente<br />
Uphando olulolunye loqoqosho<br />
lwamathuba<br />
abasebenzi bezolimo<br />
Ukuzalisekiswa kweeprojekthiezinokwenzeka<br />
zezolimo kwizalathisi<br />
ezigcinwa<br />
zisendleleni<br />
Qesha abasebenzi abaukuxhasa<br />
aba basebenzi<br />
nezi projekthi<br />
Yila inkqubo ebanzi<br />
ukuphuhlisa indawo<br />
yeengxoxo yemimandla<br />
emi-6<br />
Inkxaso yemali ukuqinisa<br />
imibutho esesezantsi<br />
esekelwe ekuyileni<br />
inkqubo<br />
Inani lamafama arhwebayo<br />
Inani lamafama asakhulayo<br />
Ulungiselelo oluyilwe<br />
lwachazwa kakuhle<br />
kwaye luyafumaneka<br />
ekuphunyezweni ngo-<br />
005/06<br />
Uphumezo lwezicwangciso<br />
zentlalo<br />
n o k u c h a p h a z e l e k a<br />
kokuphelelwa komsebenzi<br />
kubasebenzi<br />
bakarhulumente ngesidima<br />
nezakhono<br />
ezifunekayo ukusetyenziswa<br />
kumathuba<br />
ekamva loqoqosho<br />
Qesha apho kuyimfuneko<br />
amagosa<br />
aphande ngamathuba,<br />
kuyilwe iiprojekthi ezinokwenzekakugxininiswa<br />
kuphuhliso lwezakhono,<br />
ingakumbi<br />
kulawulo lwamashishini.<br />
Ubuncinane zili- 0 iiprojekthieziphunyeziweyo,<br />
yeepakethi<br />
ze”SUNRISE” nenkxaso<br />
yolungiselelo esuka<br />
kumasebe amaninzi<br />
karhulumente<br />
Abasebenzi abanezakhono<br />
bazakuqeshwa<br />
Inkqubo ebanzi eyilwe<br />
isekelwe kwiingxelo<br />
ezimbini zonyaka<br />
ka- 00 / 004<br />
Xhasa imibutho kwaye<br />
uqale ingxoxo ngoqhagamshelwanukumisa<br />
iinjongo zokuhlaliswa<br />
komfama<br />
-<br />
-<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe kuyo<br />
2004/05<br />
-<br />
-<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
- - 5440<br />
6<br />
97<br />
6 0<br />
- - 0 5<br />
4659<br />
- - 5 7<br />
- -<br />
Qala iingxoxo<br />
ngokuphathelele<br />
nale miba<br />
80 abasebenzi<br />
abagxothiweyo<br />
Qala izifundo<br />
kwaye uzigqibe<br />
Kukuzalisekiswa<br />
kweeprojekthi ezinokwenzeka<br />
( )<br />
Kukugqiba inkcazelo<br />
yomsebenzi<br />
kwaye wazise<br />
Kukuxhasa iingxelo<br />
ezimbini<br />
Yenza ulungiselelo<br />
oluchazwe kakuhle<br />
5 9<br />
MAFISA ulindeleke<br />
ukuchaza lo mcimbi,<br />
izicwangciso ziye azaqhubekeka<br />
- Jonga inkqutyana:<br />
Uphuhliso lomsebenzi<br />
wasefama<br />
Gqiba ezinye izifundo<br />
5<br />
U k u z a l i s e k i s w a<br />
kweeprojekthi ezinokwenzeka<br />
(8)<br />
Jonga inkqutyana:<br />
Uphuhliso lomsebenzi<br />
wasefama<br />
Injongo yayimanyene<br />
nenkqubo yokwakhiwa<br />
ngokutsha enkulu. Jonga<br />
inkqutyana: Ukuhlala<br />
eFama<br />
Qesha abasebenza Jonga inkqutyana: Ukuhlala<br />
ezifama<br />
Yila inkqubo kwaye<br />
uzalisekise kuzo<br />
zo-6 iindawo<br />
Isekekwe kwisibonelelo<br />
esisuka kwinkqubo<br />
ye-DoA kuphela ku-<br />
005/06<br />
- Njonga ngasentla Ukwazi kuphela ukuphumeza<br />
imimandla<br />
emibini – Eden and Central<br />
Karoo<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani<br />
%
Injongo<br />
elinganisekayos<br />
Qesha abasebenzi<br />
abathandathu kuxhasa<br />
abasebenzi bamasimu<br />
e k u p h u n y e z w e n i<br />
n a s e k u v a v a n y w e n i<br />
kweeprojekthi<br />
Phumeza isixokelelwano<br />
esifanelekileyo<br />
sokuvavanya nokujonga<br />
esidibene neSixokelelwano<br />
soLawulo<br />
loLwazi<br />
Ubuchule bokukhokela<br />
nokucebisa iiprojekthi<br />
3.3: Ukhuseleko lokutya<br />
Isiseko seendawo<br />
ezaziwa ngento kwibali<br />
lokutya kumakhaya<br />
akhuselekileyo<br />
Umzi Wemveliso Yokutya<br />
Iigadi zasekuhlaleni<br />
ezidolophini<br />
Ukuphumeza Inkqubo<br />
yokhuseleko lokutya<br />
Umlinganiselo wokwenza<br />
Assessment Abasebenzi<br />
abathandathu<br />
a b a n e N z u l u l w a z i<br />
ngoluntu, abanoLwazi<br />
ngomntu njengesidalwa,<br />
uLungiselelo<br />
lophuhliso, Ukuthatha<br />
inxaxheba yolwazi<br />
nkqubo, neMpembelelo<br />
yoVavanyo<br />
Isixokelelwano eziphunyeziweyo<br />
nazo<br />
zonke iiprokethi ezizuziweyo<br />
zalandelwa<br />
ngesixokelelwano<br />
Ukwamkela nokuphunyezwa<br />
nokunikela<br />
kobuchule<br />
Gqiba uvavanyo ulubhale<br />
phantsi izalathisi<br />
zokwenza into nokulinganisela<br />
inkqubo<br />
njengoko kudwelisiwe<br />
ngezantsi<br />
Inani elandisiweyo lemizi<br />
elinegadi ezinemveliso<br />
Inani labathathi nxaxheba<br />
kuyilo<br />
Inani lemphahla efuyiweyo/<br />
umlinganiselo<br />
weenkuku<br />
Isalathiso somgangatho<br />
wesondlo<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Gqibezela iinkcazelo<br />
kwaye upapashe<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe kuyo<br />
2004/05<br />
- Yila isixokelelwano<br />
kwaye uqeqeshe<br />
abanye abasebenzi<br />
bamasimu kwisixokelelwano<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
Qesha abasebenzi Injongo ibimanyene<br />
ngaphakathi kwenkqubo<br />
enkulu elungiswe<br />
ngokutsha. Bona<br />
inkqutyana: Ulungiso<br />
lomfama<br />
i-PMIS iyiliwe, ayikahlalwa<br />
mntu<br />
4 iiprojekthi 48 iiprojekthi 9 iiprojekthi<br />
ukhuseleko lokutya<br />
kwiiprojekthi zasemaphandleni<br />
Ukubuyiselwa kwakhona<br />
yi CASP ne PIG<br />
- Ukumiselwa Isebe Lezentlalontle<br />
nokuNcitshiswa koBuhlwempu<br />
liye lavuma ukuqala<br />
isiseko sendawo<br />
eyaziwa ngento<br />
Akukabikho Akukabikho Kusekelwe kunyanzelo<br />
loqinkqo- mali, inkqubo<br />
ayincedi iigadi zeizi eyodwa<br />
- -<br />
- -<br />
- -<br />
Inani elandisiweyo<br />
leegadi zasekuhlaleni<br />
ezinemveliso - - 0<br />
Inani labathathi nxaxheba<br />
kuyilo - - 98<br />
Inani lemphahla efuyiweyo/<br />
umlinganiselo<br />
weenkuku - -<br />
Isalathiso somgangatho<br />
wesondlo - -<br />
Inani elandisiweyo lemizi<br />
elinegadi ezinemveliso<br />
- -<br />
Iiprojekthi ezinga 0<br />
zokutya eziphunyeziweyo<br />
nemimandla emi<br />
6 yomasipala kwindawo<br />
ezisezidolphini ezihlaziyiweyo<br />
R 00 000<br />
7 iiprojekthi<br />
R 000 000<br />
0 iiprojekthi<br />
R 00 000<br />
9 iiprojekthi<br />
INXENYE<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani<br />
%<br />
( 7) (79)<br />
9
INXENYE<br />
Injongo<br />
elinganisekayos<br />
3.4: Casidra (Pty) Ltd<br />
Ukugcina umphakathi<br />
wesikhundla seziko<br />
leCasidra njengoko<br />
kumisiwe umnqophiso<br />
wesivumelwano<br />
ngaphakathi kwabathathi<br />
nxaxheba kushishino<br />
Umlinganiselo wokwenza<br />
Iqumrhu elifanelekileyo<br />
lobutyebi lophuhliso<br />
lwasemaphandleni<br />
3.5: Uphuhliso lomsebenzi wasefama<br />
Ukuphunyezwa kwecebo<br />
lasekuhlaleni<br />
labasenzi bakarhulumente<br />
abadiliziweyo<br />
Uphando lwamanye<br />
amathuba ezoqoqosho<br />
kwezolimo kubasebenzi<br />
Ukuyilwa kweenkqutyana<br />
Ukuzalisekiswa kweeprojekthi<br />
ngaphakathi<br />
kobume beemfuneko<br />
Icebo lasekuhlaleni<br />
eliphunyeziweyo nabasebenzianachaphazelekayo<br />
abadiliziwe<br />
ngembeko nobuchule<br />
obufanelekileyo obuyimfunekoukusebenzisa<br />
amathuba kubomi<br />
boqoqosho<br />
Nyula iarhenre apho<br />
kuyimfuneko khona<br />
ukuphanda amathuba,<br />
yila iprojekthi enokwamkelwangokugxininisa<br />
kuphuhliso lwezakhono,<br />
ngakumbi<br />
kulawulo lweshishini<br />
Inkqubo yokucebisana<br />
eqalwe kunye nabo<br />
bonke abadlala indima<br />
kunye nabathathi nxaxheba<br />
kushishino<br />
Abasebenzi abangabafazi<br />
basefama bexesha<br />
elithile lomnyaka<br />
banesikhundla<br />
Abasebenzi basefama<br />
abangafundanga<br />
baqeqeshiwe<br />
U k u p h a k a n y i s w a<br />
kokuqonda kokuxhatshazwa<br />
kotywala<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
U k u d l u l i s e l w a<br />
k w e n t l a w u l o<br />
n g o k u s e m g c e n i<br />
nemisebenzi<br />
Abasebenzi abangama-<br />
80 abadiliziweyo<br />
Qalisa izifundo<br />
kwaye ugqibe nokuba<br />
zi 5<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe kuyo<br />
2004/05<br />
U k u d l u l i s e l w a<br />
k w e n t l a w u l o<br />
ngokusemgceni nemisebenzi<br />
Abasebenzi abangama-<br />
0 abadiliziweyo,<br />
kodwa<br />
abantu abamalungana<br />
nabangama<br />
bafumene eminye<br />
imisebenzi<br />
Abanye bazibandakanyeneeprojekthi<br />
zolimo.<br />
Gqiba ezinye izifundo<br />
ezi 5<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
I R 4,5 yezigidi njengentlawulo<br />
enye kuphela<br />
yayabelwe ukunqanda<br />
ukubheka kwemeko<br />
emandundu kwizinto<br />
zikarhulumente, ngelixa<br />
kusalindelwe iziphumo<br />
zophando.<br />
Amalungu abasebenzi<br />
abangama 65 ahleli<br />
kwaye ayalawulwa<br />
Akukho ndlela ekhoyo<br />
okwangoku yokudiliza<br />
None<br />
Akukho nanye<br />
- - Imvume esuka Kwindawo<br />
egcina kuyo imali noqingqo<br />
mali eyabiweyo<br />
Iingxoxo ezi 5 zemimandla<br />
nezamaphondo<br />
ezibanjiweyo<br />
Ingxelo egqityiweyo<br />
kwiziphumo zengxoxo<br />
abasebenzi abangabafazi<br />
abali 000 bexesha<br />
elithile lomnyaka<br />
baqeqeshiwe eCeres,<br />
eStellenbosch, eWellington<br />
naseGrabow<br />
Abangama eHex River<br />
Valley baqeqeshwe<br />
iqondo lokuqala<br />
Abantwana besikolo<br />
abangama 650 bebeboniswa<br />
ulwazi lwe FAS<br />
kwiingingqi ezikhethiweyo<br />
ummandla wase<br />
Cape Winelands<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Imingeni ethile kunye neempendulo<br />
Ukuqeshwa kwabasebenzi kwakwenziwe njengeyona projekthi inkulu kwaye ingxabalaza ngaphaya kweenkqutyana,<br />
Ukuhlaliswa komfama, Inkonzo zenkxaso zomfama nokhuseleko lokutya njengolwakhiwo lolungiselelo lohlobo oluthile<br />
olwenza inkcazelo yomsebenzi ibe yimfuneko<br />
Umngeni : Ukuhanjiswa kwenkonzo kuphikisana nokulungiswa ngokutsha<br />
Impendulo kumngeni : ICasidra yacelwa ukuba iphumeze iiprojekthi ezizodwa. Iiprojekthi zaphunyezwa kwaye abasebenzi<br />
kwafuneka bafunde njengokuba behamba.<br />
Umngeni : Ukuphunyezwa kwe CASP<br />
Impendulo kumngeni : Kwenziwe ulungelelwaniso kwiinkqubo ukufezekisa ukuphumeza<br />
Umngeni : Isicwangciso-qhinga<br />
Unxibelelwano noLwazi isicwangciso -qhinga<br />
Impendulo kumngeni : Kusetyenziswe iqela labalingane ukuceba inkqubo yokulungiswa ngokutsha. Abasebenzi baziswe ngomnyengezo<br />
nangentlanganiso ezininzi<br />
Amanani<br />
%<br />
00
Umngeni 4: Ukubunjwa kwakhona koMhlaba kuhlala kungumngeni<br />
Impendulo kumngeni 4: Kutshintshwe umyalelo ngenkqubo yokulungiswa ngokutsha. Kwamkelwe iprojekthi yeqela labasebenzi<br />
neMicimbi yemiHlaba. Qinisekisa ukuthatha inxaxheba ngokupheleleyo kwiKomiti Yokuvavanya yoMmandla.<br />
Umngeni 5: Ukumanya i-IDP<br />
Impendulo kumngeni 5: Kuvavanywe amaxwebhu e-IDP kwacuthwa ingxoxo noomasipala. Kulungiswe kwakhona ngokwemida<br />
yemimandla yomasipala.<br />
Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />
. Ukufunyanwa kwabasebenzi ngaphakathi kwendawo ngokwembali yomxhasi nolwimi olukhethiweyo.<br />
. Ukulungiswa kwakhona komhlaba nokuphunyezwa kweprojekthi eyimpumelelo, ngaphakathi kwemeko yobume<br />
bokuthatha inxaxheba komphathi wemaili eninzi efakwe eshishinini.<br />
. Ukuhlangabezana nokulindelwe ngabaxhasi neemfuno ngaphakathi koqingqo-mali olwabiweyo nabasebenzi<br />
abafumanekayo njengokumanyana kobume benkqubela.<br />
4. Ukulungelelanisa inkqubo necebo lokwakha neentsika esisibhozo zeKapa elihlumayo.<br />
5. Ukujongwa kokubandakanyeka kwesebe langaphandle.<br />
6. Ukuchaza iimfuno ezizodwa zophando lwesebe elivelayo.<br />
INKQUBO 4: Iinkonzo zemfuyo<br />
Cutha ujonge iingozi zempilo zezilwanyana wandise ulawulo lococeko lwendawo yemveliso yezilwanyana ngokuvumelana<br />
nomgangatho wesizwe nowamazwe angaphandle wokuhanjiswa kwenkonzo nesiqinisekiso sokuthumela kwelinye<br />
ilizwe.<br />
Inkqutyana 4.1: Impilo yeziLwanyana<br />
Ukujonga iingozi zezifo zezilwamyana, nqanda ukusasazeka kwezifo, lawula ukuqhamka kwezifo zezilwanyana ucuphe<br />
indyikitya yesifo esisulelayo kwisehlo sezifo zezilwanyana ukwenzela ukuba abavelisis bempahla efuyiweyo babenako<br />
ukukhuphisana kuqoqoqsho lwezimini lwezizwe jikelele.<br />
Inkqutyana 4.2: Ulawulo Lokuthmela kwelinye ilizwe<br />
Ukuxhasa, lawula ujonge ukuthunyelwa kwezilwanyana kwelinye ilizwe nemveliso zezilwanyana, ukulawulwa kwemilinganiselo<br />
enxulumene nesiqinisekiso nempilo yezilwanyana nokugcina isiqinisekiso sococeko sokuthumela izilwanyana<br />
kwelinye ilizwe nemveliso yezilwanyana.<br />
Inkqutyana 4.3: Ezempilo zikawonke wonke zemfuyo<br />
Ukujonga iingozi zempilo zikawonke wonke zemfuyo nokuxhasa, ukulawula nokujonga ukuphunyezwa kokulawula ukuziqhelisa<br />
ucoceko kwizilarha, ukuveliswa kokutya nokumiswa kokuthumela kwelinye ilizwe.<br />
Inkqutyana 4.4: Iinkonzo Zelebhu Zemfuyo<br />
Ukugcina umsebenzi wokuqonda isifo ngokuvemelana nezithethe sesizwe nesezizwe nemigangatho nokwandisa ukwamkeleka<br />
kwesiqinisekiso sezempilo kurhwebo ngezilwanyana nemveliso yezilwanyana.<br />
Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuzo ngokubeka iphepha<br />
lembonakalo-mhlaba<br />
Injongo<br />
elinganisekayos<br />
4.1 Animal Health Impilo Yzilwanyana<br />
Iinkonzo zempilo ezisebenzayo<br />
zezilwanyana<br />
Inkqubo yokujonga ukuqhamka<br />
kwesifo Sephepha<br />
senkomo neBrucellosis ukuqinisekisa<br />
ukubakho jikelele<br />
okuncinci eNtshonalanga<br />
Koloni<br />
Ukuhlola, ukujonga nokucutshwa<br />
kweengozi zezifo zezilwanyana<br />
kwifama yempahla<br />
efuyiweyo<br />
Wokusebenza<br />
Umlinganiselo<br />
Uhlobo lwezilwanyana<br />
eznyangwayo (zingaqikelelwa<br />
ku % yezilwanyana<br />
kwingingqi<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Ayikho Ayikho<br />
Inani lokunyangwa Ayikho Ayikho<br />
Inani lokugonywa Ayikho Ayikho<br />
Isiqinisekiso senzululwazi<br />
somgangatho wesifo<br />
esikhululekileyo sePhondo<br />
sazo zombini ezi zifo<br />
Ukuthobela zonke iimfuno<br />
60 000<br />
(TB)<br />
0 000 (CA)<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe<br />
kuyo<br />
2004/05<br />
90 000 (TB)<br />
0 000 (CA)<br />
INXENYE<br />
Eyona<br />
mveliso<br />
2004/05<br />
77 000<br />
(TB)<br />
40 600<br />
(BM)<br />
Impambuko kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani %<br />
( 000)<br />
(TB)<br />
0 600<br />
(BM)<br />
85.5<br />
7 % 8 % 9 % 0 0<br />
7
4<br />
INXENYE<br />
Injongo<br />
elinganisekayos<br />
Ukuchongwa kweeprojekthi<br />
ezizodwa zokwanda kwemfuyo<br />
nokuhambisa ulwazi<br />
ekutyebiseni indawo ezihlelelekileyo<br />
Ubalo lwemfuyo nokuhlolwa<br />
kwefama<br />
Ukunqandwa komgada kwizinja<br />
neekati kwingingqi<br />
ezikhethekileyo<br />
Wokusebenza<br />
Umlinganiselo<br />
Ixabiso elisebenzayo<br />
lokuvelisa izilwanyana<br />
nokwandiswa kwempilo<br />
yezilwanyana<br />
ngaphakathi kwendawo<br />
ekuhlwa kuzo ngolo hlobo<br />
kusandiswa ukhuseleko<br />
lokutya<br />
Gqiba ubalo lwazo<br />
zonke ifama kwingingqi<br />
kumjikelo weminyaka<br />
emi<br />
i 70% yabemi abagonyiweyo<br />
kwingingqi ezibuthathaka<br />
4.2: Ulawulo lokuthumela kwelinye ilizwe<br />
requirements Beka ujonge<br />
imigangatho yokulawula<br />
ubulunga iimveliso zolimo<br />
ndawninye nemfuneko zemarike<br />
zokuthumela kwelinye<br />
ilizwe<br />
Ukuhlolwa nokujongwa kwezilarha<br />
zokuthumela kwelinye<br />
ilizwe izinto ezimisiweyo ukuqinisekisa<br />
ukuthobela imfuno<br />
zokuthumela kwelinye ilizwe<br />
Ukuhlolwa nokujongwa<br />
kweefama ezibhalisiweyo<br />
ngenjongo yokuthumela kwelinye<br />
ilizwe ukuqinisekisa ukuthobela<br />
imfuno zokuthumela<br />
kwelinye ilizwe<br />
Ingqokelela yentsalela yesampuli<br />
zamachiza ezwe lonke<br />
enyameni, kubisi nakwezinye<br />
iimveliso ezityiwayo ezivela<br />
kwizilwanyana<br />
Ingqokelela yeesampuli yezifo<br />
ezicutshwe ngokumiselwe<br />
liSebe lezoLimo likaZwelonke/<br />
umgaqo wephondo<br />
Hlola uphicothe iincwadi zemali<br />
zazo zonke izicelo zokuthumela<br />
kwelinye ilizwe macala kwifama<br />
okanye kumgangatho<br />
wokumiselwa<br />
Qinisekisa zonke izicelo<br />
zokuthumela kwelinye ilizwe<br />
ziyahambisana neemfuneko<br />
zamazwe angenisa elizweni<br />
Inani nohlobo lwemigangatho<br />
egciniweyo/ eyakhiweyo/<br />
ejongiweyo<br />
Ukujongwa okuqhubekayo<br />
kwindawo ezimisiweyo<br />
ezivunyiweyo<br />
zokuthumela kwelinye<br />
ilizwe<br />
Ukuphicothwa kwencwadi<br />
zemali kanye ngonyaka<br />
kwindawo zokuthumela<br />
kwelinye ilizwe<br />
Iifama zenciniba Iifama<br />
zobisi Ifama zenyama<br />
yenyamakazi<br />
Qokelela zonke iisampuli<br />
ezifunwe liSebe leZolimi<br />
likaZwelonke<br />
i-NCD<br />
i-AI<br />
i-BSE<br />
Iifama zenciniba<br />
Iifama zobisi<br />
Iifama zenyama yenyamakazi<br />
Iifama zeegusha<br />
Izilarha<br />
Ideri<br />
Iindawo ezenya inyama<br />
Indawo ezibandayo<br />
zokugcina inyama<br />
Ukukhutshwa kweziqinisekiso<br />
ezifanelekileyo<br />
zokuthumela kwelinye ilizwe<br />
ubhale phansti kwidatabase<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe<br />
kuyo<br />
2004/05<br />
Eyona<br />
mveliso<br />
2004/05<br />
45 iiprojekthi 55 iiprojekthi 5 iiprojekthi<br />
7 00 iifama<br />
50%<br />
56 000 Izilwanyana<br />
00% <strong>of</strong> iifama<br />
6 000 Izilwanyana<br />
Impambuko kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani %<br />
( ) 94.5<br />
87 % ( ) 87<br />
76 68 4 68<br />
Ayikho Ayikho 0<br />
5<br />
6<br />
455<br />
90<br />
0<br />
0<br />
Inani leesampuli<br />
ezimiselwe liSebe<br />
lezoZolimo lika-<br />
Zwelonke<br />
i- 00% yeesampuli<br />
ezimiselweyo/<br />
5<br />
6<br />
455<br />
90<br />
5<br />
0<br />
Inani leesampuliezimiselwe<br />
liSebe<br />
lezoZolimo<br />
likaZwelonke<br />
i- 00% yeesampuliezimiselweyo/<br />
5<br />
6<br />
750<br />
88<br />
9<br />
7<br />
0<br />
0<br />
95<br />
( )<br />
(6)<br />
( )<br />
0<br />
0<br />
64<br />
40<br />
65<br />
00 % 0 0<br />
00 % 0 0<br />
00% 00% 00 % 0 0<br />
00% 00% 00 % 0 0
Injongo<br />
elinganisekayos<br />
Wokusebenza<br />
Umlinganiselo<br />
4.3: Ezempilo zikawonke wonke zeMfuyo<br />
Ukuthobela Umthetho<br />
Wokhuseleko lweNyama,<br />
Umthetho 40 ka 000, zizilarha<br />
Ukundwendwela qho,<br />
ukuhlowa, ukujongwa<br />
nokuphicothwa<br />
kwencwadi zemali zesilarha<br />
ngasinye<br />
Kunovavanyo lwezilarha Iminyaka ngeminyaka<br />
yovavanyo lwesilarha<br />
ngasinye nokwakha<br />
Impembelelo yokuqondwa<br />
kokhuseleko lweNyama<br />
4.4 Inkonzo zeLebhu zeMfuyo<br />
Phawula isixokelelwano<br />
soLawulo Lobulunga ukwenza<br />
iSANAS ibe nesiqinisekiso<br />
soluhlu lweenkqubo zelebhu<br />
zokuqonda isifo kwiLbhu<br />
zeMfuyo kwiPhondo<br />
Imingeni ethile kunye neempendulo<br />
Ukundwendwela kwizikolo<br />
Ukwamkelwa kovavanyo<br />
lokuqonda isifo olwenziwe<br />
yi-PVL ukwenzela isiqinisekiso<br />
sokuthumela<br />
kwelinye ilizwe.<br />
Ukuthatha inxaxheba kuvavanyo<br />
lokuqonda isifo<br />
olusekelwe kwimimiselo<br />
yeDNA.<br />
I- 0% yokongezeleka<br />
kokungeniswa nenani<br />
lovavanyo olwenziweyo.<br />
Ukuqeqeshwa kwabasebenzi<br />
basemasimini<br />
(amagcisa ezempilo zezilwanyana).<br />
Ukujongwa kokusebenza<br />
kwesixokelelwano<br />
soLawulo loBulunga<br />
ngokusetyenziswa koqingqo-mali.<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
U k u n d w e n d w -<br />
elwa okuyi .5<br />
kwesilarha ngasinye<br />
ngonyaka<br />
Uvavanyo lwe-<br />
HAS lwarhoqo<br />
ngonyaka loogqirhabezilwanyana<br />
(8 )<br />
Ukundwendwela<br />
izikolo ezingama<br />
0<br />
Uphicotho lwangaphakathiluyaqhuba<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe<br />
kuyo<br />
2004/05<br />
Ukundwendwelwa<br />
okuyi<br />
.5 kwesilarha<br />
ngasinye ngonyaka<br />
Uvavanyo lwe-<br />
HAS lwarhoqo<br />
n g o n y a k a<br />
l o o g q i r h a<br />
bezilwanyana<br />
(8 )<br />
Ukundwendwela<br />
izikolo<br />
ezingama 0<br />
Isiqinisekiso<br />
s e e n k q u b o<br />
e z i k h e t h i -<br />
weyo kucoceko<br />
lwenyama,<br />
ipharasitholoji,<br />
inzululwazi<br />
ngezifo nenz<br />
u l u l w a z i<br />
ngamachiza<br />
ezinto eziphilayo<br />
INXENYE<br />
Eyona<br />
mveliso<br />
2004/05<br />
U k u f u n -<br />
y a n w a<br />
kwentswelo<br />
k w i m i s e -<br />
b e n z i<br />
yezempilo<br />
n a k w i c a l a<br />
lokhuseleko<br />
L u n g i s a<br />
p h a n t s e<br />
zonke intswelo.<br />
L i b a z i s a<br />
izicelo zeziqinisekiso.<br />
Thatha inx<br />
a x h e b a<br />
kuvavanyo<br />
lwelabhu.<br />
U k u n g e n -<br />
iswa kunyuke<br />
nge<br />
40% ukuv<br />
a v a n y w a<br />
k u n y u k e<br />
nge 5%.<br />
Kudlalwe indima<br />
enkulu<br />
e k u q o n d -<br />
weni isifo<br />
n g o k u x i -<br />
longwa umk<br />
h u h l a n e<br />
w e - A v i a n<br />
nokuvavanywa.<br />
Impambuko kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani %<br />
. (0. ) 80<br />
4 (57) 0<br />
8 8 40<br />
Umngeni : Ukwenza uqeqesho lufikeleleke kubo bonke abaxhasi.Uqeqesho lwezolimo, ngenxa yobuchule benalo, lufuna amaziko<br />
akhoyo okhuseleko axabisayo. Ukunqongophala kwabasebenzi, ubuchule boqeqesho, nentloko yentsika esebenzayo kunciphisa<br />
izikhundla zeSebe ukunikezela ngenkqubo yophuhliso lwezakhono esebenzayo.<br />
Impendulo kumngeni : Ukumiselwa kwamaziko oqeqesho lwabo kwabelwa phantsi amagunya abo e-George nase-Clanwilliam<br />
kuqhubela phambili ukunyuswa kokufikeleleka kweenkonzo zoqeqesho kwiFT enikezwa liSebe. Ukumiselwa kobuchule boqeqesho<br />
olukwafanayo e-Oudsthoorn kuchaza ukuba sikwinqanaba lokuqala lophuhliso.<br />
Imali eyongezelelweyo esuka kwiSebe lezoLimo likaZwelonke, PAETA neUSAID kwathethwa-thethwana ngempumelelo ukuxhasa<br />
amaxabiso ophuhliso lwezakhono neenkqubo zokwakha isikhundla ingakumbi kubantu abafumana uncedo kwiLRAD.<br />
Ubuchule nokwabelwa koncedo ngemali kubafundi abasweleyo ukusuka kubafundi abanembali yokungathathi ntweni.<br />
Umngeni : Ukwenyuka kwenkonzo yoqeqesho lwengqondo kusenziwa iintetho zokuvala izithuba kulungiselelwa uqeqesho lwezolimo<br />
nophuhliso lwezakhono zamafama ezinokwenzeka, abasebenzi basefama nabantu abafumana uncedo kwi-LRAD.<br />
Impendulo kumngeni : Ukwandiswa nokuqhubela phambili kobuchule obusebenzayo apho kuyimfuneko.<br />
Ukuphunyezwa kwenkqubo yoQeqesho ukusuka kumfama ukuya komnye ngentsebenziswano neDyunivesithi yoLimo yaseFlorida<br />
neMechanical (USA)<br />
Uphuhliso nokunikezwa kwenkqubo yesiDanga sezoLimo seminyaka emithathu (B Agric) ukuphendula kwiimfuno zoshishino.<br />
5<br />
5
6<br />
INXENYE<br />
Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />
. Inani elibonisa abafundi ekuhlaleni:<br />
. Ukuthengisa ezolimo njengenkqubela phambili yobom okanye umsebenzi kubantu abatsha abasuka kwiindawo<br />
zasekuhlaleni ezinembali yokuhleleleka nobuchule boncedo ngemali kubafundi abasweleyo.<br />
. Inani elibonisa abasebenzi:<br />
4. Ukufunyanwa kwabasebenzi abasuka kwindawo zokuhlala zabamnyama nokunyuswa kokulingana<br />
ngokwengqesho.<br />
5. Ukwandiswa kwesikhundla sokuhanjiswa koqeqesho:<br />
6. Ukuphenjelelwa ngalo lonke ixesha ukuba kunyuswe inani labasebenzi nemali ukuze kuhanjiswe ukunyuswa<br />
kwesinyanzelo soqeqesho nophuhliso lwezakhono.<br />
Inkqubo 5: Ubuchule , uphando kunye nophuhliso<br />
Ukunikezela ngenkonzo yophando yezolimo nokuvelisa isixokelelwano solwazi ngokuthathela ingqalelo kubuchule bemveliso<br />
yezityalo zentsimi, ubuchule bemveliso yezilwanyana nobuchule bokusetyenziswa kobutyebi.<br />
Inkqutyana 5.1: Uphando<br />
Ukujonga, ukulawula nokulungelelanisa uphando olulodwa olunxulumeneyo lwephondo, ukuchongwa kweemfuno zophando<br />
ngolimo, inkqubela/ ukulungisa okanye ukugqithisela ubuchule obufanelekileyo kumafama nokuthatha inxaxheba<br />
kwiiprojekthi ezininzi zoqeqesho lwenkqubela kwezolimo.<br />
Inkqutyana 5.2: Iinkonzo zoLwazi<br />
Ukulungelelanisa inkqubela nokusasazwa kolwazi kubaxhasi kuquka nenkqubela nokusetyenziswa kwezinye izixokelelwano<br />
zolwazi (umz.GIS)<br />
Inkqutyana 5.3: Inkonzo Yokuxhasa Amaziko<br />
Ukunikezala nokugcina ubuchule bamaziko ngomsebenzi othile ukwenza uphando lwabo neminye imisebnzi, umz.iifama<br />
zolingo.<br />
Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuko beka iphepha lembonakalo-mhlaba<br />
Injongo<br />
elinganisekayo<br />
5.1 Uphando<br />
Jonga , lawula ulungelelanise<br />
uphando olulodwa<br />
olunxulumeneyo lwephondo<br />
5.2 Inkonzo Yolwazi<br />
Ulwabiwo nokusasazwa<br />
kobuchule obufanelekileyo<br />
5.3 Iinkonzo zokuxhasa amaziko<br />
Ukulungiswa kweefama<br />
zokuvavanya<br />
Wokusebenza<br />
Umlinganiselo<br />
Imveliso Yezilwanyana, Imveliso<br />
Yezityalo, Ukusetyenziswa<br />
kobuTyebi<br />
Ukwamkelwa kweziphumo<br />
zophando nokuphunyezwa<br />
komgangatho wefama<br />
Uphando nokuboniswa<br />
kokulingwa/ iipakethe zolwazi<br />
Inkqokelela nokubeka<br />
phambili imfuno zobuchule<br />
Eyona<br />
mveliso<br />
2003/04<br />
6 iiprojekthi<br />
Inkxaso kuphando U k u p h u c -<br />
ulwa kwefama<br />
ezi<br />
Imveliso ekujoliswe<br />
kuyo<br />
2004/05<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
78 iiprojekthi 60 (98 yemveliso<br />
yezilwanyana<br />
5 yemveliso yezityalo<br />
0 yeeprojekthi zokusetyenziswakobutyebi)<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani %<br />
8 ( 0)<br />
0 5 5 0 0<br />
U k u p h u c u l w a<br />
kwefama ezi 4<br />
Inkqutyana ezingenziwa<br />
ukuba zisebenze<br />
ngo 004/ 005<br />
Inkxaso yamaziko<br />
yayinikwe iiprojekthi<br />
zophando ezingama<br />
60. Ukuphuculwa<br />
kweefama<br />
zokulinga ezisixhenxe<br />
kuyaqhubeka. Ezimbini<br />
zigqityiwe.<br />
0
Imingeni eyodwa kunye neempendulo<br />
Umngeni : Ukuphucula ubuchule bophando nezinto ezikhoyo zamaziko amathathu, umz. izindlu zeglasi, izixhobot, njl njl.<br />
Impendulo kumngeni : Qhuba isicwangciso-qhinga ukwandisa imali yophando namaziko akhoyo (kuquka isicwangciso-qhinga<br />
ukunyusa ingxowa yomikeli wamzwe).<br />
Umngeni : Intswelo yobuninzi bophando, ngakumbi kwiinkqubo ezintsha ezichongiweyo zophando, umz. uphando lwemifuno,<br />
njl njl.<br />
Impendulo kumngeni : Qalisa ngesicwangciso- qhinga kule mimandla.<br />
Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />
. Ukwanda kwemali kuphando yinto ebalulekileyo kulimo eNtshona Koloni. Oku akuyi kuvumela nje inkqubela<br />
nokuthathwa kobuchule obutsha ngaphakathi kwemveliso yezialwanyana, imveliso yezityalo nokusetyenziswa<br />
kobutyebi, kodwa kuza kukhokela ekumiselweni kwamashishini asekelwe kwinkqubela yezityalo zentsimi.<br />
. Ukutsala abaphandi ukusuka kumaqela onyuliweyo kuhlala ingumngeni omkhulu ingakumbi kwimvelaphi yabafundi<br />
abalinganiselweyo kwinzululwazi nakwezolimo kumaziko emfundo ephakamileyo.<br />
. Imeko zembalela ezisingisileyo eNtshona Koloni zenza kube yimfuneko ubuchule obutsha bolawulo (umz. ulondolozo<br />
lomhlaba olinyiweyo, njl,njl) nabaphandi bacelwa umngeni ukulwa imeko zembalela ngobuchule obulungisiweyo<br />
obutsha.<br />
Inkqubo 6: Ezingoqoqosho Lwezolimo<br />
Injongo yale nkqubo kukunika inkxaso yenkonzo efanelekileyo engoQoqosho lwezoLimo kubaxhasi basekhaya nabangaphandle.<br />
Inkqutyana 6.1: Iinkonzo zoRhwebo<br />
Ukuchonga amathuba orhwebo nezinto eziyingozi ngophando, ukusasaza ulwazi olunjalo ngendlela ezifanelekileyo<br />
nokunceda `ukuqonda kamsinyane kwala mathuba nagabantu abathile kuludwe lwexabiso lezolimo. Ukunika inkxaso<br />
kuLwawulo lweNzululwazi yeFama kubaxhasi basekhaya nabangaphandle ngophando nokucebisa.<br />
Inkqutyana 6.2: UQoqosho olukhulu neNgqokelela yamanani<br />
Ukuvelisa isiseko sendawo eyaziwayo ezininzi zoqoqosho zobalo neentsingiselo, velisa imifuziselo efanelekileyo khon’ukuze<br />
ucalule impembelelo yentsingeiselo eninzi yoqoqosho, izinto ezitshintshayo zamazwe nezesizwe nemigaqo–nkqubo yale<br />
ndawo kwicandelo lezolimo.<br />
Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuko beka iphepha lembonakalo-mhlaba<br />
Injongo<br />
enokulinganiswa<br />
6.1 Iinkonzo zoRhwebo<br />
Ukulungisa nokusasazwa<br />
kolwazi lorhwebo<br />
Ukwenziwa kweeprojekthi<br />
Umlingane wokujongwa<br />
kwakhona kweziphumo<br />
Umlinganiselo<br />
Wokusebenza<br />
Uhlobo lolwazi okwabelwana<br />
ngalo<br />
Indlela yokusasaza<br />
Abamkeli<br />
Ukuzuzwa kweziphumo<br />
ngomhla okujongwe<br />
kuwo<br />
Ukwamkelwa kweziphumongabalingane<br />
6.2 IMacroeconomics neNgqokelela yamanani<br />
Ukumiselwa okanye<br />
ukwandisa uqoqosho<br />
lwesiseko sendawo<br />
yobalo<br />
Ukuwenziwa kweeprojekthi<br />
Ukubakho kwesiseko<br />
sendawo eyaziwa<br />
ngento<br />
Ukusasazwa kolwazi<br />
Ukuzuzwa kweziphumo<br />
ngomhla okujongwe<br />
kuwo<br />
80% Ukwamkelwa kweziphumongabalingane<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Amaxabiso eSafex<br />
Iphephandaba<br />
leveki<br />
Amafama<br />
Imveliso<br />
ekujoliswe kuyo<br />
2004/05<br />
Amaxabiso eSafex<br />
Iphephandaba leveki<br />
Amafama<br />
Eyona mveliso<br />
2004/05<br />
Iingxelo :<br />
Amanqaku aziwayo:<br />
4<br />
Impambuko<br />
kokujoliswe kuko<br />
Amacandelo<br />
Isemgceni<br />
5 iiprojekthi 6 iiprojekthi 8 iiprojekthi (8) ( )<br />
5 amaphepha 5 amaphepha Inzululwazi: 8<br />
Qala isiseko<br />
sendawo eyaziwa<br />
ngento<br />
Ngesicelo<br />
Qala isiseko sendawo<br />
yabemi<br />
Ngesicelo<br />
Ukwaziswa: 8<br />
Qala isiseko sendawo<br />
yabemi<br />
INXENYE<br />
8<br />
%<br />
0<br />
(60)<br />
8<br />
Isemgceni 0<br />
8 iiprojekthi 0 iiprojekthi 0 iiprojekthi Isemgceni 0<br />
5 amaphepha 5 amaphepha 9 amaphepha 4<br />
7
8<br />
INXENYE<br />
Imingeni ethile kunye neempendulo<br />
Umngeni : Ukugcinwa kwexesha ekufumaneni amalungu amatsha nokugcinwa kwabasebenzi, ngakumbi abo abaza kuchaza<br />
imeko yobulungisa beSebe. Ngokucacileyo, oku kunokuba nako kwimpembelelo yeSebe ekusebenziseni kakuhle ubutyebi.<br />
Impendulo kumngeni : Amanyathelo okuqala amaninzi ayaqhubeka ekuchazeni le ngxaki. Enye yazo yinkqubo yaBantu abaTsha<br />
abaZincutshe. Ngaxesha nye ukubanako kwenkqubo yePhondo ukufundisa uMsebenzi ngengcali ze-economics zolimo ziyahlolwa.<br />
Umngeni : Ukufikelelleka kwimarike<br />
Impendulo kumngeni : Kucacile ukuba isebe lezolimo liziqhelanise kakuhle nenkqubo yemarike yokupheliswa kolawulo nokukhululwa<br />
korhwebo. Nokuba, konke ukwalatha kokokuba ngamaxabiso empahla yorhwebo yezolimo aza kuza ngokunyukileyo kuxinezelelo<br />
kiwxesha elizayo. Le ntsingiselo ibaluleke kakhulu ukunceda amafama ahluphekileyo nokulungiswa kwakhona komhlaba<br />
wabantu abafumana uncedo . Kungaphikiswa ukuba enye yezisombululo ezinokusebenza kule ngxaki kumahluko kwimveliso.<br />
Umngeni : Utshintsho kukhuphiswano lwesakhiwo<br />
Impendulo kumngeni : Ngokusemthethweni umhlaba, umsebenzi nekomkhulu ibizezona zinto zimisayo zokunxulumene nokhuphiswano<br />
lweshishini elilodwa okanye isebe. Nokuba, ngexesha leminyaka edlulileyo ukutshintsha ngakulwazi nobuchule njengeyona<br />
nto imisiweyo yokhuphiswano zitshintsha indlela ezolimo zibonakala ngayo. Le ntsingiselo yandise ngokhuphiswano olungathi<br />
luqhutywa yimilinganiselo yenkxaso yezolimo kwabanye babona bagqatswa bethu bamazwe. Nangona umkhulu kurhwebo lwamafama,<br />
le ntsingiselo ibaluleke kakhulu ukunceda amafama ahluphekayo nokulungiswa kwakhona komhlaba wabantu abafumana<br />
uncedo .<br />
Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />
Imisebenzi yelilungu isathintelwa luguquko oluphezulu lwabasebenzi olubangela ilahleko yobugcisa obunqabileyo nesikhundla.<br />
Oku kunganxulunyaniswa nemeko zemivuzo engonelisiyo kumsebenzi kaRhulumente. Isindululo sokulungiswa<br />
ngokutsha kwenkqubo kuza kuchaza ngokubanzi le miba. Nokuba, ukufumana isisombululo esipheleleyo kwinzame<br />
ezilungelelalnisiweyo kumgangatho wesizwe kuyimfuneko.<br />
Inkqubo 7: Uqeqesho lwezoLimo Olwakhiweyo<br />
Ukwenza kubelula nokunika uqeqesho lwezolimo, nokwakha amathuba oqeqesho kumafama asebenzayo namafama alindelweyo<br />
(urhwebo, ukuvela nokuphila), abacebisi, amagcisa nabasebenzi basefama, nokwandisa uphuhliso lwezibonelelo<br />
zabasebenzi kwezolimo nokumisela icandelo elaziwayo nelinokhuphiswa.<br />
Inkqutyana 7.1: Imfundo Ephakamileyo<br />
Ukunika imfundo esesikweni kwabaphumelele ibanga leshumi (NQF imigangatho 5 ukuya ku-8 Isiqinisekiso Esiphakamileyo,<br />
iDiploma nesiDanga) kumaziko afanelekileyo nakubani na onelungelo nomnqweno wokufumana isiqinisekiso<br />
esisesikweni – okukuqala kumafama alindelweyo namafama asele esebenza, abalawuli befama, inzululwazi ngolimo<br />
nabacebisi.<br />
Inkqutyana 7.2: Imfundo eyongezelelelweyo noqeqesho (FET)<br />
Ukunika uqeqesho olusesikweni nolungekho sesikweni ngaphakathi kokunciphisa imigangatho ukuya ku 4 weN-<br />
QF ngohlobo lwezifundo ezimfutshane, iimodyuli noqeqesho lwabafundi nakubani na onqwenela ukuthatha inxaxheba,<br />
ngogxininiso olulodwa kumafama asaqalayo nabasebenzi basefama.<br />
Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuko<br />
Injongo Elinganisekayo<br />
7.1 Imfundo Ephakamileyo<br />
Wokusebenza<br />
Umlinganiselo<br />
Imfundo ephakamileyo Ulungiselelo loqeqesho<br />
olusesikweni kubafundi<br />
abakwizinga leMfundo<br />
ePhakamileyo<br />
Inkqubo yoqeqesho<br />
izakulungisa ukuzalisekiswa<br />
kweemfuno<br />
zoshishino<br />
Izinga leempawu zesiqinisekisoezakuqinisekiswayiKhomishini<br />
yeMfundo<br />
ePhakamileyo i-(CHE)<br />
Uvavanyo lwaminyaka<br />
le lwenkqubo yoqeqesho<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Isiqinisekiso esiPhakamileyo,<br />
i-Diploma nesi-<br />
Danga ezinikezwayo<br />
80 yabafundi<br />
0<br />
Imveliso ekujoliswe<br />
kuyo<br />
2004/05<br />
I s i q i n i s e k i s o<br />
esiPhakamileyo, i-<br />
Diploma nesiDanga<br />
ezinikezwayo<br />
00 yabafundi<br />
Eyona<br />
mveliso<br />
2004/05<br />
% Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Amanani<br />
0<br />
0<br />
%<br />
4<br />
0<br />
0
Injongo Elinganisekayo<br />
Wokusebenza<br />
Umlinganiselo<br />
7.2 Imfundo eyongezelelelweyo noqeqesho (FET)<br />
Ukujongwa kwesivumelwano<br />
(SLA) senkonzo<br />
namaziko ophando noqeqesho<br />
Imfundo eyongezelelelweyo<br />
noqeqesho (FET)<br />
Inani labafundi<br />
Inani nohlobo lwezifundo/<br />
ezinikezwayo<br />
Isivumelwano se-SLA<br />
Ulungiselelo lwe-FET<br />
kwizinto ezimo yazo<br />
emiselwe ukusetyenziswa<br />
nabafundi abakuqeqesho<br />
lwesiseko<br />
sabafundi, amafama<br />
asavelayo nabasebenzi<br />
basezifama<br />
Iinkqubo zoqeqesho<br />
zizakulungisa ukuzalisekisa<br />
iimfuno zoshishino<br />
Izinga leempawu zesiqinisekisoezakuqinisekiswaa<br />
yiPAETA<br />
Uvavanyo lwaminyaka<br />
le lwenkqubo yoqeqesho<br />
Imingeni ethile kunye neempendulo<br />
Eyona mveliso<br />
2003/04<br />
Imveliso ekujoliswe<br />
kuyo<br />
2004/05<br />
Eyona<br />
mveliso<br />
2004/05<br />
% Impambuko<br />
kokujoliswe<br />
kuko<br />
Kwiinzame zokusombulula ingxaki yokujonga nokuvavanya ngokuhlolwa kwezikhundla kwenziwa ngonyaka mali ka-<br />
9<br />
Amanani<br />
Ayikho Ayikho Ayikho 0 0<br />
Izifundo ezininzi ezimfutshane<br />
noqeqesho<br />
lwabafundi abasafundayo<br />
benikwa amava<br />
ziyanikezwa (NQF ,<br />
& 4<br />
00 yabafundi<br />
44<br />
Izifundo ezininzi<br />
ezimfutshane noqeqesholwabafundi<br />
abasafundayo<br />
benikwa amava<br />
ziyanikezwa (NQF<br />
, & 4<br />
000 yabafundi<br />
Umngeni : .Ukwenza uqeqesho lufikeleleke kubo bonke abaxhasi.Uqeqesho lwezolimo, ngenxa yobuchule benalo, lufuna amaziko<br />
akhoyo okhuseleko axabisayo. Ukunqongophala kwabasebenzi, ubuchule boqeqesho, nentloko yentsika esebenzayo kunciphisa<br />
izikhundla zeSebe ukunikezela ngenkqubo yophuhliso lwezakhono esebenzayo.<br />
Impendulo kumngeni<br />
Ukumiselwa kwamaziko oqeqesho lwabo kwabelwa phantsi amagunya abo e-George nase-Clanwilliam kuqhubela phambili ukunyuswa<br />
kokufikeleleka kweenkonzo zoqeqesho kwiFT enikezwa liSebe. Ukumiselwa kobuchule boqeqesho olukwafanayo e-<br />
Oudsthoorn kuchaza ukuba sikwinqanaba lokuqala lophuhliso.<br />
Imali eyongezelelweyo esuka kwiSebe lezoLimo likaZwelonke, PAETA neUSAID kwathethwa-thethwana ngempumelelo ukuxhasa<br />
amaxabiso ophuhliso lwezakhono neenkqubo zokwakha isikhundla ingakumbi kubantu abafumana uncedo kwiLRAD.<br />
Ubuchule nokwabelwa koncedo ngemali kubafundi abasweleyo ukusuka kubafundi abanembali yokungathathi ntweni.<br />
Umngeni : Ukwenyuka kwenkonzo yoqeqesho lwengqondo kusenziwa iintetho zokuvala izithuba kulungiselelwa uqeqesho lwezolimo<br />
nophuhliso lwezakhono zamafama ezinokwenzeka, abasebenzi basefama nabantu abafumana uncedo kwi-LRAD.<br />
Impendulo kumngeni<br />
Ukwandiswa nokuqhubela phambili kobuchule obusebenzayo apho kuyimfuneko.<br />
Ukuphunyezwa kwenkqubo yoQeqesho ukusuka kumfama ukuya komnye ngentsebenziswano neDyunivesithi yoLimo yaseFlorida<br />
neMechanical (USA)<br />
Uphuhliso nokunikezwa kwenkqubo yesiDanga sezoLimo seminyaka emithathu (B Agric) ukuphendula kwiimfuno zoshishino.<br />
Inani elibonisa abafundi ekuhlaleni:<br />
. Ukuthengisa ezolimo njengenkqubela phambili yobom okanye umsebenzi kubantu abatsha abasuka kwiindawo<br />
zasekuhlaleni ezinembali yokuhleleleka nobuchule boncedo ngemali kubafundi abasweleyo.<br />
. Inani elibonisa abasebenzi: Ukufunyanwa kwabasebenzi abasuka kwindawo zokuhlala zabamnyama nokunyuswa<br />
kokulingana ngokwengqesho.<br />
. Ukwandiswa kwesikhundla sokuhanjiswa koqeqesho: Ukuphenjelelwa ngalo lonke ixesha ukuba kunyuswe inani<br />
labasebenzi nemali ukuze kuhanjiswe ukunyuswa kwesinyanzelo soqeqesho nophuhliso lwezakhono.<br />
2.10 Ukukhutshelwa kwentlawulo<br />
50<br />
INXENYE<br />
ISebe liqinisekisa ukuba ukujonga nokuvavanya kungenziwa nakoluphi na utshintshelo olungezantsi ngaphandle koomasipala<br />
(RSC- ukurhafiswa kuphela) njengazo zonke izivumelwano zoyilo esi siqenu esinalo eyimfuneko. Ukujonga nokuvavanya<br />
akusoloko kusenziwa ngomzimba ngenxa yezinyanzelo zesikhundla, kodwa njalo nje, apho kuyimfuneko iingxelo<br />
zenkqubela phambili ziyinxenye yeemeko enokuphelisa le ngxaki.<br />
Kuzo zonke ezi zehlo zingezantsi iinjongo zifezekisiwe ngemali njengoko bekunikwe ingxelo kumntu ngamnye okanye<br />
bekuqinisekisiwe ngokuzihlola. Kuphela kukwiCasidra (Pty) Ltd apho i-R9 yezigidi iye yakhutshelwa ukugcina undoqo<br />
wesikhundla, oku kuthetha ukuthi, akukho njongo yakwenza ngxelo kuyo.<br />
500<br />
54<br />
(500)<br />
4<br />
0<br />
%<br />
( )<br />
8<br />
0
0<br />
INXENYE<br />
005/ 006.<br />
Igama leziko<br />
Imali ekhutshelweyo<br />
R’000<br />
Oomasipala 9<br />
IBhunga loPhando lezoLimo 796<br />
IDyunivesithi yase-Stellenbosch 4 0<br />
iDyunivesithi yase-Pretoria 00<br />
I-Casidra (Pty) Ltd 7 954<br />
I-Trade Fundi (Pty) Ltd 900<br />
IKhademi ye-SA Agri 85<br />
Enye 5<br />
Amaqithi-qithi eNtlalo yabaSebenzi 68<br />
Amafama 0 4<br />
Iibhasari kwabangasebenziyo<br />
Ukubuyiswa kweendleko: uMthetho wobubele 4<br />
Uyilo lwamanzi lakwa-KOO 875<br />
Iingcebiso zeenjineli zakwa-MBB 855<br />
Umbutho wamakhosika aseKapa 5<br />
Wes-Kaapse Bultoetssentrum 0<br />
I-Stellenbosch Aids Action<br />
I-Fasfacts 50<br />
Iiprojekthi zamakhosikazi asezifama 00<br />
Amafama asaqalayo 48<br />
Nezinye ezininzi 9<br />
Konke ukukhutshelwa kwemali kwenziwe ngesivumelwano ngecandelo 8 ( ) (j) le-PFMA ngokungenela kwisivumelwano<br />
soyilo kuyo yonke imizekelo phambi kwesiphumo sayo nayiphi na intlawulo. Ezi MoA zenziwe zonke yinkonzo esemthethweni<br />
yephondo.<br />
2.11 Izibonelelo zexeshana<br />
Isishwankathelo sezibonelelo zexeshana zika 004/ 005<br />
Izibonelelo zexeshana<br />
Iyonke imali eyabiweyo<br />
R’000<br />
Iyonke ekhutshelweyo<br />
R’000<br />
Isibonelelo sezinto ezikhoyo zokhuselo zephondo 9 07 44<br />
Inkqubo ebanzi yokuxhasa ezolimo 765 705<br />
Ukhathalelo lomhlaba 840 66<br />
Isiqabu kwimbalela 9 000 66<br />
Zizonke 55 912 28 680<br />
Kwimali esetyenzisiweyo zonke iinjongo zayo zifezekisiwe, kodwa imali ebikhutshelwe ngaphaya ezi njongo azikhange<br />
zifezekiswe.<br />
Akukho zibonelelo zifunyenweyo okanye ezihlawulweyo kwamanye amasebe ephondo.<br />
2.12 Imali ezaliswayo eyinkunzi, ukugcinwa nokuyilwa kolawulo lwezinto ezinokuthengiswa<br />
ukuhlawula amatyala<br />
Imali ezaliswayo eyinkunzi<br />
(a) Ukugqitywa kweeprojekthi zolwakhiwo kuza kunikwa ingxelo liSebe lezoThutho nabasebenzi (uvoto 0) njengoko<br />
uqingqo-mali nezinye iinkqubo zithembele kubo.<br />
(b) Akukho malungiselelo akuvalwa okanye ukuthotywa kwawo nawaphi na amancedo akhoyo.<br />
(c) Ngalo mzuzu umsebenzi ongekenziwa ubalelwa kwi- 6,4 yezigidi reerandi. Ukususela ukuba le nkonzo isebenza<br />
kwaye iqingqelwe imali liSebe lezoThutho naBasebenzi akukho nto ingako inokwenziwa ukuzama nokunciphisa<br />
ukusilela.<br />
(d) Uphuhliso oluku (c) ngentla lulindeleke ukuba lingqubane kakubi kwinkcitho ekhoyo ngoku yeSebe njengokuba<br />
ixabiso eliphelelweyo lokugcinwa linyuka ngokucacileyo.<br />
Ukulawulwa kwezinto ezinokuthengiswa ukuhlawula amatyala<br />
(a) Izinto ezinokususwa zithengiswe ukuhlawula amatyala zinyuke zaya kutsho kwi- .6 yezigidi zeerandi apho<br />
iinkcukacha zazo zifumaneka kwi-Annexure 4 sengxelo yemali.<br />
(b) ISebe liseza kusebenza noluhlu lwabayili beLOGIS ukulawula ezi zinto, oku kwenziwa kube kanye ngonyaka.<br />
(c) Imeko yezi zinto zinokuthengiswa ithi yahluke.<br />
Okokuqala, kukho iimoto (imoto ekunokungena kuyo abantu abane nabathandathu) ezigcinwe zikwimeko<br />
entle kakhulu, kodwa iibhasi neenqwelo ezinkulu (iilori) zona zingaphaya komhla wokutshintshwa. Iitele-tele,
ngokunjalo nezinye izixhobo zolingelo zeefama zikwimeko embi kakhulu. Iitele-tele ezinobom obude bezoqoqosho<br />
obungangeminyaka esibhozo zikumgangatho wamashumi amabini anesithathu eminyaka.<br />
Kwizixhobo zekhompyutha iSebe lizama ukugcina ubomi obujikelezayo obungekho ngaphezu kweminyaka emine<br />
kwaye oku kunempumelelo elinganiselwa kuma-90 eephesenti (90%). Ezinye izinto ezikhoyo zokhuseleko (iingcingo<br />
ezihamab phantsi komhlaba nabasebenzi) ziye zanyuswa, kodwa zizakuxabisa malunga ne-R yezigidi zeerandi<br />
ukuzilungisa.<br />
Inkqubo yemfonomfono ifikelele esiphelweni ngobuchwepheshe bayo nobomi bayo bezoqoqosho kwaye kufuneka<br />
zisusiwe kwafakwa ezinye kwakamsinya njengokuba ukugcinwa kwazo kuntingela phezulu nokuthathwa kwendawo<br />
yezixhobo ezingenakulungiswa luthintelekile okanye lungenakufumaneka- ngokunjalo njengakwincwadi yonyaka<br />
odlulileyo.<br />
Ifanitshala nezixhobo zophando zikwimeko engathembisiyo ncam.<br />
(d) Akukho nkqubo yogcino iyeyathathwa.<br />
(e) Akukho ncedo luye lwavalwa okanye lwehliswa ngexesha lokuhlolwa.<br />
(f) Izixhobo zasefama nezophando zihleli zibekwe phambili kulungiselelwa ikamva lazo.<br />
(g) Iinkqubo zokubizwa kwamaxabiso zeepfojekthi zenziwa kunye neemimiselo yesixokelelwano se-OA nekomiti<br />
yokubizwa kwamaxabiso esebenza ngokupheleleyo ehlala rhoqo ukwenza izindululo kwigosa locwangciso-mali.<br />
Ukugcinwa<br />
Ngokufezekileyo iSebe lifuna ukugqiba umjikelo wokugcina iminyaka esixhenxe kwizinto ezikhoyo zokhuselo ezinashukumiyo<br />
ngexabiso elithotyiweyo lwezigidi ezingama- .7 zerandi ngonyaka endaweni yezigidi - zeerandi. Ngoku iSebe<br />
lingagqiba kuphela umjikelo weminyaka eli- 4 ethi inyuse unxunguphalo lokuthath’indawo okunexabiso eliphezulu endaweni<br />
yokuzilungisa ngexabiso elifikelelekayo. Ngalo mzuzu umsebenzi ongekenziwa ubalwe waya kuma kwizigii zama-<br />
4,5 eerandi. Ukususela ukuba le nkonzo isebenza kwaye iqingqelwe imali liSebe lezoThutho naBasebenzi akukho nto<br />
ingako inokwenziwa ukuzama nokunciphisa ukusilela.<br />
Imingeni ethile kunye neempendulo<br />
INXENYE<br />
Umngeni : Ugcino lomsebenzi ongekenziwa.<br />
Impendulo Kumngeni : Shortage <strong>of</strong> funds remains the single biggest constraint that results in consideration <strong>of</strong> using operational<br />
MTEF-funds for this purpose.<br />
Umngeni : Ukuhlaziywa nokunyuswa kwezixhobo zefama<br />
Impendulo kumngeni : Ukufumana inkxaso ngemali kwizixhobo ezixabisa kakhulu kuqingqo-mali olukhoyo ngoku lweMTEF.<br />
Umngeni : Imfuneko yokuhlaziywa kwezinye zezixhobo zophando ingumba obalulekileyo nophambili<br />
Impendulo kumngeni : Elona liso libalulekileyo lihleli ekubekeni phambili inkxaso-mali yeMTEF. Inkxaso-mali yeCASP ivule kancinane<br />
iingcango nge- 0% elwabiweni kuphando. Isibongozo senkxaso-mali yaphesheya sisacengwa.<br />
Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />
• Ukunyusa amaxabiso axhomileyo ahlukeneyo nesasazwe ngokubanzi ( kwiphondo lonke) kwizinto ezikhoyo<br />
zokhuselo zeSebe,<br />
• Gcina izinto ezinokuthengiswa kumgangatho owamkelekileyo ukwenza umzekelo<br />
• Ukufumana nokugcina abantu abanetalente.<br />
• Ukufumana inkxaso yemali kwizinto ezikhoyo zokhuselo ukwabela uqeqesho kwabo abelwe phantsi amalungelo<br />
abo kugxininiswa ingakumbi ekuthathweni kwe-FET isiwa kumafama asangenayo nakubasebenzi basefama.<br />
• Inawo yokuhlala efikelelekayo ukunika amanla okuqhubela phambili kwinkonzo yokwabela abaphantsi amagunya<br />
kwimida yemimandla kamasipala eshiyeke ingumngeni.
INXENYE<br />
URHULUMENTE WEPHONDO LENTSHONA KOLONI<br />
INGXELO YEKOMITI YOHLOLO-ZINCWADI OLUDITYANELWEYO<br />
KARHULUMENTE WEPHONDO LENTSHONA KOLONI NGESEBE<br />
LEZOLIMO (IVOTI 11) YONYAKAMALI OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />
IPHEPHA ELILANDULAYO: Olu xwebhu lophicotho oluguqulweyo oluyikopi yoxwhebu lophicotho olwaytyikitywa lwaza lwamkelwa,<br />
kwaye I-Ofisi yoMphicothi-Jikelele ayinakubekwa butyala xa kuthe kwafumaniseka ukuba akuguqulwanga ngokuchanekileyo xa bekuguqulwa.<br />
Kuluvuyo kuthi ukuba singenise ingxelo yethu yalo nyakamali ukhankanywe ngentla apha.<br />
Ukunyulwa kweeKomiti zoHlolo-zincwadi oluDityanelweyo<br />
ISebe lezoLimo (iVoti ) isetyenzelwa yiKomiti yoHLolo-zincwadi oluDityanelweyo eyabekwa phantsi kweSigqibo<br />
seKhabhinethi 75/ 00 ngomhla wama- Juni 00 ibekelwa isithuba seminyaka emibini esiphela ngomhla wama-<br />
Matshi 005 nesithe sandiswa ngeSigqibo 95/ 005 ngeminye iminyaka emibini ukuya kutsho ngomhla wama- Matshi<br />
007.<br />
Amalungu eKomiti yoHlolo-zincwadi nokuziwa kweeNtlanganiso:<br />
Amalungu eKomiti yoHlolo-zincwadi Oludityanelweyo aye ahamba iintlanganiso apha ekuhambeni kwalo nyaka-mali<br />
wenzelwa le ngxelo, ngokwezikhokelo zalo Somqulu woHlolo-zincwadi wawo wamkelwayo, njengoko kubonisiwe ngezantsi<br />
apha:<br />
Ilungu Inani leentlanganiso eliyileyo kuzo<br />
Mnu. JA Jarvis (uSihlalo) 5<br />
Mnu. J January 5<br />
Mnu. VW Sikobi (ucele ukuyeka ngoMeyi 005)<br />
Mnu. R Warley 4<br />
Mnu. P Jones (ubekwe ngo-Epreli 005) 0<br />
Uxanduva lweKomiti yoHlolo-zincwadi<br />
IKomiti yoHlolo-zincwadi iye yalusingatha uxanduva lwayo elusingathiswe phantsi kwemiqathango yecandelo 8( ) (a)<br />
loMthetho oyi-PFMA (Public Finance Management Act) noMgaqo . . nowe- 7( ) ( 0) weSebe lezeMali. Kananjalo<br />
iKomiti yoHlolo-zincwadi inika nengxelo yokuba iyilawulile imicimbi yayo yalufezekisa noxanduva lwayo ngokwezikhokelo<br />
zikasomqulu wohlolo-zincwadi (Audit Committee Charter). Kambe ke ayikhange iyiqwalasele imiba yohlolo-zincwadi<br />
lwangaphakathi njengoko luchazwa kuSomqulu wayo nakwi-PFMA, ngenxa yokuba waye wamiswa okwethutyana umsebenzi<br />
woHlolo-zincwadi lwangaPhakathi ngo- 00 (iSetyhula yeSebe lezeMali lePhondo enguNomb. 5/ 00 ).<br />
Impumelelo yomsebenzi woLawulo IwangaPhakati<br />
Ngo- 004 kwaye kwabekwa abakwaSihluma Sonke Consortium ukuba baqulunqe badlulisele izakhono zohlolo-zincwadi<br />
lwangaphakathi kuRhulumente wePhondo kwisithuba seminyaka emithathu.<br />
Waye wamiswa okwethutyana umsebenzi wovandlakanyo loLawulo Lwangaphakathi ngoHlolo-zincwadi lwangaPhakathi<br />
ngo- 00 saza ke iSicwangciso soVandlakanyo loMsebenzi sabekelwa unyaka ka- 005/6, emva kokuba kuye kwagqitywa<br />
umsebenzi woVandlakanyo loMngcipheko nowoQulunqo loLawulo.<br />
Ngenxa yoku kuchazwe ngentla apha ke iKomiti yoHlolo-zincwadi iye yaxhomekeka kakhulu kuluvo nomsebenzi woMhlolizincwadi-Jikelele<br />
ekuqulunqeni kwayo le ngxelo.<br />
UMhlolizincwadi-Jikelele wenze ingxelo yokuba iSebe eli lizibone ziyingxaki iinkqubo zeLogis ne-BAS nokuba iinkcukacha<br />
ezingenisiweyo azibanga nako ukungqamaniseka. IKomiti yoHlolo-zincwadi iye yavelisa indawo yokuba amanye aMasebe<br />
kaRhulumente akwazile ngempumelelo ukuzingqamanisa ezi nkqubo.<br />
IKomiti yoHlolo-zincwadi iye yagqiba kwelokuba idibane neGosa eliPhendulayo kuze kuthethwa kuviwane ngamanyathelo<br />
anokuthathwa ekukhawulelaneni nale ngxaki kunye noku kuqhwalela kwaye kwagxininiswa nguMhlolizincwadi-JIkelele.<br />
Kulo nyaka wenzelwa le ngxelo iKomiti yoHlolo-zincwadi iye yakhuthaza impefumlelwano nolwabelwano ngeenkcukacha<br />
phakathi kwecandelo loHlolo-zincwadi loLwaphulo-mthetho (Forensic Audit), iiYunithi zoLawulo lwangaPhakathi, noHlolozincwai<br />
lwangaPhakathi kunye ne-<strong>of</strong>isi yoMhlolizincwai-Jikelele.<br />
UVandlakanyo lweeNkcazo zeMali<br />
IKomiti yoHLolo-zincwadi iye:<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
yavandlakanya iinkcazo zemali zonyaka ezenziwe uhlolo ezibandakanyiweyo kwingxelo yonyaka, yaza yadlana<br />
iindlebe noMhlolizincwadi-Jikelele kunye neGosa eliPhendulayo (okanye ummeli wakhe);<br />
yazivandlakanya iiletha zoMhlolizincwadi-Jikelele eziya kwiziphathamandla kunye neempendulo zazo<br />
yaluvandlakanya uhlengahlengiso oluphambili oluye lwenziwa ngenxa yengxelo zohlolo-zincwadi.<br />
yayivandlakanya ingxelo yoMhlolizincwadi-Jikelele.
IKomiti yoHlolo-zincwadi iyavumelana ilwamkela nokulwamkela uluvo oluvakaliswe nguMhlolizincwadi-Jikelele ngeeNkcazo<br />
zeMali zoNyaka, kwaye inoluvo lokuba iinkcazo zemali zonyaka ezenziwe uhlolo mazamkelwe, zifundwe kunye<br />
nengxelo eyenziwe nguMhlolizincwadi-Jikelele.<br />
Ilizwi lombulelo<br />
IKomiti yoHlolo-zincwadi inqwenela ukuvakalisa umbulelo wayo omkhulu kwiSebe lezeMali lePhondo, kumagosa eSebe<br />
eli, kuMhlolizincwadi-Jikelele nakwabakwaSihluma Sonke Consortium ngoncedo lwabo nangentsebenziswano yabo<br />
ngexesha lokuqulunqwa kwale ngxelo.<br />
JA JARVIS<br />
uSihlalo weKOmiti yoHlolo-zincwadi oluDityanelweyo<br />
Umhla: 4 Agasti 2005<br />
INXENYE
4<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI<br />
ISEBE LEZOTHUTHO NEMISEBENZI YAKWARHULUMENTE<br />
IVOTI 11<br />
INGXELO YEGOSA ELIPHENDULAYO<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
INgxelo yeGosa eliPhendulayo 35<br />
INgxelo yoMhlolizincwadi-Jikelele 41<br />
IMigaqo yoHlolo-zincwadi 42<br />
INkcazo yoLwabiwo-mali 46<br />
IiNgcaciso ngeNkcazo yoLwabiwo-mali 55<br />
INkcazo yeNkqubo yezeMali 56<br />
INkcazo yeMeko yezeMali 57<br />
INkcazo yeeNguqulelo Ezikhoyo Akuba Ehlawulwe Amatyala 57<br />
INkcazo yokuHamba kweMali 58<br />
IiNgcaciso zeeNkcazo zeMali zoNyaka 59<br />
IiNgcaciso Zokudiza zeeNkcazo zeMali zoNyaka 65<br />
Izihlomelelo 67<br />
Okuqhotyoshelweyo: Lingxelo zeMali zoNyaka: CASIDRA (Pty) Ltd
IPHONDO LENTSHONA KOLONI<br />
ISEBE LEZOTHUTHO NEMISEBENZI YAKWARHULUMENTE<br />
IVOTI 11<br />
INGXELO YEGOSA ELIPHENDULAYO<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
INXENYE 4<br />
INgxelo yeGosa eliPhendulayo engeniswa kwiSigqeba esiLawulayo (iKhabhinethi)/kwiPalamente yePhondo leNtshona<br />
Koloni nakwiPalamente yeRiphablikhi yoMzantsi Afrika.<br />
1. Uvandlakanyo lwemeko yemicimbi yemali ngokubanzi<br />
ISebe eli kuye kwafuneka ukuba likhe liphinde lilujonge ngokutsha uxanduva lwalo ngokuphathelele kwigalelo lalo kwintlalo<br />
yoluntu, ngakumbi ngakumbi ngokuphathelele kubasebenzi basezifama beli Phondo – elona qela likweyona meko<br />
inyeke-nyeke kubo bonke abasebenzi beli Phondo. Kwaye kwasekwa umsetyenzana ngokusesikweni wokuba uqwalasele<br />
lo mcimbi.<br />
Imbalela kwezinye iindawo zeli Phondo (oko kukuthi iSwartland) yaye yagqugqisa iminyaka yamibini ilandelelana, yasibetha<br />
kakhulu ngakumbi isivuno sengqolowa sehla ngaphaya kwesiqingatha.<br />
Oku kutshintsha kungaka kwimozulu kube nefuthe lexeshana elifutshane elibe ziimbalela kunye neempuphuma, nefuthe<br />
lexesha elikwixesha eliphaya phambili lokunyuka kwamaqondo obushushu kwi-atmosfera, kuye kwenza ukuba iSebe eli<br />
likhe liphinde lizijonge ngokutsha izinto eziphambili ngokubaluleka kwinkalo yophando ngeenjongo zokufuna izisombululo<br />
kumba wemveliso yokutya phantsi kwezi meko zintsha. Ukuzibona zisekude izinto yenye yezo ndlela kuphandwayo<br />
ngazo kungoku nje.<br />
Iiprojekthi ezingama- zezibonelelo zezolimo zaye zagqitywa ngoMsebenzi weZinto ezinoZinzo (Sustainable Resource<br />
Programme (SRP)) zamafama asakhasayo ezaye zaxabisa i-R 6. 9 million. Ezi projekthi zazibandakanya iinkqubo<br />
zokunkcenkcesha, ukubiya, iindawo zokusela zempahla/zemfuyo, imisele, iindlela zomhlaba, izibonelelo zoovimba/zezitora<br />
nemisebenzi yokulungiswa kwamadama okunkcenkceshela.<br />
INkomfa yeSizwe yoLondolozo loMhlaba yesibini yaye yaququzelelwa leli Sebe yaza yeziwa ngabameli abangama-877<br />
abaphuma kwiimbombo zone zoMzantsi Afrika, kukho nabavela phesheya. Le nkomfa yaye yagxininisa ukubaluleka<br />
koLondolozo loMhlaba kwiindawo ekuhlalwa kuzo eMzantsi Afrika, yaza yasungula amakhonkco obuhlakani phakathi<br />
keNtshona Koloni namazwe aseAfrika nawangaphandle.<br />
Umsebenzi weNkxaso noPhuhliso lwaMafama (Farmer Support and Development (FSD)) wenziwa uhlengahlengiso<br />
ngeenjongo zokuwulungiselela ukuba ubandakanye le misebenzi yongezelelweyo ibekwe kulo msebenzi umiswe ngokutsha<br />
usetyenziswa liSebe lezeMali leSizwe. Umsebenzi lo waye wazinabisa izinto ozenzayo ngeenjongo zokuqinisekisa uphuculo<br />
lwamazinga okuqhutywa kweeprojekthi. Ukusungulwa kweprojekthi enguMsebenzi weNkxaso eNabileyo yezoLimo<br />
(Comprehensive Agricultural Support Programme (CASP)) kwaye kwawucwangcisa umjikelo weeprojekthi neenkqubo<br />
zokusetyenziswa kweeprojekthi apha kulo msebenzi. Kuza kuqeshwa abasebenzi abatsha abaliqela ngeenjongo zokuqinisekisa<br />
uphuculo lwendlela yokunikwa kweenkonzo okugqalileyo.<br />
Ubuncinane ngama- 000 abaxhamli bohlaziyo lwemithetho yomhlaba abathe bahlaliswa phantsi komsebenzi we-<br />
LRAD.<br />
ISebe eli liye lasebenzisa ne-CASP ngeenjongo zokunika inkxaso enempumeleo kwezolimo neyokucwangcisa ukunikwa<br />
kwamafama ekujoliswe kuwo iinkonzo. Umngeni ekujongenwe nawo kukuqinisekisa ukuba ezi zibonelelo ziyafikelelwa<br />
ngamafama kumalinge awo obufama, engadanga aba ayawenzelwa umsebenzi wawo wobufama. Iindawo ejolise kuzo<br />
i-CASP zicaciswa kakuhle phaya kumsebenzi weNkxaso noPhuhliso lwaMafama, kuze ke kuthathwe iindawo ezithile<br />
phaya naphaya nakweminye imisebenzi. Kule ke inkalo zili- iiprojekthi ezaye zabekwa phambili ekuqhutyweni kwazo<br />
ngolwabiwo-mali olwahluka-hlukeneyo: CASP ( ), PIG ( 8), MTEF (45), ubonelelo ngokutya ( 9) noXhobiso ngoLwazi<br />
neZakhono (4). Ukwahlulwa-hlulwa kwezi projekthi nokunikwa kwazo inkxaso-mali ngokwezithili zoomasipala kwahamba<br />
ngolu hlobo lulandelayo: Iiprojekthi eziphambili ( 0 = R 7.605 m), Boland ( 8 = R 7.686 m), Eden ( = R 5. 0<br />
m), Unicity ( 5 = R .099 m), Overberg (6 = R .400 m), Central Karoo (9 = R . 75 m) neWest Coast ( 0 = R 7. 490<br />
m).<br />
Umstyenzana woPhuhliso Lwabasebenzi Basezifama waye waqulunqwa wacwangciswa ngokuthi banikwe inxaxheba<br />
bonke abo bachaphazelekayo (Farm Worker Indaba), kwaye ke iimfuno zophuhliso zabasebenzi basezifama ziza kulandelwa<br />
kulo msetyenzana, kusakuba kuthe kwafunyanwa imali ngokwaneleyo.<br />
Ukuqhambuka kwezifo zezilwanyana, apha kwiphondo eli nakwilizwe eli lonke, kuye kwaba ngumngeni omkhulu kakhulu<br />
kuMsebenzi weeNkonzo zoNyango Lwezifo zeziLwanyana ekumelaneni neemeko ezingxamisekileyo zoqhambuko-zifo.<br />
Ukuqhambuka kwezifo zamahashe, kwiKoi fish, nenyhikityha yokufa kweehagu ngenxa yesifo esiyiSalmonella cholerasuis<br />
nasisifo esiyiporcine reproductive and respiratory syndrome (PRRS) kwaye kwaba ngumngeni omkhulu kakhulu.<br />
Ukuqhambuka kwesifo seenciniba eMpuma Koloni ekupheleni konyaka, kwaye kwaba ngumngeni omkhulu kakhulu kwi-<br />
Candelo loMlawuli ekukulungeleni ukuthintela ukungena kwesisifo kuvela kwamanye amaphondo esingqongene nawo<br />
nokusebenzisa izicwangciso ezikhawulezileyo zokukhawulelana ngempumelelo nangokukhawuleza noqhambuko lwezifo.<br />
Ukunyuka kwamandla eranti xa ithelekiswa neemali zamanye amazwe kwaye kwaba nefuthe elingelihle noko kwiintengiso<br />
zeemveliso zemfuyo ezithunyelwa kumazwe angaphandle. Ukuqhambuka kwesifo seenciniba eMpuma Koloni<br />
5
6<br />
INXENYE 4<br />
nokuvalwa kweentegiso zenyama yeenkuku neenciniba kumazwe angaphandle kwaye kwababetha kakhulu abafuyi,<br />
ngakumbi abo bathengisela amanye amazwe iimveliso zeenkuku neenciniba. Apha ekuhambeni konyaka kuye kwenziwe<br />
ilinge elithe nyi lokuqinisekisa ukuba iyalandelwa imiqathango ye-European Commission yeentengiso zangaphandle kuba<br />
bekuqondwa ukuba amagosa e-EC aza kwenza uvandlakanyo olunzulu phaya ekuyeni kuphela kuka- 004. Inkqubo yobhaliso<br />
lweefama ezithumela iigusha ezixheliweyo kwelaseYurophu phaya kwiKaroo esemzantsi-ntshona yaye yahamba<br />
kakuhle kakhulu. Ulwamkelo lokugqibela lwale nkqubo luxhomekeke kwiziphumo nezindululo zabahloli be-EC.<br />
UMsebenzi woPhando ngeTheknoloji noPhuhliso Lwayo ngemisetyenzana yawo, iiNkonzo zoPhando neNgcaciso, runika<br />
bonke abo bachaphazelekayo kwiPhondo eli inkonzo yophando nengcaciso. INgeenjongo zokuxhasa umgangatho wolimo<br />
onozinzo ekusetyenziswa kuwo itheknoloji ekumgangatho ophezulu, kwaye kwasekwa amaziko amathathu ocikizeko, angala,<br />
Institutes <strong>of</strong> Animal Production, Plant Production and Resource Utilization. Iindlela zokumiswa kwala maziko zaye<br />
zamkelwa, kwaze kwakhutshwa nenxenye yenkxasomali yawo.<br />
Kulo nyaka-mali uMsebenzi woQoqosho lwezoLimo naMacandelo awo amane uye wasekwa kwiCandelwana loMlawuli<br />
elalisakuba leloQoqosho lwezoLimo. ICandelo loQoqosho Olukhulu laye laphumelela ekuqukumbeleni uphuhliso lweSocial<br />
Accounting Matrix (SAM) emanyanisiweyo yoMzantsi Afrika neziphaluka zayo. Yaye yasetyenziselwa ekuqulunqeni iComputable<br />
General Equilibrium (CGE) Model, eyaye yaseyenziselwa ekuhlalutyeni izifundo ngezorhwebo, imigaqo-nkqubo<br />
yamacandelo, ekuqwalaseleni iimalike zezemisebenzi nemigaqo-nkqubo yokusetyenziswa kweemali. Iziphumo zoku<br />
zaye zanceda abenzi bezigqibo baseMzantsi Afrika (abesizwe, abamaphondo nabemizi-mveliso) ekubeni benze izigqibo<br />
ezisekelwe elwazini.<br />
Ngokuphathelele kwiindlela zokusetyenziswa kwemali kufanele ukuba kugxininiswe ezi ndawo zilandelayo:<br />
Imali ekwaye kwasetyenziswa ngaphantsi ngayo eyi-R .75 million okanye i- 4.6% yolwabiwo-mali oluhlaziyiweyo<br />
ikhangeleka ngathi inkulu ngokungamkelekanga, xa uphando lungekavelisi oku kulandelayo:<br />
Iimali zolwabelo olulinganayo ezingasetyenziswanga eziyi-R4.604 million okanye i- .6% yolwabiwo-mali oluhlaziyiweyo<br />
ezisondeleyo noko kwisikhokelo esingumlinganiselo oyi- .5% okanye ngaphantsi. Enye imali eyi-R4.5 0 million (R .590<br />
million evela kuncediso-mali lwephondo lwezibonelelo<br />
ne-R .9 0 million evela kwisabelo ngokulinganayo) yayiziimali ebekunyanzelekile ukuba zigcinwe ukuze zidluliselwe<br />
kwiSebe lezothutho neMisebenzi yakwaRhulumente ukulungiselela iiprojekthi ngeeprojekthi ezinkulu kwiindawo<br />
ngeendawo zeSebe eli.<br />
yona ngxaki yeli Sebe ekuchitheni imali iye yaya kufika kuma-R24.637 million yoncediso-mali olunemiqathango yaza<br />
ke yaya kuphuma koku kulandelayo:<br />
. kwaye kwafunyanwa i-R9 million ukuphela kuka- 004 yokukhawulelana nembalela, yaza ke i-R8.6 4 million<br />
(95.9%) kuyo ayakwazeka ukuhlawulwa phambi komhla wama- Matshi 005. Le nto akulindelwanga ukuba<br />
ingaphinda yenzeke. Ngexesha lokwenziwa kwale ngxelo ubuninzi bale mali bebusele busetyenzisiwe.<br />
. Kwi-R .765 million yeemali ze-CASP i-R .060 million ( 5%) akukwazekanga ukuyisebenzisa kulo nyaka-mali ngenxa<br />
yokucotha kwenxaxheba yabahlali, ngenxa yokucwangciswa ngokutsha kweeprojekthi nangenxa yokulibaziseka<br />
kwemisebenzi yokufumana amanzi. Njengokuba i-CASP ibiluncediso-mali olunemiqathango olutsha kulo nyaka<br />
wenzelwa le ngxelo luye lwaba neengxakana zalo, noko akubonakali ngathi le ngxaki ingaphinda ibekho.<br />
. Kwi-R .840 million yeemali zoLondolozo loMhlaba i-R0.670 million ( 7.4%) akukwazekanga ukuyisebenzisa ngenxa<br />
yokulibaziseka ekuqaliseni. Nayo ke le ngxaki ibiyingxaki engenakuphinda ibekho.<br />
4. Xa idibene neemali ezisuka kunyaka odlulileyo uncediso-mali lwezibonelelo lephondo (PIG) ulwabiwo-mali luye lwaya<br />
kufika kwi-R29.307 million ekuthe kuyo i-R . 7 million (45. %) akwakwazeka ukuyisebenzisa ngenxa yokucotha<br />
kwenxaxheba yabahlali neyokucotha kwabo bebenikwe iikhontrakthi kwakunye nengxaki yabantu bokusebenza,<br />
ngakumbi kuMsebenzi weNkxaso noPhuhliso lwaMafamae. Iingxaki zamalungelo okuhlala emhlabeni, umzkl<br />
ezohlaziyo loMthetho oyi-Act 9, ziye nazo zakhokelela kulibaziseko lokusetyenziswa kweemali. Iingxaki zabantu<br />
bokusebenza kulo msebenzi ziye zaphungulwa ngokuqeshwa kweqela labasebenzi abatsha. Umngeni osekhoyo<br />
ngowokucotha kwabahlali ekuthatheni inxaxheba, kodwa ke kuqikelelwa ukuba, njengokuba kukhye kwaqeshwa<br />
abasebenzi abatsha nje, le ngxaki iya kusonjululwa noko kolu lwabelo luka- 005/06.<br />
2. Iinkonzo eziye zanikwa liSebe eli<br />
. Uluhlu lweenkonzo ezinikwe liSebe lezoLimo lungahlulwa-hlulwa phantsi kwezi nkalo zilandelayo, ngelixa ke uluhlu<br />
olupheleleyo lufumaneka xa luthe lwacelwa:<br />
Iinkonzo zobunjineli kwezolimo, oko kukuthi ukuphanda ngokufumaneka kwamanzi nokuqulunqa iinkqubo zokunkcenkceshela<br />
nezinye ke izibonelelo zamafama asakhasayo;<br />
Ulondolozo lwezinto nolondolozo lomhlaba;<br />
Iinkonzo zozinziso lwamafama asakhasayo;<br />
Iinkonzo zenkxaso yamafama, oko kukuthi uqeqesho, uthantamiso, iingcebiso, udluliselo lweziphumo zophando kunye<br />
nezibonelelo;<br />
Uphuhliso lwabasebenzi basezifama (kwezoqoqosho nakwezentlalo);<br />
Amanyathelo othintelo lwezifo ezilwanyaneni, oko kukuthi ukugonyela umgada;<br />
Iinkonzo zolawulo lwempilo yezilwanyana;<br />
Iinkonzo zenkxaso ngobungcali netheknoloji ezibandakanya neenkonzo zelabhoratri;<br />
Intengiso yeemveliso zolimo;<br />
Uphando ngezolimo;<br />
Inkonzo enabileyo yoqoqosho lwezolimo;<br />
Ubhaliso lwabafundi bamaziko emfundo ephakamileyo nabe-FET, ukubabonelela ngokutya nangendawo yokuhlala, ukubafundisa<br />
nokuqhuba iimviwo zabo.
. Umgaqo-nkqubo weentlawulo<br />
Iintlawulo ezibizwa zifunyanwe liSebe eli ngeenkonzo elizinikayo nangeemveliso ezidlulileyo eziye zaveliswa ngenxa<br />
yophando olwenziweyo liSebe eli zibalwa ngokungqanyaniswe nezikhokelo zomgaqo-nkqubo wePhondo okanye weSizwe<br />
ngokubanzi, zize ke ziye kufakwa kwiNgxowa yeMali yePhondo (Provincial Revenue Fund), kuze futhi kunikwe inkcazo<br />
ngazo, ngokwendlela ebekiweyo yokunika ingxelo. Ezi ntlawulo ziye zimane ukuvandlakanywa qho ngonyaka, kwaye<br />
zisekelwe phezu kwezimiselo ezizinzileyo zezoqoqosho nezokuqokelelwa kweemali ezingamatyala, kwaye oko kwenziwa<br />
ngokudlana iindlebe neSebe lezeMali lePhondo. Zonke iintlawulo zifakiwe kuluhlu lweentlawulo ezikwirejista yeentlawulo<br />
egcinwa kuvimba wekhompuyutha, kwaye le rejista iyafumaneka kwi-intranet yeSebe eli.<br />
. Iinkonzo zasimahla<br />
Iinkonzo zasimahla ezinikwayo leli Sebe ziinkonzo zamagosa anika amafama iingcebiso, iinkonzo ezo ebezinokuba ziinkuntyula<br />
zemali zokuhlawulela iingcali. Kambe ke eyona nkalo inkulu zisetyenziswa kuyo ezi nkonzo yinkalo yamafama<br />
asakhasayo angenakho ukuzihlawulela ezi nkonzo, naxhomekeke kwiSebe eli ngeengcebiso, nangodluliselo lwengcaciso<br />
netheknoloji.<br />
Ngakwicala lonyango lwezilwanyana ngama-76 68 izinja ezathi zagonyelwa umgada phaya kwiCape Flats. Kwakhona<br />
ke nalapha abaxhamli bale nkonzo ngabo bantu bangenakho ukuyihlawulela. Njengoko ugonyo lwenja nganye lusidla<br />
malunga ne-R12.80 eli phulo laya kufika kuma-R981 000, imali leyo eyasetyenziselwa umsebenzi omhle kakhulu.<br />
.4 Uluhlu lwezinto ezikhoyo<br />
Uluhlu lwezinto ebezikho ekupheleni konyaka kuzo zonke izitora zeSebe eli. Indlela yokubala indleko zezinto zokubhala<br />
nokubhalela, ezokucoca nezokubonelela (ngokutya) isekelwe kumyinge wamaxabiso ekuthengwe ngawo. Ngokuphathelele<br />
kwisitora sewayini indlela yokubala indleko isekelwe kwirejista yeentlawulo evunyiweyo yeSebe eli.<br />
Izinto zokusetyenziswa ezindlwini (izinto zokucoca) R 9 4<br />
Ukutya nobonelelo ngokutya (izilungiselelo) R 587<br />
Izinto zokubhala nezzokubhalela noshicilelo R 7<br />
Isitora sewayini R 5 8 7<br />
3. Ukuqhwalela ngakwicala labasebenzi<br />
Ngenxa yokulandela inkqubo entsha yokumiswa kwamanqanaba emisebenzi ngokufanayo kuMasebe ezoLimo awo onke<br />
amaphondo, eli Sebe kuye kwafuneka ukuba lenze uhlengahlengiso oluninzi. Ngenxa yoko ke kwaye kwenziwa imisebenzi<br />
yocwangciso eye yatya ixesha elininzi kakhulu, kwenziwa novandlakanyo lwemisebenzi. Ngeli xesha ke ziye<br />
zaba mbalwa kakhulu izithuba ekuye kwaqeshwa kuzo, ngenxa yokuba bekusalindelwe ukuba kude kuqukunjelwe le<br />
misebenzi. Kwangeli xesha linye kuye kwafuneka nokuba mazandiswe izibonelelo (ukwandiswa kwezakhiwo, ukwakhiwa<br />
kwezakhiwo ezitsha nokurenta) ngenjongo yokuzama ukukhawulelana neemfuno eyandileyo yeenkonzo zeSebe eli.<br />
Inani lamafama asakhasayo liye lantinga laya kuba malunga nama- 7 500 kwaye ke kwaye kongezelelelwa nobonelelo<br />
ngokutya kuxanduva olunikwe eli Sebe.<br />
Zonke ke ezi zinto zikhankanywe ngentla apha ziye zaba ngumthwalo oye waba nzima kakhulu kwibutho labasebenzi<br />
elikhoyo. Oku kuqhwalela kwacala labasebenzi ngathi kuye kwaba ngowona mqobo ukuthintele ngaphezu kwayo yonke<br />
eminye ukufezekiswa kwazo zonke iinjongo zeli Sebe.<br />
Phezu kwezi zinto zikhankanywe ngentla apha, uya unyuka ngokunyuka umthwalo ocinezela isabelo seli Sebe esivela<br />
kulwabelo ngokulinganayo. Uncediso-mali olunemiqathango alukwazi ukuba lusetyenziselwe enye injongo engeyiyo le<br />
belukhutshelwe yona – isabelo esivela kulwabelo ngokulinganayo sikholisa ukusetyenziselwa abasebenzi kunye neendleko<br />
zokuqhutywa komsebenzi. Kuyafuneka ukuba lulungelelaniswe ngokutsha ulingano kwaba vimba babini benkxasomali.<br />
4. Ukusetyenziswa kweemali zabalizi<br />
Akukho zimali ziye zafunyanwa kubalizi ngesi sithuba senzelwa le ngxelo.<br />
5. Izigqeba ezirhwebayo/izigqeba ezingamaziko akwarhulumente<br />
INXENYE 4<br />
ICASIDRA (Pty) Ltd yaye yasekwa phantsi koMthetho oyiCompanies’ Act ka- 97 (National Act 61<br />
ka- 97 ) – No 97 /006 86/07. Kweli ziko loshishino lephondo umsebenzi weSebe eli kukuba libe liliso kuwo. Uxanduva<br />
lokuphendula ngeli ziko lusingathwe yiBhodi yalo emiselwa nguMphathiswa wezoLimo wePhondo. Zonke izabelo<br />
kweli ziko zezikaRhulumente wePhondo leNtshona Koloni.<br />
Imisebenzi:<br />
Ukunika iinkonzo ezijoliswe ekuphuculeni umgangatho wabantu abahlala kwimimandla yasemaphandleni ngezi ndlela<br />
zilandelayo:<br />
(a) Ukulwa nentlupheko ngokukhulilsa uqoqosho nangophuhliso lwemimandla yasemaphandleni.<br />
(b) Ukuxhotyiswa kwabantu bokusebenza ngezakhono.<br />
Amalungiselelo oxanduva lokuphendula:<br />
(a) ICASIDRA ihamba ngokwemiqathango yoMthetho oyiCompanies’ Act kunye neyoMthetho oyi-<br />
PFMA.<br />
(b) Kuqulunqwa isivumelwano sabanini-zabelo kunye neSebe eli size ke sibekwe iliso ngokuthi kun-<br />
geniswe iingxelo qho ngekota.<br />
7
8<br />
INXENYE 4<br />
(c) Ingenisela iSebe eli ingxelo yokuhamba kwemali qho ngenyanga nganye.<br />
(d) Yenza uhlolo-zincwadi lokuphela konyaka oluhamba neenkcazo zemali (eziqhotyoshelweyo apha).<br />
Ukusukela ngo- 998 ukuya kutsho kumhla wama- Matshi 004 eli ziko liye lafumana ilahleko eye yadlula ngaphaya<br />
kwe-R 4 million. Le nto ke iye yalenza iSebe eli ukuba, njengenxenye yoxanduva lwalo lokulawula, ligunyazise ukuba<br />
kwenziwe uphando sisigqeba esizimeleyo malunga nokuma kwe Casidra (Pty) Ltd nemeko yayo yezemali. Ngeli xesha<br />
kwenziwa le ngxelo iziphumo zolo phando bezingekafumaneki.<br />
6. Imibutho eye yadluliselwa iintlawulo<br />
Umxhamli Isizathu sodluliselo<br />
ooMasipala Iintlawulo ze-RSC neelayisenisi<br />
zezithuthi<br />
iKhansile yoPhando ngezoLimo<br />
(Agricultural Research<br />
Council)<br />
iYunivesiti<br />
yaseStellenbosch<br />
Ukuxhasa uphando ngeziqhamo<br />
zemithi evuthulukayo<br />
Agrifutura Project: uPhando ngezoLimo<br />
Amalungiselelo<br />
okunikwa kwengxelo<br />
Abekwe ngumthetho<br />
Ikhontrakthi<br />
Ikhontrakthi<br />
Isixa-mali<br />
esabelweyo<br />
R’000<br />
Isixa-mali<br />
esihlawulweyo<br />
R’000<br />
69 69<br />
796 796<br />
70 70<br />
Casidra (Pty) Ltd Ukugcina abasebenzi abaphambili Isivumelwano somninizabelo<br />
9 000 9 000<br />
Casidra (Pty) Ltd Umsebenzi wezoLimo oNabileyo<br />
(Comprehensive Agricultural Programme)<br />
Trade Fundi (Pty) Ltd Iprojekthi yokuxhotyiswa kwabaxhamli<br />
be-LRAD ngolwazi nezakhono<br />
Ikhontrakthi<br />
Ikhontrakthi<br />
8 465 8 954<br />
900 900<br />
SA Agri Academy Uqeqesho lwamafama asakhasayo Ikhontrakthi 5 5<br />
Olunye I-inshorensi yezithuthi Ikhontrakthi 5 5<br />
Iintlawulo zezilungiselelo<br />
zomqeshi<br />
Iintlawulo zezilungiselelo Abekwe ngumthetho<br />
68 68<br />
Amafama Uncediso-mali: Ulondolozo lomhlaba Abekwe ngumthetho 59 59<br />
Iibhasari zabangengobasebenzi<br />
Izakhono ezinqabileyo kwezolimo Ikhontrakthi<br />
Iimbuyiselo: Isenzo senceba Izenzo zenceba Akakho 4 4<br />
KOO Water Scheme Ukhawulelwano nembalela Ikhontrakthi 80 875<br />
MBB Consulting Engineers Iziko lokuthengisela amafama asakhasayo<br />
emarikeni<br />
yasePhilippi<br />
Cape Women’s Forum Uqeqesho lwabasebenzi basezifama<br />
nge-HIV ne-Aids, nesifo sephepha<br />
(TB)<br />
Ikhontrakthi<br />
Ikhontrakthi<br />
855 855<br />
- 5<br />
Wes-Kaapse Bultoetssentrum Isibonelelo sovavanyo lweenkunzi Ikhontrakthi 0 0<br />
Stellenbosch Aids Action Uqeqesho lwabasebenzi basezifama<br />
nge-HIV ne-Aids<br />
Ikhontrakthi<br />
- 4<br />
Kalkberg estate Uthintelo lwe-FAS Ikhontrakthi - 50<br />
Iprojekthi yaMakhosikazi<br />
Asezifama<br />
Uqeqesho lwabasebenzi basezifama<br />
ababhinqileyo<br />
Ikhontrakthi<br />
80 80<br />
Abagunyaziswa beli Sebe Uphando ngezolimo Iikhontrakthi 844 -<br />
Amafama asakhasayo Uphuculo lwezakhono Iikhontrakthi 6 6<br />
Abahlukeneyo Amalizo emali Akakho 9 9<br />
Amafama Uncediso-mali: Ukhawulelwano nembalela<br />
Abekwe ngumthetho<br />
7. Ubuhlakani bukarhulumente nabecandelo loshishino labucala<br />
Kulo nyaka wenzelwa le ngxelo akubangakho buhlakani kungenwa kubo nabecandelo loshishino labucala.<br />
9 000 66
8. Amalungiselelo olawulo olumanyanisiweyo<br />
Isicwangciso sothintelo lobuqhetseba samasebe onke saye salungelelaniswa kunyaka-mali<br />
ka- 00 /04, kodwa ke akukwazekanga ukuba sisetyenziswe kulo nyaka wenzelwa le ngxelo, njengoko iSebe eli laye<br />
lahlengahlengiswa ngokupheleleyo, ngenxa yokuba yokumiswa ngokufanayo kwamasebe okwaqaliswa emva koNovemba<br />
00 . Ubukhulu balo msebenzi baye benza ukuba kudlule isithuba esingaphaya konyaka ngelixa kwamkelwa izigqeba kuvandlakanywa<br />
nemisebenzi. Uvandlakanyo lwemisebenzi lwaye lwenziwa kuqala apho imisebenzi inabantu abakuyo, into<br />
ke leyo eyaye yakulibazisa ukuqeshwa kwabantu kwicandelo lolawulo lomngcipheko/lolawulo lwangaphakathi. Iinkqubo<br />
zolawulo zeSebe eli ziya kuthi ziphinde ziphuhliswe zize zisetyenziswe kuqesho lwabasebenzi becandelo lolawulo lwangaphakathi.<br />
Kungoku nje iSebe li lisebenzisa icandelo lohlolo-zincwadi oludityanisiweyo nekomiti yohlolo-zincwadi eyamkelwe yiPalamente<br />
yePhondo.<br />
Apha enyakeni lo wenzelwa ingxelo kwaye kwenziwa uvandlakanyo lomngcipheko kweli Sebe, uvandlakanyo olo olusetyenziselwa<br />
ekwenziweni kocwangcisonoluya kuthi lusetyenziswe ngaba basebenzi batsha njengesiqalo sokusetyenziswa<br />
kwezi nkqubo zintsha zibhetele.<br />
Ungquzulwano lweenjongo lulawulwa ngokuthi amalungu eNkonzo yeZiphathamandla eziPhezulu angenise iinkcazo ezibhaliweyo,<br />
nangokuthi amalungu ekomiti yokugaya (bid committee) anyanzeleke ukuba axele xa kukho unguquzulwano<br />
lweenjongo kwintlanganiso nganye yale komiti. Abasebenzi nabo bamana ukukhunjuzwa qho ukuba mabaluxele ungquzulwano<br />
lweenjongo apho kukho imfuneko yokukwenza oko.<br />
ISebe eli liye laqesha iGosa leMpilo noKhuseleko lwaseMsebenzini (Occupational Health and Safety Officer) elijongene<br />
nokhuseleko, nempilo nemiba yokusingqongileyo.<br />
Lwaye lwenziwa ugunyaziso kwezemali ngeenjongo zokuhamba ngokweMigaqo yeSebe lezeMali, imiqathango ye-DPSA<br />
neyeNkqubo yeGosa eliPhendulayo ekukhokeleni iinkqubo zoLawulo loMjikelo weeNtengo, kubandakanywa neKomiti<br />
yoKugaya.<br />
9. Izinto eziyekiweyo/eziza kuyekwa ukwenziwa<br />
Akukho zinto ziyekiweyo ukwenziwa.<br />
10. Izinto ezintsha ezenziweyo/ekucetywa ukuzenza<br />
Ukubona izinto zisekude nophando olufanelekileyo kwifuthe okunalo ukutshintsha kwemozulu okwenziwa kukunyuka<br />
kwamaqondo obushushu kwi-atmosfera yomhlaba (global warming) kulimo eNtshona Koloni.<br />
11. Izinto ezenzeke emva komhla wokungeniswa kwengxelo<br />
Akukho zikhoyo.<br />
12. Iinkcukacha zokuhamba komsebenzi<br />
Zingajongwa phaya kwiSigaba Sesibini, ukuHamba koMsebenzi, kwiNgxelo yoNyaka ngokuphathelele kweyona-yona<br />
ndlela uhambe ngayo umsebenzi kwesi sithuba senzelwa le ngxelo ngokwemisebenzi ngemisebenzi eyenziweyo.<br />
Kulo nyaka wenzelwa le ngxelo iingxelo zenyanga nezekota ezimalunga noncediso-mali olunemiqathango, kwakunye<br />
nale ingxelo zaye zasetyenziswa ekunikweni kweenkcukacha zokuhamba komsebenzi. Kunyaka-mali ka- 005/06 yonke<br />
ingxelo yokuhamba komsebenzi iza kwenziwa qho ngekota nganye.<br />
ISebe eli liya kuxhomekeka kakhulu kuvandlakanyo olwenziwe licandelwana lohlolo-zincwadi lwangaphakathi ngokuphathelele<br />
kuqinisekiso lwendlela ohambe ngayo umsebenzi walo, ngelixa ukubekwa kweliso novandlakanyo lwangaphakathi<br />
kuya kuwuxhasa lo msebenzi.<br />
Kulo nyaka wenzelwa le ngxelo kwaye kwaqeshwa inkampani ezimeleyo ukuba yenze uphando kubaxhamli beenkonzo<br />
zeli Sebe abangaphandle oluthe nalo lwanika nezikhokelo zokuzivandlakanya kwindlela ohambe ngayo umsebenzi.<br />
13. Izigqibo zeScopa<br />
Ubhekiso kwingxelo yohlolo-zincwadi<br />
edlulileyo nezigqibo zeSCOPA<br />
iNgxelo yoHlolo-zincwadi – uGxininiso<br />
lwemiba:<br />
. Imali yeentengo ezinkulu yemitshini<br />
nezinto zokusebenza: R 0 7 000.<br />
. Uqinisekiso lweemboleko-mali<br />
zokuthenga izindlu: R9 000.<br />
. Ingxelo yohlolo-zincwadi yonyaka on<br />
gaphambili.<br />
Umxholo Okufunyanisiweyo kwinkqubo<br />
iLOGIS njengerejista yeempahla I-<strong>of</strong>isi yoMhlolizincwai-Jikelele neSebe lezeMali<br />
lePhondo zivumile ukuba iLOGIS yanele njengenkqubo<br />
yerejista yeempahla.<br />
Amagunya anikwe nguMphathiswa<br />
wezeMali wePhondo.<br />
Udluliselo lwezinto ezingeyomali kumafama<br />
asakhasayo.<br />
INXENYE 4<br />
Iziphumo nothethwano ne-<strong>of</strong>isi yoMhlolizincwadi-Jikele<br />
zisalindelwe.<br />
Uqinisekiso loko kufunyenweyo.<br />
9
40<br />
INXENYE 4<br />
14. Okunye<br />
Ngokuphathelele kwicandelo 8( ) loMthetho oyiDivision <strong>of</strong> Revenue Act ka- 004 ingxelo enokunikwa kukuba kwi-R 05<br />
5 000 ekuShedyuli 4 walo Mthetho eyayabelwe iNtshona Koloni njengoNcediso-mali lweZibonelelo lwePhondo, i-R 5<br />
9 0 000 yabelwa iSebe lezoLimo. Kule mali imali eyi-R 800 000 yaye yadluliselwa kwiSebe lezoThutho neMisebenzi<br />
yakwaRhulumente lePhondo (iVoti 0) ukuba ligqibezele iiprojekthi ezithile zezibonelelo zeSebe lezoLimo, kwaye ke ingxelo<br />
ngale mali iya kunikwa kwingxelo yonyaka yeliya Sebe. Kule iseleyo imali (iyi-R 0 000), i-R 590 000 ibiyimali<br />
ebekunyanzelkile ukuba igcinwe ize kudluliselwa kwiVoti 0 ngo- 005/06 ukuze kugqityezelwe iiprojekthi ezithile zeziboneleli<br />
zeli Sebe. Imali eyi-R6 47 000 yachithelwa ekusekweni kwezibonelelo ezilungiselelwe amafama asakhasayo.<br />
Ngenxa yezizathu ezithile esezichaziwe kuNomb. ngentla apha, i-R 7 000 kwaye kwacelwa ukuba idluliselwe kunyaka<br />
ka- 005/06. Ngezi mali zasetyenziswayo zaye zafezekiswa zonke iinjongo, kodwa ke ngezi mali zidluliselw kunyaka<br />
olandelayo iinjongo azizange zifezekiseke.<br />
Ngokuphathelele kuMsebenzi weNkxaso eNabileyo yezoLimo (Comprehensive Agricultural Support Programme) i-R<br />
765 000 yaye yafunyanwa kuShedyuli 4. Kule mali i-R 060 000 ayizange isetyenziswe ngenxa yeziya zizathu zixelwe<br />
kuNomb. ngentla apha. Intsalela yayo yaye yasetyenziselwa iiprojekthi zokuxhobisa amafama asakhasayo ngezakhono<br />
nolwazi, nokukhawulelana neemfuno zawo, ngakumbi iimfuno zezibonelelo. Iinjongo zisafezekiswa (umsebenzi<br />
oqhuba okoko). Kwiimali ezingazange zifumaneke ngexesha, ufezekiso lweenjongo lwaye lwalibaziseka, kodwa lwenzeka<br />
ukwenzeka oku.<br />
Ngokuphathelele kuShedyuli 5 walo Mthetho i-R 500 000 yaye yafunyanwa phantsi koNcediso-mali loMsebenzi woLondolozo<br />
loMhlaba, yaza ke i-R670 000 yabe ingekasetyenziswa ngomhla wama- Matshi 005. Ngale yasetyenziswayo<br />
imali zonke iinjongo zaye zafezekiswa, ngelixa ufezekiso zeenjongo zale-R670 000 lwaye lwalibaziseka ngenyanga.<br />
Ngokolwam ulwazi yonke imiqathango yalo Mthetho yaye yafezekiswa.<br />
Ngokuphathelele kwicandelo 5 loMthetho oyiDivision <strong>of</strong> Revenue Act ka- 004 zonke iimali ezazidluliselwe zivela kwiminyaka<br />
engaphambili zaye zasetyenziswa ngokwemiqathango ezaziyibekelwe.<br />
Ulwamkelo<br />
IiNkcazo zeMali zoNyaka ezikumaphepha 4 - 76 ziye zamkelwa liGosa eliPhendulayo.<br />
Dr PC Van Rooyen<br />
iGosa eliPhendulayo<br />
(31 Meyi 2005)
1. UMSEBENZI WOHLOLO-ZINCWADI<br />
Iinkcazo zemali ezibonakaliswe kumaphepha 4 ukuya ku-76 zonyaka-mali ophele ngomhla wama- Matshi 005,<br />
ziye zahlolwa ngokwemiqathango yecandelo 88 loMgaqo-siseko weRiphablikhi yoMzantsi Afrika 996 (uMthetho 08<br />
ka- 996), ufundwe necandelo le-4 nele- 0 loMthetho oyi-Auditor-General Act (uMthetho ka- 004 (uMthetho 5 ka-<br />
004). Ezi nkcazo zemali, ukugcinwa kwamanyathelo olawulo asebenza kakuhle kwakunye nokuthotyelwa kwemithetho<br />
nemigaqo echaphazelekayo zizinto ezo eziluxanduva lwegosa eliphendulayo. Olwam uxanduva lona kukuvakalisa nje<br />
izimvo ngezi nkcazo zemali, izimvo ezo ezisekelwe kuhlolo-zincwadi.<br />
2. UHLOBO NEMIHLABA<br />
Uhlolo-zincwadi olu luye lwaqhutywa ngokweenkcazo zemigangatho yohlolo-zincwadi zoMzantsi Afrika (Statements <strong>of</strong><br />
South African Auditing Standards). Loo migangatho ke ifuna ukuba ndicwangcise ndenze uhlolo-zincwadi ngenjongo<br />
yokuqinisekisa ukuba iinkcazo zemali ezi azinaziphene zinazo.<br />
Uhlolo-zincwadi lubandakanya oku kulandelayo:<br />
•<br />
•<br />
•<br />
ukuvavanya ngenjongo yokuqinisekisa ubungqina obuxhasa ezi zixa-mali zibonisiweyo nokudiziweyo apha kwiinkcazo<br />
zemali,<br />
ukuvandlakanya izimiselo zokugcinwa kweencwadi ezisetyenziweyo noqikelelo oluphambili oluthe lwenziwa<br />
ziziphathamandla<br />
ukuvandlakanya nje ngokubanzi indlela ebekwe ngayo inkcazo yemali iyonke nje.<br />
Kananjalo uhlolo-zincwadi lubandakanya uvavanyo olujoliswe ekufumaneni ubungqina bokuba ithotyelwe, kuzo zonke<br />
iinkalo, imithetho nemigaqo echapahazelekayo endithe ndayiveliselwa njengechaphazelekayo kwimicimbi yemali.<br />
Olu hlolo-zincwadi luye lwagqitywa ngokweSikhokelo soMhloli-zincwadi esinguNomb. sika- 005 (Auditor-General Directive<br />
No. <strong>of</strong> 005).<br />
Ndinenkolo epheleleyo ke yokuba olu hlolo-zincwadi lulubonakalisa luluvakalisa ngokupheleleyo uluvo lwam.<br />
3. ULUVO LOHLOLO-ZINCWADI<br />
Ngokoluvo lwam ke ezi nkcazo zemali kuzo zonke iinkalo ziyivelisa kakuhle imeko yemali yeSebe lezoLimo ngomhla<br />
wama- Matshi 005 ngokunjalo neziphumo zemisebenzi yalo nendlela yokuhamba kwemali ngalo nyaka uphele<br />
ngalo mhla, futhi ngokweenkqubo ezibekiweyo zokugcinwa kweencwadi, zaye kananjalo zenziwe ngendlela ebekwayo<br />
ngumthetho ochaphazelekayo oyiPublic Finance Management Act, 999 (uMthetho ka- 999 (PFMA).<br />
4. UGXININISO LOMBA<br />
Ngaphandle kokwenza ingcaciso ngolu luvo luvakaliswe ngentla apha, kuphakanyiswa ukuba kukhe kunikwe le miba<br />
ilandelayo ingqwalaselo:<br />
4.1 UNGQAMANISO LWEEMPAHLA EZONGEZIWEYO<br />
Ungqamaniso lweempahla ezongeziweyo phakathi kwenkqubo eyiLogis (logistical information system) nenkqubo eyi-<br />
BAS (basic accounting system) ukuza kuthi ga ngomhla wama- Matshi 005, alukwazanga ukungeniselwa uhlolozincwadi.<br />
Ngeso sizathu ke akukwazekanga ukwenza uthelekiso phakathi kwamaxabiso olongezelelo njengoko ediziwe<br />
kwiSihlomelelo 4 seeNkcazo zeMali zoNyaka kunye namaxabiso olongezelelo aboniswe kwirejista yeLogis. Kananjalo,<br />
akukho ngxelo iye yangeniswa yiLogis ebiya kuthi incede ekuboneni umahluko phakathi kwezi nkqubo zimbini.<br />
4.2 UHLOLO-ZINCWADI LWANGAPHAKATHI<br />
Ngokwecandelo 8( )(a)(ii) loMthetho oyiPublic Finance Management Act, 999, igosa eliphendulayo kufuneka liqinisekise<br />
ukuba isebe linenkqubo yohlolo-zincwadi lwangaphakathi eliyisebenzisayo ephantsi kolawulo nokhokelo lwekomiti<br />
yohlolo-zincwadi, kunjalo nje kwindlela esetyenziswa ngayo kuthotyelwe imigaqo nemiyalelo etyetyeshwe phantsi<br />
kwemiqathango yecandelo 76 nele-77 kuMthetho oyi-PFMA.<br />
Ngaphandle nje kovandlakanyo lomngcipheko, akukho luhlolo-zincwadi lwangaphakathi lwenziweyo kweli Sebe kulo<br />
nyaka wenzelwa le ngxelo. Isikakhulu isizathu saloo nto ibe kukunganeli kwabasebenzi kwicandelo lomlawuli wohlolozincwadi<br />
lwangaphakathi oludityanelweyo lephondo (provincial shared internal audit directorate).<br />
5. ILIZWI LOMBULELO<br />
Lubulelwa kakhulu uncedo oluthe lwanikwa ngabasebenzi beSebe lezoLimo ngeli xesha lokwenziwa kolu hlolo-zincwadi.<br />
JM Williams egameni loMhlolizincwadi-Jikelele<br />
Cape Town<br />
29 Julayi 2005<br />
INXENYE 4<br />
INGXELO YOMHLOLIZINCWADI-JIKELELE EYENZELWE IPALAMENTE<br />
YEPHONDO LENTSHONA KOLONI MALUNGA NEENKCAZO ZEMALI<br />
ZESEBE LEZOLIMO (IvotI 11)<br />
ZONYAKA OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />
4
4<br />
INXENYE 4<br />
Iinkcazo zemali zenziwe ngokwezikhokelo zale migaqo-nkqubo ilandelayo, kwaye ke isetyenziswe ngokufanayo kwiimeko<br />
zonke, ngaphandle kwalapho kuboniswe enye indlela. Kambe ke apho kufanelekileyo xa kukho ezinye iinkcukacha<br />
zivaliswa ngeenjongo zokuphucula ukusebenziseka kwezemali neyokufezekisa iimfuno nemiqathangoyoMthetho<br />
oyiPublic Finance Management Act, onguMthetho oka- 999 (njengoko wenziwa izilungiso ngoMthetho 9 ka- 999),<br />
neMigaqo ebekelwa aMasebe naMaziko oMgaqo-siseko liSebe lezeMali ekhutshwa phantsi kwalo Mthetho noMthetho<br />
oyiDivision <strong>of</strong> Revenue Act, onguMthetho 5 ka- 004. Le migangatho yenkqubo ezamkelekileyo zokugcinwa kweencwadi<br />
(Standards <strong>of</strong> Generally Recognised Accounting Practice) ilandelayo ikhutshiweyo, kodwa ingekasebenzi ngempumelelo<br />
ngokupheleleyo iye yangalandelwa phaya kwiiNkcazo zeMali zoNyaka: GRAP , and .<br />
1. Indlela ekulungiswe ngayo<br />
IiNkcazo zeMali zoNyaka ziye zaqulunqwa ngokwenkqubo eyimoifie cash basis <strong>of</strong> accounting, ngaphanle kwalapho<br />
kuboniswe ukuba kwenziwe ngenye inlela. Le nkqubo yoqulunqo lweenkcazo zemali iyimoifie cash basis ibanakanya<br />
inkqubo eyicash basis <strong>of</strong> accounting ehamba nezinye iingcaciswana zokudiza. Ngokwale ndlela yecash basis <strong>of</strong> accounting<br />
izinto eziqhubekileyo ngokwasemali nokunye okuthe kwenzeka, zibonakaliswa xa imali ithe yafunyanwa okanye yahlawulwa.<br />
Kanti ke ngokwenkqubo eyi-accrual basis <strong>of</strong> accounting izinto eziqhubekileyo ngokwasemali nokunye okuthe<br />
kwenzeka zibonakaliswa xa zithe zenziwa, ingekuko xa imali ithe yafunyanwa okanye yahlawulwa.<br />
2. Imali ekhoyo<br />
Iimali ezabelweyo<br />
Iimali ezabelweyo zizixa zemali eziye zabelwa isebe likarhulumente ngokohlahlo-mali lokugqibela olubizwa ngokuba luqikelelo<br />
oluhlaziyiweyo lwenkcitho yePhondo (Adjusted Estimates <strong>of</strong> Provincial Expenditure). Iimali eziye azasetyenziswa<br />
ziye zibuyiselwe kwingxowa yePhondo eyiProvincial Revenue Fund, ngaphandle ke kwalapho kuye kwachazwa ngolunye<br />
uhlobo.<br />
Imali ekhoyo yeSebe eli<br />
Imali yerhafu<br />
Irisithi yerhafu ichazwa njengento enyanzelekileyo, iimali ebezingabuyiseki ezithe zaqokelelwa zizigqeba ezirhwebayo.<br />
Iirsithi zerhafu zibonakaliswa njengemali ekhoyo phaya kwinkcazo yenkqubo yemali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />
Intengiso yeempahla neenkonzo ezingezizo ezeempahla zeentengo ezinkulu<br />
Le ke yimali ethe yangena ngokuthengiswa kweempahla okanye/kunye neenkonzo ezithe zanikwa sisigqeba sikarhulumente.<br />
Imali ekhoyo ibonakaliswa phaya kwNkcazo yeNkqubo yeMali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />
Iifayini (imidliwo), izohlwayo nokuhluthwa<br />
Iifayini (imidliwo), izohlwayo nokuhluthwa ziimali zeentlawulo ezinyanzelekileyo eziwiswe yinkundla okanye sisigqeba<br />
sasemthethweni esinelungelo lokuwisa isigwebo esilolo hlobo. Imali ekhoyo ibonakaliswa phaya kwiNkcazo yeNkqubo<br />
yeMali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />
Inzala, izabelo kunye nerenti yomhlaba<br />
Inzala nezabelo ezithe zafunyanwa zibonakaliswa xa zithe zafunyanwa iimali ezo, kwaye akukho lulungiselelo lwenziweyo<br />
lwenzala nezabelo ezithe zafunyanwa ukusukela kumhla werisithi yokugqibela ukuya ekupheleni kwesithuba esenzelwa<br />
ingxelo. Zibonakaliswa njengemali ekhoyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali yeSebe eli, ize ke idluliselwe kwingxowa<br />
yeSizwe/yePhondo eyiNational/Provincial Revenue Fund.<br />
Imali efunyenwe kwirenti yomhlaba ibonakaliswa kwinkcazo yenkqubo yemali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />
Intengiso yeempahla ezinkulu<br />
Iimali ezifumaneke ngokuthengiswa kweempahla ezinkulu zibonakaliswa njengemali ekhoyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo<br />
yeMali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezingamatyala<br />
Ukuhlawulwa kweemali-mboleko kunye neemali ebeziye zakhutshwa kwangaphambili zanikwa abasebenzi kunye<br />
neenkampani zikarhulumente kwixa elidlulileyo ngokweenjongo zomgaqo-nkqubo zibonakaliswa njengemali ekhoyo<br />
phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />
Iitshekhi ezaziye zakhutshwa kwisithuba sohlolo-zincwadi esidlulileyo eziya kuthi ziphelelwe phambi kokuba ziye kufakwa<br />
ebhankini zibonakaliswa njengemali ekhoyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali zisakuba ziphelelwe lixesha. Xa ke<br />
loo tshekhi iphelelweyo ithe yakhutshwa ngokutsha, intlawulo yenziwa kwimali ekhoyo.<br />
Uncedo oluvela kweli lizwe nakwamanye amazwe<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IMIGAQO-NKQUBO YOHLOLO-ZINCWADI<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Uncedo oluvela kweli lizwe nakwamanye amazwe lubonakaliswa kwiNkcazo yeNkqubo yeMali isakuba ifunyenwe imali<br />
leyo. Apho kuye kwathi kwasetyenziswa iimali ngeli xesha ingekafunyanwa le yoncedo, kuye kubonakaliswe imali eseza<br />
kufunyanwa. Apho kuye kwabakho imali esetyenziswa ngokungafanelekanga apha kule mali yoncedo oluvela kweli lizwe<br />
okanye kwamanye amazwe, kuye kubonakaliswe intlawulo esafanele kwenziwa. Kwimeko apho iSebe eli livumelekile
ukuba lizigcine iimali ezisaleleyo, ezo mali ziye zibonakaliswe njengemfihlo.<br />
3. INkcitho<br />
Imbuyekezo yabasebenzi<br />
Imbuyekezo yabasebenzi yenziwe yimivuzo nemirholo. Imivuzo nemirholo ibonakaliswa njengenkcitho phaya kwiNkcazo<br />
yeNkqubo yeMali xa luthe lwasetyenziswa ugunyaziso lokugqibela lokuba kukhutshwe iintlawulo. Le nkcitho ithathwa<br />
ngokuba njengenkcitho yeentengo ezinkulu xa iphathelele kubasebenzi, besebenza isigxina, kwiiprojekthi ezinkulu apha<br />
ekuhambeni konyaka-mali. Zonke ezinye iintlawulo zithathwa ngokuba ziintlawulo zomhla nezolo.<br />
Imirhumo yezibonelelo zentlalontle yona ibandakanya imirhumo yezigqeba kwizikim ze-ishorensi yentlalontle eziyihlawulela<br />
abasebenzi. Imirhumo yentlalontle ibonakaliswa njengenkcitho phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali xa luthe<br />
lwakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba kwenziwe intlawulo.<br />
Iintlawulo zabasebenzi zexeshana elifutshane<br />
Indleko yeentlawulo zabasebenzi zexeshana elifutshane ibonakaliswa kwiNkcazo yeNkqubo yeMali ngelo<br />
xesha lenzelwa ingxelo zikhutshwe ngalo iintlawulo. Iintlawulo zabasebenzi zexeshana elifutshane ezithi zizale uxanduva<br />
lwasemthethweni zibonakaliswe zibonakaliswe njengeengcacisawana zokudiza zeNkcazo yeMali yoNyaka; azibonakaliswa<br />
apha kwiNkcazo yeNkqubo yemali.<br />
Iintlawulo zabasebenzi zexesha elide nezinye iintlawu eziphumayo emva kokuyeka emsebenzini<br />
Iintlawulo zeendleko zonyango<br />
ISebe eli libonelela abasebenzi balo(bonke/abathile) ngeentlawulo zeendleko zonyango ngezikim zeentlawulo<br />
ezicacisiweyo.<br />
Ezi ntlawulo zomqeshi zenziwa ngemirhumo ekhutshwa xa lukhutshiwe ugunyaziso lokugqibela lokuba makuhlawulwe.<br />
Akukho lulungiselelo lwenziwayo lweentlawulo zeendleko zonyango kwiinkcazo zemali zeSebe eli.<br />
Iintlawulo zomhlalaphantsi eziphuma emva kokuyeka emsebenzini<br />
ISebe eli libonelela abasebenzi balo ngeentlawulo zomhlalaphantsi ngesikim seentlawulo esicacisiweyo sabasebenzi bakwarhulumente.<br />
Ezi ntlawulo zenziwa ngemirhumo ebikhutshwa ngumqeshi kwakunye nomsebenzi. Imirhumo ethe<br />
yakhutshwa ngumqeshi icinywa lusakuba lukhutshiwe ugunyaziso lokugqibela lokuba mazenziwe iintlawulo Akukho lulungiselelo<br />
lwenziwayo kwiinkcazo zemali zeSebe eli. Naziphi na izinto ezinokuba ngamatyala zibonakaliswa kwiinkcazo<br />
zemali zengxowa-mali yePhondo eyiProvincial Revenue Fund; azibonakaliswa kwiinkcazo zemali zesebe elo lingumqeshi.<br />
Iintlawulo zeendleko zonyango<br />
ISebe eli libonelela abasebenzi balo(bonke/abathile) ngeentlawulo zeendleko zonyango ngezikim zeentlawulo ezicacisiweyo.<br />
Ezi ntlawulo zenziwa ngemirhumo ebikhutshwa ngumqeshi kwakunye nomsebenzi. Akukho lulungiselelo lwenziwayo<br />
lweentlawulo zeendleko zonyango kwiinkcazo zemali zeSebe eli.<br />
Iintlawulo zeendleko zonyango zamalungu asele ehleli phantsi ziyacinywa isakuba intlawulo ingenisiiwe kwingxowa<br />
yomhlalaphantsi.<br />
Ezinye iintlawulo zabasebenzi<br />
Uxanduva lokuhlawulela ikhefu eliswenyiweyo kunye netmali yebhonasi nebhonasi yokwenziwa komsebenzi kakuhle<br />
ezibonakaliswe phaya kwingcaciswana yokudiza bezingekahlawulwa ukuphela konyaka.<br />
Iimpahla neenkonzo<br />
Iintlawulo ezenzelwe iimpahla neenkonzo zibonakaliswa phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali xa luthe lwakhutshwa ugunyaziso<br />
lokugqibela lokuba makuhlawulwe. Le nkcitho ithathwa ngokuba yinkcitho yeentengo ezinkulu ukuba iimpahla ezo<br />
neenkonzo ezo bezisetyenziswe kwiiprojekthi ezinkulu.<br />
Inzala nerenti yomhlaba<br />
Inzala neentlawulo zerenti ezivela ekusetyenzisweni komhlaba zibonakaliswa njengenkcitho phaya kwiNkcazo yeNkqubo<br />
yeMali xa luthe lwakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba mayenziwe intlawulo. Apha ke akubandakanywa nerenti<br />
yokusetyenziswa kwezakhiwo okanye ezinye izinto ezilulwakhiwo.<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezingamatyala<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini nakwizinto ezingamatyala kubandakanya namatyala angahlawulekanga ade acinywa<br />
xa kuye kwabonakala ukuba akanakuze ahlawuleke. Amatyala acinywayo acinywa kuphela kwisixa semali ethe yasindiswa<br />
okanye ekuye kwasetyenziswa ngaphantsi ngayo ekhoyo kwiSebe eli. Ukucinywa oku kwenziwa ekupheleni konyaka xa<br />
zikhona iimali. Akukho lulungiselelo lukhoyo lweemali ekungakwazekiyo ukuba zifumaneke.<br />
Inkcitho engagunyaziswanga<br />
Inkcitho engagunyaziswanga ithetha:<br />
• ukudlula kwimali ebiyabiwe kwivoti ethile okanye icandelo elithile elikhulu kwivoti ethile, okanye<br />
• inkcitho eyenzelwe injongo eyayingabelwanga yona ivoti leyo, okanye ke kwicandelo elikhulu, inkcitho eyayingalungiselelwanga<br />
loo njongo kwelo candelo likhulu.<br />
• Inkcitho enjalo ke iye ithathwe njengempahla ekhoyo phaya kwiNkcazo yeMelo yezeMali de kube lelo xesha ithe<br />
yamkelwa sisiphathamandla esifanelekileyo, okanye yafunyanwa okanye yacinywa njengemali engenakube ikwazi<br />
ukufumaneka.<br />
Inkcitho engekho mgaqweni<br />
• Inkcitho engekho mgaqweni ichazwa ngokuba yinkcitho :<br />
INXENYE 4<br />
4
44<br />
INXENYE 4<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
yinkcitho, engeyiyo le ingagunyaziswanga, ekuthe kwangenwa kuyo kutyeshelwe imiqathango ethile wemithetho<br />
echaphazelekayo, imithetho leyo enokubandakanya le ilandelayo:<br />
uMthetho oyiPublic Finance Management Act<br />
uMthetho oyiState Tender Board Act, okanye nayo nayiphi na eminye imigaqo ethe yenziwa phantsi kwalo mthethor,<br />
okanye<br />
nayiphi na eminye imithetho yephondo enazo izikhokelo malunga nenkqubo zokwenziwa kweentengo kuloo rhulumente<br />
wephondo.<br />
Ithathwa ngokuba yinkcitho phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali<br />
Ukuba ngaba loo nkcitho yinkcitho engamkelekanga kwaye kubonakala ukuba ingabuyiseleka, ibonakaliswa njengemali<br />
esafanele kufunyanwa phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali ekupheleni konyaka.<br />
Inkcitho engenazinjongo nekukudlala ngemali<br />
Inkcitho engenazinjongo nekukudlala ngemali ichazwa ngolu hlobo:<br />
yinkcitho eyafane yenzelwa mampunge nje neyayisenokungenziwa kunjalo nje ukuba ngaba kwakusetyenziswe ingqiqo,<br />
ngoko ke<br />
• kufuneka ukuba makayibuyise lowo msebenzi uthe wayenza (kufuneka kubonakaliswe i-akhawunti yabatyali),<br />
okanye<br />
• ivoti. (Ukuba ngaba akufumaneki ukuba ngubani na lowo uthe wayenza loo nkcitho.)<br />
• Inkcitho elolu hlobo ithathwa njengempahla ekhoyo phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali, de ibe ibuyisiwe ngulowo<br />
msebenzi ebeye wayenza okanye ke de ibe iyacinywa njengetyala elingahlawulekiyo.<br />
4. Udluliselo noncediso-mali<br />
Udluliselo noncediso-mali zibandakanya zonke iintlawulo ezingenakubuyiseleka ezenziwe sisigqeba eso. Udluliselo noncediso-mali<br />
zibonakaliswa njengenkcitho xa luthe lwakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba kwenziwe intlawulo<br />
5. Iinkcitho yeentengo zeempahla ezinkulu<br />
Iimpahla zeentengo ezinkulu ziimpahla ezinokuthi zisetyenziswe rhoqo ekuqhutyweni komsebenzi kude kudlule isithuba<br />
esingaphaya komnyaka omnye. Iintlawulo ezithe zenzelwa iintengo zeempahla ezinkulu zibonakaliswa njengenkcitho<br />
phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali xa luthe lwakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba kwenziwe intlawulo.<br />
6. Utyalo-mali<br />
Utyalo-mali lubandakanya; i-Investments in Associates; Amalinge adityanelweyo (Joint ventures); Utyalo-mali kwizigqeba<br />
ezilawulwayo nezinye iintlobo zotyalo-mali.<br />
Utyalo-mali lubonakaliswa ngobunjalo balo, ngaphanle. Luthi ke lusakuba lufikelele esiphelweni sexesha lalo utyalomali,<br />
imali esaleleyo/(elityala) ibonakaliswe njengemali ekhoyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali.<br />
7. Iimali ezisafanele kufunyanwa<br />
Iimali ezisafanele kufunyanwa, isikakhulu aziyi zibonakaliswe kwinlela yemoifie cash basis <strong>of</strong> accounting. Kambe ke<br />
iimali ezisafanele kufunyanwa ezithe zabandakanywa kwiNkcazo yeNkqubo yeMali ziimali ezivela kwiintlawulo zemali<br />
ezifanele kuya kulandwa komnye umntu okanye kwenye indawo, xa zithe zenziwa iintlawulo ezo.<br />
Iimali ezisafanele kufunyanwa ngeenkonzo ezithe zanikwa azibonakaliswa phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali njengezinto<br />
ezikhoyo okanye njengemali engenileyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali, njengoko iiNkcazo zeMali zoNyaka<br />
ziqulunqwe ngokwemoifie cash basis <strong>of</strong> accounting, kowa ke zibonakaliswa zowa njengenxenye yeengcaciswana<br />
zokudiza ukwenzela ukuphucula ukusebenziseka kweenkcazo zemali.<br />
8. Imali namaxabiso ezinto ngokwemali<br />
Imali namaxabiso ezinto ngokwemali zenziwa yimali ekhoyo nemincono esezibhankini, lutyalo-mali lwexeshana elifutshane<br />
kwiimarike zemali kunye needipozithi zeemali ezikhuphekayo xa zifuneka. Amaxabiso ezinto ngokwemali enziwa<br />
lutyalo-mali lwexeshana elifutshane kwizinto ezinokuthi zikhawuleze zijikwe zibe yimali ethile eyaziwayo nenokuthi maxa<br />
wambi ichaphazeleke kwimingciphekwana emincinane yokutshintsha kwamaxabiso.<br />
9. Iintlawulo ezifanele kwenziwa<br />
Isikakhulu iintlawulo ezifanele kwenziwa azifane zibonakaliswe kwindlela yohlolo-zincwadi eyicash basis <strong>of</strong> accounting<br />
eyenziwe izilungiso apha nanphaya. Kambe ke iintlawulo ezisafanele kwenziwa ezibandakanyiweyo kwiNkcazo yeMeko<br />
yezeMali zivela kwiimali-mboleko eziye zafunyanwa nezifanele ukuba zidluliselwe kwingxowa eyiRevenue Fund yePhondo<br />
okanye yeSizwe okanye ke kwenye indawo okanye komnye umntu.<br />
10. Iimbopheleleko zoqeshiso<br />
Iimbopheleleko zoqeshiso zeli xesha lisaseleyo ukusuka kumhla wokwenziwa kwengxelo ukuya kutsho ekupheleni<br />
kwekhontrakthi yoqeshiso zibonakaliswe njengenxenye yeengcacisawana zokudiza phaya kwiiNkcazo zeMali zoNyaka. Ezi<br />
mbopheleleko azibonakaliswanga phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali njengezinto ezingamatyala okanye njengenkcitho<br />
phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali, njengoko iiNkcazo zeMali zoNyaka ezi zenziwe ngenkqubo yokuhlolwa kweencwadi<br />
eyicash basis <strong>of</strong> accounting. Inkcitho yoqeshiso oluqhubayo zibonakaliswa isakuba yenziwe intlawulo.<br />
Inkcitho yoqeshiso lweemali (eyeentengo-ngqesho) ibonakaliswaisakuba yenziwe intlawulo, kodwa ke isiphumo soko iba<br />
kukufunyanwa kwempahla leyo iphantsi kwesivumelwano soqeshiso. NgokoMthetho oyiPublic Finance Management Act<br />
aluvumelekanga uqeshiso lwemali (iintengo-ngqesho).
11. Eyamatyala angekahlawulwa<br />
Le mali yimali yezinto/yeenkonzo elithe lazinikwa iSebe eli, kodwa kungekabikho invoyisi sele ifunyenwe kubaniki beempahla<br />
okanye beenkonzo ezo ukuza kuthi ga ngalo mhla wokwenziwa kwengxelo, OKANYE ke ikhona i-invoyisi esele<br />
ifikile, kowa ke alukakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba kuhlawulwe ngokwalapha. zi mali azibonakaliswa phaya<br />
kwiNkcazo yeMeko yezeMali njengezinto ezingamatyala okanye njengenkcitho phaya phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali,<br />
njengoko iiNkcazo zeMali zoNyaka ezi zenziwe ngenkqubo yokuhlolwa kweencwadi eyicash basis <strong>of</strong> accounting, koko<br />
zibonakaliswe njengenxenye yeengcacisawana zokudiza.<br />
12. Amatyala anokuvela<br />
La ngamatyala anokuthi avele, evela kwizinto ezenziweyo kwixa elidlulileyo okanye obunokuthi ubukho bawo buqinisekiswe<br />
kuphela kukwenzeka okanye kukungenzeki kwenye into okanye kwezinye izinto ebekungaqinisekwanga ngokwenzeka<br />
kwazo, kwaye izizinto ezingaphaya kwamandla eSebe eli; okanye ngamatyala oxanduva olukhoyo lwento eyenzeka<br />
kwixa elidlulileyo kodwa engabonakaliswa ngenxa yokuba:<br />
∑ akuqonakali ukuba ukuphuma kwezinto ezibanakanya ukuxhamla ngokwakuqoqosho okanye kwiinkonzo kuya kuba<br />
yimfuneko; okanye<br />
∑ le mali yala matyala akuqinisekwanga ngokupheleleyo ukuba iyimalini na<br />
∑ Amatyala anokuvela akabonakaliswanga phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali koko zibonakaliswe njengenxenye yeengcacisawana<br />
zokudiza.<br />
13. Iimbopheleleko<br />
Le imali yimali yezinto/yeenkonzo esele zamkelwe okanye esele zenzelwe iikhontrakthi, kodwa ke ukuza kuthi ga ngalo<br />
mhla wokwenziwa kwengxelo, bezingekade ziziswe izinto ezo okanye zinikwe iinkonzo ezo. Ezi mbopheleleko azibonakaliswanga<br />
phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali njengezinto ezingamatyala okanye njengenkcitho phaya kwiNkcazo<br />
yeNkqubo yeMali, njengoko iiNkcazo zeMali zoNyaka ezi zenziwe ngenkqubo yokuhlolwa kweencwadi eyicash basis <strong>of</strong><br />
accounting eyenziwe izilungiso apha naphaya, koko zibonakaliswe njengenxenye yeengcacisawana zokudiza.<br />
14. Imfihlo yeentengo ezinkulu<br />
Imali eyimfihlo yeentengo ezinkulu ibhekiselele kwimali elingana nexabiso lotyalo-mali olo lwenziweyo okanye iimalimboleko<br />
leyo yenziweyo. Kusakuba kugqityiwe ukuyihlawula okanye yakuba ibuyile, le mali idluliselwa kwingxowa eyi-<br />
Revenue Fund.<br />
5. Imali enokuphinda ibuyiswe<br />
Imali enokuphinda ibuye ibhekisele kwiintlawulo ezithe zenziwa zaza zabonakaliswa phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali<br />
njengenkcitho eyenziwe kunyaka odlulileyo ngenxa yokungenzeki kwezinto ngokwesivumelwano ebekungenwe kuso,<br />
nekusafuneka ukuba iye kulandwa kulowo uyityalayo kuba engawenzanga umsebenzi ebeyihlawulelwa yona. Ithi ke<br />
akuba eyibuyisile le mali idluliselwe kwingxowa eyiRevenue Fund.<br />
16. Amanani othelekiso<br />
INXENYE 4<br />
Apho kukho imfuneko yokwenza njalo, amanani othelekiso aphinda abonakaliswe ukwenzela ukuba ahambelane neenguqu<br />
ezenzekileyo kwindlela ebekwa ngayo ingxelo kulo nyaka. Amanani othelekiso abonisiweyo kwezi Nkcazo zeMali<br />
zoNyaka athelekiswa kuphela namanani aboniswe kwiiNkcazo zeMali zoNyakamali odlulileyo ezenziwe uhlolo-mali namanye<br />
ke elinokuthi iSebe libe kanti sele linawo ngexesha lokwenziwa kwengxelo yonyaka.<br />
Ulwahlulwa-hlulo ngokutsha kwenkcitho kuye kwenzeka ngenxa yokusetyenziswa kweStandard Chart <strong>of</strong> Accounts. Akukwazeki<br />
ukuba amanani othelekiso afakwe phaya kwiiNkcazo zokuHamba kweMali, njengoko loo nto ibiya kufuna ukuba<br />
iimali zahlulwa-hlulwe ngokutsha ukuqalela ekupheleni kuka- 00 /0 .<br />
45
46<br />
INXENYE 4<br />
1. uLawulo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemalikweminyeimisebenzi<br />
Ulwabiwo-mali ngokomsebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela<br />
2004/05 2003/04<br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwo-malilokugqibela<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo 8, 4 - ( 00) 8, 4 8,494 ( 5 ) 0 . % 4, 80 4,6<br />
Udluliselo noncediso-mali - ( 5) 08 08 - 00.0% 05 00<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu , 6 - (94 ) ,4 7 6 ,695 0.0% 7,00 6,0<br />
2. Ulawulo lweempahla olunozinzo<br />
Intlawulo yomhla nezolo 6,465 (75 ) ( 66) 5,546 5,546 - 00.0% 4,67 , 9<br />
Udluliselo noncediso-mali 0, 70 75 8 , 06 , 7 7,879 9.7% 850 847<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu 0, 7 - 54 0,860 7, 9 ,467 68. % 6,0 0 4,7<br />
3. Inkxaso nophuhliso lwamafama (abafuyi nabalimi)<br />
Intlawulo yomhla nezolo 0,570 - ( 00) 0,470 0,9 6 (446) 0 . % 6,5 5 ,5 9<br />
Udluliselo noncediso-mali 6,4 - - 6,4 ,8 ,608 90. % 5,640 8,8 6<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu ,856 - ( ,779) 0,077 6, 0 ,976 0.4% 6,457 ,6 5<br />
4. iiNkonzo zoNyango lweZilwanyana<br />
Intlawulo yomhla nezolo , 9 - ( ) , 7 , 7 - 00.0% 8,464 7,497<br />
Udluliselo noncediso-mali 46 - (58) 88 88 - 00.0% 4 4<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu 4 - 7 749 749 - 00.0% 845 ,<br />
5. Uphando ngetheknoloji nophuhliso<br />
Intlawulo yomhla nezolo 6,055 - ( 00) 5,955 6, 56 ( 0 ) 00.6% ,705 ,4<br />
Udluliselo noncediso-mali ,459 - - ,459 ,558 (99) 0 .9% 6,794 6,79<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu ,9 5 - 5 4, 77 ,49 ,685 59.7% , 7 ,6 7<br />
6. uQoqosho lwezoLimo<br />
Intlawulo yomhla nezolo 5,60 - ( 00) 5,50 6, 46 (64 ) .7% 4,09 ,5 0<br />
Udluliselo noncediso-mali 9 - - 9 ( 0) 06.8% 490 48<br />
Spandering vir kapitaalbates 67 - 884 , 5 588 66 47.0% 49 6<br />
7. uQeqesho oluCwangcisekileyo kwezoLimo<br />
Intlawulo yomhla nezolo , 84 - 688 4,07 5,967 ( ,895) .5% ,994 ,9 9<br />
Udluliselo noncediso-mali 5 - - 5 8 (8 ) 7. % 5<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu 5,88 - ,7 5 7,596 ,078 5,5 8 7.4% , 5 , 58<br />
Iyonke apha 230,644 - - 230,644 196,893 33,751 85.4% 171,699 160,591<br />
Ulwabiwo-mali Olumiselwe<br />
nguMthetho<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INKCAZO YOLWABIWO-MALI<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Iyoke 230,644 - - 230,644 196,893 33,751 85.4% 171,699 160,591<br />
Iimali ezifunyenwe liSebe eli ,857 , 0<br />
Ezona-zona zixa ngokweeNkcazo zeNkqubo yezeMali (Imali<br />
ekhoyo iyonke) 233,501 172,809<br />
Ezona-zona zixa ngokweeNkcazo zeNkqubo yezeMali (Iyonke inkcitho) 196,893 160,591
Intlawulo yomhla nezolo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ulwabiwo-mali ngokolwahlulo ngokoqoqosho<br />
Ukusiwa<br />
kweemalikweminyeimisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko <br />
Intlawulo<br />
njenge-<br />
%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Imbuyekezo yabasebenzi 94,885 ( , 00) - 9 ,585 9 ,585 - 00.0% 87,5 6 85, 08<br />
Iimpahla neenkonzo 47,67 ,54 - 49, 5 5 ,748 ( ,5 ) 07. % 45, 4 ,5<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />
zeempahla nezinto ezingamatyala<br />
- 4 - 4 9 (5) 5.0% 9 9<br />
Udluliselo noncediso-mali<br />
Amaphondo noomasipala 84 9 ( 4) 69 69 - 00.0% 88 9 8<br />
Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />
0,790 ( 5, 5) 46 5,640 ,796 ,844 49.6% 5, 8 6,059<br />
Iiyunivesithi neetheknikhoni 70 - - 70 70 - 00.0% 478 90<br />
Imifela karhulumente namashishini<br />
azimeleyo - 0,056 0,059 0, 0 ( 4 ) 0 . % 5,68 5, 0<br />
Amaziko angenzi nzuzo 650 7 690 ,444 (754) 09. % 6 6<br />
Amakhaya 9,04 (4, ) (58) 4,77 6, 4 8,4 8 4 .9% ,4 9 4, 00<br />
Izipho namalizo 8 - 9 9 - 00.0% -<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INKCAZO YOLWABIWO-MALI<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 MATSHI 2005<br />
INXENYE 4<br />
Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo<br />
9,68 ( ,974) , 58 7,966 7, 06 0,860 9.6% 7,995 5,6 0<br />
Imitshini nezinto zokusebenza 7, 79 ,80 ( ,446) 8,7 4 ,590 6, 44 4 .8% 6,9 9 ,0 6<br />
Izinto zendalo okanye ezizizilimo - - - 00.0% - -<br />
Iimpokhwe zekhompuyutha<br />
(s<strong>of</strong>tware) nezinye izinto ezingabambekiyo<br />
70 6 88 9 9 - 00.0% - -<br />
Iyonke 230,644 - - 230,644 196,893 33,751 85.4% 171,699 160,591<br />
47
48<br />
INXENYE 4<br />
Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />
1.1 I-Ofisi yo<br />
Mphathiswa<br />
wePhondo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemalikweminyeimisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela<br />
Eyona-yona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo ,840 58 - ,098 ,098 - 00.0% ,807 ,695<br />
Udluliselo noncediso-mali 5 - 6 6 - 00.0% 5 5<br />
Intlawulo yeempahla<br />
zeentengo ezinkulu 77 - ( 7) 60 60 - 00.0% 6 4<br />
1.2 iZiphathamandla<br />
eziPhezulu<br />
Intlawulo yomhla nezolo ,966 ( ) - ,65 ,65 - 00.0% , 7 , 4<br />
Udluliselo noncediso-mali 4 - - 4 4 - 00.0% 5 4<br />
Intlawulo yeempahla<br />
zeentengo ezinkulu , 9 - ( 78) ,04 4 ,000 .9% 0 0<br />
1.3 IiNkonzo Eziman<br />
yanisiweyo<br />
Intlawulo yomhla nezolo 4,886 46 - 5, 5,585 ( 5 ) 0 . % , 50 ,69<br />
Udluliselo noncediso-mali 78 - 79 79 - 00.0% 60 60<br />
Intlawulo yeempahla<br />
zeentengo ezinkulu , 68 - (480) 688 5 5 48.7% 6,470 5,509<br />
1.4 Lawulo lwezeMali -<br />
Intlawulo yomhla nezolo 8,549 ( 9 ) ( 00) 8, 58 8, 58 - 00.0% 6,986 6,90<br />
Udluliselo noncediso-mali 46 ( ) ( 5) 9 9 - 00.0% 5<br />
Intlawulo yeempahla<br />
zeentengo ezinkulu 599 - ( 67) 4 90 4 0.8% 450 450<br />
Iyonke 31,737 - (1,067) 30,670 29,328 1,342 95.6% 31,486 30,744<br />
Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />
Intlawulo yomhla nezolo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwakweemalikweminyeimisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Imbuyekezo yabasebenzi 5,645 ( 8 ) ( 00) 5, 6 5, 6 - 00.0% ,909 ,87<br />
Iimpahla neenkonzo ,596 78 - ,974 , 7 ( 5 ) 0 .7% ,466 ,749<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />
zeempahla nezinto<br />
ezingamatyala<br />
Udluliselo noncediso-mali<br />
- 4 - 4 4 - 00.0% 5 5<br />
Amaphondo noomasipala 74 (8) ( 5) 4 4 - 00.0% 45 4<br />
Amaziko angenzi nzuzo - 59 - 59 59 - 00.0% - -<br />
Amakhaya 58 (57) - - 00.0% 60 60<br />
Izipho namalizo 6 - 7 7 - 00.0% -<br />
Intlawulo yeempahla<br />
zeentengo ezinkulu<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 1 – ULAWULO<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Izakhiwo nezinye izinto<br />
ezilulwakhiwo ,000 - - ,000 - ,000 0.0% - -<br />
Imitshini nezinto zokusebenza<br />
, 6 - (94 ) ,4 7 6 695 5 . % 7,00 6,0<br />
Iyonke 31,737 - (1,067) 30,670 29,328 1,342 95.6% 31,486 30,744
Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />
2.1 iiNkonzo zobunjineli<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemalikweminyeimisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwo-malilokugqibela<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo 8,047 ( , 55) ( 66) 5,7 6 5,7 6 - 00.0% 7,8 8 6, 84<br />
Udluliselo noncediso-mali 856 75 8 ,69 , 7 (6 5) 7.5% 95 94<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu , 44 5 0 54 4,4 7 ,0 ,405 68. % ,758 8 9<br />
2.2 Landcare<br />
Intlawulo yomhla nezolo 8,4 8 ,40 - 9,8 0 9,8 0 - 00.0% 6,8 5 6,907<br />
Udluliselo noncediso-mali 9,5 4 - - 9,5 4 ,000 8,5 4 0.5% 455 45<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
6,97 (5 0) - 6,44 4, 8 ,06 68.0% 4, 6 ,89<br />
Iyonke 37,152 - 460 37,612 26,266 11,346 69.8% 21,543 18,760<br />
Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />
Intlawulo yomhla nezolo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemalikweminyeimisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwo-malilokugqibela<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Imbuyekezo yabasebenzi 0, 59 ( 44) ( 66) 9,849 9,849 - 00.0% 9, 5 9, 5<br />
Iimpahla neenkonzo 6, 06 (609) - 5,697 5,697 - 00.0% 5,5 6 4,054<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />
zeempahla nezinto<br />
ezingamatyala - - - - - - 0.0%<br />
Udluliselo noncediso-mali<br />
Amaphondo noomasipala ( ) - 00.0% 50<br />
Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />
- - 46 46 46 - 00.0% - -<br />
Imifela karhulumente namashishini<br />
azimeleyo - - - 00.0% - -<br />
Amaziko angenzi nzuzo - 97 0 ,085 (755) 8.8% - -<br />
Amakhaya 0, 47 457 - 0,804 , 70 8,6 4 0. % 500 8 6<br />
Intlawulo yeempahla<br />
zeentengo ezinkulu<br />
Izakhiwo nezinye izinto<br />
ezilulwakhiwo<br />
Imitshini nezinto zokusebenza<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INXENYE 4<br />
IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 2 – ULAWULO LWEEMPAHLA OLUNOZINZO<br />
kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
0,0 5 ( ,54 ) 54 8,0 6 4,549 ,467 56.7% 4, 4 4, 4<br />
0 ,487 - ,789 ,789 - 00.0% ,877 579<br />
Iimpokhwe zekhompuyutha<br />
nezinye izinto ezingabambekiyo<br />
- 55 - 55 55 - 00.0% - -<br />
Iyonke 37,152 - 460 37,612 26,266 11,346 69.8% 21,543 18,760<br />
49
50<br />
INXENYE 4<br />
Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />
3.1 Ikuhlaliswa kwamafama<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminyeimisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo 5,04 - - 5,04 5,095 (5 ) 0 . % 6,8 6 ,<br />
Udluliselo noncediso-mali 9, 6 - - 9, 6 8,769 59 9 .7% 8 5 ,9 0<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
3.2 Iinkonzo zenkxaso<br />
yamafama<br />
,0 5 (8 7) ( , 79) 8,799 ,54 7, 56 7.5% 6,4 ,5 8<br />
Intlawulo yomhla nezolo 6,504 ( 74) ( 00) 6,0 0 6,0 0 - 00.0% 9,689 9,4 7<br />
Udluliselo noncediso-mali ,846 0 - ,866 ,70 , 6 44. % 5 5<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
3.3 Ubonelelo ngokutya<br />
4,506 - - 4,506 77 4, 9 8.4% 5 87<br />
Intlawulo yomhla nezolo 8,4 04 - 8,6 5 9,0 8 ( 9 ) 04.6% - -<br />
Udluliselo noncediso-mali , 78 9 9 - 4, 7 4, 65 ( 48) 0 .6% - -<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
3.4 iCasidra (Pty) Ltd<br />
7, 55 09 ( ,400) 6, 64 ,57 ,59 58.0% - -<br />
Udluliselo noncediso-mali 9,000 - - 9,000 9,000 - 00.0% 4,800 4,90<br />
3.5 Uphuhliso lwabasebenzi<br />
basezifama<br />
Intlawulo yomhla nezolo 59 70 - 76 76 - 00.0% - -<br />
Udluliselo noncediso-mali ,0 5 (959) - 76 76 - 00.0% - -<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
80 5 8 - 608 608 - 00.0% - -<br />
Iyonke 69,847 - (2,879) 66,968 50,830 16,138 75.9% 38,612 32,970<br />
Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />
Intlawulo yomhla nezolo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminye<br />
imisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Imbuyekezo yabasebenzi 4, 5 (50 ) ( 00) ,7 ,7 - 00.0% 7, 0 5,859<br />
Iimpahla neenkonzo 6, 45 50 - 6,747 7, 9 (446) 06.6% 9, 85 6,670<br />
Udluliselo noncediso-mali<br />
Amaphondo noomasipala 48 (7) - 4 4 - 00.0% 7 7<br />
Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />
7,959 ( 5, 5) - ,844 - ,844 0.0% - -<br />
Imifela karhulumente namashishini<br />
azimeleyo - 0,046 - 0,046 0, 8 ( 6) 0 . % 4,800 4,9 8<br />
Amaziko angenzi nzuzo 50 0 - 80 80 - 00.0% - 46<br />
Amakhaya 8, 64 (5,056) - , 08 , 08 - 00.0% 508 ,709<br />
Izipho namalizo - - - 00.0% - -<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 3 – INKXASO NOPHUHLISO LWAMAFAMA<br />
kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
,99 - - ,99 ,858 , 4 6 . % ,000 6 5<br />
Imitshini nezinto zokusebenza 9,864 (8 ) ( ,779) 7,00 4, 60 ,84 4.5% ,457 ,000<br />
Izinto zendalo okanye ezizizilimo - 8 - 8 8 - 00.0% - -<br />
Iyonke 69,847 - (2,879) 66,968 50,830 16,138 75.9% 38,612 32,970
Umsebenzi<br />
ngokomsetyenzana<br />
4.1 Impilo yezilwanyana<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemalikweminyeimisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo ,9 4 555 - ,489 ,489 - 00.0% 0,975 0,787<br />
Udluliselo noncediso-mali 0 - (5 ) 67 67 - 00.0% 0 0<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu - - - 00.0% 9 95<br />
4.2 Ulawulo lweentengiso<br />
zangaphandle<br />
Intlawulo yomhla nezolo , 5 ( 99) - 954 954 - 00.0% - -<br />
Udluliselo noncediso-mali (5) (5) - 00.0% - -<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu - 5 47 47 - 00.0% - -<br />
4.3 Ulondolozo lwempilo<br />
yezilwanyana<br />
lwakwaRhulumente<br />
Intlawulo yomhla nezolo ,059 0 - , 69 , 69 - 00.0% ,458 ,944<br />
Udluliselo noncediso-mali - 4 4 - 00.0%<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu - - 0 0 0 - 00.0% 98<br />
4.4 Iinkonzo zelabhoarti<br />
zonyango lwezilwan<br />
yana<br />
Intlawulo yomhla nezolo 5,89 ( 66) ( ) 5,505 5,505 - 00.0% 5,0 4,766<br />
Udluliselo noncediso-mali 4 - 5 5 - 00.0% 8 8<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu 4 0 - 60 570 570 - 00.0% 7 7 8<br />
Iyonke 22,907 - 147 23,054 23,054 - 100.0% 19,350 18,759<br />
Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />
Intlawulo yomhla nezolo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminyeimisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Imbuyekezo yabasebenzi 6, 89 (7 7) ( ) 5,450 5,450 - 00.0% 4,0 0 ,54<br />
Iimpahla neenkonzo 5,950 7 7 - 6,667 6,667 - 00.0% 4,4 5 ,946<br />
Okuqhubekileyo ngokwesezimalini<br />
zeempahla nezinto<br />
ezingamatyala - - - - - - 0.0% 9 9<br />
Udluliselo noncediso-mali<br />
Amaphondo noomasipala 6 - 7 7 - 00.0% 4 4<br />
Imifela karhulumente namashishini<br />
azimeleyo - 8 - 8 8 - 00.0% - -<br />
Amakhaya 0 (9) (58) 4 4 - 00.0% - -<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INXENYE 4<br />
IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 4 – IINKONZO ZONYANGO LWEZILWANYANA<br />
kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Imitshini nezinto zokusebenza 4 - 7 749 749 - 00.0% 845 ,<br />
Iyonke 22,907 - 147 23,054 23,054 - 100.0% 19,350 18,759<br />
5
5<br />
INXENYE 4<br />
Umsebenzi<br />
ngokomsetyenzana<br />
5.1 Uphando<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminye<br />
imisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwo-malilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo 0, 8 ( 8) - 9,900 9,900 - 00.0% 8,005 8,4 5<br />
Udluliselo noncediso-mali , 84 - - , 84 , 09 ( 5) 00.8% 7 7<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu 9 65 5 7 0 56 49 79.0% 454 564<br />
5.2 Iinkonzo zengcaciso<br />
Intlawulo yomhla nezolo 778 4 5 - , ,4 4 ( 0 ) 6.6% 6 0 6 6<br />
Udluliselo noncediso-mali - - - 00.0% 6,700 6,707<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu 460 7 - 6 4 0 0 68. % - -<br />
5.3 Iinkonzo zenkxaso<br />
ngezibonelelo<br />
Intlawulo yomhla nezolo 5, 9 ( 97) ( 00) 4,84 4,84 - 00.0% ,090 , 9<br />
Udluliselo noncediso-mali 74 - - 74 48 (74) 4 .5% 57 49<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu , 7 ( 6) - ,8 6 ,50 , 5 5 .9% 67 ,07<br />
Iyonke 43,439 - 152 43,591 42,206 1,385 96.8% 39,626 40,862<br />
Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />
Intlawulo yomhla nezolo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminye<br />
imisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Imbuyekezo yabasebenzi 5,55 ( 48) ( 00) 5, 0 5, 0 - 00.0% ,778 ,794<br />
Iimpahla neenkonzo 0,504 48 - 0,85 ,05 ( 0 ) 0 .9% 7,866 8,577<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />
zeempahla nezinto ezingamatyala<br />
- - - - -<br />
Udluliselo noncediso-mali<br />
-<br />
0.0% 6 6<br />
Amaphondo noomasipala 68 6 - 94 94 - 00.0% 86 7<br />
Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />
,750 - - ,750 ,750 - 00.0% 5, 8 5,8<br />
Imifela karhulumente namashishini<br />
azimeleyo - - - 00.0% 88 40<br />
Amaziko angenzi nzuzo 500 (480) - 0 0 - 00.0% 6 00<br />
Amakhaya 4 45 - 59 69 (99) 6.7% 5 87<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 5 – UPHANDO NGETHEKNOLOJI NOPHUHLISO LWAYO<br />
kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
- 7 - 7 7 - 00.0%<br />
Imitshini nezinto zokusebenza ,875 ( 08) 5 ,9 9 , 4 ,685 57.0% , 04 ,6 4<br />
Biologiese <strong>of</strong> gekultiveerde bates - 9 - 9 9 - 00.0% - -<br />
Izinto zendalo okanye ezizizilimo 50 6 - 56 56 - 00.0% - -<br />
Iyonke 43,439 - 152 43,591 42,206 1,385 96.8% 39,626 40,862
Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />
6.1 Iinkonzo zobhengezo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminye<br />
imisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo ,847 47 - ,894 4,5 7 (64 ) 6.5% 4,09 ,5 0<br />
Udluliselo noncediso-mali 75 - - 75 75 - 00.0% 490 48<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
6.2 Uqoqosho lwesizwe<br />
namanani-nkcazo<br />
77 5 884 ,096 45 64 4 . % 49 6<br />
Intlawulo yomhla nezolo ,756 (47) ( 00) ,609 ,609 - 00.0% - -<br />
Udluliselo noncediso-mali 7 - - 7 7 ( 0) 7.6% - -<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
90 ( 5) - 55 5 0 87. % - -<br />
Iyonke 6,262 - 784 7,046 7,046 - 100.0% 4,730 4,074<br />
Ekonomiese klassifikasie<br />
Intlawulo yomhla nezolo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminye<br />
imisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela<br />
Werklike<br />
betaling<br />
Afwyking<br />
Betaling<br />
as % van<br />
die finale<br />
toekenning<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Imbuyekezo yabasebenzi ,55 ( 07) ( 00) , 46 , 46 - 00.0% ,7 7 , 79<br />
Iimpahla neenkonzo ,050 07 - , 57 ,900 (64 ) 8.5% , 56 , 6<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />
zeempahla nezinto<br />
ezingamatyala - - - - - - 0.0% 5 5<br />
Udluliselo noncediso-mali<br />
Amaphondo noomasipala 9 ( ) - 8 8 - 00.0% 5 5<br />
Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />
- - - - - 0.0% - 8<br />
Iiyunivesithi neethenikhoni 70 - - 70 70 - 00.0% 478 90<br />
Amaziko angenzi nzuzo - - - - - 0.0% - 60<br />
Amakhaya - 4 4 ( 0) 4 .9% - -<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 6 – UQOQOSHO LWEZOLIMO<br />
kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
INXENYE 4<br />
Imitshini nezinto zokusebenza 47 - 696 ,04 80 66 6.4% 49 6<br />
Iimpokhwe zekhompuyutha<br />
nezinye izinto ezingabambekiyo 0 - 88 08 08 - 00.0% - -<br />
Iyonke 6,262 - 784 7,046 7,046 - 100.0% 4,730 4,074<br />
5
54<br />
INXENYE 4<br />
Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />
7.1 iMfundo ePhakamileyo<br />
Ulwabiwomalioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminye<br />
imisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo ,45 - 688 , 40 ,098 (958) 07.9% 0,98 ,5 6<br />
Udluliselo noncediso-mali 0 - - 0 08 (78) 60.0%<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu 4, 76 - 98 4,674 98 4,576 . % 98 7<br />
7.2 iMfundo yaseSekondari<br />
(FET)<br />
Intlawulo yomhla nezolo ,9 - - ,9 ,869 (9 7) 48.5% ,0 , 9<br />
Udluliselo noncediso-mali 5 - - 5 0 (5) 00.0%<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu ,505 - ,4 7 ,9 ,980 94 67.8% ,9 7 ,<br />
Iyonke 19,300 - 2,403 21,703 18,163 3,540 83.7% 16,352 14,422<br />
Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />
Intlawulo yomhla nezolo<br />
Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />
Ukusiwa<br />
kweemali<br />
kweminye<br />
imisebenzi<br />
Exulwe<br />
kwenye<br />
2004/05 2003/04<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />
Uphambuko<br />
Intlawulo<br />
njenge-%<br />
yolwabiwomalilokugqibela<br />
Ulwabiwomalilokugqibela <br />
Eyonayona<br />
ntlawulo<br />
yenziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
Imbuyekezo yabasebenzi 9, 6 - 688 0,05 0,05 - 00.0% 8,6 7 8,6 8<br />
Iimpahla neenkonzo 4,0 - - 4,0 5,9 ( ,890) 47.0% 4, 67 4, 0<br />
Udluliselo noncediso-mali<br />
Amaphondo noomasipala 6 ( ) - 5 5 - 00.0% 7<br />
Amaziko angenzi nzuzo - - - 0.0% - -<br />
Amakhaya<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo<br />
ezinkulu<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 7 – UQEQESHO OLUCWANGCISEKILEYO KWEZOLIMO<br />
kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
9 - - 9 86 (77) 955.6% - 8<br />
Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo<br />
5,675 ( ,605) ,7 5 5,785 5 6 5, 59 9. % 8 9 8 9<br />
Imitshini nezinto zokusebenza 06 ,605 - ,8 ,55 59 85.7% ,506 5 9<br />
Iyonke 19,300 - 2,403 21,703 18,163 3,540 83.7% 16,352 14,422
1. Iinkcukacha zodluliselo noncediso-mali ngokoMthetho oyi-Appropriation Act (emva kokuba kuxuliwe):<br />
Iinkcukacha zoku kuqhubekileyo zingajongwa phaya kwingcaciso 6 (Udluliselo noncediso-mali) nakwiSIHLOMELELO<br />
(A-I) yeeNkcazo zeMali zoNyaka.<br />
2. Iinkcukacha zeemali ezabelwe okuthile kuphela (emva kokuba kuxuliwe):<br />
Iinkcukacha zoku kuqhubekileyo zingajongwa phaya kwingcaciso (uLwabiwo-mali loNyaka) to yeeNkcazo zeMali<br />
zoNyaka.<br />
3. Iinkcukacha ngokuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezingamatyala<br />
Iinkcukacha zoku kuqhubekileyo zingajongwa phaya kwingcaciso 5 (Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla<br />
nezinto ezingamatyala) yeeNkcazo zeMali zoNyaka.<br />
4. Iingcaciso zophambuko olukhulu kwiimali ebezabelweyo (emva kokuba kuxuliwe):<br />
4.1 Ngokomsebenzi ngamnye<br />
Umsebenzi 1: uLawulo<br />
Iimali ezabelweyo<br />
emva kokuba<br />
kuxuliwe<br />
Eyona-yona<br />
nkcitho<br />
yenziweyo<br />
Uphambuko<br />
R’000 R’000 R’000 %<br />
30,670 29,328 1,342 4.38<br />
Intsalela yenziwe kukusindiswa kwemali okunyanzelekileyo (R m) lweSebe lezoThutho neMisebenzi yakwa-Rhulumente kwizakhiwo<br />
zee-<strong>of</strong>isi zase-lsenburg nakukuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe iintengo ezinkulu nge-R0.342. Senziwe isicelo sokuba le mali<br />
iyi-R0.342 iluliselwe kunyaka olanelayo, kuthengwe ngayo ifenitshala yee-<strong>of</strong>isi ezintsha nezinto zokusebenza zazo.<br />
Umsebenzi 2: uLawulo lwezoLimo olunoZinzo<br />
37,612 26,266 11,346 30.17<br />
Intsalela yenziwe kukuchitha ngaphantsi kuncediso-mali olunemiqathango (R8.6 4m) lokukhawulelana nembalela (Drought Relief)<br />
ngenxa ngamabango angangenanga nokuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe nge-R .0 8m kuncediso-mali lwezibonelelo lwephondo<br />
(Provincial Infrastructure Grant) nange-R0.674 kuLondolozo loMhlaba. Senziwe isicelo sokuba imali eyi-R . 46m idluliselwe<br />
kunyaka olandelayo.<br />
Umsebenzi 3: iNkxaso noPhuhliso lwaMafama<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INKCAZO YENKQUBO YEZEMALI<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matsh i2005<br />
66,968 50,830 16,138 24.1<br />
Intsalela yenziwe kukusindiswa kwemali okunyanzelekileyo (R0.9 0m) lweSebe lezoThutho neMisebenzi yakwaRhulumente kwizakhiwo<br />
zee-<strong>of</strong>isi zase-lsenburg nakukuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe nge-R2.060m kwi-CASP, nge-R10.160m kwi-PIG<br />
nange-R m kwi-LRAD. Senziwe isicelo sokuba imali eyi-R 5. 0m idluliselwe kunyaka olandelayo.<br />
Umsebenzi 5: uPhando ngeTheknoloji noPhuhliso lwayo 43,591 42,206 1,385 3.18<br />
Intsalela yenziwe nakukuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe nge- R0. 85m kwi-PIG nange-R m kwinkcitho yentengo ezinkulu.<br />
Senziwe isicelo sokuba imali eyi-R . 85m idluliselwe kunyaka olandelayo.<br />
Umsebenzi 7: uQeqesho oluCwangcisekileyo kwezoLimo 21,703 18,163 3,540 16.31<br />
Intsalela yenziwe kukusindiswa kwemali okunyanzelekileyo (R .590m) lweSebe lezoThutho neMisebenzi yakwa-Rhulumente kwizakhiwo<br />
zee-<strong>of</strong>isi zase-lsenburg nakukuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe nge-R0.691m kwi-PIG nange-R0.259m kwiintengo<br />
ezinkulu. Senziwe isicelo sokuba imali eyi-R0.950m idluliselwe kunyaka olandelayo.<br />
4.2 Ngokolwahlulo ngokoqoqosho R’000<br />
Intlawulo yomhla nezolo:<br />
Iimpahla neenkonzo ( ,5 )<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla<br />
nezinto ezingamatyala (5)<br />
Udluliselo noncediso-mali:<br />
Abagunyaziswa beSebe nee-akhawunti ,844<br />
iMifela kaRhulumente naMashishini Azimeleyo ( 4 )<br />
Amaziko angenzi nzuzo (754)<br />
Amakhaya 8,4 8<br />
Iintlawulo zeempahla zeentengo ezinkulu:<br />
Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo 0,860<br />
Imitshini nezinto zokusebenza 6, 44<br />
INXENYE 4<br />
55
56<br />
INXENYE 4<br />
IMALI EKHOYO<br />
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Ulwabiwo-mali lonyaka 1 230,644 7 ,699<br />
Imali yeSebe eli 2 2,857 , 0<br />
IYONKE IMALI EKHOYO 233,501 7 ,809<br />
INKCITHO<br />
Inkcitho yomhla nezolo<br />
Imbuyekezo yabasebenzi 3 92,585 85, 08<br />
Iimpahla neenkonzo 4 52,748 4 ,5<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezingamatyala<br />
5 9 9<br />
Iyonke inkcitho yomhla nezolo 145,342 6,7<br />
Udluliselo noncediso-mali 6 31,424 7,<br />
Intlawulo yeempahla zeentengo ezinkulu<br />
Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo 7 7,106 5,6 0<br />
Imitshini nezinto zokusebenza 7 12,590 ,0 6<br />
Izinto zendalo okanye ezizizilimo 7 112 -<br />
Iimpokhwe zekhompuyutha (s<strong>of</strong>tware) nezinye izinto ezingabambekiyo<br />
7 319 -<br />
Iyonke intlawulo yeempahla zeentengo ezinkulu 20,127 6,6 6<br />
IYONKE INKCITHO 196,893 60,59<br />
IYONKE ESALELEYO 36,608 , 8<br />
IYONKE ESALELEYO KULO NYAKA 36,608 , 8<br />
Ungqamaniso lwesaleleyo kulo nyaka<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INKCAZO YENKQUBO YEZEMALI<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matsh i2005<br />
Iimali ezabelweyo eziza kusiwa kwingxowa eyiRevenue Fund/ezingasetyenziswanga<br />
Iimali ezifunyenwe liSebe eli eziza kusiwa kwingxowa eyiRevenue<br />
Fund<br />
11 33,751 , 08<br />
12 2,857 , 0<br />
IYONKE ESALELEYO KULO NYAKA 36,608 , 8
INXENYE 4<br />
IIMPAHLA<br />
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Iimpahla ezikhoyo 41,434 6,7 9<br />
Imali namaxabiso ezinto ngokwemali 8 39,935 5,960<br />
Iintlawulo ezenziwe kwangaphambili neemboleko 9 253 5<br />
Iimali ezisafanele kufunyanwa 10 1,246 654<br />
ZIZONKE IIMPAHLA 41,434 6,7 9<br />
IZINTO EZINGAMATYALA<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INKCAZO YENKQUBO YEZEMALI<br />
yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matsh i2005<br />
Amatyala omhla nezolo 41,434 6,7 9<br />
Iimali ezabelweyo eziza kusiwa kwingxowa eyiRevenue Fund 11 33,751 , 08<br />
Imali yeSebe eli eza kusiwa kwingxowa eyiRevenue Fund 12 451 77<br />
Iintlawulo ezisafanele kwenziwa 13 7,232 5, 54<br />
ZIZONKE IZINTO EZINGAMATYALA 41,434 6,7 9<br />
ZIZONKE IIMPAHLA EMVA KOKUBA EHLAWULWE AMATYALA - -<br />
INKCAZO YEENGUQULELO KWIIMPAHLA EZIKHOYO<br />
Yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Iimfihlo ezisebenza njengenkunzi - -<br />
Imali enokuphinda ibuyiswe - -<br />
Iyonke - -<br />
57
58<br />
UKUHAMBA KWEMALI KWIZINTO EZENZIWEYO<br />
Iingcaciso 2004/05<br />
Iimali ezingenileyo 243,309<br />
Iimali ezabeleweyo zonyaka ezifunyenweyo 230,644<br />
Imali efunyenweyo liSebe eli 13,385<br />
Iyonke eyokunyuka kwimali yokusebenza (720)<br />
Ezibuyiselwe kwingxowa eyiRevenue Fund (24,419)<br />
Intlawulo yomhla nezolo (163,364)<br />
Udluliselo noncediso-mali oluhlawulweyo (31,424)<br />
Iyonke imali ngezinto ezenziweyo 14 24,102<br />
UKUHAMBA KWEMALI KWIZINTO ZOTYALOMALI<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLO: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INKCAZO YOKUHAMBA KWEMALI<br />
Yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
INXENYE 4<br />
Iintlawulo zeempahla zeentengo ezinkulu (20,127)<br />
Iyonke imali ngezinto zotyalomali (20,127)<br />
Iyonke eyokuhla kwimali nakumaxabiso ezinto ngokwemali 3,975<br />
Imali namaxabiso ezinto ngokwemali ekuqaleni kwesi sithuba senzelwa le nkcazo 35,960<br />
Imali namaxabiso ezinto ngokwemali ekupheleni kwesi sithuba senzelwa le ngxelo 8 39,935<br />
R’000
INXENYE 4<br />
1. Ulawbiwo-mali lonyaka<br />
1.1 Kubandakanywe iimali ezabiwe ngokwemiqathango yoMthetho oyi-Appropriation Act olungisele<br />
lwe aMasebe kaRhulumente weSizwe (iiMali Ezabelweyo) nawooRhulumente baMaphondo (uLwa<br />
belo Ngokulinganayo):**<br />
UMsebenzi<br />
uLwabiwomaliLokugqibela<br />
Ezona-zona<br />
zifunyenweyo<br />
Uphambukonga-phezulu/(ngaphantsi)<br />
Lulonke<br />
uLwabiwo-mali<br />
2003/04<br />
R’000 R’000 R’000 R’000<br />
. ULawulo 0,670 0,670 - ,486<br />
. uLawulo lweeMpahla Olunozinzo 7,6 7,6 - ,54<br />
. iNkxaso noPhuhliso lwaMafama 66,968 66,968 - 8,6<br />
4. iiNkonzo zoNyango lweZilwanyana ,054 ,054 - 9, 50<br />
5. Phando ngeTheknoloji noPhuhliso Lwayo 4 ,59 4 ,59 - 9,6 6<br />
6. uQoqosho lezoLimo 7,046 7,046 - 4,7 0<br />
7. uQeqeshoOlucwangcisekileyo kwezoLimo ,70 ,70 - 6, 5<br />
Iyonke 230,644 230,644 - 171,699<br />
1.2 Uncediso-mali olunemiqathango<br />
Iingcaciso 2004/05<br />
R’000<br />
2003/04<br />
R’000<br />
Iyonke eyoncediso-mali Olufunyenweyo iSihlomelelo 1A 55,912 9, 04<br />
** Kufuneka ukuba kuqatshelwe ukuba iimali zoncediso-mali olunemiqathango zibandakanyiwe kwiimali ezibekwe<br />
ngokoLwabiwo-mali Lulonke phaya kwiNgcaciso . .<br />
•<br />
•<br />
•<br />
•<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
UNcediso-mali lweZibonelelo lwePhondo R 9, 07,000 (UMsebenzi : R7,7 7,000; UMmsebenzi : R 4, 0 ,000;<br />
UMsebenzi 5: R ,6 4,000 and UMsebenzi 7: R5,675,000)<br />
Umsebenzi wenkxaso enabileyo yezolimo (CASP) R ,765,000 (UMsebenzi )<br />
uLondolozo loMhlaba (Landcare) R ,840,000 (UMsebenzi )<br />
Uncediso-mali lolawulo lwentlekele kwezolimo R9,000,000 (UMsebenzi )<br />
2. Iimali zeSebe eli ezifanele kubuyiselwa kwingxowa eyiRevenue Fund<br />
Iintengiso zeempahla neenkonzo ezingaphandle kweempahla<br />
zeentengo ezinkulu<br />
11,282 , 7<br />
Inzala, izabelo nerenti yomhlaba 554 5<br />
Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezinga<br />
matyala<br />
2.1 1,549 9<br />
Iimali zodluliselo ezifunyenweyo zibandakanya ezi zilandelayo: - 9<br />
Izipho, amalizo neenkxaso-mali ezifunyenweyo iSihlomelelo 1H - 9<br />
Iyonke imali eqokelelweyo 13,385 , 4<br />
Kuthatyathwe: Imali yeSebe eliebeliyihlahlile 10,528 , 4<br />
Imali yeSebe eli ethe yaqokelelwa 2,857 , 0<br />
59
60<br />
INXENYE 4<br />
2.1 Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto<br />
ezingamatyala<br />
Uhlobo lwelahleko eye yabuyekezeka<br />
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R000<br />
Iitshekhi eziphinde zabhalwa ngokutsha - 9<br />
Ezizezinye nje 1,549 -<br />
3. Imbuyekezo yabasebenzi<br />
3.1 Imivuzo nemirholo<br />
1,549 9<br />
Umvuzo ongekabi nalutsalelo 65,472 58,44<br />
Eyokuvava ngomsebenzi omhle 1,651 ,089<br />
Ezinxulumene nenkonzo 207 6<br />
Ezembuyekezo/ngokweemeko 2,088 ,049<br />
Iintlawulo zamathuba athile 356 -<br />
Ezinye izithabathabana ezingatsalelwa mhlalaphantsi 9,695 0, 64<br />
3.2 Imirhumo yezentlalontle<br />
Iintlawulelo zabasebenzi zexeshana elifutshane<br />
79,469 7 , 05<br />
Ezomhlalaphantsi 9,148 8, 7<br />
Ezonyango 3,942 ,678<br />
Ezekhansile yothethwano nabasebenzi 23 7<br />
Eze-inshorensi 3 6<br />
13,116 ,00<br />
Iyonke imbuyekezo yabasebenzi 92,585 85, 08<br />
Umyinge wenani labasebenzi 754 698<br />
4. Iimpahla neenkonzo<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Ukubhengeza 1,380 ,04<br />
Iintlawulo zokuya ezindibanweni (ezibandakanya neentlawulo zo<br />
kubhalisa) 655 6<br />
Iintlawulo zeebhanki nezamakhadi 68 57<br />
Iibhasari (ezabasebenzi) 180 44<br />
Uqhagamshelwano 3,429 ,988<br />
Iinkonzo zeekhompuyutha 253 458<br />
Iingcali, abanikwe iikhontrakthi neenkonzo ezizodwa 9,384 8,5 6<br />
Iinkonzo zababalekisi nabahambisi beepasile neempahla 86 40<br />
Iilayisenisi zokuqhuba neepemethi 33 -<br />
Ezolonwabo 606<br />
Iintlawulo zabahlo-zincwadi bangaphandle 4.1 499 44<br />
Izinto zokusebenza ezingaphantsi kwama-R5000 2,342 4 7<br />
Iinkonzo lothutho lweempahla ngomoya 5 -<br />
Uluhlu lwezinto ezikhoyo 4.2 12,960 9,675<br />
Iintlawulo zamanyathelo omthetho (zamagqwetha) 37 -<br />
Iindleko zolondolozo, ezokulungisa nokuqhuba 1,374 589<br />
Iinkonzo zonyango 73 6<br />
Ukuqhuba uqeshiso 563 477<br />
Iinkonzo zokufota/zabafoti 28 4<br />
Iintyatyambo zezityalo nezinye izinto zokuhombisa 6
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Ushicilelo kunye nopapasho lweembalo 9 59<br />
Izigqeba zabemisebenzi eqeqeshelweyo neentlawulo zobulungu 72 -<br />
Iintlawulo zozinziso 469 4<br />
Imirhumo 195 4<br />
Iintlawulo z<strong>of</strong>ikeleleko kwiinkqubo 147 -<br />
Ukuthatha uxanduva lweekhontrakthi - 8<br />
Inkcitho yemihlaba eqeshiswayo eyeyeSebe eli 5,662 5,050<br />
Uguqulello nokhuphelo 202 4<br />
Izinto zokuhamba ezithe zakhutshwa njengenxenye yezinto<br />
ezeziwa liSebe eli 93 0<br />
Ukuhamba nobugcwabalalana bento yokutya 4.3 10,858 8,696<br />
Iindawo zokuqhubela iindibano nezibonelelo 283 6 6<br />
Iimpahla zokunxiba zokhuseleko, ezizodwa kunye neeyunifomu 299 46<br />
Uqeqesho nophuhliso lwabasebenzi 498 468<br />
Iyonke 52,748 4 ,5<br />
4.1 Iintlawulo zabahloli-zincwadi bangaphandle<br />
Uhlolo-zincwadi lokulandelwa kweenkqubo 499 44<br />
4.2 Uluhlu lweempahla ezikhoyo (ezithengwe apha ekuham-<br />
beni konyaka lo)<br />
499 44<br />
Isitokhwe esicwangcisekileyo 322 8<br />
Ezisetyenziswa emakhayeni 202 5 6<br />
Ezolimo 2,972 ,48<br />
Izincedisi zokufunda nokufundisa 1 -<br />
Ukutya nezibonelelo zokutya 1,590 ,548<br />
Amafutha.i-oyile negesi (irhasi) 739 484<br />
Izinto ezisetyenziswa ezilabhoratri 645 45<br />
Ezinye izinto ezisetyenziswayo 2,078 880<br />
Iipatsi kunye nezinye izinto zolondolozo 914 684<br />
Izinto zokubhala nezokubhalela kunye noshicilelo 2,572 ,5 4<br />
Izinto zonyango lwezilwanyana 924 -<br />
Izinto zonyango 1 84<br />
Izixhobo noxhobiso -<br />
4.3 Ukuhanba nobugcwabalalana bokuhamba<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
12,960 9,675<br />
Apha kweli lizwe 9,710 7,758<br />
Kumazwe angaphandle 1,148 9 8<br />
5. Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto<br />
ezingamatyala<br />
10,858 8,696<br />
Iilahleko ezinkulu ngenxa yolwaphulo-mthetho 5.1 4 6<br />
Ezinye iilahleko ezinkulu eziye zacinywa 5.2 - 8<br />
Amatyala aye acinywa 5.3 5<br />
5.1 Iilahleko ezinkulu ngenxa yolwaphulo-mthetho<br />
9 9<br />
Ukubiwa kwezinto zokusebenza 4 5<br />
Ukubiwa kwetreyila -<br />
INXENYE 4<br />
4 6<br />
6
6<br />
INXENYE 4<br />
5.2 Ezinye iilahleko ezinkulu eziye zacinywa kwiNkcazo<br />
yeNkqubo yezeMali<br />
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Iilahleko kwigaraji kaRhulumente - 8<br />
5.3 Amatyala angahlawulwanga ada acinywa<br />
Inzala yamatyala -<br />
Irhafu yamatyala -<br />
- 8<br />
Ikhefu elingahlawulelwayo 5 -<br />
6. Udluliselo noncediso-mali<br />
Amaphondo noomasipala ISihlomelelo 1B 269 9 8<br />
Amaziko angabagunyaziswa beSebe eli nee-akhawunti ISihlomelelo 1C 2,796 6,059<br />
Iiyunivesithi neetheknikhoni ISihlomelelo 1D 270 90<br />
Imifela karhulumente namashishini azimeleyo ISihlomelelo 1E 20,302 5, 0<br />
Amaziko angenzi nzuzo ISihlomelelo 1F 1,444 6<br />
Amakhaya ISihlomelelo 1G 6,334 4, 00<br />
Izipho namalizo ISihlomelelo 1I 9<br />
7. Intlawulo yeempahla zeentengo ezinkulu<br />
5<br />
31,424 7,<br />
Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo ISihlomelelo 4 7,106 5,6 0<br />
Imitshini nezinto zokusebenza ISihlomelelo 4 12,590 ,0 6<br />
Izinto zendalo okanye ezizizilimo ISihlomelelo 4 112 -<br />
Iimpokhwe zekhompuyutha (s<strong>of</strong>tware) nezinye izinto ezinga<br />
bam bekiyo ISihlomelelo 5 319 -<br />
8. Imali namaxabiso ezinto ngokwemali<br />
20,127 6,6 6<br />
I-akhawunti eyiConsolidated Paymaster General Account 55 6<br />
Imali esezibhankini ezirhwebayo 39,880 5,899<br />
9. Iintlawulo ezenziwa kwangaphambili neemali-mboleko<br />
Inkcazo<br />
39,935 5,960<br />
Ukuhamba nobugcwabalalana bento yokutya 253 5<br />
10. Iimali ezisafanele kufunyanwa<br />
Iimali ezityalwa zezinye<br />
izigqeba<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Ngaphantsi<br />
konyaka<br />
omnye<br />
Unyaka<br />
omnye<br />
ukuya<br />
kwiminyakaemithathu<br />
Ngaphezu<br />
kweminyakaemithathur<br />
253 5<br />
ISihlomelelo<br />
6 95 - - 95 84<br />
Amatyala abasebenzi 10.1 54 - - 54 98<br />
Abanye abatyalayo 10.2 687 70 40 1,097 7<br />
836 370 40 1,246 654<br />
Isixa-mali esingama-R40 000.00 ( 004: R 7 000.00) esibandakanyiweyo ngentla apha sisenokungakwazi uku<br />
funyanwa, kodwa ke asicinywanga phaya kwiNkcazo yeNkqubo yezeMali
10.1 Amatyala abasebenzi<br />
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Imivuzo: Utsalelo 2 -<br />
Imivuzo: Irhafu 48 4<br />
Imivuzo: Uncediso-mali lweendleko zonyango 2 -<br />
Imivuzo: Iintlawulo eziyekisiweyo 1 -<br />
Iifowuni ezingezozemicimbi yomsebenzi 1<br />
Ityala leSebe eli - 55<br />
10.2 Abanye abatyalayo<br />
54 98<br />
Amatyala abafundi 146 8<br />
Iinkonzo zohlalutyo 846 09<br />
Amanye amatyala abasebenzi 84 45<br />
Ezinye iimali ezifanele kufunyanwa kwizigqeba 21 -<br />
11. Iimali ezabelweyo ezifanele kubuyiselwa kwingxowa eyiRevenue<br />
Fund<br />
1,097 7<br />
Umncono wokuvula 11,108 7,6<br />
Udluliselo olusuka kwiNkcazo yeNkqubo yezeMali 33,751 , 08<br />
Ehlawulweyo apha ekuhambeni konyaka (11,108) (7,6 )<br />
Umncono wokuvala 33,751 , 08<br />
12. Iimali ezifunyenweyo liSebe eli ezifanele kubuyiselwa kwingxowa<br />
eyiRevenue Fund<br />
Umncono wokuvula 377 5 9<br />
Udluliselo olusuka kwiNkcazo yeNkqubo yezeMali 2,857 , 0<br />
Uhlahlomali lwemali yeSebe eli 10,528 , 4<br />
Ehlawulweyo apha ekuhambeni konyaka (13,311) ( , 86)<br />
Umncono wokuvala 451 77<br />
13. Iintlawulo ezifanele kwenziwa ezomhla nezolo<br />
Iingcaciso<br />
30<br />
iintsuku<br />
30+<br />
iintsuku<br />
Ii-akhawunti zethekhi 13.1 - , 7 1,127 75<br />
Ezinye iintlawulo ezifanele<br />
kwenziwa 13.2 - 6, 05 6,105 4,879<br />
13.1 Ii-akhawunti zetshekhi<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
INXENYE 4<br />
- 7,232 7,232 5, 54<br />
Utsalelo ngokubanzi nje 7 9<br />
Irhafu yengenelo nengxowa yoMhlalaphantsi 99 94<br />
Iimali ezifanele kufunyanwa ,0 4<br />
1,127 75<br />
6
64<br />
INXENYE 4<br />
13.2 Ezinye iintlawulo ezifanele kwenziwa<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Izifundo zokwenziwa kwemisele yamanzi 52 5<br />
Iprojekthi yovandlakanyo lweembewu 27 8<br />
Uqeqesho lwe-LRAD 122<br />
Irojekthi yeProsopis (482) 60<br />
Iprojekthi yeGoedgedacht - 8<br />
Iprojekthi Impumelelo project 52 5<br />
Izifundo zaseSouth Cape College 5 9<br />
Iprojekthi iProvide 4,168 ,700<br />
Indibano yezamanzi eNtshona Koloni eyiWestern Cape<br />
Water Summit 14<br />
I-SAND 109 09<br />
I-PAETA 177 6<br />
Uvandlakanyo lwe-DOW - 7<br />
Iimpuphuma 1,614 5,850<br />
Imbalela - 4,649<br />
Uphando ngeeprothini 89 -<br />
I-SANP: ABI 39 -<br />
Umfama obhinqileyo 004 16 -<br />
I-SKOG 73 -<br />
I-CIEA 30 -<br />
14. Ungqamaniso lokuhamba kwemali evela kwizinto zokusebenza<br />
ezenziweyo naleyo isasaleleyo<br />
Iyonke edlulileyo ngokweNkcazo yeNkqubo yezeMali 36,608<br />
Ukunyuka kwiimali ezifanele kufunyanwa – ezomhla nezolo (592)<br />
Ukunyuka kwiintlawulo ezenziwe kwangaphambili neemali-<br />
mboleko<br />
4<br />
6,105 4,879<br />
(128)<br />
Ukuhla kwiimali ezifanele kuhlawulwa – ezomhla nezolo (18,022)<br />
Ezinikezelweyo (24,419)<br />
Inkcitho yeentengo ezinkulu 20,127<br />
Imali yohlahlomali lweSebe eli 10,528<br />
Iyonke imali engeneyo eyenziwe zizinto zomsebenzi ezithe zenziwa 24,102<br />
15. Iimali ezabelweyo nemali yeSebe eli ethe yanikezelwa<br />
Iimali ezabelweyo ezithe zanikezelwa 11,108 7,6<br />
Imali yeSebe eli ethe yanikezelwa 13,311 , 87<br />
24,419 0,008
Ezi mali aziboniswanga phaya kwiiNkcazo zeMali zoNyaka, koko apha ziveliswa ngeenjongo zokuphucula ukusebenziseka<br />
kweeNkcazo zeMali zoNyaka.<br />
16. Amatyala anokuvela<br />
Amatyala lawo Uhlobo lwetyala<br />
Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Abasebenzi Uqinisekiso lweemali-mboleko zoku-<br />
thenga izindlu ISihlomel 3 905 9<br />
Amanye amasebe imincono engekaqinisekiswa ISihlomel 7 370<br />
Abasebenzi Iimbopheleleko zekhefu eliswenyiweyo 10,307 0,56<br />
17. Iimbophelelo ngokoMsebenzi<br />
Inkcitho yomhla nezolo<br />
11,582 ,5 6<br />
Owamkelweyo wayikhutshelwa nekhontrakthi 1,485 ,4<br />
Owamkelweyo wayikhutshelwa nekhontrakthi 711 7<br />
18. Amatyala asalindele ukuhlawulwa (Accruals)<br />
Iimpahla neenkonzo<br />
30<br />
iintsuku<br />
0<br />
30+<br />
iintsuku<br />
2,196 ,79<br />
- 102 -<br />
Inkcitho yoqhagamshelwano 47 - 47 -<br />
Iimpahla neenkonzo 94 67 361 -<br />
243 267 510 -<br />
Imincono eqinisekisiweyo kwamanye amasebe ISihlomel 7 24<br />
19. Iintlawulo zabasebenzi<br />
Intlawulo yebhonasi 2,728 ,496<br />
Ibhonasi yokuvava ngomsebenzi omhle 1,535 , 8<br />
Ilungelo lekhefu 2,546 ,4<br />
20. Iimbopheleleko zoqeshiso<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINGCACISO ZOKUDIZA ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Uqeshiso olusasebenzayo Imitshini<br />
nezinto<br />
zokusebenza<br />
Olungadlulanga kumnyaka omnye ( ) 67 671<br />
INXENYE 4<br />
24<br />
6,809 5, 0<br />
Oludlulileyo kumnyaka omnye ( ) kodwa<br />
lungadlulanga kwiminyaka emithathu ( ) 489 489 886<br />
Oludlulileyo kwiminyaka emithathu ( ) 133 05<br />
Lilonke ixabiso lamatyala oqeshiso kungokunje 1,293 1,293 ,<br />
65
66<br />
INXENYE 4<br />
21. Iimali ezifanele kufunyanwa ngeenkonzo ezithe zanikwa(ezinge-<br />
khoyo kwiphepha lomncono)<br />
Uhlobo lwenkonzo<br />
2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Irenti yezindlu 342 6<br />
Amatyala abafundi (iibhasari) 482 8<br />
Imirhumo kwiProvie efanele kuvela kumasebe amabini ayikafiki 479 77<br />
1,303 767<br />
Isixa-mali esiyi-R 4 000.00 esibandakanyiweyo ngentla apha sisenokungakwazi ukuphinda sifunyanwe,<br />
kwaye ke asicinywanga.<br />
22. Inkcitho engekho mgaqweni<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IINGCACISO ZOKUDIZA ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Ungqamaniso lwenkcitho engekho mgaqweni<br />
Umncono wokuvula 12 -<br />
Inkcitho engekho mgaqweni – kulo nyaka sikuwo -<br />
Inkcitho engekho mgaqweni esalindle uxolelo 12<br />
23. Abasebenzi abaziziphathamandla eziphezulu<br />
Umyinge wembuyekezo yabasebenzi abaziziphathamandla eziphezulu kwiSebe eli kunye nenani labantu abakhethwa<br />
ngokokulingana nabasebenza isigxina kweli nqanaba.<br />
Number<br />
UMphathiswa 774 8 6<br />
aMasekela Balawuli-Jikelele 716 656<br />
iGosa eliLawulayo eliyiNtloko (CFO) 455 4 7<br />
1,945 ,889<br />
Ukuhla kwimbuyekezo yoMphathiswa kwenziwe kukuba uMphathiswa ongaphambili yena waye wakhethaisikim<br />
sobonelelo ngesithuthi apho wathi isithuthi wasithenga ngokwakhe, laza ke iSebe eli lamhlawula ngekhilo-<br />
metha nganye, ngelixa lo ukhoyo uMphathiswa yena aye wakhetha ukuba isithuthi asithengelwe liSebe eli, lize<br />
likhawulelane nazo neendleko zaso.
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
ISIHLOMELELO 1A<br />
INKCAZO YONCEDISO-MALI OLUNEMIQATHANGO OLUFUNYENWEYO<br />
ULWABIWO LONCEDISO-MALI ECHITHIWEYO (ESETYENZISIWEYO) 2003/04<br />
I-% yemali uMthetho Imali ayiseben-<br />
uMthetho Ezisuka Uhlaziyo IYONKE Imali efuny- Imali ayisebenzi- ekhoyo ethe oyiDivision zisileyo<br />
IGAMA<br />
oyiDivision kunyaka ngokoMthetho<br />
enweolusileyo yasetyenziswa <strong>of</strong> olufunyenweyo<br />
OLUFUNYENWEYO<br />
<strong>of</strong> odlulileyo i-DORA<br />
funyenweyo olufunyenweyo olufunyen- Revenue<br />
Revenue<br />
weyo<br />
Act<br />
Act<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />
UNcediso-mali lweZibonelelo<br />
lwePhondo 5,9 0 ,697 ( 00) 9, 07 9, 07 ,44 45.9% 7, 04 ,607<br />
Landcare ,500 44 96 ,840 ,840 , 66 8 .4% ,800 ,756<br />
Umsebenzi wenkxaso enabileyo<br />
yezolimo (CASP) ,765 - - ,765 ,765 ,705 85.0% - -<br />
Drought relief - - 9,000 9,000 9,000 66 4. % - -<br />
Iyonke 43,175 3,741 8,996 55,912 55,912 28,680 51.3% 9,104 5,363<br />
ISIHLOMELELO 1B<br />
INKCAZO YONCEDISO-MALI OLUNEMIQATHANGO OLUHLAWULWE OOMASIPALA<br />
ULWABIWO LONCEDISO-MALI UDLULISELO ECHITHIWEYO (ESETYENZISIWEYO) 2003/04<br />
INXENYE 4<br />
uMthetho<br />
oyiDivision<br />
<strong>of</strong><br />
Revenue<br />
Act<br />
I-% yemali<br />
ekhoyo ethe<br />
yasetyenziswangumasipala<br />
Imali ayisebenzisileyo<br />
umasipala<br />
Imali efunyenwengumasipala<br />
I-% yemali<br />
ekhoyo<br />
ethe yadluliselwa<br />
Olona-lona<br />
dluliselo<br />
lwenziweyo<br />
Iyonke<br />
ekhoyo<br />
Uhlaziyo<br />
ngokoMthetho<br />
i-DORA<br />
Ezisuka<br />
kunyaka<br />
odlulileyo<br />
uMthetho<br />
oyiDivision<br />
<strong>of</strong><br />
Revenue<br />
Act<br />
IGAMA LIKAMASIPALA<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000 % R’000<br />
uMasipala waseMatzikama - - - - - 0.0% - - 0.0% 60<br />
Regional Service Council Lev-<br />
09 - 0 0 00.0% 0 0 00.0% -<br />
ies<br />
Iilayisenisi zezithuthi - - 9 9 9 00.0% 9 9 00.0% -<br />
Iyonke 209 - 60 269 269 100.0% 269 269 100.0% 360<br />
67
68<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INXENYE 4<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
ISIHLOMELELO 1C<br />
INKCAZO YODLULISELO KWIZIGQEBA EZINGABAGUNYAZISWA BESEBE ELI NEE-AKHAWUNTI<br />
ULWABIWO LODLULISELO OORDRAG 2003/04<br />
uMthetho<br />
oyiAppropriation Act<br />
I-% yemali<br />
ekhoyo ethe<br />
Olona-lona<br />
dluliselo<br />
Iyonke<br />
ekhoyo<br />
Uhlaziyo<br />
Ezisuka kunyakaodluli-<br />
uMthetho oyiAppropriation<br />
Act<br />
ISIGQEBA ESINGUMGUN-<br />
YAZISWA/I-AKHAWUNTI<br />
yadluliselwa<br />
lwenziweyo<br />
leyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000<br />
Provide - - - - - - 7<br />
iKhansile yoPhando ngezoLimo<br />
(Agricultural Research Council) ,750 - 46 ,796 ,796 00.0% 5,7 6<br />
Abagunyaziswa beSebe ,844 - - ,844 - 0.0% -<br />
Iyonke 5,594 - 46 5,640 2,796 49.57% 5,999<br />
ISIHLOMELELO 1D<br />
INKCAZO Y YODLULISELO KWIIYUNIVESITI NEETHEKNIKHONI<br />
ULWABIWO LODLULISELO INKCITHO 2003/04<br />
uMthetho<br />
oyiAppropriation Act<br />
I-% yemali<br />
ekhoyo ethe<br />
yadluliselwa<br />
Olona-lona<br />
dluliselo lwenziweyo<br />
Iyonke<br />
ekhoyo<br />
Iyonke<br />
ekhoyo<br />
Uhlaziyo<br />
Ezisuka<br />
kunyaka<br />
odlulileyo<br />
uMthetho oyiAppropriation<br />
Act<br />
IYUNIVESITI/ITHEKNIKONI<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000<br />
Stellenbosch University 70 - 00 70 70 - 00.0% 90<br />
Iyonke 170 - 100 270 270 - 100.0% 190
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
ISIHLOMELELO 1E<br />
INKCAZO YODLULISELO/YONCEDISO-MALI KWIMIFELA KARHULUMENTE NAMASHISHINI AZIMELEYO<br />
ULWABIWO LODLULISELO UDLULISELO 2003/04<br />
uMthetho<br />
IGAMA LOMFELA KARHULU- uMthetho Ezisuka<br />
Olona-lona I-% yemali<br />
uMthetho<br />
Iyonke<br />
oyiAp- Eyomhla<br />
MENTE/LESHISHINI oyiAppropria- kunyaka Uhlaziyo<br />
dluliselo ekhoyo ethe<br />
oyiAppropria-<br />
ekhoyo<br />
propria nezolo<br />
ELIZIMELEYO<br />
tion Act odlulileyo<br />
lwenziweyo yadluliselwa<br />
tion Act<br />
tion Act<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000 R’000<br />
Imifela kaRhulumente<br />
Casidra (Pty) Ltd 6, 5 - 6 6,78 7,0 6 0 .4% 8,0 6 9,000 4,800<br />
Iyonke apha 16,151 - 632 16,783 17,026 101.4% 8,026 9,000 4,800<br />
Amashishini Azimeleyo<br />
Iintlawulo ze-inshorensi ezingezozobomi<br />
5 - - 5 5 00.0% - 5 -<br />
rade Fundi (Pty) Ltd ,900 - - ,900 ,900 00.0% - ,900 -<br />
SA Agri academy 5 - - 5 5 00.0% - 5 4 0<br />
Iyonke aphal 3,276 - - 3,276 3,276 100.0% - 3,276 420<br />
Iyonke 19,427 - 632 20,059 20,302 101.2% 8,026 12,276 5,220<br />
INXENYE 4<br />
69
70<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
INXENYE 4<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
ISIHLOMELELO 1F<br />
INKCAZO YODLULISELO KWIMIBUTHO ENGENZI NZUZO<br />
ULWABIWO LODLULISELO UDLULISELO 2003/04<br />
uMthetho<br />
oyiAppropriation<br />
Act<br />
I-% yemali<br />
ekhoyo ethe yadluliselwa<br />
Olona-lona<br />
dluliselo lwenziweyo<br />
Iyonke<br />
ekhoyo<br />
Ezisuka kunyakaodlulileyo<br />
uMthetho oyiAppropriation<br />
Act<br />
IMIBUTHO ENGENZI NZUZO<br />
Uhlaziyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000<br />
Sharon Growers Group - - - - - - 54<br />
Southern Cape Land Committee - - - - - - 60<br />
Ubuntu Farmers Union - - - - - - 4<br />
Reach for Gold Association - - - - - - 7<br />
Western Cape Bull Test Centre 0 - - 0 0 00.0% 00<br />
AEASA Conference 004 - - - - - - 60<br />
Cape Women’s Forum - - - - 5 - -<br />
Kalkberg Estate - - - - 50 - -<br />
KOO Irrigation Board 590 - - 590 ,085 8 .9% -<br />
Stellenbosch Aids Action - - - - 4 - -<br />
Uniondale Integrated Empowerment Project 80 - - 80 80 00.0% -<br />
Casidra (Pty) Ltd - - - - 50 - -<br />
Iyonke 690 - - 690 1,444 209.3% 622
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
ISIHLOMELELO 1G<br />
INKCAZO YODLULISELO KUMAKHAYA<br />
ULWABIWO LODLULISELO UDLULISELO 2003/04<br />
uMthetho<br />
I-% yemali<br />
Ezisuka<br />
Olona-lona<br />
oyiAppropriation<br />
Iyonke<br />
ekhoyo ethe<br />
AMAKHAYA<br />
uMthetho oyiAp- kunyaka<br />
dluliselo lwen-<br />
Act<br />
Uhlaziyo ekhoyo<br />
yadluliselwa<br />
propriation Act odlulileyo<br />
ziweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000<br />
Udluliselo<br />
Ekuhlaleni: Iiprojekthi zamafama asakhasayo , 6 - - , 6 , 6 00.0% 8<br />
Intlawulo yentlalontle yomqeshi , 68 - - , 68 , 68 00.0% -<br />
Iibhasari ezinikwe abangengobasebenzi - - 00.0% -<br />
Imbuyiselo: Isenzo senceba - - 4 4 4 00.0% -<br />
iKOO water scheme 700 - 90 790 790 00.0% -<br />
ICasidra (Pty) Ltd 68 - - 68 878 8.7% -<br />
Iyonke apha 5,087 - 94 5,181 5,377 103.7% 382<br />
Uncediso-mali<br />
Amafama 500 - 9 59 59 00.0% 500<br />
Ukhawulelwano nembalela 9,000 - - 9,000 66 4.07% -<br />
Iyonke apha 9,500 - 9 9,59 957 9.9% 500<br />
Iyonke 14,587 - 185 14,772 6,334 42.8% 882<br />
INXENYE 4<br />
7
7<br />
INXENYE 4<br />
ISIHLOMELELO 1H<br />
INKCAZO YEZIPHO, AMALIZO NEENKXASO EZIFUNYENWEYO<br />
IGAMA LOMBUTHO<br />
Ezifunyenwe ziyimali<br />
IINTLOBO ZEZIPHO, AMALIZO<br />
NEENKXASO<br />
2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Monkey films Esokubonisa umbulelo - 8<br />
SA Ostrich Chamber <strong>of</strong> Commerce Uvandlakanyo lweenkqubo zeenciniba - 4<br />
Virbac Iprojekthi yophando - 7<br />
Iyonke apha - 29<br />
Ezingeyomali ezifunyenweyo<br />
Western Cape Animal Production Research<br />
Trust<br />
Izinto ze-IT nokulungiswa kwezinto zokusebenza<br />
efama - 40<br />
Outeniqua tea club iProjektha -<br />
Karatara settlement Izinto zokusebenza 9 -<br />
Peninsula poultry appliances Izinto zokusebenza 75 -<br />
Iyonke apha 84 42<br />
Iyonke 84 71<br />
ISIHLOMELELO 1I<br />
INKCAZO YEZIPHO, AMALIZO NEENKXASO NOXOLELO EMATYALENI, IIMBUYISELO NEENTLAWULO EZENZI-<br />
WE NJENGESENZO SENCEBA KUNYAKA OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />
Ezinikwe ziyimali<br />
UHLOBO LWESIPHO, ILIZO OKANYE INKXASO<br />
ezinikwe ngexesha lotyelelo phesheya<br />
2004/05 2003/04<br />
R’000 R’000<br />
Inkxaso enikwe imbaleki – izihlangu zokubaleka -<br />
Ilizo elinikelwe uphuculo lweemeko zabasebenzi basezifama zasemaphandleni 7<br />
Iyonke apha 9 3<br />
Ezinikwe zizizinto<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
Iimveliso zasefama ezinikwe amanye amasebe karhulumente ngeenjongo zokugcina<br />
umoya wobudlelane kwintsebenziswano -<br />
Udluliselo lwezinto zokusebenza nezixhobo zolimo zokuzinzisa nokuxhasa amafama<br />
asakhasayo , 79 -<br />
Iyonke apha 2,380 -<br />
Kwytskeldings, terugbetalings en betalings gemaak as ’n bewys van grasie<br />
Ukuhanjiswa komzimba womsebenzi owaswelekayo njengesenzo senceba -<br />
Imbuyiselo yamagosa ngeenjongo zokubuyekeza ngeelahleko zawo esemsebenzini<br />
ngokusesikweni 4 -<br />
Iyonke apha 5 -<br />
Iyonke 14 3
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
ISIHLOMELELO 2<br />
INKCAZO YOTYALOMALI KWIZIGQEBA NEEMALI EZITYALWA IZIGQEBA/ZIZIGQEBA UKUZA KUTHI GA NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />
Are the<br />
losses<br />
Guaranteed?<br />
Pr<strong>of</strong>it/(Loss) for<br />
the year<br />
Inani lezabelo Cost <strong>of</strong> investment<br />
I-% egciniweyo<br />
04/05<br />
I% egciniweyo<br />
03/04<br />
Uhlobo lweShedyuli<br />
ye-PFMA yesigqeba<br />
(ishedyuli) ekupheleni<br />
konyaka ukuba<br />
asingomhla wama-<br />
31 Matshi<br />
uMthetho<br />
ochaphazelekayo<br />
Uhlobo loshishino<br />
Igama lesigqeba<br />
esiliziko likaRhulumente<br />
Ja/Nee<br />
04/05 03/04 04/05 03/04 04/05 03/04<br />
R’000 R’000 R’000 R’000<br />
, Part D 00.0% 00.0% 5,000 5,000 - - ( 9) No<br />
uMthetho oyi-<br />
Company’s Act<br />
<strong>of</strong> 97<br />
Izigqeba ezilawulwayo<br />
Casidra (Pty) Ltd Uphuculo lomgangatho<br />
wobomi kwimimandla<br />
yasemaphandleni<br />
ngokunciphisa intlupheko,<br />
ngophuhliso<br />
nangokuxhobisa abantu<br />
ngolwazi nezakhono<br />
zomsebenzi<br />
Iyonke apha - - - (239)<br />
Izigqeba ezingalawulwayo<br />
Esizimeleyo 0.0% 0.0% 90,57 90,57 - - - - N/a<br />
Esizimeleyo uMthetho oyiCooperative’s<br />
Act<br />
Koelenh<strong>of</strong> Wine Cellar<br />
(Ltd)<br />
<strong>of</strong> 98<br />
Esizimeleyo 0.0% 0.0% 7,600 7,600 - - - - N/a<br />
Esizimeleyo uMthetho oyiCooperative’s<br />
Act<br />
Koelenh<strong>of</strong> Co-operation<br />
<strong>of</strong> 98<br />
Esizimeleyo 0.0% 0.0% 80,4 5 80,4 5 - - - N/a<br />
KWV Group Esizimeleyo uMthetho oyiCooperative’s<br />
Act<br />
<strong>of</strong> 98<br />
INXENYE 4<br />
Esizimeleyo 0.0% 0.0% ,500 ,500 - - - N/a<br />
Samelko Esizimeleyo uMthetho oyiCooperative’s<br />
Act<br />
<strong>of</strong> 98<br />
Iyonke apha - - 23 -<br />
Iyonke - - 23 (239)<br />
7
74<br />
INXENYE 4<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
ISIHLOMELELO 3<br />
INKCAZO YOQINISEKISO LWEMALI OLUKHUTSHIWEYO UKUZA KUTHI GA NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005 – KWELI<br />
Iilahleko<br />
ezifunyenweyo<br />
ngenxa yamabangoahlawulelweyo<br />
Umncono<br />
wokuvala<br />
31 Matshi<br />
2005<br />
Inzala eqinisekisiweyo<br />
31<br />
Matshi 2005<br />
Uqinisekiso<br />
olukhutshiweyo<br />
apha ekuhambeni<br />
konyaka<br />
Uqinisekiso<br />
olukhutshiweyo<br />
apha ekuhambeni<br />
konyaka<br />
Umncono<br />
wokuvula<br />
1 Apreli 2004<br />
Isixa esiqinisekisiweyo<br />
kuqala<br />
Okuqinisekiselwa<br />
kona<br />
Iziko<br />
eliqinisekisiweyo<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000<br />
Standard Bank Ukuthenga izindlu 7 7 - - - 7 -<br />
Nedbank Ukuthenga izindlu 97 97 - - - 97 -<br />
ABSA Ukuthenga izindlu 84 84 - ( 7) - 67 -<br />
People’s Bank Ukuthenga izindlu - - - -<br />
Eerste Nasionale Bank Ukuthenga izindlu 48 48 - - - 48 -<br />
Old Mutual Ukuthenga izindlu 00 00 - - - 00 -<br />
Iyonke 922 922 - (17) - 905 -
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
ISIHLOMELELO 4<br />
ISHEDYULI YOKUHAMBA KWEEMPAHLA KUNYAKA OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />
Umncono<br />
wokuvula<br />
Izongezelelo<br />
Ezichithiweyo<br />
Udluliselo<br />
olungeneyo<br />
Udluliselo<br />
oluphumileyo<br />
Umncono<br />
wokuvala<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000<br />
IZAKHIWO NEZINYE IZINTO EZIL-<br />
ULWAKHIWO 7,106 - - -<br />
Izakhiwo ezingezozakuhlala - -<br />
Ezinye izinto ezilulwakhiwo (izinto ezizizibonelelo)<br />
7,07 - -<br />
IMITSHINI NEZINTO ZOKUSEBEN-<br />
ZA 12,590 (2,168) - -<br />
Iikhompuyutha ,574<br />
Ifenitshala nezinto ze-<strong>of</strong>isi 748<br />
Eminye imitshini nezinto zokusebenza 9, 6 ( , 68)<br />
Izinto zothutho 5<br />
IZINTO ZENDALO OKANYE EZIZIZ-<br />
ILIMO 112 (182)<br />
19,808 (2,350) - -<br />
ISIHLOMELELO 4 (SISAQHUBA)<br />
ISHEDYULI YOKUHAMBA KWEEMPAHLA KUNYAKA OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2004<br />
Umncono<br />
wokuvula<br />
Izongezelelo <br />
Ezichithiweyo<br />
Udluliselo<br />
olungeneyo<br />
Udluliselo<br />
oluphumileyo<br />
Umncono<br />
wokuvala<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000<br />
IZAKHIWO NEZINYE IZINTO EZILULWA-<br />
KHIWO 5,610 - - -<br />
Ezinye izinto ezilulwakhiwo (izinto ezizizibonelelo<br />
5,6 0<br />
IMITSHINI NEZINTO ZOKUSEBENZA 11,026 - - -<br />
Iikhompuyutha 6,698<br />
Ifenitshala nezinto ze-<strong>of</strong>isi 705<br />
Eminye imitshini nezinto zokusebenza ,6 7<br />
Izinto zothutho 6<br />
16,636 - - -<br />
ISIHLOMELELO 5<br />
ISHEDYULI YOKUHAMBA KWEEMPOKHWE ZEKHOMPUYUTHA (SOFTWARE) NEZINYE IZINTO EZINGABAM-<br />
BEKIYO UKUZA KUTHI GA NGOMHLA WAMA-31 Matshi 2005<br />
Umncono<br />
wokuvula<br />
Izongezelelo Ezichithiweyo<br />
Udluliselo<br />
olungeneyo<br />
INXENYE 4<br />
Udluliselo oluphumileyo<br />
Umncono<br />
wokuvala<br />
R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000<br />
Iimpokhwe zekhompuyutha<br />
(s<strong>of</strong>tware) - 9 - - - -<br />
- 319 - - - -<br />
75
76<br />
INXENYE 4<br />
ISIHLOMELELO 6<br />
IIMALI EZIFANELE KUFUNYANWA KWAMANYE AMASEBE KARHULUMENTE<br />
Amasebe<br />
ISIGQEBA SIKARHULUMENTE<br />
Umncono ongekahlawulwa oqinisekisiweyo<br />
31/03/2005<br />
R’000<br />
31/03/2004<br />
R’000<br />
Umncono ongekahlawulwa ongekaqinisekiswa<br />
31/03/2005<br />
R’000<br />
31/03/2004<br />
R’000<br />
iSebe lezoLimo leSizwe - 4 4 50<br />
iSebe lezoBulungisa - - -<br />
iSebe lezoThutho neMisebenzi yakwaRhulumente<br />
9 - - -<br />
iSebe loKhuselo - - 9 -<br />
Ezinye izigqeba zikarhulumente<br />
22 34 53 250<br />
iKhansile yoPhando ngezoLImo - - 0 -<br />
- - 20 -<br />
Iyonke 22 34 73 250<br />
ISIHLOMELELO 7<br />
IINTLAWULO EZIFANELE KUHLAWULWA AMANYE AMASEBE KARHULUMENTE<br />
ISIGQEBA SIKARHULUMENTE<br />
Umncono ongekahlawulwa oqinisekisiweyo<br />
31/03/2005<br />
R’000<br />
iSebe Izixa ezingabandakanywanga kwiNkcazo yeMeko yezeMali<br />
Ezomhla nezolo<br />
IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />
IVOTI 11<br />
IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />
Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />
31/03/2004<br />
R’000<br />
Umncono ongekahlawulwa ongekaqinisekiswa<br />
31/03/2005<br />
R’000<br />
31/03/2004<br />
R’000<br />
uLawulo lwePhondo leNtshona Koloni 4 - -<br />
iSebe lezoThutho neMisebenzi yakwaRhulumente<br />
lePhondo 0 - 67<br />
iPalamente yePhondo - - -<br />
iSebe lezeMpilo - - -<br />
iSebe lezoBulungisa - - -<br />
iZiko loPhuhliso loLawulo laseMzantsi Afrika<br />
(SAMDI) 4 - - -<br />
Iyonke 24 1 370 32
Ulawulo lwezabasebenzi<br />
Imigaqo yeNkonzo yakwaRhulumente<br />
Amanani-nkcazo neenkcukacha ezishicilelwe kwesi sigaba sale ngxelo yonyaka zifunwa ngokwemiqathango yeSahluko ,<br />
iSigaba III J. seMigaqo yeNkonzo yakwaRhulumente (Public Service Regulations), 00 , kwaye yimiqathango emiselwe<br />
onke amasebe kwiNkonzo kaRhulumente nguMphathiswa weNkonzo kaRhulumente noLawulo<br />
Izintlu zamanani-nkcazo zinika ezona nkcukacha zikumanqanaba aphezulu malunga nemiba ephambili ngokuphathelele<br />
kwezabasebenzi. Ezi nkcukacha zijoliswe ekuxhobiseni iipalamente zamaphondo, amajelo eendaba, uluntu ngokubanzi<br />
kwakunye namanye amaqela abachaphazelekayo aphambili ekubekeni iliso ekubeni ngaba amasebe (karhulumente): -<br />
* Awasebenzisa ngendlela efanelekileyo na amagunya anikwa yimithetho ephathelele kwiNkonzo kaRhulumente nakwiiMali<br />
zikaRhulumente,<br />
* Ayaphumelela na ekufezekiseni izinto eziphambili ngokubaluleka kwinguqu yesizwe ezibekwe yiKhabhinethi, umzekelo,<br />
ubonelelo lwababefudula besingelwe phantsi.<br />
Iingxelo zonyaka zingeniswa emva kokuphela konyaka-mali. Oku kujoliswe ekuqiniseni uxanduva lwamasebe lokuphendula<br />
kumaqela abachapahzelekayo abaphambili.<br />
Izintlu ezilapha kule ngxelo zimana ukuhlaziywa rhoqo liSebe leNkonzo kaRhulumente noLawulo (DPSA). Ukuba ngaba<br />
unomnqweno wokuba ubone ezinye iinkcukacha zibandakanyiwe kule ngxelo, nceda uthumele izindululo zakho (ezityetyiswe<br />
ngokucacileyo) kule dilesi ichazwe ngezantsi apha:<br />
The Director-General<br />
<strong>Department</strong> <strong>of</strong> Public Service and Administration<br />
ATTENTION: Public Service Information Unit<br />
P.O. Box 9 6, Pretoria, 000<br />
psui@dpsa.gov.za<br />
fax: (0 ) 4-70 0<br />
Ukuqinisekisa ukuba kukho ixesha elaneleyo lokuvandlakanya izindululo zenu nokuzibandakanya, makuncedwe kuqinisekiswe<br />
ukuba zonke izindululo ezingeniswayo zingeniswa ngomhla wama- Agasti okanye phambi kwawo.<br />
Ukuba ngaba unqwenela iinkcukacha ezinabileyo nenkcazelo ngesigama (amagama namabinzana) esisetyenzisiweyo<br />
kwesi sigaba sale ngxelo, nceda uye kujonga kwincwadana esisikhokelo eshicilelwe liSebe leNkonzo kaRhulumente<br />
noLawulo enesihloko esithi ‘A guide to understanding the oversight <strong>report</strong> <strong>of</strong> departmental <strong>annual</strong> <strong>report</strong>s’ (“iSikhokelo<br />
sokuQonda iiNgxelo zoLawulo zoNyaka zaMasebe”). Ikopi yesi sikhokelo iyafumaneka kuwo onke amasebe karhulumente<br />
okanye ke ingafunyanwa kuvimba weenkcukacha zekhompuyutha zeSebe leNkonzo kaRhulumente noLawulo (DPSA)<br />
<strong>of</strong>umaneka kwa-www.dpsa.gov.za.<br />
5.1 Ukunikwa kweenkonzo<br />
Onke amasebe kaRhulumente kufuneka ukuba aqulunqe iSicwangciso soPhuculo Lokunikwa kweeNkonzo (Service Delivery<br />
Improment Plan –SDI). Olu ludwe lulandelayo lubonisa amacandelo eSicwangciso soPhuculo lokuNikwa kweeNkonzo,<br />
kwakunye nomhlaba ohanjiweyo ekusetyenzisweni kwezi zicwangciso.<br />
Uludwe 1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />
UMSEBENZI 1: uLawulo<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Iinkonzo ezimanyanisiweyo<br />
Ukubonelela iziphathamandla<br />
zomsebenzi<br />
womhla nezolo (ongengowolawulo)ngeenkonzo<br />
zobungcali zolawulo<br />
lwezabasebenzi, kunye<br />
nezenkxaso ngomsebenzi<br />
we-<strong>of</strong>isi<br />
Abona bangabaxhamli<br />
bazo<br />
Abasebenzi, Imisebenzi yomhla<br />
nezolo engeyiyo eyolawulo<br />
Imibutho yabasebenzi,<br />
iCandelo loMphathiswa<br />
Amanye amasebe kaRhulumente<br />
(owePhondo kunye nowe-<br />
Sizwe)<br />
Amaziko emfundo<br />
Amacandelo oLawulo<br />
Amajelo eendaba<br />
Izikolo<br />
Amafama<br />
Amaqela ekujoliswe kuwo:<br />
amakhosikazi, iMibutho<br />
engeyoyakwaRhulumente<br />
(NGO’s)<br />
Uluntu ngokubanzi nje<br />
ulutsha, abantu abakhubazekileyo<br />
Izikhulu zamanye amazwe<br />
Abaniki beenkonzo bangaphandleAbahlalibasezifama.<br />
Abaqeqeshelwa emisebenzini,<br />
abafundi abanikwa<br />
uqeqesho emisebenzini<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli<br />
bazo<br />
Abafundi<br />
a b a q e q e s h w a<br />
emsebenzini besafunda<br />
abavela<br />
kumaziko emfundoephakamileyo<br />
eli nak<br />
w a m a n y e<br />
amazwe aseAfrika<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ukubonelela abasebenzi<br />
ngenkonzo ecikizekileyo<br />
nepheleleyo yoLawulo<br />
lwezaBasebenzi.<br />
Ukuyenza ngexesha<br />
yonke imisebenzi<br />
ephathelele kulawulo<br />
lwezabasebenzi kwaye<br />
oko kusenziwa ngokwezimiselo<br />
ezibekiweyo<br />
nezifanelekileyo<br />
INXENYE 5<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
xa kuthelekiswa<br />
nemigangatho<br />
Umsebenzi wohlengahlengiso<br />
lweSebe eli ugqityiwe<br />
Yonke imisebenzi ivandlakanyiwe<br />
Imisebenzi ephathelele kwi-<br />
PERSAL yenziwe ngexesha<br />
nangokwezikhokelo zemithetho<br />
nemigaqo-nkqubo<br />
echaphazelekayo.<br />
Ukuqulunqwa kwemigaqonkubo<br />
ephathelele kwezabasebenzi<br />
77
78<br />
INXENYE 5<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Abona bangabaxhamli<br />
bazo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli<br />
bazo<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ulawulo lwe- HIV ne-<br />
AIDS kunye nemisebenzi<br />
eyodwa emsebenzini/<br />
kubahlali basezifama<br />
Ukuxotyiswa kwabo<br />
bonke abasebenzi ngezakhono<br />
nangolwazi<br />
n g o k w e m i q a t h a n g o<br />
ebekwa yimithetho/<br />
ngokesicwangciso sasemsebenzini<br />
sophuhliso<br />
lwezakhono nezicwangciso<br />
zokuziphuhlisa<br />
kwabasebenzikujoliswe<br />
ekunikweni kweenkonzo<br />
okusemgangathweni<br />
ophezulu kakhulu<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
xa kuthelekiswa<br />
nemigangatho<br />
Liqhutyiwe iphulo lokuya<br />
kuvavanyo nakwiingcebiso<br />
ngokuzithandela (VCT)<br />
Yi-50% yabasebenzi abezileyo<br />
ngokuzithandela kwi-<br />
VCT<br />
Ziqhutyiwe iindibano<br />
zokufundisa nokwazisa<br />
ngeHIV ne-AIDS. Amakhonkco<br />
oqhagamshelwano<br />
nabamaqela achaphazelekayo<br />
afanelekileyo, angala<br />
Slangrivier, Helderberg.,<br />
Procare<br />
Uqhutyiwe umsebenzi wokuncedwa<br />
kwabasebenzi<br />
kwaye lufikelelwa ngabo<br />
bonke abasebenzi.<br />
Ukuhamba ngemiqathango<br />
yempilo nokhuseleko lwabasebenziemsebenzini<br />
Uqeqesho luqhutywe ngokweSicwangciso<br />
soPhuhliso<br />
lweZakhono eMsebenzini<br />
(Workplace Skills Plan)<br />
nange- % ebisisabelo esiphuma<br />
kwingxowa-mali<br />
yoqeqesho<br />
Iingxelo zoqeqesho zingenisiwe<br />
kwi-SETA qho ngekota<br />
Abafundi be-ABET abalishumi<br />
elinanye<br />
Ishumi elinanye abafundi<br />
abeze kufunda umsebenzi<br />
Abeze kuqeqeshwa emsebenzini<br />
8.<br />
6 Abafundi bebanga<br />
4 Abafundi bebanga 0<br />
6 Ishumi elinesithandathu<br />
abanikwe iibhasari<br />
Ziqhutyiwe nezinye izifundo<br />
ngezifundo zoqeqesho<br />
Olufanelekileyo
Iinkonzo eziphambili<br />
Ukhuthazo olunempumelelo<br />
lweenkonzo zeSebe<br />
eli ngaphakathi nangaphandlengokusebenzisa<br />
uqhagamshelwano<br />
olucikizekileyo<br />
Abona bangabaxhamli<br />
bazo<br />
Abasebenzi beli Sebe ababhinqileyo<br />
Abameli bamafama kumajelo<br />
eendaba<br />
Isebe lezoLImo leSizwe<br />
Amaqela amafama amanye<br />
amazwe/eli lizwe kunye<br />
nawakwarhulumente<br />
Uluntu ngokubanzi Abasebenzi<br />
basezifama ababhinqileyo<br />
Izikolo zeli Phondo<br />
iCape Women’s Forum<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli<br />
bazo<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ukugcina ubudlelane<br />
phakathi komqeshi<br />
nomsebenzi bukumazinga<br />
amahle ngolawulo<br />
oluzibona zingekehli<br />
iingxaki eziphathelele<br />
kuyo yonke imiba yezomsebenzingamaxesha<br />
abekiweyo acacisiweyo<br />
Ukunikwa kweenkonzo<br />
zomsebenzi we-<strong>of</strong>isi<br />
ezicikizekileyo nezinikwa<br />
ngexesha kuyo yonke<br />
imisebenzi yomhla nezolo<br />
(engeyiyo eyolawulo)<br />
Ukwazisa nokukhuthaza<br />
kunye nokubandakanya<br />
abasebenzi naloo maqela<br />
achaphazelekayo<br />
ukuze baliqonde ngakumbi<br />
igalelo leli Sebe<br />
kwezolimo<br />
Ukukhuthaza ukugcinwa<br />
kwegama leli Sebe lilihle.<br />
Ukukhuthaza ukufikelelwa<br />
kweenkonzo zeSebe<br />
eli ngawo onke amaqela<br />
abaxhamli beenkonzo<br />
zalo<br />
Ukukhuthaza imiyalezo<br />
karhulumente wesizwe<br />
neyeSebe lezoLimo le-<br />
Sizwe<br />
INXENYE 5<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
xa kuthelekiswa<br />
nemigangatho<br />
Izigqeba zeMibutho yabasebenzi<br />
(iiYuniyoni)<br />
neZiphathamandla zisebenza<br />
kakuhle kakhulu<br />
Akukhange kubekho sikhalazo<br />
Ubudlelane basemsebenzini<br />
Ukuma kwabasebenzi<br />
kubonakalisa ukuphucuka<br />
noko ngakwicala lendlela<br />
ameleke ngayo amaqela<br />
oluntu (iintlanga, isini, abakhubazekileyo,<br />
njl), ngakumbi<br />
kwiziphathamandla<br />
ezikwinqanaba eliphakathi.<br />
Kuye kwabekwa iliso kumba<br />
wobulali ngokwemiqathango<br />
nezikhokelo zeSicwangciso<br />
soBulali baseMsebenzini<br />
seSebe eli soqulunqo lomgaqo-nkqubo,<br />
uqeqesho,<br />
ulawulo lwendlela yokwenziwa<br />
komsebenzi<br />
Iinkonzo zenkxaso ngomsebenzi<br />
we-<strong>of</strong>isi womhla<br />
nezolo zinikiwe kuyo yonke<br />
imisebenzi engeyiyo eyolawulo<br />
Amanqaku angamashumi<br />
amane anesithathu (4 )<br />
akhutshwe kumajelo eendaba<br />
malunga neenkonzo ezintsha<br />
ezinikwayo, okanye<br />
neziyunguma<br />
8 Iimbizo noluntu ngokubanzi<br />
imiboniso kwiindibano<br />
ngeendibano,<br />
ezinkomfeni naseziyungumeni<br />
Ukuhanjiswa kwemagazini<br />
ephuma qho ngekota kubafundi<br />
abangama-5 000<br />
Ukuhanjiswa kwezigidimi<br />
zeendaba zangaphakathi<br />
zenyanga,<br />
neembalelwano(iimemo),<br />
uphuculo lwe- intranet,<br />
njl. ngeenjongo zokunika<br />
abasebenzi iinkcukacha<br />
Izihlandlo ezimalunga namashumi<br />
asibhozo zosasazo<br />
kwi-RSG (Radio Sonder<br />
Grense)<br />
Ukukhuthaza ukhuphiswano<br />
lwamafama abhinqileyo<br />
neveki eyaba nempumelelo<br />
kakhulu<br />
yeAgriFemina yabasebenzi<br />
basezifama ababhinqileyo<br />
79
80<br />
INXENYE 5<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Ukubonelela ngenkonzo<br />
yobungcali yolawulo<br />
lwezemali. eyolawulo<br />
lohlahlomali, eyolawulo<br />
lwenguqu kwakunye<br />
nangenkonzo<br />
kwiCandelo loMphathiswa<br />
Abona bangabaxhamli<br />
bazo<br />
Abasebenzi, imisebenzi<br />
yomhla nezolo engeyiyo<br />
eyolawulo, iCandelo<br />
loMphathiswa, Amanye<br />
amasebe karhulumente<br />
(owePhondo kunye nowe-<br />
Sizwe), Uluntu ngokubanzi<br />
nje, isebe lezeMali (ele-<br />
Phondo kunye neleSizwe).<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli<br />
bazo<br />
Uludwe 1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />
Uhlobo lwamalungiselelo<br />
Iintlanganiso, utyelelo, uqhagamshelwano<br />
ngembalelwano nangomnxeba<br />
wekhompuyutha nemibutho engeyoyakwarhulumente<br />
(NG)’s), amaqela<br />
ezolimo nawemveliso kunye namajelo<br />
eendaba malunga nentsebenziswano/<br />
inkxaso/namathuba empefumlelwano<br />
Abasele bengabaxhamli<br />
bazo<br />
i-ABSA<br />
iCape Women’s Forum<br />
iLand Bank<br />
i-Agri Expo<br />
Amaqela ezolimo nemveliso<br />
Abameli bamajelo eendaba<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ingxelo yohlolo-zincwadi<br />
engenagxeke,<br />
Ukuhawulezelwa kokugqitywa<br />
kwemicimbi ngamaxesha<br />
amkelekileyo,<br />
usombululo lweengxaki,<br />
ulawulo lwezemali ulawulo<br />
lweempahla,<br />
ulawulo lomngcipheko,<br />
uthintelo lobuqhetseba,<br />
ukungeniswa kweengxelo<br />
ezichanekileyo<br />
ngexesha,<br />
uqulunqo lwemigaqonkqubo<br />
neengcebiso<br />
ngezemali.<br />
Abasenokuba ngabaxhamli<br />
Amanye amaqela akwimveliso<br />
yezolimo<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
xa kuthelekiswa<br />
nemigangatho<br />
Uhlolo-zincwadi elingabanga<br />
nazindawo zibonwe<br />
ukusilela.<br />
Ngaphaya kwe-85% yemicimbi<br />
eqhutyiweyo ihambe<br />
n g o k w e m i l i n g a n i s e l o<br />
ebibekiwe.<br />
Iingxaki zisonjululwe ngelo<br />
xesha zivele ngalo.<br />
Iyunithi isakhasa noko.<br />
Ulawulo nolondolozo lusemgangathweni.<br />
Lwenziwa lwagqitywa<br />
uvandlakanyolomngcipheko.<br />
Isicwangciso seSebe sigqityiwe.<br />
Lwenziwe ngokwezikhokelo<br />
ezibekiweyo, ngenyanga<br />
nangekota.<br />
Kwenziwe okoko.<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa<br />
Intsebenziswano/ inkxaso<br />
yoKhuphiswano lwabasebenzi<br />
basezifama ababhinqileyo/<br />
Agri Femina<br />
Isaplimenti yasimahla<br />
kwiGeorge Herald ( /iminyaka)<br />
Amanye amathuba<br />
empefumleleko kwezinye izinto<br />
zolimo.<br />
Amajelo eendaba Izihlandlo<br />
ngezihlandlo zodliwanondlebe<br />
koonomathotholo<br />
kunye nenkqubo yonyaka<br />
emileyo kwiRadio Namakwaland<br />
Njengaku- . Ukukhawulezelwa kwabaxhamli<br />
ngeempendulo ezibhaliweyo<br />
nezithethwayo.<br />
Kuqhutywe iindibano zengcaciso<br />
nge-VCT ezolwazi<br />
kunye nothintelo lwe-TB.<br />
Ukwandisa ukudibana ubuso<br />
ngobuso nabasebenzi<br />
nokuphefumelelana nabo<br />
ngemiba ephathelele kwezabasebenzinakuwimigaqonkqubo
Uludwe 1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />
Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Okuthe ngqo: Ukunikwa kwabaxhamli beenkonzo iinkcukacha ezichanekileyo,<br />
ezipheleleyo nezinikwa ngexesha, rhoqo nangendlela<br />
enobuchule nequkayo: ngokubanika ngqo<br />
Ezinganikwa ngqo: Iposi yombane, iinkonzo zokuhanjiswa kweposi,<br />
ifeksi, imbalelwano, uvimba weenkcukacha zekhompuyutha<br />
(web-site), iisetyhula zangaphakathi, izigidimi zeendaba zeSebe eli,<br />
imijikelo yokhenketho, imiboniso, iintetho koonomathotholo kunye<br />
nakwiziko losasazo elilelethu), iimbalo ezishicilelweyo, amanqaku kumaphephandaba.<br />
Linkonzo zezabasebenzi ezikhoyo ubuso ngobuso, ngembalelwano,<br />
ngoqhagamshelwano lombane.<br />
Uvimba weenkcukacha zekhompuyutha zezabasebenzi.<br />
Abasebenzi becandelo lezabasebenzi babelwe umsebenzi ngamnye<br />
Uludwe 1.4 Isixhobo seenkcukacha<br />
Ukuhanjiswa rhoqo kweebrowutsha kunye nezinye iimbalo<br />
ezishicilelweyo, kwimiboniso ( ), kwiimbizo (8) kumanqaku<br />
kumaphephandaba (4 ), kusasa lwerediyo (±80) kwizibhengezo<br />
(8) njl<br />
Ukudibana namaqela abaxhamli beenkonzo kudityanelwa<br />
kanye kwezi ndawo basebenzela kuzo, ngeenjongo zokuphendula<br />
imibuzo yabo<br />
Ukunika inkxaso noncediso ngokuphathelele kwimiba echaphazela<br />
abasebenzi. Igalelo nenxaxheba vabasebenzi kuqulunqo<br />
Iwemigago-nkqubo vezabasebenzi yamasebe ngamasebe<br />
neyeli iSebe.<br />
Ukukhutha za ukuvakaliswa rhoqo kwezimvo ngabasebenzi<br />
malunga nendlela ezinikwa ngayo iinkonzo. Ukuhawulelana<br />
neenkxalabo zabasebenzi (ukusondeza iinkonzo zezabasebenzi<br />
kufutshane nabasebenzi)<br />
Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wanyathelwa<br />
Ukuqhagamshelana rhoqo, ngoqhagamshelwano oluthe ngqo nolungathanga<br />
ngqo kusetyenziswa iindlela ngeendlela zoqhagamshelwano<br />
(amanqaku kumaphephandaba, iintetho-nkcazo, imiboniso, iimbalo,<br />
izinto zokubhengeza, amajelo eendaba abhalayo kunye nawombane,<br />
uvimba weenkcukacha zekhompuyutha, njl.)<br />
Uludwe 1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />
Ukufikelelwa ngokufanayo kwengcaciso ngabo bonke abaxhamli<br />
beenkonzo<br />
Ukunikwa rhoqo kwabasebenzi ingcaciso ngemiba ephathelele<br />
kwezabasebenzi, nge-HIV ne-AIDS, Impilo nokhuseleko emsebenzini,<br />
kwezesini , kulutsha nakukhubazeko.<br />
Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wanyathelwa<br />
Ngqo: Ubuso ngobuso, abalawuli abafanelekileyo, iimanejala<br />
Engathanga: Iposi yekhompuyutha, iinkonzo zokuhanjiswa kweposi,<br />
ifeksi, imbalelwano, intlanganiso<br />
UMSEBENZI 2: ULAWULO OLUNOZINZO LOBUTYEBI BENDALO<br />
Uludwe 1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Izifundo zophuhliso lwezamanzi<br />
Iiprojekthi zolondolozo lwamanzi<br />
Abona bangabaxhamli<br />
bazo<br />
Bonke abasebenzisi<br />
bamanzi kweli Phondo<br />
Abasenokuba ngabaxhamli<br />
bazo<br />
Ukukhawulezelwa kwezikhalazo ngoqwalaselo<br />
Zonke izikhalazo ezingenisiweyo zilandelwa ngento ebhaliweyo<br />
Izikhalazo zikhawulezelwa ngoqwalaselo kwangoko.<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ngokwemigangatho<br />
yobunjineli yeli neyamanye<br />
amazwe<br />
Amafama Amafama asakhasayo Ngokwemigangatho<br />
yobunjineli yeli neyamanye<br />
amazwe<br />
INXENYE 5<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa xa<br />
kuthelekiswa<br />
nemigangatho<br />
izifundo ezigqityiweyo<br />
kuhanjwa ngayo yonke<br />
imigangatho yobunjineli<br />
yeli neyamanye<br />
amazwe<br />
Ukunyuka kwamazinga<br />
ocikizeko kwindlela<br />
yokusetyenziswa kwamanzi<br />
kwiingingqi ezi- 6<br />
kuhanjwa ngayo yonke<br />
imigangatho yobunjineli<br />
yeli neyamanye<br />
amazwe<br />
8
8<br />
INXENYE 5<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Iiprojekthi zolondolozo lomhlaba<br />
nezezibonelelo<br />
Ulawulo lwendlela yokusetyenziswa<br />
komhlaba<br />
Iiprojekthi zolondolozo lobutyebi<br />
bendalo<br />
Ucwangciso olulungiselela<br />
okungekehli kwiinkalo zonke<br />
Abona bangabaxhamli<br />
bazo<br />
Amafama asakhasayo/<br />
amancinane kwimihlaba<br />
enabanini bayo<br />
ababodwa kunye/okanye<br />
neyamaqela<br />
Bonke abasebenzisi<br />
bamanzi beli Phondo<br />
Bonke abasebenzisi<br />
bamanzi beli Phondo<br />
Bonke abasebenzisi<br />
bamanzi beli Phondo<br />
Ukongeza ixabiso Bonke abasebenzisi<br />
bamanzi beli Phondo<br />
Abasenokuba ngabaxhamli<br />
bazo<br />
Uludwe 1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />
Uhlobo lwamalungiselelo<br />
Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Utyelelo ezifama Abaxhamli be-LRAD<br />
Amafama asasokolayo ngezinto<br />
zokusebenza<br />
Amafama arhwebayo<br />
Oomasipala<br />
Amaziko akwaRhulumente<br />
NGO’s<br />
Ifowuni Abaxhamli be-LRAD<br />
Amafama asasokolayo ngezinto<br />
zokusebenza<br />
Amafama arhwebayo<br />
Oomasipala<br />
Amaziko akwaRhulumente<br />
NGO’s<br />
Iiletha Abaxhamli be-LRAD<br />
Amafama asasokolayo ngezinto<br />
zokusebenza<br />
Amafama arhwebayo<br />
Oomasipala<br />
Amaziko akwaRhulumente<br />
NGO’s<br />
E-mail Amafama arhwebayo<br />
Oomasipala<br />
Amaziko akwaRhulumente<br />
NGO’s<br />
Inxaxheba ebonakalayo neMibutho<br />
yezoLImo namafama – iiMini zaMafama<br />
neentlanganiso zeeYuniyoni zaMafama<br />
Abaxhamli be-LRAD<br />
Amafama arhwebayo<br />
Amafama asasokolayo ngezinto<br />
zokusebenza<br />
Abahlali basematyotyombeni<br />
nasemaphandleni<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ngokwemigangatho<br />
yobunjineli yeli neyamanye<br />
amazwe<br />
Ngokwezikhokelo nemigangatho<br />
yePhondo<br />
yokukhuselwa kobutyebi<br />
bezolimo<br />
Ngokwemigangatho<br />
yobunjineli nolondolozo<br />
yeli neyamanye<br />
amazwe nangokwemithetho<br />
Ngokwemigangatho<br />
yobunjineli nolondolozo<br />
yeli neyamanye<br />
amazwe nangokwemithetho<br />
Amafama asakhasayo Ngokwemigangatho<br />
yobunjineli nolondolozo<br />
yeli neyamanye<br />
amazwe nangokwemithetho<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Amacandelo emveliso yezolimo<br />
angekho kweli Phondo<br />
kubandakanya namazwe<br />
eAfrika eseMazantsi (SADC<br />
countries)<br />
Amacandelo emveliso yezolimo<br />
angekho kweli Phondo<br />
kubandakanya namazwe<br />
eAfrika eseMazantsi (SADC<br />
countries)<br />
Amacandelo emveliso yezolimo<br />
angekho kweli Phondo<br />
kubandakanya namazwe<br />
eAfrika eseMazantsi (SADC<br />
countries)<br />
Abaxhamli be-LRAD<br />
Amafama asasokolayo ngezinto<br />
zokusebenza<br />
Amaqela abasebenzi basezifama<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa xa<br />
kuthelekiswa<br />
nemigangatho<br />
4 iiprojekthi ezigqityiweyo<br />
kuhanjwa ngokwemigangathoyobunjineli<br />
nolondolozo yeli<br />
neyamanye amazwe<br />
800 izicelo eziqwalaselweyo<br />
ukuqinisekisa<br />
ukuba iyathotyelwa<br />
yonke imithetho nemigaqo-nkquboechaphazelekayo<br />
N g o k w e m i g a n g a t h o<br />
yobunjineli nolondolozo<br />
yeli neyamanye amazwe<br />
nangokwemithetho<br />
5 iiprojekthi ezigqityiweyoNgokwemigangatho<br />
yobunjineli<br />
nolondolozo yeli neyamanye<br />
amazwe nangokwemithetho<br />
5 iiprojekthi ezigqityiweyoNgokwemigangatho<br />
yobunjineli<br />
nolondolozo yeli neyamanye<br />
amazwe nangokwemithetho<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa<br />
60<br />
Yonke imibuzo efunyenwe<br />
ngefowuni iphendulwe<br />
okanye yadluliselwa<br />
60 iiletha eziphendulweyo<br />
qho ngemini<br />
/ngeveki /ngenyanga<br />
ngokwemfuneko<br />
Yonke imibuzo efunyenwe<br />
nge-imeyili iphendulwe<br />
okanye yadluliselwa<br />
Udluliselo lolwazi nengcaciso<br />
ukwenzela ukuba<br />
amafama angashiywa<br />
zizinto ezintsha ezivelayo<br />
–kwezenzululwazi nakwezopolitiko<br />
Uphuhliso lwabahlali
Uhlobo lwamalungiselelo<br />
Iintlanganiso – Uqhagamshelwano<br />
namaqela achaphazelekayo, imibutho<br />
Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Amaqela achaphazelekayo<br />
kwezolimo<br />
Iintlanganiso zocwangciso oluliqili Amanye aMacandelo oLawulo<br />
eNtshona Koloni nakwamanye<br />
amaphondo<br />
NGOs<br />
1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa<br />
Ukuvakalisa izimvo<br />
Ulwabelwano ngengcaciso.<br />
Ukufunyaniswa<br />
kweemfuno zabaxhamli<br />
Ukuthatha inxaxheba<br />
kumathuba amaninzi<br />
kangangoko avelayo okwenza<br />
igalelo kuqulunqo<br />
lwesicwangciso esiliqili<br />
nengcaciso<br />
Utyelelo ezifama Abaxhamli be-LRAD<br />
Amafama asasokolayo ngezinto zokusebenza<br />
Amafama arhwebayo<br />
Oomasipala<br />
Amaziko akwaRhulumente<br />
NGO’s<br />
Abasebenzi basoloko befumaneka kubaxhamli ngalo lonke ixesha Ukufumaneka kwabasebenzi kubo bonke abaxhamli<br />
beenkonzo zethu ngalo lonke ixesha. Ubuninzi bamagosa<br />
ayafumaneka ngeeseli naxa kuvaliwe emsebenzini<br />
Ukuhamba nokuququzelela iintlanganiso zokunikwa kwengcaciso Udluliselo lwengcaciso nemigangatho<br />
Ukubonelela ngeenkonzo ezinikwa phaya ekuhlaleni<br />
Ukuya kwimiboniso yezolimo Iinkonzo zemarike ziyafumaneka kwabo banokuba ngabaxhamli<br />
bazo kwimiboniso emi-4<br />
Ukuphendula imibuzo evela kuMphathiswa, kwiMibutho yezoLimo, kumaziko<br />
emfundo ephakamileyo nasebantwini<br />
Zonke iinombolo ezibomvu ziphendulwe, kwakunye neminye<br />
imibuzo, ngexesha elifanelekileyo<br />
Uhlaziyo lweenkcuka kuvimba weenkcukacha zekhompuyutha (website) Ukuqinisekisa ukuba ziyafumaneka iinkcukacha ezintsha<br />
Amanqaku ashicilelweyo Udluliselo lwengcaciso nemigangatho<br />
Ukuhanjiswa kwamaphepha-nkcazelo Udluliselo lwengcaciso nemigangatho<br />
Iintetho koonomathotholo iintetho eziqulunqiweyo<br />
1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />
INXENYE 5<br />
Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />
E-mail Ii-adresi ze-E-mail zamagosa afanelekileyo ziyafumaneka kuvimba<br />
weenkcukacha oyi- www.Elsenburg.com<br />
Iiletha Udluliselo lwetheknoloji neengcebiso zobungcali xa zithe zacelwa<br />
Iintetho-nkcazelo 6 iintetho-nkcazelo ezenzelwe imibutho yamafama, amaziko<br />
namasebe karhulumente<br />
Iintlanganiso Amagosa ahamba iintlanganiso eziphathelele kwezolimo ezininzi<br />
kangangoko<br />
Iimbalo/Amanqaku ashicilelweyo 4 iimbalo ezishicilelweyo. Ukwenza igalelo kulwazi lwezenzululwazi<br />
ngokubanzi nje kunye noqhagamshelwano noluntu<br />
phaya ekuhlaleni<br />
Iingxelo Ingxelo yonyaka iqulunqiwe, iyafumaneka kwiSebe lezoLImo<br />
leSizwe nakwamanye aMacandelo abaLawuli kwiSebe eli<br />
8
84<br />
INXENYE 5<br />
1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />
Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Ngefowuni, ngeposi yekhompuyutha, ubuso ngobuso, ngoMphathiswa<br />
kuManejala woMsebenzi<br />
UMSEBENZI 3 : INKXASO NOPHUHLISO LWAMAFAMA<br />
Abaxhamli beenkonzo abanelisekileyo<br />
Njengoko kwakukhanyiwe kwingxelo yonyaka ka- 00 / 004 icandelo lolawulo loZinziso lwaMafama ngoku libizwa uMsebenzi:<br />
weNkxaso noPhuhliso lwaMafama<br />
Ngokuhlanganiswa kwecandelana loMsebenzi woZinziso lwaMafama neloDluliselo lweTheknoloji. Ukumiswa ngokutsha<br />
kwalo Msebenzi,<br />
Umsebenzi wongqamaniso nokubeka kunye nokuqeshwa kwabasebenzi abatsha abangama-59 waye wafuna ixesha elininzi,<br />
into ke leyo eyenza ulibaziseko kwiinkalo ezininzi,<br />
Ekukho kuzo eyoqulunqo lweenkonzo nemigangatho yokunikwa kwazo ezo nkonzo ngokwakulo Msebenzi mtsha.<br />
Kambe ke abaxhamli beenkonzo abachazwe phaya kulaa ngxelo yonyaka, iinkonzo ezikhankanyiweyo kuyo kwakunye<br />
nabo basenokuba ngabaxhamli beenkonzo abajikanga<br />
Kwaye ke izongezelelo kwiinkonzo ezinikwayo eziphambili, amalungiselelo othethwano nezicwangciso eziliqili z<strong>of</strong>ikeleleko<br />
lweenkonzo ezinikwa ziindawo eziza<br />
Kuphinda zijongwe, ngeenjongo zokuqinisekisa ukuba kukho isicwangciso sokunikwa kweenkonzo esinabileyo kuMsebenzi<br />
weNKxaso noPhuhliso lwaMafama<br />
Ngokwakulo msebenzi wohlengahlengiso lwezolimo.<br />
Kambe ke iinkonzo ziye zanda ngenxa yamagunya amatsha, afana noMsetyenzana omtsha woPhuhliso lwaBasebenzi<br />
baseZifama<br />
nokuqeshwa kwabasebenzi abatsha ngeenjongo yokuphucula indlela yokunikwa kweenkonzo, ngakumbi kumacandelo<br />
asakhasayo. Kananjalo<br />
uMsebenzi weNkxaso noPhuhliso lwaMafama uye wanatyiselwa kwinqanaba loomasipala bezithili, kwaye unee-<strong>of</strong>isi ezingama-<br />
0 ezisebenzayo.<br />
1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />
Iinkonzo eziphambili Abasele<br />
bengabaxhamli<br />
bazo<br />
Iinkonzo ezinikwa uluntu<br />
ekuhlaleni<br />
Makuncedwe kuqatshelwe<br />
ukuba umxhamliokhankanywe<br />
kwibloko enye<br />
ufanelekile kuzo zonke<br />
iinkonzo zomsebenzi<br />
weNkxaso noPhuhliso<br />
lwaMafama<br />
Amafama omhlaba ka-<br />
Act 9 ( iindawo)<br />
Inkxaso yamafama Amafama omhlaba<br />
weecawe<br />
Inkxaso yezolimo kubaxhamli<br />
bohlaziyo lwemithetho<br />
yomhlaba<br />
Inkxaso ngengcaciso yezolimo<br />
netheknoloji<br />
Imihlaba enabanini<br />
bayo<br />
ababodwa kunye/okanye<br />
neyamaqela<br />
Amaqela aqhuba ubufama<br />
kumhlaba odityanelwe<br />
ngabahlali<br />
okanye kamasipala<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Bakwabizwa nokuba<br />
ngamaqela abachaphazelekayo<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Iqela lemigangatho libhekisele<br />
kuzo zonke<br />
iinkonzo eziphambili<br />
njengoko abaxhamli<br />
beenkonzo befuna<br />
iinkonzo ezininzi ezahlukeneyo<br />
kwiprojekthi<br />
ethile okanye kwinto<br />
ethile eyenziwayo<br />
Oomasipala Ukuya zonke iindibano<br />
zocweyo ze-LRAD<br />
Imibutho engeyoyakwarhulumente<br />
(NGOs)<br />
Imibutho yasekuhlaleni<br />
(CBOs)<br />
Ukuba umxhamli<br />
weenkonzo uyafowuna<br />
makafowunelwe ingadlulanga<br />
iveki<br />
Ukuba umxhamli<br />
weenkonzo unengcaciso<br />
ayifunayo malunga<br />
neenkqubo, makaphendulwe<br />
ngokumthumela<br />
loo ngcaciso ingadlulanga<br />
iveki<br />
Izikolo Mabatyelelwe abaxhamli<br />
phaya ezifama<br />
nakwiindawo abahlala<br />
kuzo, kodwa ke oko kunokwenziwa<br />
kuphela ingaphelanga<br />
inyanga<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa xa<br />
kuthelekiswa nemigangatho<br />
Kuqinisekiswe ukuthotyelwa<br />
kwayo yonke imithetho<br />
echaphazelekayo<br />
Kukhuthazwe umsebenzi<br />
we-LRAD nozinziso<br />
lwamafama akhuselekileyo<br />
nazimeleyo aphuma<br />
kwiindawo ezazifudula<br />
zisingelwe phantsi apha<br />
eNtshona Koloni, kwaye<br />
kusetyenzwa ngobambiswano<br />
neleMicimbi yo-<br />
Mhlaba<br />
Kubonelelwe ngenkonzo<br />
yobungcali ethembekileyo<br />
nengenaxanasi,<br />
kwaye ngoku zinokuqhutywa<br />
ezi nkonzo ngabasebenziabongezelelekileyo<br />
nangee-<strong>of</strong>isi<br />
Kwenziwe konke ok usemandleniekuqondeni<br />
iimfuno zabaxhamli beenkonzonasekuzifezekiseni
Ingcaciso ngohlaziyo<br />
lwemithetho yomhlaba<br />
Ukuxhotyiswa kwamaqela<br />
amafama ngolwazi nezakhono<br />
Iiprojekthi zezibonelelo zezolimo<br />
ezibandakanya iiprojekthi<br />
zoMsebenzi weNkxaso<br />
eNabileyo yezoLimo (CASP)<br />
Iiprojekthi zobonelelo ngokutya<br />
Ulawulo lweeprojekthi<br />
eziphathelele kuphuhliso loluntu<br />
Ulawulo lweeprojekthi<br />
eziphathelele kuphuhliso loluntu<br />
Inkxaso yabahlali kwezoqoqosho<br />
nezentlalo, iiprojekthi,<br />
imisebenzi nabasebenzi<br />
Amaqela eeprojekthi<br />
zegadi<br />
Iiyuniyoni zezolimo<br />
- NAFU, WEKUFU,<br />
Agri-Western Cape<br />
Abaxhamli be-LRAD Imibutho yabecandelo<br />
loshishino<br />
Abantu okanye amaqela<br />
kumhlaba we- FALA<br />
Ukuba ndithembisile,<br />
ndiyasigcina eso<br />
sithembiso – rhoqo<br />
Waxhase amakholwane<br />
ngamanye amaxesha<br />
ngeenjongo zokuphucula<br />
iinkonzo<br />
Abasebenzi beCandelo<br />
loLawulo bayazinikwa<br />
iinkcukacha – amaxesha<br />
amaninzi<br />
Amafama arhwebayo Icandelo loLawulo linabasebenzi<br />
abasebenza<br />
kuzo zonke izithili zeNtshona<br />
Koloni – kodwa<br />
amanani abo akanelanga<br />
Amaqela abasebenzi<br />
basezifama<br />
Amaqela abasebenzi<br />
basezifama<br />
Abahlali beendawo<br />
ezikufutshane ezidolophini<br />
1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />
Uhlobo lwamalungiselelo Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Iintlanganiso Amafama omhlaba ka-Act<br />
9 ( iindawo)<br />
Iingxoxo eziqhutywe ngefowuni Amafama omhlaba weecawe<br />
Utyelelo lweendawo Imihlaba enabanini bayo<br />
ababodwa kunye/okanye<br />
neyamaqela<br />
Iiletha Abahlali beendawo ezikufutshane<br />
ezidolophini<br />
E-mail Amaqela eeprojekthi zegadi<br />
Uxanduva olunikwa<br />
nguMsebenzi weNkxaso<br />
noPhuhliso lwaMafama<br />
lutyekele kakhulu<br />
kwiinkonzo ezinikwa<br />
amafama asakhasayo,<br />
ngoko ke utyekelo lujika<br />
ngokukhawuleza<br />
Uxanduva olunikwa<br />
nguMsebenzi weNkxaso<br />
noPhuhliso lwaMafama<br />
lutyekele kakhulu<br />
kwiinkonzo ezinikwa<br />
amafama asakhasayo,<br />
ngoko ke utyekelo lujika<br />
ngokukhawuleza<br />
Ukuba i-FSD ayikwazi<br />
ukunceda, makufunyanwe<br />
ezinye iindlela<br />
okanye makucelwe eminye<br />
imibutho incede<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Kubonelelwe ngeenkcukacha<br />
ezipheleleyo<br />
nezipheleleyo malunga<br />
neenkonzo<br />
Kusekwe kwagcinwa<br />
amakhonkco oqhagamshelwano<br />
aqinileyo<br />
neleMicimbi yoMhlaba<br />
ngeenjongo zokuhlengahlengisa<br />
i- LRAD neminye<br />
imiba yohlaziyo<br />
lwemithetho yomhlaba<br />
Ukuqhutywa kweeprojekthi<br />
zezolimo ezili- 0,<br />
namaqela ezolimo ahlukeneyo<br />
ali- 0<br />
Kusungulwe uphando<br />
ngeenkcukacha zabaxhamli<br />
kwizithili zoomasipala<br />
ezine, kwaza kwagqitywa<br />
kwezimbini<br />
Kusungulwe iyovandlakanyo<br />
lweeprojekthi<br />
zohlaziyo lwemithetho<br />
yomhlaba ngeenjongo<br />
z o k u h l e n g a h l e n g i s a<br />
kweenkonzo ezinikwa ezi<br />
projekthi<br />
Kusungulwe iyovandlakanyo<br />
lweeprojekthi<br />
zohlaziyo lwemithetho<br />
yomhlaba ngeenjongo<br />
z o k u h l e n g a h l e n g i s a<br />
kweenkonzo ezinikwa ezi<br />
projekthi<br />
Kusekwe uMsetyenzana<br />
woPhuhliso lwaBasebenzi<br />
baseZifama ngeenjongo<br />
zokukhawulelana neemfuno<br />
zeli qela kujoliswe<br />
kulo.<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Oomasipala Ubuncinane zingama- 000<br />
intlanganiso nezihlandlo zotyelelo<br />
kumaqela ngamaqela<br />
ahlukeneyo ngabasebenzi<br />
Imibutho engeyoyakwarhulumente<br />
(NGOs)<br />
Imibutho yasekuhlaleni<br />
(CBOs)<br />
Ifowuni nganye efikileyo iphendulwe,<br />
apho umsebenzi angakwazanga<br />
umnika mpendulo<br />
lowo ufowunayo umdlulisele<br />
kwabanokumnika<br />
Izihlandlo zotyelelo ezindaweni<br />
ezihamba neentlanganiso ezi<br />
zikwisithuba sama-800 ubuncinane.<br />
Izikolo Zonke iiletha ziphendulwe,<br />
ngemibuzo kuMphathiswa<br />
( 60) okanye ngabasebenzi<br />
Iiyuniyoni zezolimo - NAFU,<br />
WEKUFU, Agri-Western<br />
Cape<br />
INXENYE 5<br />
Yonke imibuzo engeniswe ngee-mail<br />
iphendulwe, nakubeni<br />
ibingasoloko iphendulwa kwaloo<br />
mini, kodwa ke ubuncinane<br />
kwalapho kuloo veki ifike<br />
ngayo<br />
85
86<br />
INXENYE 5<br />
Uhlobo lwamalungiselelo Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Abaxhamli be-LRAD Imibutho yecandelo loshishino<br />
Abantu okanye amaqela<br />
akumhlaba we- FALA<br />
Amafama arhwebayo<br />
Amaqela abasebenzi basezifama<br />
Abahlali beendawo ezikufutshane<br />
ezidolophini<br />
1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />
Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Indibano yothethwano (indaba)<br />
neendibano zocweyo zasezithilini<br />
ezintlanu ngeenjongo<br />
zokudlana iindlebe nabasebenzi<br />
basezifama namanye amaqela<br />
abachaphazelekayo<br />
Kwabanjwa iintlanganiso nemibutho<br />
yezolimo emithathu<br />
ngeenjongo zokuvandlakanya<br />
iingxaki ezithile nokukhangela<br />
izisombululo zazo<br />
Ingcaciso ngohlaziyo lwemithetho yomhlaba Zonke iiprojekthi ze-LRAD ziyaqhutyiwa ngendlela yokusebenzisa<br />
amaqela eeprojekthi kunye neleMicimbi yeMihlaba.<br />
Imibuzo iphendulwa ngokukhawuleza kangangoko, kodwa ke<br />
kusenokuthatha neveki ukuyiphendula<br />
Uncediso nenkxaso enikwa iiprojekthi zezolimo eziqhutywa ngamaqela<br />
asakhasayo<br />
Abahlali bacela inkxaso kwiziphathamndla zoMsebenzi<br />
weNkxaso noPhuhliso lwaMafama (FSD), okanye kungeniswa<br />
ifomu yesicelo seprojekthi<br />
Zandiwe izihlandlo zotyelelo kubahlali ukuya kuxhasa iiprojekthi<br />
zabo<br />
Ukufikelela kwinkxaso-mali yeeprojekthi Ifomu yokwenza isicelo okanye isicwangciso seshishini ingeniselwa<br />
ukucela inkxaso-mali. Zili- 0 iiprojekthi ezinikwe<br />
inkxaso-mali<br />
Iingcebiso zobungcali ngokubanzi nje ezinikwa kwinkalo ye-Agri-BEE Isikahulu ngeentlanganiso, ii-e-mail okanye iiletha ziphendulwe<br />
malunga ne-Agri-BEE nohlaziyo lwemithetho yomhlaba<br />
1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />
Inkqubo yeenombolo ezibomvu ( 60 iinombolo ezibomvu)<br />
Linyuke kakhulu inani leentlanganiso ezibanjelwe ezi-<strong>of</strong>isini,<br />
kodwa ke ixesha lempendulo elisathathwayo liseyinyanga<br />
( 00 iintlanganiso)<br />
Linyukile inani leentlanganiso nabahlali, kodwa ke ingxaki<br />
yexesha isenza kube nzima ukululawula olu hlobo loqhagamshelwano<br />
(600 iintlanganiso)<br />
Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />
E-mail Asingeni apha<br />
Iiletha Ngqo okanye nenkqubo yeenombolo ezibomvu. Jonga<br />
ku- .5<br />
Iintetho-nkcazelo Zithunyelwe kumaqela ali- 00 nasebantwini<br />
Iintlanganiso 0 iintetho-nkcazelo kumaqonga ngamaqonga ahlukeneyo<br />
Iimbalo/Amanqaku ashicilelweyo 600 iintlanganiso nabahlali, 84 iintlanganiso ne-DAC<br />
zibe li-9 ne-PGC kuze kubekho nezingama-60 iintlanganiso<br />
ezicwangcisiweyo ezimalunga nohlaziyo<br />
lwemithetho yomhlaba<br />
Iingxelo 0 iingxelo ubuncinane, ezenzelwe uMphathiswa neNtloko<br />
yeSebe isikakhulu
E-mail Amanqaku amane athandwa kakhulu ngabantu nebrowutsha<br />
enye<br />
1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />
Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Ngefowuni, ngeposi yekhompuyutha, ubuso ngobuso, ngoMphathiswa<br />
kuMlawulo weCandelo loLawulo<br />
Ngokwendlela leyo isetyenzisiweyo, ngeeyure okanye ngeentsuku ezimbalwana<br />
nje.<br />
UMSEBENZI 4 : IINKONZO ZONYANGO LWEZILWANYANA<br />
1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Iinkonzo zempilo yezilwanyana<br />
Iinkonzo zelabhoratri zonyango<br />
lwezilwanyana<br />
Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
iSebe lezoLimo leSizwe,<br />
iSebe lezeMpilo lePhondo,<br />
iSebe leMicimbi<br />
y o k u S i n g q o n g i l e y o ,<br />
amafama ashishinayo,<br />
amafama asasokolayo<br />
ngezinto zokusebenza,<br />
oogqirha bezilwanyana<br />
abazimeleyo, izikolo,<br />
iinkampani zamayeza,<br />
abathengisa kumazwe<br />
angaphandle, abathenga<br />
kumazwe, angaphandle<br />
oomasipala bezithili<br />
iSebe lezoLimo le-<br />
Sizwe, aMasebe ezoLimo<br />
aMaphondo, iSebe<br />
lezeMpilo lePhondo,<br />
neSebe leMicimbi yokuSingqongileyo,<br />
amafama<br />
ashishinayo, amafama<br />
asasokolayo ngezinto<br />
zokusebenza, oogqirha<br />
bezilwanyana abazimeleyo,<br />
izikolo, iinkampani<br />
zamayeza, abathengisa<br />
nabathenga kumazwe<br />
angaphandle, abathenga<br />
kumazwe angaphandle<br />
Amazwe eAfrika eseMazantsi<br />
(SADC countries)<br />
Abasenokuba ngabaxhamli<br />
bazo<br />
Oomasipala bezithili,<br />
oomasipala beedolophu<br />
namazwe eAfrika<br />
eseMazantsi<br />
Amazwe aseAfrika eseMazantsi<br />
Oomasipala bezithili<br />
Ubuninzi bazo kungadlulanga neveki<br />
Inkqubo yeenombolo ezibomvu ithatha iiveki ezimbini<br />
ubuncinane ukugqiba, kwaye zingama- 60 iinombolo<br />
ezibomvu eziphendulweyo, into leyo ethetha iintsuku<br />
zomsebenzi ezili- 00.<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ubekwa nguMthetho<br />
oyi- Animal Disease Act<br />
kunye nemigangatho yamanye<br />
amazwe ye-OIE<br />
(World Organisation for<br />
Animal Health)<br />
Ubekwa nguMthetho<br />
oyi- Animal Disease Act<br />
kunye nemigangatho yamanye<br />
amazwe ye-OIE<br />
(World Organisation for<br />
Animal Health)<br />
INXENYE 5<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa xa<br />
kuthelekiswa nemigangatho<br />
Ukuhamba ngokwemigangatho<br />
yeli<br />
lizwe kunye neyamanye<br />
amazwe<br />
Ukuhamba ngokwemigangatho<br />
yeli<br />
lizwe kunye neyamanye<br />
amazwe<br />
87
88<br />
INXENYE 5<br />
Iinkonzo zakwarhulumente<br />
zempilo yezilwanyana<br />
iSebe lezoLimo leSizwe,<br />
abanini bezilarhipali,<br />
amaziko emveliso zobisi,<br />
amaziko enza imveliso<br />
ekukutya kwezilwanyana,<br />
aMasebe ezoLimo<br />
aMaphondo, iSebe lezeMpilo<br />
lePhondo, izikolo,<br />
iinkampani zamayeza,<br />
abathengisa kumazwe<br />
angaphandle, abathenga<br />
kumazwe angaphandle<br />
oomasipala bezithili<br />
1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />
Iindawo ezivelisa<br />
zithengise ukutya<br />
Oomasipala bezithili<br />
Ubekwa nguMthetho oyi-<br />
Meat Safety Act kunye<br />
nemigangatho yamanye<br />
amazwe ye-OIE (World<br />
Organisation for Animal<br />
Health), nayi-WHO<br />
(World Health Organisation),<br />
neCodex Alimentarius<br />
<strong>of</strong> the FAO/WHO<br />
Ukuhamba ngokwemigangatho<br />
yeli<br />
lizwe kunye neyamanye<br />
amazwe<br />
5 iiprojekthi ezigqityiweyo kuhanjwa ngokwemigangatho yezobunjineli nolondolozo yeli lizwe neyamanye amazwe<br />
nangemithetho<br />
Uhlobo lwamalungiselelo Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Uthethwano ubuso ngobuso iSebe lezoLimo leSizwe,<br />
abanini bezilarhipali, amaziko<br />
emveliso zobisi, amaziko<br />
enza imveliso ekukutya<br />
kwezilwanyana, aMasebe<br />
ezoLimo aMaphondo, iSebe<br />
lezeMpilo lePhondo, izikolo,<br />
iinkampani zamayeza,<br />
abathengisa kumazwe angaphandle,<br />
abathenga kumazwe<br />
angaphandle<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Amazwe aseAfrika eseMazantsi<br />
Oomasipala bezithili<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Onke amafama ashishinayo<br />
aye atyelelwa isihlandlo<br />
esinye ubuncinane ngonyaka<br />
ngamnye, ukutyelelwa<br />
kwamafama asasokolayo<br />
ngezinto zokusebenza eliqela<br />
nokuwatyelela ngamanye<br />
nokuwanika iingcebiso zokulawulwa<br />
kwezifo, izilarhipali<br />
neendawo ezingamaziko<br />
enza imveliso zokutya ziye<br />
zatyelelwa izihlandlo ezithandathu<br />
(6) ubuncinane ngonyaka,<br />
iiprojekthi ngeeprojekthi<br />
zezikolo<br />
Iingxoxo ngefowuni do do Zenziwa phantse yonke imihla<br />
Uqhagamshelwano ngembalelwano,<br />
nge-e-mail<br />
Uqhagamshelwano ngembalelwano,<br />
nge-imeyili<br />
do do do<br />
Imibutho yezinto ezityiwayo<br />
efana ne-Agri-Western<br />
Cape, RPO, MPO, RMAA,<br />
SAVA, neSebe lezoLimo le-<br />
Sizwe<br />
1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />
Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Ukuya kuzo ngokweshedyuli<br />
yeentlanganiso yonyaka<br />
Abasebenzi basoloko befumaneka kubaxhamli ngalo lonke ixesha Ukufikeleleka nokufumaneka kwabasebenzi ngokulinganayo<br />
kubo bonke abaxhamli beenkonzo zethu eNtshona<br />
Koloni ngalo lonke ixesha. Ubuninzi bamagosa<br />
ayafumaneka ngeeseli naxa kuvaliwe emsebenzini<br />
Oogqirha bezilwanyana bakwaRhulumente neeTechnician baququzelela<br />
iimini zamafama kwiindawo zamafama ashishinayo nakwiindawo<br />
zemimandla yasemaphandleni<br />
Ukutyelela izilarhipali neendawo ezingamaziko enza ukutya kwasezifektri<br />
Ukutyelela izikolo- iinkcukacha neenkcazelo ngokhuseleko lokutya<br />
nangobonelelo ngokutya<br />
Udluliselo lweenkcukacha nemigangatho<br />
Iinkonzo ezenziwa phaya ekuhlaleni noqeqesho lwabasebenzi<br />
basezifama<br />
Uqhagamshelwano lobuso ngobuso neengcebiso ezijoliswe<br />
ekuphuculeni imigangatho yokhuseleko lokutya<br />
56 izikolo ezityelelweyo ngo- 00<br />
Iingxelo zonyaka nezekota Iingxelo zekota ezine – nengxelo enye yoNyaka<br />
ziqulunqiwe, ezinokufunyanwa liSebe lezoLimo leSizwe<br />
nangamanye aMacandelo oLawulo kwiSebe eli, nguMphathiswa<br />
wePhondo nangamanye aMaphondo<br />
Iintetho koonomathotholo 5 iintetho eziqulunqiweyo<br />
ngo- 004/05<br />
Ukuphendula imibuzo engeniswe nguMphathiswa okanye yiMibutho<br />
yezoLimo okanye ngamaziko emfundo ephakamileyo<br />
Zonke iinombolo ezibomvu ziphendulwe kwakunye neminye<br />
imibuzo
1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />
Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />
E-mail Ii-adresi ze-imeyili zabo bonke oogqirha bezilwanyana bakwaRhulumente/iiTechnician<br />
zempilo yezilwanyana kunye nezabahloli benyama<br />
ziyafumaneka kulo vimba weenkcukacha zekhompuyutha: www.<br />
Elsenburg.com<br />
Iiletha<br />
Imiqulwana equlethe iinkcukacha<br />
Iintetho-nkcazelo ezenziwa nge-CD Rom<br />
Iinkcukacha ezimalunga neenkonzo zonyango lwezilwanyana kuvimba<br />
weenkcukacha zekhompuyutha weSebe eli<br />
Iintetho-nkcazelo<br />
Ezingama-50 ziyafumaneka ngesiBhulu/ngesiNgesi/ngesiXhosa<br />
kulo vimba weenkcukacha zekhompuyutha:<br />
www. Elsenburg.com<br />
Iingxelo zonyaka nezekota kwakunye neempepha zomgaqo-nkqubo<br />
ziyafumaneka kwicandelo leenkonzo zonyango lwezilwanyana kuvimba<br />
weenkcukacha weSebe eli<br />
Iintlanganiso Amagosa aya kwiintlanganiso ezininzi kangangoko ezimalunga<br />
nezolimo okanye nemiba enxulumene nezolimo. Ayaya<br />
kwiindibanozocweyo zesizwe ezimalunga nolawulo lwezifo<br />
Iingxelo Iingxelo zekota ezine – nengxelo enye yoNyaka ziqulunqiwe,<br />
ezinokufunyanwa liSebe lezoLimo leSizwe nangamanye aMacandelo<br />
oLawulo kwiSebe eli.<br />
Iingxelo zosilelo kubanini bezilarhipali namaziko enza iimveliso<br />
zokutya.<br />
1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />
Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Uqhagamshelwano ngomnxeba, nge-imeyili, olobuso ngobuso, iletha<br />
eya kuMphathiswa egqaliswe kumlawuli weCandelo loLawulo eli.<br />
Ilabhoratri yonyango lwezilwanyana – inkqubo yoqwalaselo lwezikhalazo<br />
ye-QMS<br />
Inkqubo yokufakwa nokuqwalaselwa kwezikhalazo neyezibheno nayo<br />
ilungiselelwe kwiMithetho yeZifo zeZilwanyana noKhuseleko lweNyama<br />
(Animal Diseases and Meat Safety Acts)<br />
Abaxhamli beenkonzo abanelisekileyo<br />
Ukuphendula zonke izikhalazo ezingenisiweyo zaza zabhaliswa<br />
Akukho zikhalazo zifunyenweyo<br />
UMSEBENZI 5 : UPHUHLISO LWETHEKNOLOJI NOPHANDO NGAYO<br />
1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
5.1: Uphando<br />
Ukuququzelela, ukuqhuba<br />
nokunxibelelanisauphando<br />
oluphathelele kweli phondo<br />
nolufanelekileyo beenkonzo,<br />
olusekelwe:<br />
Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Kwiimfuno zabaxhamli Amafama amancinane<br />
ashishinayo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Abaxhamli be-LRAD 4000 Iiprojekthi ( 60) ziqhutywe<br />
ngokweendlela<br />
zenzululwazi nangokwezikhokelo<br />
ngeenjongo<br />
zokuqinisekisa unyaniseko<br />
lweziphumo zovavanyo.<br />
500 Sele zikhona izigqeba<br />
zeeforum apho apho<br />
amaqela abachaphazelekayo<br />
kwiinkalo zoshishino<br />
ezintathu eziphambili,<br />
umzkl ubisi, uboya nezilimo<br />
ezineenkozo/izilimo<br />
ezikhanywa imbewu axoxa<br />
ngonyino nalapho<br />
zixelwa khona iimfuno<br />
zophando ekufuneka<br />
lwenziwe.<br />
INXENYE 5<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa xa<br />
kuthelekiswa<br />
nemigangatho<br />
Ukuhamba ngayo<br />
yonke imigangatho yeli<br />
lizwe kunye neyamanye<br />
amazwe<br />
Ukuqinisekisa ukuhamba<br />
ngayo yonke imithetho<br />
echaphazelekayo<br />
89
90<br />
INXENYE 5<br />
ekugcinweni kwmaxesha Abaxhamli beeprojekthi<br />
zobonelelo ngokutya<br />
Inkonzo yeelabhoratri Njengangentla apha,<br />
kunye<br />
800 Amafama aphuma kwiinkalo<br />
zonke, ukuqalela<br />
kwamakhulu ukuya kutsho<br />
kwamancinane ashishinayo,<br />
angabaxhamli<br />
beenkonzo zethu.<br />
Amafama ashishinayo 8500 Iziphumo zisekelwe kubasebenzi<br />
abakhoyo apha<br />
ngaphakathi kodwa ke<br />
ngokweshedyuli yamaxesha<br />
ebekwe kwiinjongo<br />
zeeprojekthi<br />
Iinzululwazi 50<br />
imveliso<br />
500 Ukunika inkonzo ngokwenkqubo<br />
yelabhoratri<br />
ecikizekileyo kwi- 5%<br />
yemarike yohlalutyo lomhlaba,<br />
olwamanzi nolwamagqabi,<br />
kuhlalutywa<br />
iisampulu zomhlaba ezingama-<br />
4 000<br />
Uphuhliso lwabo banokuba<br />
ngamafama<br />
nabo sebengamafama,<br />
abasebenzi basezifama<br />
neengcali kwezolimo<br />
Ukubonelela ngenkonzo<br />
yobungcali ethembekileyo<br />
engenamkhethe<br />
naxanasi.<br />
Ukwenza konke esinakho<br />
ukuba siziqonde<br />
iimfuno zabaxhamli<br />
beenkonzo zethu, kunjalo<br />
nje sizifezekise.<br />
Ukufikelela ngokulinganayo<br />
kwabo bonke<br />
abachaphazelekayo<br />
kwinxaxheba kwezolimo.<br />
Lo Msetyenzanauwunyusile<br />
umgangatho wabo<br />
bonke abavelisi beemveliso<br />
zolimo kwinqanaba<br />
leli lizwe nakwelamanye<br />
amazwe.<br />
Ukufikelela ngokulinganayo<br />
kwabo bonke<br />
abaxhamli beenkonzo<br />
kwiinkonzo ezinikwayo.<br />
Inkonzo yeengcebiso Njengangentla apha Njengangentla apha Ingcaciso ihanjiswa: Izigqeba zezolimo<br />
ezongezelelekileyo.<br />
Ngeembalo zezenzululwazi:<br />
4 .<br />
Ngeembalo ezithandwayo:<br />
6 .<br />
ngamaphepha eenkongolo:<br />
76.<br />
ngeentetho ezinikwe<br />
ngemini zamafama: 9<br />
rezifikelele kumafama<br />
amalunga nama-6 000<br />
ngoqikelelo lwezivuno<br />
kunye nolwemozulu (iklimati):<br />
6.<br />
Ukunyuka kolwazi neziphumo.<br />
Izivumelwano namanye<br />
amaphondo ngezolimo.<br />
Izivumelwano namanye<br />
amazwe ngezolimo.<br />
Uphuhliso lwetheknoloji<br />
ekwaziyo ukukhawulelana<br />
nezoqoqosho izithathele<br />
ingqalelo iimfuno<br />
abanazo abavelisi,<br />
amafama amancinane<br />
nabasebenzisi beemveliso.<br />
Ukubhaqwa kwamathuba<br />
amatsha emveliso<br />
nokukhuthaza ukusetyenziswa<br />
kwawo
5.2: Iinkonzo zengcciso<br />
Ukunxibelelanisa uphuhliso<br />
nokuhanjiswa kwengcaciso<br />
kubaxhamli beenkonzo, kubandakanywa<br />
noqulunqo<br />
nokusetyenziswa kweendlela<br />
ngeendlela zokuhanjiswa<br />
kwengcaciso (umzkl GIS)<br />
5.3: Iinkonzo yenkxaso ngezibonelelo<br />
Ukunceda ngezibonelelo<br />
nokuzilondoloza ngeenjongo<br />
yokunceda abo benza umsebenzi<br />
womhla nezo bakwazi<br />
ukwenza umsebenzi wabo<br />
wophando neminye I misebenzi,<br />
oko kukuthi, iifama<br />
zovavanyo.<br />
Ngeembalo zezenzululwazi:<br />
4 .<br />
Ngeembalo ezithandwayo:<br />
6 .<br />
ngamaphepha eenkongolo:<br />
76.<br />
Njengangentla apha Njengangentla apha Umsetyenzana awuqaliswanga<br />
Abenzi bophando<br />
bamaziko ophando<br />
leSebe eli enza uphando<br />
ngezityalo<br />
nangezilwanyana<br />
Abenzi bophando<br />
ngezilimo ezineenkozo<br />
ezincinane, ngeFynbos<br />
namaziko eKhansile<br />
yoPhando ngezoLimo<br />
(ARC) ezizii-Industrial<br />
Crops Institutes<br />
UMsebenzi woQeqesho,<br />
oweNkxaso noPhuhliso<br />
lwaMafama neeNkonzo<br />
zobuNjineli zeSebe eli<br />
Amanye amaqela<br />
enza uphando, kweli<br />
lizwe nakwamanye<br />
amazwe.<br />
1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />
Inkxaso ngezibonelelo<br />
iqulunqwa ngexesha<br />
ngokuphathelele kumsebenzi<br />
wolondolozo, owokulungiswa<br />
komhlaba,<br />
ukulima, nokuvuna.<br />
Ukunyuka kolwazi neziphumo.<br />
Izivumelwano namanye<br />
amaphondo ngezolimo.<br />
Izivumelwano namanye<br />
amazwe ngezolimo.<br />
Umsetyenzana awuqaliswanga<br />
Yonke imisebenzi<br />
yophando ixhasiwe,<br />
khona ukuzekuqinisekiswe<br />
ukuba iinjongo zophando<br />
zifezekisiwe.<br />
5 iiprojekthi ezigqityiweyo kuhanjwa ngokwemigangatho yezobunjineli nolondolozo yeli lizwe neyamanye amazwe<br />
nangemithetho<br />
Uhlobo lwamalungiselelo<br />
5.1: Uphando<br />
Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Iintlanganiso 4 amaqela ezinto ezityiwayo<br />
Iingxoxo ezenziwa ngomnxeba<br />
Amafama arhwebayo (<br />
000)<br />
Oomasipala beedolophu<br />
( 5)<br />
Amafama ashishinayo<br />
amakhulu<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
4 amaqela ezinto ezityiwayo Abasebenzi bahambe iintlanganiso<br />
qho ngekota namaqela abaxhamli<br />
beenkonzo, ukuqalela kubalimi bezilimo<br />
ezineenkozo ezincinane, kwabezilimo<br />
ekukhanywa i-oyile kwimbewu<br />
yazo, imizimveliso yeemveliso zobisi<br />
nezoboya, apho kuye kwabekwa izinto<br />
eziphambili ngokubaluleka kwinkalo<br />
yophando neyophuhliso, kwabekwa<br />
neliso kwinkqubo yeeprojekthi eziqhutywayo<br />
Amafama arhwebayo (<br />
000)<br />
4 Oomasipala beedolophu<br />
Ukwandisa amanani abaxhamli<br />
beenkonzo<br />
INXENYE 5<br />
Iintlanganiso ezininzi zamaqela okufunda<br />
amafama zaye zayiwa ngabasebenzi,<br />
iintlanganiso ezo ezazijoliswe<br />
ekubeni amaqela la aludibanele usombululo<br />
kweengxaki eziphathelele kwezoqoqosho/kwezemveliso<br />
kwiindawo<br />
zooMasipala beZithili.<br />
Yonke imibuzo engeniswe ngomnxeba<br />
nange-imeyili iye yakhawulezelwa<br />
ngempendulo<br />
9
9<br />
INXENYE 5<br />
Uhlobo lwamalungiselelo<br />
Ukuhanjiswa kweziphumo<br />
zeprojekthi yophando:<br />
Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Amafama amancinane arhwebayo<br />
Abaxhamli be-LRAD<br />
Abaxhamli beeprojekthi<br />
zobonelelo ngokutya<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Amafama amatsha<br />
Amaqela amatsha<br />
Amaqela amatsha<br />
Amafama ashishinayo Amafama amtsha<br />
Amafama ashishinayo<br />
amakhulu<br />
Ngeentetho-mfundiso Amafama amancinane arhwebayo<br />
Amanqaku/ amaphepha-nkcazelo<br />
Ukunyusa amanani abaxhamli<br />
beenkonzo<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Amaphepha eenkongolo: 76.<br />
Amafama amtsha Iintetho-mfundiso kwiimini zamafama:<br />
93 ezifikelele kumafama amalunga<br />
nama-6 000.<br />
Abaxhamli be-LRAD Amaqela amatsha Uqikelelo lwezivuno kunye nolwemozulu<br />
(iklimati): 6.<br />
Abaxhamli beeprojekthi<br />
zobonelelo ngokutya<br />
Amaqela amatsha<br />
1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />
5.1: Uphando<br />
Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Iinkcukacha ngezolimo njengoko zifunyenwe ngeeprojekthi zophando<br />
ezili- 68 zaye zahanjiswa kubo bonke abanokuba ngabaxhamli<br />
beenkonzo ngolu hlobo lulandelayo:<br />
Iintetho-mfundiso kwiimini zamafama nangamaqela okufunda 93 ezifikelele kumafama amalunga nama-6 000<br />
Amaphepha eenkongolo 76<br />
Uqikelelo lwezivuno kunye nolwemozulu (iklimati) 6<br />
E-mail Izicelo ezifike nge-e-mail zigcinwa ezifayilini.<br />
Ifowuni Izikhalazo nemibuzo ziphendulwa ngokukhawuleza, kwaye<br />
neenkcukacha zinikwa ngokukhawuleza.<br />
5.2: Iingcebiso ngomgaqo-nkqubo kwicandelo loMphathiswa<br />
Ngenkqubo yamanani abomvu<br />
Iintlanganiso: Ukukhawulezelwa ngoqwalaselo nokwenza igalelo kwi-ajenda,<br />
ngokudlulisa iinkcukacha ngokwezicelo, iintetho-mfundiso<br />
(lectures), iingxoxo zamaqela, njl.<br />
Abavelisi kunye namaqela abavelisi Iinkcukacha zobungcali nezoqoqosho ngokubhekisele<br />
kwimiba yezolimo kweli Phondo zaye zasasazwa ngokubanzi<br />
ngeembalo zezenzululwazi kunye nezityekele kwezenzululwazi.<br />
Oomasipala<br />
Amanqaku/amaphepha-nkcazelo 6 iimbalo ezithandwayo<br />
Iintetho koonomathotholo 5<br />
1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />
E-mail<br />
Iiletha<br />
Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Iintlanganiso Jonga ku- .<br />
Utyelelo ezifama<br />
Iintetho-nkcazelo
1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />
Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Ngomnxeba, e-imeyili, ubuso ngobuso ileta eya kuMphathiswa wePhondo<br />
ejoliswe kwiManejala yoMsebenzi<br />
UMSEBENZI 6: UQOQOSHO LWEZOLIMO<br />
1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Uphando ngoqoqosho lwezolimo<br />
neengcebiso ezifanele<br />
bonke:<br />
ngokuphucula umgangatho<br />
wamafama asemancinane<br />
Uphengululo loqoqosho lwezinto<br />
ezibubutyebi bendalo<br />
Ukubonelela amafama<br />
ngeenkonzo zokuzibhengeza<br />
Ukubonelela abo bachaphazelekayo<br />
ngeenkcukacha<br />
zamanani-nkcazo.<br />
Abasele bengabaxhamli<br />
bazo<br />
Amafama amancinane<br />
aqhuba ubufama<br />
bokuziphilisa<br />
Amafama amancinane<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Amafama amakhulu<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Abasebenzisi be-<br />
Combuds (aMasebe).<br />
ezoLimo)<br />
Amafama amancinane<br />
aqhuba ubufama<br />
bokuziphilisa<br />
Amafama amancinane<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Amafama amakhulu<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Abasebenzisi kwimimandlayasezidolophini<br />
Amafama amancinane<br />
aqhuba ubufama<br />
bokuziphilisa<br />
Amafama amancinane<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Amafama amakhulu<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Amafama amancinane<br />
aqhuba ubufama<br />
bokuziphilisa<br />
Amafama amancinane<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Amafama amakhulu<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli<br />
bazo<br />
00<br />
500<br />
8 500<br />
Onke amafama<br />
eMzantsi Afrika<br />
00<br />
500<br />
8 500<br />
,5 million<br />
00<br />
500<br />
8 500<br />
00<br />
500<br />
8 500<br />
Abaxhamli beenkonzo abanelisekileyo<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ngexesha<br />
Ngokweemfuno<br />
Iinkqubo zamanye<br />
amazwe ezifanelekileyo<br />
ezicikizekileyo<br />
Ngexesha<br />
Ngokweemfuno<br />
Iinkqubo zamanye<br />
amazwe ezifanelekileyo<br />
ezicikizekileyo<br />
Ngexesha<br />
Ngokweemfuno<br />
Iinkqubo zamanye<br />
amazwe ezifanelekileyo<br />
ezicikizekileyo<br />
Ngexesha<br />
Ngokweemfuno<br />
Iinkqubo zamanye<br />
amazwe ezifanelekileyo<br />
ezicikizekileyo<br />
INXENYE 5<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
xa kuthelekiswa<br />
nomgangatho<br />
Amaqela amathandathu<br />
okufunda ngolawulo lweefama<br />
asekiweyo kumafama<br />
amancinane aseziziqalankundla.<br />
66 uhlahlomali lwamalinge<br />
oshishino amatsha oluqulunqulweyo<br />
kwiindawo ezili-<br />
0 ezisasokolayo ngezinto<br />
zokusebenza.<br />
96 uhlahlomali lwamalinge<br />
oshishino amatsha oluqulunqulweyo<br />
lokusetyenziswa<br />
kwiinkqubo zobolekiswano.<br />
Kuqalisiwe ngoqulunqo<br />
lwenkqubo entsha esebenza<br />
ngekhompuyutha.<br />
9 izicwangciso zamashishini<br />
ezivandlakanyiweyo.<br />
5 iingxelo ezinikiweyo<br />
namaphepha afundiweyo<br />
iprojekthi ngenqanaba<br />
nohlobo loqoqosho lobutyebi<br />
bendalo nemiba ephathelele<br />
kulo.<br />
amaphepha agqityiweyo<br />
a p h o n o n g w e k w a m a n y e<br />
amazwe.<br />
iphepha eligqityiweyo<br />
eliphononongwe kweli<br />
uvandlakanyo lwabasebenzisi<br />
kwiPhondo eli lusungulwe<br />
4 iingxelo ezigqityiweyo.<br />
iimbalo eziphononongwe<br />
kweli.<br />
iimbalo eziphononongwe<br />
kwamanye amazwe<br />
45 iimbalo ezithandwayo<br />
neentetho-mfundiso kumafama<br />
– amathuba eentengiso<br />
nokuncitshiwa komngcipheko.<br />
Uququzelelo l<strong>of</strong>ikeleleko<br />
lweemarike kumafama asasokolayo<br />
ngezinto zokusebenza.<br />
Uqulunqo lukavimba weenkcukacha<br />
ongqamene ne-GIS<br />
ngabaxhamli be-LRAD.<br />
Uqulunqo lukavimba weenkcukacha<br />
ngoqoqosho lwezolimo.<br />
iphepha eliphononongwe<br />
kweli<br />
0 iingxelo neentethomfundiso<br />
9
94<br />
INXENYE 5<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Ukuxhasa ukuthanthwa<br />
kwezigqibo ezicikizekileyo<br />
ezisekelwe kwiinkcukacha<br />
zenzululwazi.<br />
Abasele bengabaxhamli<br />
bazo<br />
Amafama amancinane<br />
aqhuba ubufama<br />
bokuziphilisa<br />
Amafama amancinane<br />
aseziziqala-nkundla<br />
Amafama amakhulu<br />
aseziziqala-nkundla<br />
AMasebe ezoLimo<br />
amanye aMaphondo<br />
kunye neleSizwe<br />
Ukuguqula inkqubo yezolimo 9 abathathe inxaxheba<br />
kuMsebenzi woLUtsha<br />
oluQeqeshiweyo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli<br />
bazo<br />
00<br />
500<br />
8 500<br />
9 Amasebe<br />
Amasebe oshishino<br />
lwezolimo<br />
1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />
Uhlobo lwamalungiselelo Abasele bengabaxhamli<br />
bazo<br />
Ukuphuculwa kwenxaxheba yabaxhamli<br />
beenkonzo kuquluknqo<br />
lwesicwangciso esiliqili sezolimo<br />
Bonke abantu baseNtshona<br />
Koloni, njengoko bemelwe<br />
kuRhulumente, yimibutho<br />
yabasebenzi, ngamashishini<br />
nasekuhlaleni<br />
Iintlanganiso Amaqela ezinto ezityiwayo<br />
nabanye abachaphazelekayo<br />
kwarhulumente nasekuhlaleni<br />
Izigqeba zothethwano zesizwe.<br />
-Iqela leentlanganiso Iingxoxo ezenziwe<br />
ngomnxeba<br />
Ukuhanjiswa kweziphumo zophando<br />
nokunikwa kweengcebiso ngeentethomfundiso<br />
namaphepha.<br />
Ukuphuculwa kwenxaxheba yabaxhamli<br />
beenkonzo kuquluknqo<br />
lwesicwangciso esiliqili sezolimo<br />
Amafama ashishinayo amakhulu,<br />
Amafama amancinane ashishinayo,<br />
Abaxhamli be-LRAD<br />
Amafama ashishinayo amakhulu,<br />
Amafama amancinane ashishinayo,<br />
Abaxhamli be-LRAD<br />
Bonke abantu baseNtshona<br />
Koloni, njengoko bemelwe<br />
kuRhulumente, yimibutho<br />
yabasebenzi, ngamashishini<br />
nasekuhlaleni<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Ngexesha<br />
Ngokweemfuno<br />
Iinkqubo zamanye<br />
amazwe ezifanelekileyo<br />
ezicikizekileyo<br />
Abantu abaxhobisekileyo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Bonke abantu baseNtshona<br />
Koloni, njengoko<br />
bemelwe kuRhulumente,<br />
yimibutho yabasebenzi,<br />
ngamashishini nasekuhlaleni<br />
Amaqela ezinto ezityiwayo<br />
nabanye abachaphazelekayokwarhulumente<br />
nasekuhlaleni<br />
Ukunyusa amanani abaxhamli<br />
beenkonzo ngabaxhamli<br />
be-LRAD<br />
Ukunyusa amanani abaxhamli<br />
beenkonzo ngabaxhamli<br />
be-LRAD<br />
Bonke abantu baseNtshona<br />
Koloni, njengoko<br />
bemelwe kuRhulumente,<br />
yimibutho yabasebenzi,<br />
ngamashishini nasekuhlaleni.<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
xa kuthelekiswa<br />
nomgangatho<br />
abantu abavela kumasebe<br />
achaphazelekayo<br />
abaqeqeshiweyo.<br />
Ukuqhutywa rhoqo kweentlanganiso<br />
nabo bachaphazelekayo.<br />
amaphepha aphononongwe<br />
kwamanye amazwe<br />
6 iimbalo eziphononongwe<br />
kweli.<br />
izikhokelo zemathematika<br />
ezitsha eziqulunqiweyo<br />
zokusetyenziswa ekuhlalutyeni<br />
iinkcukacha.<br />
iimbalo ezithandwayo<br />
9 abathathe inxaxheba kulo<br />
Msebenzi.<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
-Ukufikelela kwisivumelwano<br />
ngemiba e-8 ebalulekileyo esafuna<br />
ukuphinda iphuhliswe.<br />
Uqulunqo lwemiqulwana yokusetyenziswa<br />
kwemithandathu<br />
yale miba.<br />
Abasebenzi baye rhoqo kwiintlanganiso<br />
nabaxhamli<br />
beenkonzo. Uqulunqo lwezona<br />
ndawo ziphambili ngokubaluleka<br />
kwinkalo yophando<br />
nophuhliso.<br />
Ukuthatha inxaxheba ebonakalayo<br />
kwizigqeba zothethwano<br />
zePhondo nezesizwe<br />
nokuyiwa kweqela leentlanganiso<br />
nabaxhamli beenkonzo<br />
.<br />
Yonke imibuzo engeniswe ngefowuni<br />
nange-e-mail iphendulwe<br />
ngokukhawuleza.<br />
7 amaphepha aphononongwe<br />
kwamanye amazwe<br />
0 amaphepha ahononongwe<br />
kweli<br />
izikhokelo ezitsha eziqulunqiweyo.<br />
6 iingxelo neembalo neentetho-mfundiso.<br />
-Ukufikelela kwisivumelwano<br />
ngemiba e-8 ebalulekileyo<br />
esafuna ukuphinda iphuliswe.<br />
Uqulunqo lwemiqulwana yokusetyenziswa<br />
kwemithandathu<br />
yale miba.
Uhlobo lwamalungiselelo Abasele bengabaxhamli<br />
bazo<br />
Iintlanganiso Amaqela ezinto ezityiwayo<br />
nabanye abachaphazelekayo<br />
kwarhulumente nasekuhlaleni<br />
Iinxoxo ezenziwa ngomnxeba Amafama ashishinayo amakhulu,<br />
Amafama amancinane ashishinayo,<br />
Abaxhamli be-LRAD<br />
1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Amaqela ezinto ezityiwayo<br />
nabanye abachaphazelekayokwarhulumente<br />
nasekuhlaleni<br />
Ukunyusa amanani abaxhamli<br />
beenkonzo ngabaxhamli<br />
be-LRAD<br />
Umhlaba othe wafikelelwa<br />
- Abasebenzi baye rhoqo<br />
kwiintlanganiso nabaxhamli<br />
beenkonzo. Uqulunqo lwezona<br />
ndawo ziphambili ngokubaluleka<br />
kwinkalo yophando<br />
nophuhliso<br />
-Ukuthatha inxaxheba ebonakalayo<br />
kwizigqeba zothethwano<br />
zePhondo nezesizwe.<br />
-Ukubanjwa nokuyiwa kweqela<br />
leentlanganiso nabaxhamli<br />
beenkonzo.<br />
Yonke imibuzo engene ngefowuni<br />
ne-e-mail ikhawulezelwe<br />
ngempendulo.<br />
Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Agricultural economics information as generated through 8 research and<br />
advice projects was disseminated to all clients through:<br />
Iintetho-nkcazelo ezicwangcisekileyo namaphepha kwezenzululwazi 7 amaphepha afundwe kweli nakwamanye amazwe<br />
neentetho-mfundiso<br />
Iingxelo, amanqaku aphume kumaphephandaba neentetho-nkcazelo<br />
ezenziwe ngeemini zamafama nasezintlanganisweni<br />
Ukuphenulwa kwemibuzo evele yafika:<br />
-nge-E-mail<br />
-ngefowuni<br />
-ngefekisi<br />
-ngemibuzo ebuzwe nguMphathiswa<br />
6 iingxelo, amanqaku a neentetho-nkcazelo.<br />
oovimba abasekiweyo<br />
Ukukhawulezelwa kweempendulo nokugcinwa kweefayili<br />
Ukukhawulezelwa kweempendulo zemibuzo engeniswe<br />
ngefowuni<br />
Iimpendulo ngaloo maxesha abekwe nguMphathiswa<br />
Iintlanganiso Iintlanganiso ezibanjwa rhoqo namaqela abaxhamli<br />
beenkonzo.<br />
Ukusebenzisa iziphumo zophano njengesicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Amaqela okufunda ngolawulo lweefama asekiwe kwiindawo<br />
ezintandathu nohlahlomali lwenziwa ngothethwano<br />
kwiindawo ezilishumi ( 0).<br />
1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />
Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Iintetho-nkcazelo ezicwangcisekileyo namaphepha kwezenzululwazi 7 amaphepha afundwe kweli nakwamanye amazwe<br />
neentetho-mfundiso<br />
Iingxelo, amanqaku aphume kumaphephandaba neentetho-nkcazelo<br />
ezenziwe ngeemini zamafama nasezintlanganisweni<br />
Ukuphenulwa kwemibuzo evele yafika:<br />
-nge-E-mail<br />
-ngefowuni<br />
-ngefekisi<br />
-ngemibuzo ebuzwe nguMphathiswa<br />
INXENYE 5<br />
6 iingxelo, amanqaku a neentetho-nkcazelo.<br />
oovimba abasekiweyo<br />
Ukukhawulezelwa kweempendulo nokugcinwa kweefayili<br />
Ukukhawulezelwa kweempendulo zemibuzo engeniswe<br />
ngefowuni<br />
Iimpendulo ngaloo maxesha abekwe nguMphathiswa<br />
Iintlanganiso Iintlanganiso ezibanjwa rhoqo namaqela abaxhamli<br />
beenkonzo.<br />
Ukusebenzisa iziphumo zophano njengesicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Amaqela okufunda ngolawulo lweefama asekiwe kwiindawo<br />
ezintandathu nohlahlomali lwenziwa ngothethwano<br />
kwiindawo ezilishumi ( 0).<br />
Iintetho-nkcazelo ezicwangcisekileyo namaphepha kwezenzululwazi 7 amaphepha afundwe kweli nakwamanye amazwe<br />
neentetho-mfundiso<br />
95
96<br />
INXENYE 5<br />
1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />
Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Njengenxenye yoqulunqo lwesicwangciso esiliqili kwaye kwasekwa iqonga<br />
apho imibutho yabasebenzi, amashishini nabahlali ngokubanzi banokukwazi<br />
ukuphokoza izikhalazo zabo. Kwaye kwakhuthazwa ukuvakaliswa<br />
kwezikhalazo.<br />
Abaxhamli beenkonzo bebenakho ukuba bangasebenzisa ifowuni, i-e-mail,<br />
ifekisi okanye uvimba weenkcukacha zekhompuyutha (Website).<br />
Abaxhamli beenkonzo bebenakho ukuba bangasebenzisa iiletha eziya kuMphathiswa<br />
Njengenxenye yoqulunqo lwesicwangciso esiliqili kwaye kwasekwa iqonga<br />
apho imibutho yabasebenzi, amashishini nabahlali ngokubanzi banokukwazi<br />
ukuphokoza izikhalazo zabo. Kwaye kwakhuthazwa ukuvakaliswa<br />
kwezikhalazo.<br />
Abaxhamli beenkonzo bebenakho ukuba bangasebenzisa ifowuni, i-e-mail,<br />
ifekisi okanye uvimba weenkcukacha zekhompuyutha (Website).<br />
Abaxhamli beenkonzo bebenakho ukuba bangasebenzisa iiletha eziya kuMphathiswa<br />
UMSEBENZI 7 : UQEQESHO OLUCWANGCISEKILEYO KWEZOLIMO<br />
1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />
Iinkonzo eziphambili<br />
Ukunika uqeqesho olukhokelela<br />
kwi-Higher Certificate,<br />
kwiDiploma nakwisidanga<br />
kwiinkalo ezifanelekileyo.<br />
Ukunika uqeqesho kwimfundo<br />
yasesekondari (FET) kwiinkalo<br />
ezifanelekileyo<br />
Abasele bengabaxhamli<br />
bazo<br />
Abalungiselela ukuba<br />
ngamafama nabo bangamafa<br />
asele efama, iimanejala<br />
zeefama kunye<br />
nabacebisi<br />
Abalungiselela ukuba<br />
ngamafama nabo bangamafa<br />
asele efama kunye<br />
nabasebenzi basezifama<br />
abasuka kwiindawo<br />
ezazifudula zisingelwe<br />
phantsi<br />
1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />
Uhlobo lwamalungiselelo<br />
Ukumelwa kwamaqela achaphazelekayo<br />
kwiKhansile yeKholeji<br />
Ukumelwa kwabazali kwiKomiti yaBazali<br />
Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli<br />
bazo<br />
A b a l u n g i s e l e l a<br />
ukuba ngamafama<br />
nabo bangamafa<br />
asele efama, iimanejala<br />
zeefama<br />
kunye nabacebisi<br />
A b a l u n g i s e l e l a<br />
ukuba ngamafama<br />
nabo bangamafa<br />
asele efama kunye<br />
nabasebenzi basezifama<br />
abasuka<br />
kwiindawo ezazifudula<br />
zisingelwe<br />
phantsi<br />
Amafama ashishinayo kunye<br />
nasakhasayo Imizi-mveliso,<br />
Amaziko oQeqesho, Abazali,<br />
Abafundi<br />
Abazali babafundi abafunda<br />
isigxina.<br />
Ngentlanganiso kawonke-wonke nezinye iintlanganiso<br />
ngeentlanganiso zekomiti esungulayo amaqela achaphazelekayo<br />
abo bachaphazelekayo bebekwazi ukuvakalisa<br />
izikhalazo zabo.<br />
Nangona “iqela leenombolo ezibomvu” laye lafunyanwa<br />
nge-<strong>of</strong>isi yoMphathiswa, akuzange kubekho zikhalazozifunyanwayo<br />
malunga nendlela yokunikwa kweenkonzo.<br />
Ngentlanganiso kawonke-wonke nezinye iintlanganiso<br />
ngeentlanganiso zekomiti esungulayo amaqela achaphazelekayo<br />
abo bachaphazelekayo bebekwazi ukuvakalisa<br />
izikhalazo zabo.<br />
Nangona “iqela leenombolo ezibomvu” laye lafunyanwa<br />
nge-<strong>of</strong>isi yoMphathiswa, akuzange kubekho zikhalazozifunyanwayo<br />
malunga nendlela yokunikwa kweenkonzo.<br />
Umgangatho<br />
wenkonzo<br />
Izifundo eziphunyelelweyo<br />
zibhaliswa kwi-<br />
SAQA zize ziqinisekiswe<br />
yiKhomishoni<br />
yeMfundo ePhakamileyo<br />
(CHE)<br />
Izifundo zoqeqesho<br />
zisekelwe phezu kwamanqanaba<br />
e-NQF<br />
afanelekileyo noogunyaziwe<br />
abaqinisekisayo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Amafama ashishinayo kunye<br />
nasakhasayo Imizi-mveliso,<br />
Amaziko oQeqesho, Abazali,<br />
Abafundi (Izikolo)<br />
Abazali babafundi abafunda<br />
isigxina nabameli babafundi.<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa xa<br />
kuthelekiswa nomgangatho<br />
Izifundo eziphunyelelweyo<br />
zibhaliswa kwi-<br />
SAQA zize ziqinisekiswe<br />
yiKhomishoni yeMfundo<br />
ePhakamileyo (CHE)<br />
Izifundo zoqeqesho<br />
zisekelwe phezu kwemigangatho<br />
yeeyunithi<br />
Uqeqesho lwabo bafundi<br />
baqeqeshelwa emisebenzini<br />
luqinisekiswa yi-<br />
PAETA<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa<br />
Kulo nyaka udlulileyo kwaye<br />
kwabanjwa iintlanganiso<br />
zekota ezine (4).<br />
Kulo nyaka udlulileyo kwaye<br />
kwabanjwa iintlanganiso<br />
zekota ezimbini ( ).<br />
Umbutho wabafundi bangaphambili Abafundi bangaphambili Abafundi bangaphambili Iintlanganiso kunye neendibano<br />
zovuselelo lwamaqhina<br />
oqhagamshelwano ziye<br />
zabanjwa rhoqo nabafundi<br />
bangaphambili
Uhlobo lwamalungiselelo<br />
Abasele<br />
bengabaxhamli bazo<br />
Abasenokuba<br />
ngabaxhamli bazo<br />
Umhlaba othe<br />
wafikelelwa<br />
Iintlanganiso Amafama asakhasayo Amafama asakhasayo Zibanjwa rhoqo iintlanganiso<br />
namaqela amafama asasokolayo<br />
ngezinto zokusebenza<br />
kunye nawamafama<br />
asakhasayo.<br />
Uhlolo kunye nophando Amafama ashishinayo kunye<br />
nasakhasayo Imizi-mveliso,<br />
Amaziko oQeqesho, Abazali,<br />
Abafundi<br />
1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />
Amafama ashishinayo kunye<br />
nasakhasayo Imizi-mveliso,<br />
Amaziko oQeqesho, Abazali,<br />
Abafund<br />
Kusoloko kuqhutywa uphando<br />
lokujonga ukuba<br />
zithini na iimfuno zeendawo<br />
ngeendawo zamafama, kuze<br />
ke kuqulunqwe imisisebenzi<br />
ekufaneleyo ukukhawulelana<br />
nazo.<br />
Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo – ngefowuni Imibuzo iphendulwa ngokukhawuleza kangangoko –<br />
amaxesha amaninzi iphendulwa ngoko nangoko.<br />
Alwenziwa ushicilelo lwemiyalezo kwizishicileli-lizwi<br />
Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo – nge-E-mail Izicelo ezingeniswe nge-imeyili zigcinwa ezifayilini<br />
Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo – ngeposi Zibhaliswe ngenkqubo yeSebe eli<br />
Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo – ngeCandelo loMphathiswa Inkqubo yamanani abomvu<br />
Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo –ubuso ngobuso Iintlanganiso ezi-<strong>of</strong>isini kunye nabo baceba ukuba ngabafundi<br />
nabo sele bengabafundi kunye nabazali ziye<br />
zanda kakhulu<br />
Ukuthatha inxaxheba kwimiboniso yemisebenzi yobizo<br />
(Career Exhibitions) kulo lonke iPhondo eli<br />
Iindibano zokunika abafundi abafundi bezikolo zaseziprayimari<br />
kunye nabezasezisekondari iinkcukacha.<br />
Iindibano zokunika iinkcukacha kwiintlanganiso zeMibutho<br />
yaMafama<br />
Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo - Website Iinkcukacha ezikuvimba wekhompuyutha weSebe eli<br />
zihlaziywa rhoqo – kubandakanywe neziphumo zeemviwo<br />
Iimbalo ezishicilelweyo/Amanqaku 7 Iimbalo ezishicilelweyo: Ukwenza igalelo kuqokelelo lolwazi<br />
lwezenzululwazi ngokubanzi nakuncediso ngamagosa<br />
akwarhulumente nakumakhonkco oqhagamshelwano<br />
1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />
Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />
E-mail 500 ubuncinane<br />
Iiletha 000 kunye neProspectus<br />
Imiqulwana yeenkcukacha Jonga ku- .<br />
Iintetho-nkcazelo Ubuncinane 0 intethonkcazelo ezenzelwe amaqela achaphazelekayo<br />
Iintlanganiso 0 iintlanganiso<br />
Uvimba weenkcukacha zekhompuyutha (Website) 00 ubuncinane<br />
Iingxelo Ubuncinane 6 iingxelo ezenzelwe iNtloko yeSebe noMphathiswa.<br />
Amanqaku Akakhange abekho<br />
INXENYE 5<br />
97
98<br />
INXENYE 5<br />
1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />
Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />
Ngomnxeba, i-imeyili, ubuso ngobuso, ileta eya kuMphathiswa wePhondo<br />
okanye kwiNtloko yeSebe ejoliswe kuMlawuli woMsebenzi 5: uQeqesho<br />
oluCwangcisekileyo kwezoLimo<br />
Amaxesha amaninzi ingadlulanga iveki<br />
Kwiintlanganiso zeKhansile yeKholeji, nabazali nabafundi bangaphambili Impendulo enikwa ngoko nangoko<br />
Ngomnxeba, i-imeyili, ubuso ngobuso, ileta eya kuMphathiswa wePhondo<br />
okanye kwiNtloko yeSebe ejoliswe kuMlawuli woMsebenzi 5: uQeqesho<br />
oluCwangcisekileyo kwezoLimo<br />
Amaxesha amaninzi ingadlulanga iveki<br />
Kwiintlanganiso zeKhansile yeKholeji, nabazali nabafundi bangaphambili Impendulo enikwa ngoko nangoko<br />
Ngomnxeba, i-imeyili, ubuso ngobuso, ileta eya kuMphathiswa wePhondo<br />
okanye kwiNtloko yeSebe ejoliswe kuMlawuli woMsebenzi 5: uQeqesho<br />
oluCwangcisekileyo kwezoLimo<br />
2. Inkcitho<br />
Amaxesha amaninzi ingadlulanga iveki<br />
Amasebe kaRhulumente enza uhlahlomali lwawo ngokwemisebenzi ecacileyo eza kwenziwa. Olu ludwe lulandelayuo<br />
lushwankathela inkcitho esele yenzelwe uhlolo lwabahloli-zincwadi ngokwemisebenzi eyenziwe kuyo inkcitho leyo (Uludwe<br />
. ) nangokwamanqanaba emivuzo (Uludwe . ). Lubonisa ngakumbi imali echithelwe kwiindleko zabasebenzi<br />
ngokomsebenzi weSebe eli ngamnye okanye ngokwamanqanaba emivuzo apha kwiSebe eli.<br />
ULUDWE 2.1 Iindleko zabasebenzi ngokoMsebenzi, 2004/05<br />
UMSEBENZI<br />
Iyonke<br />
inkcitho<br />
(R’000)<br />
Inkcitho<br />
kubasebenzi<br />
(R’000)<br />
Inkcitho<br />
yoqeqesho<br />
(R’000)<br />
Indleko<br />
yabasebenzi<br />
ngokwepesenti<br />
yenkcitho<br />
iyonke<br />
Umyinge wendlekongomsebenzi<br />
ngamnye<br />
(R’000)<br />
Umsebenzi 5 569 5 64 405 97 47<br />
Umsebenzi 9 86 9 848 4 99 8<br />
Umsebenzi 76 7 9 99 45<br />
Umsebenzi 4 5 47 5 450 99 5<br />
Umsebenzi 5 5 66 5 0 6 9 90<br />
Umsebenzi 6 48 46 99 0<br />
Umsebenzi 7 0 084 0 05 99 00<br />
Iyonke 93 264 92 585 679 99 130<br />
2.2 Iindleko zabasebenzi ngokwamanqanaba emivuzo, 2004/05<br />
Amanqanaba emivuzo Inkcitho kubasebenzi<br />
(R’000)<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
(Amanqanaba - 6)<br />
I-% yenkcitho kubasebenzi<br />
iyonke<br />
Umyinge wendleko<br />
ngomsebenzi ngamnye<br />
(R’000)<br />
4 0 4 40<br />
095 6<br />
8 4 5 9 9<br />
9 05 40 4<br />
4 99 5 499<br />
Iyonke 97 028 99 105<br />
Ezi nkcukacha zingentla apha zisekelwe kwiPERSAL. Iinkcukacha ezikwiPERSAL zahlukile kwiinkcukacha ezikwi-BAS,<br />
kuba ezi nkqubo zijolisa kwiinkalo ezahlukeneyo.
Olu ludwe lulandelayo lunika isishwankathelo ngokoMsebenzi ngamnye (Uludwe . ) nangokwamanqanaba emivuzo<br />
(Uludwe .4), nangokwenkcitho ekungenwe kuyo ngemivuzo, ngama-owuva, ngoncediso-mali lweendleko zonyango.<br />
Kwimeko nganye olu ludwe lubonisa nepesenti yohlahlo-mali lwabasebenzi olusetyenziselwe ezi zinto.<br />
2.3 Imivuzo, Ama-owuva, uNcediso lwabaneMizi noNcediso ngeeNdleko zoNyango ngokoMsebenzi,<br />
2004/05<br />
Umsebenzi Imivuzo Ama-owuva<br />
Isixamali<br />
(R’000)<br />
Imivuzo<br />
njenge- %<br />
yeendleko<br />
zabasebenzi<br />
Isixamali<br />
(R’000)<br />
Ama-owuva<br />
njenge- %<br />
yeendleko<br />
zabasebenzi<br />
Uncediso lwabanemizi<br />
(Home Owners<br />
Allowance)<br />
Isixamali<br />
(R’000)<br />
Uncediso<br />
lwabanemizi<br />
(HOA)<br />
njenge-%<br />
yeendleko<br />
zabasebenzi<br />
Uncediso ngeendleko<br />
zonyango<br />
Isixamali<br />
(R’000))<br />
Uncediso<br />
ngeendleko<br />
zonyango<br />
njenge- %<br />
yeendleko<br />
zabasebenzi<br />
Umsebenzi 0 6 4 70 96 48 659 4<br />
Umsebenzi 6 659 6 0 0 499 5<br />
Umsebenzi 9 680 6 78 40 600 4<br />
Umsebenzi 4 0 80 66 80 8 4 5<br />
Umsebenzi 5 8 057 70 48 6 84<br />
Umsebenzi 6 8 4 75 8 0<br />
Umsebenzi 7 7 075 70 487 5 5 54<br />
Iyonke 65 710 1656 2 1118 3 908<br />
2.4 Imivuzo, Ama-owuva, uNcediso lwabaneMizi noNcediso ngeeNdleko zoNyango ngokwamanqanaba<br />
emivuzo, 2004/05<br />
Amanqanaba<br />
emivuzo<br />
Isixamali<br />
(R’000)<br />
Imivuzo Amaowuva<br />
Imivuzo<br />
njenge-<br />
%<br />
yeendlekozabasebenzi<br />
Isixamali<br />
(R’000)<br />
Amaowuva<br />
njenge-<br />
%<br />
yeendlekozabasebenzi<br />
Uncediso lwabanemizi<br />
Isixamali<br />
(R’000)<br />
Uncediso<br />
lwabanemizi<br />
(HOA)<br />
njenge-%<br />
yeendleko<br />
zabasebenzi<br />
Uncediso ngeendleko<br />
zonyango<br />
Isixamali<br />
(R’000)<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - ) 9 60 7 640 5 8 04<br />
Uncediso<br />
ngeendlekozonyango<br />
njenge-<br />
%<br />
yeendlekozabasebenzi<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5) 8 79 74 89 474 4<br />
Abanezakhono eziphezulu<br />
kakhulu kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8) 9 4 6 68 54 55 5 8 5<br />
Abanezakhono eziphezulu<br />
kakhulu abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- ) 5 740 66 4 95 5 4<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
(Amanqanaba - 6) 75 55 0 0 0 0 9 4<br />
Iyonke 65 710 1 657 2 1 120 3 900<br />
3 Ingqesho nezithuba ezingenabantu<br />
INXENYE 5<br />
Olu ludwe lulandelayo lushwankathela inani lezithuba ezikhoyo kwiSebe eli, inani labasebenzi, izithuba ezingenabantu,<br />
nokuba ngaba bakhona na abasebenzi abangabongezelelweyo phezu kwezi zithuba zikhoyo Le nkcukacha inikwa phantsi<br />
kweziganga ezithathu ezizezi:- imisebenziI (Uludwe . ), amanqanaba emivuzo (Uludwe . ) kunye nemisebenzi<br />
ephambili (Uludwe . ). AMasebe aye atyumba imisebenzi ebaluleke kakhulu efanele ukubekwa iliso. Uludwe . lunika<br />
inkcazelo ngokuma kwemisebenzi ebaluleke kakhulu apha kwiSebe eli nangezo zithuba zingenabantu.<br />
Kwizithuba ezingenabantu kuboniswa ngokwepesenti ezo zithuba zingenabantu.<br />
99
00<br />
INXENYE 5<br />
ULUDWE 3.1 Ingqesho nezithuba ezingenabantu ngokoMsebenzi 31 Matshi 2005<br />
Umsebenzi Inani lezithuba<br />
Inani lezithuba<br />
ezinabantu<br />
Izithuba ezingenabantu<br />
ngokwepesenti<br />
Inani lezithuba ezongezelelwe<br />
phezu kwezi zikhoyo<br />
Umsebenzi 0 0 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
Umsebenzi 57 54 4 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
Umsebenzi 56 66 54 Abasebenzi abadlulileyo enanini<br />
6 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
Umsebenzi 4 4 0 7 0<br />
Umsebenzi 5 0 78 4 5 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
Umsebenzi 6 4 6 5 4 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
Umsebenzi 7 08 00 8 9 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
Iyonke 879 708 171 54 Abasebenzi abadlulileyo<br />
enanini<br />
50 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
ULUDWE 3.2 Ingqesho nezithuba ezingenabantu ngokwamanqanaba emisebenzi, 31 kuMatshi 2005<br />
Amanqanaba emivuzo Inani<br />
lezithuba<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
(Amanqanaba - 6)<br />
Inani lezithuba<br />
ezinabantu<br />
Izithuba<br />
ezingenabantu<br />
ngokwepesenti<br />
Inani lezithuba<br />
ezongezelelwe phezu<br />
kwezi zikhoyo<br />
09 4 47 Abasebenzi abadlulileyo<br />
enanini<br />
Abasebenzi bekhontrakthi<br />
54 69 7 Abasebenzi abadlulileyo<br />
enanini<br />
4 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
9 75 44 9 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
0 60 4 6 Abasebenzi bekhontrakthi<br />
Iyonke 879 708 171<br />
ULUDWE 3.3 Ingqesho ngokwemisebenzi ebaluleke kakhulu, 31 kuMatshi 2005<br />
C 0 0 00<br />
Iinjineli<br />
Imisebenzi ebaluleke kakhulu Inani lezithuba<br />
C 040 00<br />
Oogqirha bezilwanyana<br />
C60 0 0<br />
Ingcali yezenzululwazi<br />
C50 0 00<br />
Ingcali kwezoqoqosho<br />
D 0 0 00<br />
Ingcali kwinzululwazi yezolimo<br />
C 0 0 00<br />
Oonokhemesti<br />
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yophuhliso lwezolimo<br />
0 0<br />
Inani lezithuba<br />
ezinabantu<br />
Izithuba<br />
ezingenabantu<br />
ngokwepesenti<br />
4 4 0<br />
0<br />
7 7 0<br />
4<br />
Inani lezithuba<br />
ezongezelelwe<br />
phezu kwezi<br />
zikhoyo<br />
76 48 8 5<br />
55 50 5 0<br />
0
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yempilo yezilwanyana<br />
D 0 0500<br />
Itheknishiyeni yezemveliso<br />
D 040 00<br />
Umhloli wenyama<br />
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yonyango lwezilwanyana<br />
C60 0 0<br />
iNtloko ye-Institute<br />
6 5<br />
0 8<br />
7 5<br />
4<br />
Iyonke 277 217 60 17<br />
Kwimeko nganye iinkcukacha zibonisa imo ebekuyiyo ukuza kuthi ga ngomhla wama- kuMatshi 005. Ngokuphathelele<br />
kwimeko yeenguqu kwindlela yokuqeshwa kwabasebenzi kulo nyaka wenzelwa wenzelwa le ngxelo, jonga phaya<br />
kwicandelo 5 lale ngxelo.<br />
5.4 Uvandlakanyo lwemisebenzi<br />
IMigaqo yeNkonzo yakwaRhulumente, 999 yaye yasungula inkqubo yovandlakanyo lwemisebenzi njengendlela yokuqinisekisa<br />
ukuba umsebenzi uhlawulelwa ngokwexabiso lawo. Ngokwesikhokelo esimiselwe ngurhulumente wesizwe<br />
iziphathamandla ezilawulayo zinakho ukuba zivandlakanye nawo nawuphi na umsebenzi okanye ziphinde uvandlakanyo<br />
lwawo kumasebe azo. Ngokwemiqathango yale Migaqo zonke izithuba zemisebenzi ezingenabantu ekwinqanaba lemivuzo<br />
9 nangentla kwalo kufuneka ivandlakanywe kwangaphambi kokuba kuqeshwe abantu kuzo. Le nto ke yaye yaxhaswa<br />
nangesigqibo soMphathiswa weNkonzo yakwaRhulumente noLawulo sokuba yonke imisebenzi yeNkonzo yeZiphathamandla<br />
eziPhezulu (SMS) kufuneka ukuba ivandlakanywe phambi komhla wama- kuDisemba 00 .<br />
Olu ludwe lulandelayo (Uludwe 4. ) lushwankathela inani lemisebenzi eyathi yavandlakanywa kulo nyaka wenzelwa le<br />
ngxelo. Kananjalo olu ludwe lukwanika namanani-nkcazo (statistics) ngezithuba ezathi zanyuswa okanye zathotywa<br />
ngokwenqanaba.<br />
4.1 Uvandlakanyo lwemisebenzi, 1 Apreli 2004 ukuya kuma-31 Matshi 2005<br />
Amanqanaba emivuzo<br />
Inani<br />
lezithuba<br />
Inani lemisebenzievandlakanyiweyo<br />
I-% yemisebenzi<br />
evandlakanyiweyongokwamanqanaba<br />
emivuzo<br />
Imisebenzi enyusiweyongamanqanaba<br />
Inani<br />
I-% yemisebenzievandlakanyiweyo<br />
INXENYE 5<br />
0<br />
Imisebenzi ethotyiweyonagamanqanaba<br />
Inani<br />
I-% yemisebenzievandlakanyiweyo<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - ) 6 96.9 5 4.5 0 4.6<br />
Abanezakhono (Amanqanaba<br />
-5) 94.6 6 7.6 9 .7<br />
Abanezakhono eziphezulu<br />
kakhulu kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8) 9 96. 44 0.9 4 0.4<br />
Abanezakhono eziphezulu<br />
kakhulu abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- ) 0 5 75. 8 .8 6 .9<br />
iNkonzo yeZiphathamandla<br />
eziPhezulu iNqanaba A 0 0 0 0 0 0 0<br />
iNkonzo yeZiphathamandla<br />
eziPhezulu iNqanaba D 0 0 0 0 0 0<br />
Abanye 0 0 0 0 0 0<br />
Iyonke 879 790 89.9 131 16.6 88 11.1<br />
Olu ludwe lulandelayo lunika isishwankathelo senani labasebenzi abanyukelwa yimivuzo ngenxa yokuba imisebenzi yabo<br />
iye yenyuka ngamanqanaba emva kokuba ivandlakanyiwe. Inani labasebenzi lisenokuthi lahluke kwinani lemisebenzi<br />
enyukileyo ngamanqanaba, njengoko ingengabo bonke abasebenzi abathi bavele bangene nje kulo misebenzi inyukileyo<br />
ngamanqanaba, kwaye eminye imisebenzi enyukileyo ngamanqanaba isenokuthi kanti ibizizithuba ezingenabantu.<br />
0
0<br />
INXENYE 5<br />
ULUDWE 4.2 Umzobo wabasebenzi abanyukelwa yimivuzo ngenxa yokuba imisebenzi yabo inyukile<br />
ngamanqanaba emva kokuba yenziwe uvandlakanyo, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kuma-<br />
31 Matshi 2005<br />
Abaxhamleyo<br />
AbaMnyama<br />
Asian AbeBala<br />
Abamhlophe<br />
Iyonke<br />
Ababhinqileyo 0 5 9<br />
Amadoda 9 0 57 6 0<br />
Iyonke 11 0 72 48 131<br />
Abasebenzi abakhubazekileyo 0 0 0 0 0<br />
Olu ludwe lulandelayo lunika isishwankathelo senani leemeko apho amanqanaba emivuzo aye aba ngentla kwamanqanaba<br />
abekwe luvandlakanyo lwemisebenzi. Kwiimeko nganye ke siyanikwa isizathu sokuba kwenzeke olo phambuko.<br />
ULUDWE 4.3 Abasebenzi abamivuzo yabo iye yaba ngentla kwamanqanaba abekwe luvandlakanyo<br />
lwemisebenzi, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005 (ngokwemiqathango<br />
ye- PSR 1.V.C.3)<br />
Uhlobo lomsebenzi<br />
Unobhala /Igosa elingumnceisi : kwi-Ofisi yeNtloko<br />
yeSebe<br />
iManejala yoBugcisa: iiNKonzo zoNYango lweZilwanyana<br />
Inani<br />
labasebenzi<br />
Inqanabalovandlakanyolomsebenzi<br />
Inqanaba lomvuzo<br />
6 7 Ukugcinwa kwezakhono ezithile<br />
0 7 Ukugcinwa kwezakhono ezithile<br />
Isizathu<br />
sophambuko<br />
uGqirha weZilwanyana kaRhulumente weSizwe 8 0 7 Ukugcinwa kwezakhono ezithile 8<br />
Iyonke 20 20<br />
Ipesenti yabaqeshiweyo Iyonke .<br />
Uludwe 4.4 lunika isishwankathelo sabaxhamli boku kungentla apha ngokobuhlanga, ngokwesini nangokukhubazeka<br />
ULUDWE 4.4 Abasebenzi abamivuzo yabo iye yaba ngentla kwamanqanaba abekwe luvandlakanyo<br />
lwemisebenzi, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005 (ngokwemiqathango<br />
ye-PSR 1.V.C.3)<br />
Abaxhamleyo AbaMnyama Asian AbeBala Abamhlophe Iyonke<br />
Ababhinqileyo 0 0 7 8<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Iyonke 1 0 0 17 18<br />
Abasebenzi abakhubazekileyo 0 0 0 0 0<br />
Ukuba ngaba azikho iimeko apho amanqanaba emivuzo aye aba ngentla kwamanqanaba abekwe luvandlakanyo lwemisebenzi<br />
makusetyenziswe olu ludwe lulandelayo, njengakuLUDWE 4. ]<br />
5 Iinguqulelo kwingqesho<br />
Eli candela linika inkcazelo ngeenguqulelo kwingqesho kulo nyakamali.<br />
Indlela abebesimka ngayo abasebenzi izoba umfanekiso wokuqhubekayo kwingqesho yeli Sebe. Olu ludwe lulandelayo<br />
lunika isishwankathelo sendlela ekumkiwa ngayo ngabasebenzi, ngokwamanqanaba emivuzo (Uludwe 5. ) nangokwemisebenzi<br />
ebaluleke kakhulu (Uludwe 5. ). (Le “misebenzi ibaluleke kakhulu” ke kufuneka ukuba mayifane naleya<br />
idweliswe phaya kuLudwe . ).
ULUDWE 5.1 Indlela abemka ngayo abasebenzi emsebenzini ngonyaka, ngokwamanqanaba emivuzo<br />
kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />
Amanqanaba emivuzo<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
iNkonzo yeZiphathamandla<br />
eziPhezulu iNqanaba A<br />
iNkonzo yeZiphathamandla<br />
eziPhezulu iNqanaba B<br />
iNkonzo yeZiphathamandla<br />
eziPhezulu iNqanaba C<br />
iNkonzo yeZiphathamandla<br />
eziPhezulu iNqanaba D<br />
Inani labasebenzi<br />
ngokwenqanaba<br />
lomvuzo ngalinye<br />
ukuza kuthi ga ngomhla<br />
we-1 Apreli<br />
2004<br />
0<br />
Abaqeshiweyo nabatshintshelwe<br />
kweli<br />
Sebe<br />
Abayekileyo<br />
nabemke ngokutshintshiwa<br />
kweli<br />
Sebe<br />
Ukumka kwabasebenzi<br />
65 49 64 6<br />
8 5 5 5<br />
9 8 9 5<br />
5 4<br />
Iyonke 759 263 251 34<br />
ULUDWE 5.2 Indlela abemka ngayo abasebenzi emsebenzini ngonyaka, ngokwemisebenzi ebaluleke ka-<br />
khulu kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi<br />
2005<br />
Amanqanaba emivuzo<br />
Inani labasebenzi<br />
ngokwenqanaba<br />
lomvuzo ngalinye<br />
ukuza kuthi ga<br />
ngomhla<br />
we-1 Apreli 2004<br />
C 0 0 00<br />
Iinjineli 4<br />
C 040 00<br />
Oogqirha bezilwanyana 0<br />
Abaqeshiweyo<br />
nabatshintshelwe<br />
kweli Sebe<br />
C60 0 0<br />
Ingcali yezenzululwazi 7 0<br />
C50 0 00<br />
Ingcali kwezoqoqosho 4<br />
D 0 0 00<br />
Ingcali kwinzululwazi yezolimo 48 4<br />
C 0 0 00<br />
Oonokhemesti 0<br />
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yophuhliso lwezolimo<br />
50 4<br />
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yempilo yezilwanyana<br />
4<br />
D 040 00<br />
Umhloli wenyama 5 0<br />
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yonyango lwezilwanyana<br />
Abayekileyo<br />
nabemke<br />
ngokutshintshiwa<br />
kweli Sebe<br />
INXENYE 5<br />
Ukumka<br />
kwabasebenzi<br />
0
04<br />
INXENYE 5<br />
Amanqanaba emivuzo<br />
C60 0 0<br />
Intloko yeziko<br />
Inani labasebenzi<br />
ngokwenqanaba<br />
lomvuzo ngalinye<br />
ukuza kuthi ga<br />
ngomhla<br />
we-1 Apreli 2004<br />
D 0 0500<br />
Itheknishiyeni yezemveliso 8<br />
Abaqeshiweyo<br />
nabatshintshelwe<br />
kweli Sebe<br />
Abayekileyo<br />
nabemke<br />
ngokutshintshiwa<br />
kweli Sebe<br />
Ukumka<br />
kwabasebenzi<br />
Iyonke 217 22 1 0.4<br />
Uludwe 5. lunika izizathu eziphambili zokuba abasebenzi balishiye eli Sebe.<br />
ULUDWE 5.3 Izizathu zokuba abasebenzi balishiye eli Sebe<br />
Uhlobo lokumka Inani<br />
I-% yabo Iyonke<br />
l<br />
Ukusweleka 0.4<br />
Ukuziyekela 4 .5<br />
Ukuphela kwekhontrakthi 00 0.<br />
Ukuyekiswa– ngenxa yeenguqu emsebenzini 0 0<br />
Ukuyekiswa – ngenxa yokuziphatha kakubi 0.4<br />
Ukuyekiswa – ngenxa yokungawazi kakuhle umsebenzi 0 0<br />
Ukukhululwa ngenxa yokungabi nampilo kakuhle 5 0.7<br />
Ukuthatha umhlala-phantsi 7 0.9<br />
Ukutshintshelwa kwamanye aMasebe eNkonzo yakwaRhulumente 0.<br />
Ukuthatha imigodlwana yohlengahleniso ngokwe-Res 7/ 00 7 0.9<br />
Ukuyekiswa okwexeshana 0.<br />
Iyonke 251 31.4<br />
Lilonke inani labasebenzi abemkileyo ngokwe-% yabasebenzi abaqeshiweyo Iyonke<br />
ULUDWE 5.4 Ukunyuselwa ngokwemisebenzi ebaluleke kakhulu<br />
Amanqanaba emivuzo Inani labasebenzi<br />
ukuza<br />
kuthi ga ngomhla<br />
we-1 ku-<br />
Epreli 2004<br />
Ukunyusewa<br />
kwelinye<br />
inqanaba lemivuzo<br />
Ukunyuselwa<br />
kwamanye<br />
amanqanaba<br />
njenge- %<br />
yabasebenzi<br />
ngokweentlobo<br />
zemisebenzi<br />
Ukunyukela<br />
kwelinye izinga<br />
lomvuzo kwalapha<br />
kwinqanaba<br />
lemivuzo<br />
Ukunyukela<br />
kwelinye izinga<br />
lomvuzo kwinqanabalemivuzo<br />
njenge- %<br />
yabasebenzi<br />
ngokweentlobo<br />
zemisebenzi<br />
C 040 00<br />
Ugqirha wezilwanyana 5 6 40<br />
C60 0 0<br />
Ingcali yezenzululwazi 8 6<br />
C50 0 00 Ingcali kwezoqoqosho<br />
7 64<br />
C 0 0 00<br />
Unokhemesti 00<br />
D 040 00<br />
Umhloli wenyama 7 9<br />
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yempilo yezilwanyana<br />
4 7<br />
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yophuhliso<br />
lwezolimo 5 4 6
Amanqanaba emivuzo Inani labasebenzi<br />
ukuza<br />
kuthi ga ngomhla<br />
we-1 ku-<br />
Epreli 2004<br />
Ukunyusewa<br />
kwelinye<br />
inqanaba lemivuzo<br />
Ukunyuselwa<br />
kwamanye<br />
amanqanaba<br />
njenge- %<br />
yabasebenzi<br />
ngokweentlobo<br />
zemisebenzi<br />
Ukunyukela<br />
kwelinye izinga<br />
lomvuzo kwalapha<br />
kwinqanaba<br />
lemivuzo<br />
Ukunyukela<br />
kwelinye izinga<br />
lomvuzo kwinqanabalemivuzo<br />
njenge- %<br />
yabasebenzi<br />
ngokweentlobo<br />
zemisebenzi<br />
D 0 0500<br />
Itheknishiyeni yezemveliso 8 7 8 64<br />
C 0 0 00<br />
Iinjineli 4<br />
D 0 0 00<br />
Itheknishiyeni yonyango<br />
lwezilwanyana 9 4 6<br />
D 0 0 00<br />
Ingcali kwinzululwazi yezolimo<br />
5 4 45<br />
C60 0 0<br />
Intloko ye-Institute 0<br />
Iyonke 232 6 5 124 53<br />
ULUDWE 5.5 Ukunyuselwa ngokwamanqanaba emivuzo<br />
Amanqanaba emivuzo Inani labasebenzi<br />
ukuza<br />
kuthi ga ngomhla<br />
we-1 ku-<br />
Epreli 2004<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
(Amanqanaba - 6)<br />
U k u n y -<br />
u s e w a<br />
k w e l i n y e<br />
i n q a n a b a<br />
lemivuzo<br />
U k u n y u s e l w a<br />
k w a m a n y e<br />
a m a n q a n a b a<br />
njenge- % yabasebenzingokw<br />
e e n t l o b o<br />
zemisebenzi<br />
U k u n y u k e l a<br />
kwelinye izingalomvuzo<br />
kwalapha<br />
k w i n q a n a b a<br />
lemivuzo<br />
65 0 0 8 86<br />
8 5 07 77<br />
9 8 4 6<br />
5 4 74 48<br />
0 0 0 0<br />
Iyonke 759 17 2 530 69<br />
6. Ubulali basemsebenzini (Employment Equity)<br />
Ukunyukela kwelinye<br />
izinga lomvuzo<br />
kwinqanaba<br />
lemivuzo njenge-<br />
% yabasebenzi<br />
ngokwamanqanaba<br />
emivuzo<br />
Uludwe ngalunye kweli candelo lusekelwe kwizikhokelo ezityetyeshwa nguMthetho oyi-Employment Equity Act, onguMthetho<br />
55 ka- 998.<br />
ULUDWE 6.1 Inani labasebenzi Iyonke (kubandakanywa nabasebenzi abakhubazekileyo) kulo ngalunye<br />
kwezi ntlobo zemisebenzi zilandelayo ukuza kuthi ga ngomhla wama-31 kuMatshi 2005<br />
Iintlobo zemisebenzi<br />
(SASCO)<br />
Abawisi-mthetho, amagosa aphezulu<br />
kunye neemanejala<br />
AbaMnyama<br />
Amadoda Ababhinqileyo<br />
AbeBala<br />
AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
Abe-<br />
Bala<br />
AmaNdiya<br />
Iyonke<br />
7 0 57 0 4 8 89<br />
Abenza imisebenzi yobungcali 9 7 0 56 4 5 96<br />
Iitheknishiyeni neminye imisebenzi<br />
enxulumene nazo<br />
INXENYE 5<br />
4 7 0 60 0 99<br />
Iiklakhi/Oomabhalana 6 4 0 8 6 50 0 60 54<br />
05
06<br />
INXENYE 5<br />
Iintlobo zemisebenzi<br />
(SASCO)<br />
Abasebenza kwiinkonzo nakwiintengiso<br />
Abasebenzi abanezakhono kwezolimo<br />
nakwezobulobi<br />
Abakwimisebenzi yezandla neminye<br />
enxulumene nayo<br />
Abaqhubi bemitshini nabadibanisi<br />
(assemblers)<br />
AbaMnyama<br />
Amadoda Ababhinqileyo<br />
AbeBala<br />
AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
Abe-<br />
Bala<br />
AmaNdiya<br />
Iyonke<br />
0 0 0 0 0 4<br />
40 0 6 5 0 6 59<br />
0 0 0 0 0 0 5<br />
0 9 0 0 0 0 0 0 9<br />
Imisebenzi ephaya ezantsi noko 6 88 0 7 55 0 0 67<br />
Iyonke 38 317 0 190 21 123 3 120 812<br />
ULUDWE 6.2 Inani labasebenzi Iyonke (kubandakanywa nabasebenzi abakhubazekileyo) kulo ngalinye<br />
kula manqanaba emisebenzi alandelayo ukuza kuthi ga ngomhla wama-31 kuMatshi 2005<br />
Amanqanaba eMisebenzi<br />
Iziphathamandla eziziintloko<br />
Aba-<br />
Mnyama<br />
Amadoda Ababhinqileyo<br />
AbeBala<br />
Ama-<br />
Ndiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala<br />
AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
Iziphathamandla eziphezulu 6 9<br />
Abaphumelele uqeqesho<br />
kwimisebenzi ethile yobizo nabaziingcali<br />
ezinamava kunye<br />
neziphathamandla zenqanaba<br />
eliphakathi<br />
Abasebenzi abanezakhono<br />
kwezobugcisa nabaphumelele<br />
imfundo ephakamileyo,<br />
abalawuli abasezantsi, abaphathi,<br />
iiforimani neentsumpa<br />
Abanoqeqesho olungagqibekanga<br />
abanezigqibo abanokuzithatha<br />
ngokokubona<br />
kwabo<br />
Abangenaluqeqesho bebekelwa<br />
nemihlaba abanokuthatha<br />
kuyo izigqibo<br />
Iyonke<br />
4 9 0 8 66<br />
0 56 7 9 65 9<br />
6 94 6 4 4 7 78<br />
5 8 8 58 64<br />
Iyonke 38 317 190 21 123 3 120 812<br />
ULUDWE 6.3 Abaye baqeshwa kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31<br />
kuMatshi 2005<br />
Amanqanaba eMisebenzi Amadoda Ababhinqileyo<br />
Iziphathamandla eziziintloko<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
Abaphumelele uqeqesho<br />
kwimisebenzi ethile yobizo<br />
nabaziingcali ezinamava<br />
kunye neziphathamandla<br />
zenqanaba eliphakathi<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
Iyonke<br />
4 0
Amanqanaba eMisebenzi Amadoda Ababhinqileyo<br />
Abasebenzi abanezakhono<br />
kwezobugcisa nabaphumelele<br />
imfundo ephakamileyo,<br />
abalawuli abasezantsi,<br />
abaphathi, iiforimani neentsumpa<br />
Abanoqeqesho olungagqibekanga<br />
abanezigqibo abanokuzithatha<br />
ngokokubona<br />
kwabo<br />
Abangenaluqeqesho bebekelwa<br />
nemihlaba abanokuthatha<br />
kuyo izigqibo<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
Iyonke<br />
6 5 7<br />
8<br />
6 9<br />
Iyonke 11 22 11 6 10 8 68<br />
Abasebenzi abakhubazekileyo<br />
ULUDWE 6.4 Abaye banyuselwa kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-1<br />
kuMatshi 2005<br />
Amanqanaba eMisebenzi<br />
Iziphathamandla eziziintloko<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
Abaphumelele uqeqesho<br />
kwimisebenzi ethile yobizo<br />
nabaziingcali ezinamava<br />
kunye neziphathamandla<br />
zenqanaba eliphakathi<br />
Abasebenzi abanezakhono<br />
kwezobugcisa nabaphumelele<br />
imfundo ephakamileyo,<br />
abalawuli abasezantsi,<br />
abaphathi, iiforimani<br />
neentsumpa<br />
Abanoqeqesho olungagqibekangaabanezigqibo<br />
abanokuzithatha<br />
ngokokubona kwabo<br />
Abangenaluqeqesho bebekelwa<br />
nemihlaba abanokuthatha<br />
kuyo izigqibo<br />
AbaMnyama<br />
Amadoda Ababhinqileyo<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
Iyonke<br />
4 5<br />
Iyonke 1 2 2 3 8 4 20<br />
Abasebenzi abakhubazekileyo<br />
INXENYE 5<br />
5<br />
0<br />
07
08<br />
INXENYE 5<br />
ULUDWE 6.5 Abaye bayeka emsebenzini kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla<br />
wama-1 kuMatshi 2005<br />
Amanqanaba eMisebenzi<br />
Iziphathamandla eziziintloko<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
Abaphumelele uqeqesho<br />
kwimisebenzi ethile yobizo<br />
nabaziingcali ezinamava<br />
kunye neziphathamandla<br />
zenqanaba eliphakathi<br />
Abasebenzi abanezakhono<br />
kwezobugcisa nabaphumelele<br />
imfundo<br />
ephakamileyo, abalawuli<br />
abasezantsi, abaphathi,<br />
iiforimani neentsumpa<br />
Abanoqeqesho olungagqibekangaabanezigqibo<br />
abanokuzithatha<br />
ngokokubona kwabo<br />
Abangenaluqeqesho bebekelwa<br />
nemihlaba abanokuthatha<br />
kuyo izigqibo<br />
AbaMnyama<br />
Amadoda Ababhinqileyo<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
0 0 0 0 0 0 0<br />
Iyonke<br />
0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
0 0 6 0 0<br />
7 6 8 9<br />
9 0 0 0 0 5<br />
4 06 0 7 0 64<br />
Iyonke 8 124 1 35 6 52 1 24 251<br />
Abasebenzi abakhubazekileyo<br />
ULUDWE 6.6 Amanyathelo ezohlwayo aye athathwa kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-1<br />
kuMatshi 2005<br />
AbaMnyama<br />
Amadoda Ababhinqileyo<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala AmaNdiya<br />
Amanyathelo ezohlwayo 5 0 0<br />
AbaMhlophe<br />
ULUDWE 6.7 Uphuhliso lwezakhono kwisithuba esiqalela kumhla we-1 kuEpreli 2004 ukuya kumhla<br />
wama-1 kuMatshi 2005<br />
Amanqanaba<br />
eMisebenzi<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala<br />
Amadoda Ababhinqileyo<br />
AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala<br />
AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
Iyonke<br />
Abawisi-mthetho, amagosa<br />
aphezulu kunye neemanejala<br />
7 5 6 0 6 0 0<br />
Abenza imisebenzi<br />
yobungcali 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Iitheknishiyeni neminye<br />
imisebenzi enxulumene<br />
nazo 59 0 47 5 0 84 0<br />
Iiklakhi/Oomabhalana 5 45 0 6 8 44 0 8 6<br />
Abasebenza kwiinkonzo<br />
nakwiintengiso 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Abasebenzi abanezakhono<br />
kwezolimo nakwezobulobi<br />
0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Iyonke
Amanqanaba<br />
eMisebenzi<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala<br />
Amadoda Ababhinqileyo<br />
AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
AbaMnyama<br />
AbeBala<br />
AmaNdiya<br />
AbaMhlophe<br />
Abakwimisebenzi yezandla<br />
neminye enxulumene<br />
nayo 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Abaqhubi bemitshini nabadibanisi<br />
(assemblers) 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />
Imisebenzi ephaya ezantsi<br />
noko 0 0 0 0 5 0 0 56<br />
Iyonke 25 229 1 116 13 186 3 112 685<br />
Abasebenzi abakhubazekileyo<br />
7. Iimbuyekezo ngomsebenzi<br />
Ngenjongo yokukhuthaza ukwenziwa komsebenzi kakuhle iSebe eli liye lakhupha ezi mbuyekezo zilandelayo kulo nyaka<br />
kunikwa ingxelo ngawo. Le nkcazo inikwe ngokobuhlanga, isini nangokhubazeko (Uludwe 6. ), amanqanaba emivuzo<br />
(Uludwe 6. ) nangemisebenzi ebaluleke kakhulu (Uludwe 6. ).<br />
ULUDWE 7.1 Imbuyekezo ngomsebenzi ngokobuhlanga, isini<br />
nangokhubazeko, nge- ku-Epreli 004 ukuya kuma- kuMatshi 005<br />
Inani labaxhamli<br />
Umzobo wabaxhamli Indleko<br />
Inani labasebenzi<br />
Iyonke kwiqela<br />
I-% yabo<br />
Iyonke kwiqela<br />
Indleko<br />
(R’000)<br />
Iyonke<br />
Umyinge wendlekongomsebenzi<br />
ngamnye<br />
AbaMnyama 6 60 0 5 R4 84<br />
Amadoda 4 8 0 9 R 40<br />
Ababhinqileyo 9 6 R8 070<br />
Asian 00 R4 9<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 00 R4 9<br />
AbeBala 0 4 8 5 95 0<br />
Amadoda 76 6 4 79 R 50<br />
Ababhinqileyo 4 8 6 R 4 4<br />
AbaMhlophe 40 08 45 5 R8 4<br />
Amadoda 80 89 4 7 9 R9 9<br />
Ababhinqileyo 60 9 50 4 R6 870<br />
Abasebenzi abakhubazekileyo<br />
INXENYE 5<br />
0 0 0 0<br />
Iyonke 59 8 1 546 R5 967<br />
09
0<br />
INXENYE 5<br />
ULUDWE 7.2 Imbuyekezo ngomsebenzi ngokwamanqanaba emivuzo kubasebenzi abangezantsi kweNkon<br />
zo yabaLawuli abaPhezulu, nge-1 ku-Epreli 2004 ukuya kuma-31 kuMatshi 2005<br />
Amanqanaba emivuzo Umzobo wabaxhamli Indleko<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Abanezakhono eziphezulu<br />
kakhulu kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu<br />
kakhulu abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
Inani labaxhamli<br />
Inani labasebenzi<br />
I-% yabo<br />
Iyonke kumanqanaba<br />
emivuzo<br />
Iyonke<br />
indleko<br />
(R’000)<br />
Umyinge<br />
wendleko<br />
ngomsebenzi<br />
ngamnye<br />
48 67 8 86 R 79<br />
6 75 5 6 R 65<br />
76 94 9 4 6 R5 7 4<br />
7 66 4 800 R 74<br />
Iyonke 256 801 32 1 484 R5 797<br />
Indleko<br />
iyonke<br />
njenge-%<br />
yenkcitho<br />
yabasebenzi<br />
iyonke<br />
ULUDWE 7.3 Imbuyekezo ngomsebenzi ngokwemisebenzi ebaluleke kakhulu, 1 ku-Epreli 2004 ukuya<br />
kuma-31 kuMatshi 2005<br />
Imisebenzi ebaluleke<br />
kakhulu<br />
Inani labaxhamli<br />
Umzobo wabaxhamli Indleko<br />
Inani labasebenzi<br />
I-% yabo Iyonke<br />
kulo msebenzi<br />
Iyonke indleko<br />
(R’000)<br />
Umyinge wendleko<br />
ngomsebenzi<br />
ngamnye<br />
Engineers 4 50 7 9 R 8 6 4<br />
Veterinarians 4 0 70 6 040 R9 00<br />
Spec Scientist 7 7 00 08 6 R 5 47<br />
Economist 5 46 4 958 R8 79<br />
Agricultural Scientist 48 4 8 504 R 9 5<br />
Meat Inspectors 4 5 80 8 55 R7 06<br />
Chemist 0 0 0 R0<br />
Animal Health Tech 9 7 6 7 R6 05<br />
Agr. Development Tech 0 50 0 0 R0<br />
Industrial Technician 8 8 9 50 880 R6 60<br />
Veterinarian Technician 7 47 R4 49<br />
Head <strong>of</strong> Institution 0 0 0 R0<br />
Iyonke 57 217 26 519 297 R175 103
ULUDWE 7.4 Iimbuyekezo ngomsebenzi (ibhonasi) ngokwamanqanaba emivuzo, kwiNkonzo yabaLawuli<br />
abaPhezulu<br />
Inqanaba lomvuzo Umzobo wabaxhamli<br />
Inani labaxhamli<br />
Inani labasebenzi<br />
I-% yabo<br />
Iyonke kweli<br />
nqanaba lemivuzo<br />
Iyonke<br />
indleko<br />
(R’000)<br />
Umyinge<br />
wendleko<br />
ngomsebenzi<br />
ngamnye<br />
B no-A 7 6 R 0 4 7<br />
B no-B<br />
B no-C<br />
B no-D<br />
Iyonke 7 61 R20 427<br />
8. Abasebenzi abavela kwamanye amazwe<br />
Ayikho.<br />
Indleko iyonke<br />
njenge-<br />
% yenkcitho<br />
yabasebenzi<br />
iyonke<br />
9. Ukusetyenziswa kwekhefu kwisithuba esisuka kumhla we-1 kuJanuwari 2004 ukuya kumhla<br />
wama-31 kuDisemba 2004<br />
IKhomishoni yeNkonzo yakwaRhulumente iye yaggxininisa imfuneko yokuba kubekwe iliso elibukhali kwindlela elisetyenziswa<br />
ngayo ikhefu lokugula apha kwinkonzo yakwaRhulumente. Olu ludwe lulandelayo lubonisa indlela elisetyenziswe<br />
ngayo ikhefu lokugula (Uludwe 9. ) kunye nekhefu lokukhubazeka (Uludwe 9. ). Kuzo zombini ezi nkalo kukwanikwe<br />
noqikelelo lweendleko zekhefu elo.<br />
ULUDWE 9.1 Ikhefu lokugula, 1 kuJanuwari 2004 ukuya kumhla wama-31 kuDisemba 2004<br />
Inqanaba lemivuzo<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
(Amanqanaba - 6)<br />
Iintsuku<br />
ezithathiweyo<br />
zizonke<br />
I-% yeentsuku<br />
ezinephepha<br />
likagqirha<br />
Inani labasebenziabasebenzise<br />
iintsuku<br />
zabo zekhefu<br />
I-% yenani<br />
labasebenziabasebenzise<br />
iintsuku<br />
zekhefu<br />
lokugula<br />
Umyinge<br />
weentsuku<br />
ngomsebenzi<br />
ngamnye<br />
Uqikelelo<br />
lweendleko<br />
(R’000)<br />
679 77 09 40 6 7<br />
46 68 75 4 6 65<br />
808 8 95 48 8 98<br />
89 8 48 8 6 4<br />
0 80 0<br />
INXENYE 5<br />
Iyonke 2 247 78 330 40 6 487
INXENYE 5<br />
ULUDWE 9.2 Ikhefu lokukhubazeka (okwexeshana kunye nokusisigxina), 1 kuJanuwari 2004 ukuya kum-<br />
hla wama-31 kuDisemba 2004<br />
Inqanaba lemivuzo Iintsuku<br />
ezithathiweyo<br />
zizonke<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />
abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
(Amanqanaba - 6)<br />
I-% yeentsuku<br />
ezinephepha<br />
likagqirha<br />
Inani labasebenziabasebenzise<br />
iintsuku<br />
zabo zekhefu<br />
I-% yenani<br />
labasebenzi<br />
abasebenziseiintsuku<br />
zekhefu<br />
lokugula<br />
Umyinge<br />
weentsuku<br />
ngomsebenzi<br />
ngamnye<br />
Uqikelelo<br />
lweendleko<br />
(R’000)<br />
6 00 6 5<br />
Iyonke 26 100 1 1 26 5<br />
Uludwe 9. lushwankathela indlela elisetyenziswe ngayo ikhefu lonyaka. Isivumelwano ngemivuzo ekwangenwa kuso<br />
nemibutho yabasebenzi kwi-PSCBC ngo- 000 sithi kufuneka ukuba kubekho ulawulo lwekhefu lonyaka ukwenzela ukunqana<br />
ukuswenywa kweentsuku zekhefu ezingathathwanga kuze ke kufuneke ukuba mazihlawulelwe xa kufika ixesha<br />
lokuyeka kwinkonzo yakwaRhulumente<br />
ULUDWE 9.3 Ikhefu lonyaka, 1 kuJanuwari 2004 ukuya kumhla wama-31 kuDisemba 2004<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
Inqanaba lemivuzo Iintsuku ezithathiweyo<br />
zizonke<br />
Iziphathamandla eziphezulu (Amanqanaba - 6) 0<br />
Umyinge ngomsebenzi<br />
ngamnye<br />
4 474 9<br />
60 0<br />
Iyonke 14 432 21<br />
ULUDWE 9.4 Ikhefu eliswenyiweyo, 1 kuJanuwari 2004 ukuya kumhla wama-31 kuDisemba 2004<br />
Abanezakhono ezisezantsi<br />
(Amanqanaba - )<br />
Abanezakhono<br />
(Amanqanaba -5)<br />
Inqanaba lemivuzo<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu kwimveliso<br />
(Amanqanaba 6-8)<br />
Abanezakhono eziphezulu kakhulu abangabaphathi<br />
(Amanqanaba 9- )<br />
Iziphathamandla eziphezulu<br />
(Amanqanaba - 6)<br />
Inani leentsuku<br />
eziswenyiweyo<br />
ezithathiweyo<br />
4 00<br />
5<br />
Umyinge weentsuku<br />
ezithathwe ngumsebenzi<br />
ngamnye<br />
889 9<br />
Umyinge weentsuku<br />
zekhefu eliswenyiweyo<br />
ngumsebenzi<br />
ngamnye ukuza kuthi<br />
ga ngomhla wama-<br />
31 Disemba 2004<br />
9 5 9 6<br />
484 8<br />
686 8 5<br />
6 6 5<br />
Iyonke 4 000 30 32
ULUDWE 9.5 Iintlawulo kwisithuba esiqala kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi<br />
2005<br />
Olu ludwe lulandelayo lushwankathela iintlawulo ezinikwe abasebenzi ngenxa yekhefu elingathathwanga.<br />
ISIZATHU<br />
Iintlawulo ezikhutshiweyo ngo- 004/05 ngenxa yekhefu<br />
ebelingathathwanga kumjikelo wekhefu odlulileyo<br />
Iintlawulo ezikhutshelwe abayekileyo emsebenzini ngekhefu<br />
ebeliswenyiwe ngo- 004/05<br />
Iintlawulo ezikhutshe;we abebeyeka emsebenzini ngo-<br />
004/05 ngekhefu abebengekalithathi kulo nyaka wokuyeka<br />
kwabo<br />
Imali iyonke<br />
(R’000)<br />
Inani labasebenzi<br />
Umyinge wentlawulongomsebenzi<br />
ngamnye<br />
0 0 0<br />
76 0 459-0<br />
54 04 40 -84<br />
Iyonke 1 630 226 13 862-85<br />
10. Imisebenzi yeHIV ne-AIDS nokukhuthazwa kwempilo entle<br />
ULUDWE 10.1 Amanyathelo athathiweyo ngenjongo yokunciphisa usuleleko emsebenzini<br />
Iindidi zabasebenzi abaye babonwa njengabona basesichengeni kakhulu<br />
sokusulelwa yi-HIV nezinye izifo ezinxulumene nayo (ukuba zikhona)<br />
Amanyathelo aphambili athathiweyo okunciphisa<br />
lo mngcipheko<br />
AbaNcedisi baseZifama abaqeshwe nguRhulumente kuzo zonke iifama zovavanyo Iindibano zocweyo ze-VCT ne-TB zabo bonke<br />
abasebenzi basezifama<br />
Abantu abasebenza ederi Ukut<strong>of</strong>elwa i-TB kanye ngonyaka ngamnye<br />
ULUDWE 10.2 Iinkcukacha zamaphulo okukhuthaza impilo nawe-HIV/AIDS (faka uphawu lomkorekisho<br />
kwibhokisi nganye efanelekileyo, uze ke unike ezo nkcukacha zifunwayo)<br />
Umbuzo Ewe Hayi Iinkcukacha, ukuba zikhona<br />
. Ngaba iSebe eli linaye umntu eliye lamtyumba kwabakwi-SMS ukuba<br />
asingathe umsebenzi wokusebenzisa la malungiselelo akwiSigaba VI E<br />
seSahluko seMigaqo yeNkonzo yakwaRhulumente, 00 ? Ukuba kunjalo<br />
makunikwe igama lakhe nesikhundla akuso<br />
. Ngaba iSebe eli linalo icandelwana okanye ngaba linabo abasebenzi eliye<br />
labakhethela ukuba basingathe umsebenzi wokukhuthaza impilo entle<br />
nentlalontle yabasebenzi balo? Ukuba ngaba kunjalo, makuboniswe inani<br />
labasebenzi abachaphazelekayo kulo msebenzi nohlahlomali lonyaka<br />
olubekelwe ukuba lujongane nalo msebenzi..<br />
. Ngaba iSebe eli liye lasungula iphulo lokuncedisa abasebenzi eliyi-<br />
Employee Assistance okanye Health Promotion Programme? Ukuba<br />
kunjalo, makuboniswe iimpawu/iinkonzo eziphambili zeli phulo<br />
lokhuthazo lwempilo<br />
INXENYE 5<br />
ü Ms R Wentzel uMlawuli: iiNkonzo<br />
Ezimanyanisiweyo ejolise angaphakathi<br />
(abasebenzi neentsapho<br />
zabo) nangaphandle (umsebenzi<br />
wasefama)<br />
ü Uhlahlomali lwecandelwana lolawulo<br />
yi-R .6m<br />
Inkqubo evelela zonke iinkalo<br />
ngokuphathelele kwintlalontle yabasebenzi,<br />
kubandakanywa ukukhuthazwa<br />
kwempilo entle, i- HIV<br />
ne-TB<br />
UMsebenzi wempilo nokhuseleko<br />
emsebenzini kunye noMsebenzi<br />
woNcediso lwabasebenzi.<br />
Abasebenzi bahlanu Iyonke, kwaye<br />
uhlahlomali lunyuka nge- % ngonyaka.<br />
ü Lo Msebenzi uyaqhutywa. UMsebenzi<br />
we- EAP, ngaphakathi nangaphandle<br />
bawunikwa imini nobusuku<br />
abasebenzi. Kwiintlanganiso<br />
zeziphathamandla kungeniswa<br />
iingxelo zokuhamba komsebenzi.<br />
Iindawo eziphambili kulo Msebenzi<br />
luvandlakanyo, udluliselo, ubhengezo,<br />
inkxaso neengcebiso (apho<br />
kukho imfuneko).<br />
Iinkalo zolawulo lwentlalontle ziyabandakanywangokukhuthazaulwazi,<br />
umzkl izifo ekusulelwana ngazo<br />
ngesondo, ukusetyenziswa kweziyobisi,<br />
i-TB ne-VCT.
4<br />
INXENYE 5<br />
Umbuzo Ewe Hayi Iinkcukacha, ukuba zikhona<br />
4. Ngaba iSebe eli liye laseka (a) ikomiti/iikomiti ezikhankanywe<br />
kwiSigaba VI E.5 (e) seSahluko seMigaqo yeNkonzo<br />
yakwaRhulumente, 00 ? Ukuba kunjalo, makunikwe amagama<br />
abantu abangamalungu aloo komiti nabantu abangabachaphazelekayo<br />
(stakeholders) ababameleyo<br />
5. Ngaba iSebe eli selikhe layivandlakanya imigaqo-nkqubo yalo<br />
yokuqesha kwakunye neenkqubo zalo ngenjongo yokuqinisekisa ukuba<br />
azibachaphazeli ngokucalu-calulwa abo banentsholongwane ye-HIV?<br />
Ukuba kunjalo, makudweliswe imigaqo-nkqubo okanye iinkqubo ezithe<br />
zavandlakanywa<br />
6. Ngaba iSebe eli likhe lawasungula amanyathelo okukhusela abasebenzi<br />
abanentsholongwane ye-HIV ekubeni benzelwe ucalu-calulo? Ukuba<br />
kunjalo, makudweliswe iindawo eziphambili zaloo manyathelo<br />
7. Ngaba iSebe eli liyabakhuthaza abasebenzi balo ukuba baziyele<br />
ngokuthanda kwabo ukuya kuhlolwa nokuya kunikwa iingcebiso? Ukuba<br />
kunjalo, makudweliswe iziphumo zaloo nto.<br />
8. Ngaba iSebe eli likhe lasungula amanyathelo okubeka iliso<br />
nokuvandlakanya ifuthe lomsebenzi walo wokukhuthaza impilo entle?<br />
Ukuba kunjalo, makudweliswe loo manyathelo.<br />
Kusekwe ikomiti ebamba iintlanganiso<br />
qho ngenyanga nenala<br />
malunguba balandelayo:<br />
Ms BJ Claasen-Hoskins (Chair-person)<br />
Ms D Braaf<br />
Ms I Stander<br />
Ms JHE van der Walt<br />
Ms MJ Agenbag<br />
Ms M Kennedy<br />
Mr J Andrews<br />
( Trade Union)<br />
Mr J Williams<br />
(Trade Union)<br />
Ms N Mehlo<br />
Ms G van Wyk<br />
Ms L Adams<br />
Ms N Chandley<br />
Ms Z Huisamer<br />
Mr Pekeur<br />
Mr M Tima<br />
ü Zihlaziywe ezi zinto zilandelayo:<br />
Umgaqo-nkqubo wokugaya nokuqesha<br />
abasebenzi,<br />
Umgaqo-nkqubo we-HIV ne-AIDS<br />
Umgaqo-nkqubo we-OHS<br />
Iinkqubo zolawulo lwendlela abasebenza<br />
ngayo abasebenzi<br />
Imisebenzi yesini, yolutsha neyokhubazeko<br />
emsebenzini.<br />
ü Abanye abasebenzi baye bamthela<br />
thsuphe uManejala negosa le-EAP<br />
ngemeko yabo, kwaye ke abafuni<br />
ukuba ithiwe pahaha<br />
Kuyiwe kwiingcebiso novavanyo<br />
ngokuzithandela, kodwa ke abo<br />
bafunyaniswe benayo le ntsholongwana<br />
abathanga ukuzidiza iimeko<br />
zabo.<br />
ü Kuyiwa kwiingcebiso novavanyo<br />
ngokuzithandela kabini ngonyaka<br />
apha kweli Sebe. Kubandakanywa<br />
iingcebiso zaphambi nezasemva<br />
kokuya, ukuhanjiswa kweekhondom,<br />
amaphulo okwandisa ulwazi,<br />
neendibano zemidlalo yokulinganisa.<br />
Imiyalezo ithunyelwa ngamajelo<br />
ombane, kwaye amalinge<br />
obhengezo ahamba neenzame<br />
zokutsala abasebenzi abaninzi kangangoko<br />
ukuba beze.<br />
ü Luyaqhuba uphando lwe-KAP
11. Ubudlelane basemsebenzini<br />
Ezi zivumelwano zilandelayo kwangenwa kuzo nemibutho yabasebenzi (iiyuniyoni) ezikholyo kweli Sebe.<br />
ULUDWE 11.1 Izivumelwano ekungenwe kuzo, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kuma-31 kuMatshi<br />
2005<br />
Ukuba ngaba akuzange kubekho zivumelwano kungenwe kuzo makusetyenziswe olu luhlu lulandelayo<br />
Zizonke izivumelwano ekungenwe kuzo Azikho<br />
Olu ludwe lulandelayo lushwankathela iziphumo zamatyala olwaphulo-mgaqo athe aqukunjelwa apha kweli Sebe kulo<br />
nyaka wenzelwa le ngxelo.<br />
ULUDWE 11.2 Amatyala okuziphatha nolwaphulo-mgaqo athe aqukunjelwa kwisithuba esiqalela kumhla<br />
we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />
Ukugxothwa<br />
Isilumkiso esibhaliweyo<br />
Iziphumo zamatyala axoxiweyo Inani I-% yawo Iyonke<br />
Iyonke 4<br />
Ukuba ngaba akukhange kubekho matyala axoxwayo, makusetyenziswe olu ludwe lulandelayo<br />
Amatyala olwaphulo-mgaqo axoxiweyo – 00 /04 Akakho<br />
ULUDWE 11.3 Iintlobo zamatyala okuziphatha eziye zaqwalaselwa ezingxoxweni zamatyala<br />
Ukungcungcuthekisa ngokwesini<br />
Ubuqhetseba<br />
Ubusela<br />
Uhlobo lwetyala lokuziphatha Inani I-% yawo Iyonke<br />
Iyonke 4<br />
ULUDWE 11.4 Izikhalazo ezingenisiweyo kwisithuba esiqala ngomhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla<br />
wama-31 kuMatshi 2005<br />
Inani lezikhalazo ezisonjululweyo 0<br />
Inani lezikhalazo ezingasonjululwanga<br />
Iyonke 1<br />
ULUDWE 11.5 Iimbambano eziye zangeniswa kwiiKhansile kwisithuba esiqala ngomhla we-1 ku-Epreli<br />
2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />
Inani leembambano ezingenisiweyo zizonke<br />
Inani leembambano ezigwetywelweyo 0<br />
Inani leembambano eziwe phants 0<br />
Iyonke 1<br />
ULUDWE 11.6 Ugwayimbo lwabasebenzi oluthe lwaqhubeka kwisithuba esiqa ngomhla we-1 ku-Epreli<br />
2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />
Inani leentsuku zokusebenza ezithe zalahleka<br />
INXENYE 5<br />
Iyonke indleko (R’000) yeentsuku zokusebenza eziye zalahleka R 8 4-7<br />
Imali (R’000) ethe yabuya ngenxa yokungahlawulelwa kweentsuku ezingasetyenzwanga R 8 4-7<br />
5
6<br />
INXENYE 5<br />
ULUDWE 11.7 Abathe barhoxiswa emsebenzini okwexeshana ngeenjongo zokuthintela okungekehli<br />
kwisithuba esiqala ngomhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />
Inani labantu abarhoxisiweyo emsebenzi okwexeshana 0<br />
Inani labantu abarhoxiswe isithuba esingaphezulu kweentsuku ezingama- 0 emsebenzini 0<br />
Umyinge weentsuku zokurhoxiswa okwexeshana 0<br />
Indleko (R’000) ekungenwe kuyo ngolu rhoxiso 0<br />
12. Uphuhliso lwezakhono<br />
Kweli candelo kubonakaliswa iinzame zeSebe eli ngokuphathelele kumba wophuhliso lwezakhono.<br />
ULUDWE 12.1 Iimfuno zoqeqesho eziye zafunyaniswa ukusuka kumhla we-1 ku-Epreli 2004 kumhla<br />
wama-31 Matshi 2005<br />
Amanqanaba emisebenzi<br />
Abawisi-mthetho, amagosa<br />
aphezulu kunye neemanejala<br />
(9- 5)<br />
Abenza imisebenzi yobungcali<br />
Iitheknishiyeni neminye<br />
imisebenzi enxulumene<br />
nazo (5-8)<br />
Iiklakhi/Oomabhalana ( -<br />
4)<br />
Abasebenza kwiinkonzo<br />
nakwiintengiso<br />
Abasebenzi abanezakhono<br />
kwezolimo nakwezobulobi<br />
Abakwimisebenzi yezandla<br />
neminye enxulumene nayo<br />
Abakwimisebenzi yezandla<br />
neminye enxulumene nayo<br />
Imisebenzi ephaya ezantsi<br />
noko<br />
Isini Inani labasebenzi<br />
ukuza kuthi<br />
ga ngomhla<br />
we-1 Apreli<br />
2004<br />
Iimfuno zoqeqesho eziye zafunyaniswa ekuqaleni kwesi<br />
sithuba senzelwa le ngxelo<br />
Abaqeqeshelwa<br />
emisebenzinibesafunda<br />
Amaphulo ezakhono<br />
kunye<br />
nezinye izifundo<br />
ezifutshane<br />
Ezinye<br />
iintlobo<br />
zoqeqesho<br />
Iyonke<br />
Ababhinqileyo 8 0 5 0 5<br />
Amadoda 95 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 4 4 0 5<br />
Amadoda 9 0 8 0 8<br />
Ababhinqileyo 6 0 0<br />
Amadoda 4 0 69 0 69<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Iyonke apha Ababhinqileyo 5 4 0 4<br />
Amadoda 5 0 0 0 0 0<br />
Iyonke 725 1 162 0 163
ULUDWE 12.2 Uqeqesho olunikiweyo ukusuka kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 Mat-<br />
shI 2005<br />
Amanqanaba<br />
emisebenzi<br />
Abawisi-mthetho, amagosa<br />
aphezulu kunye neemanejala<br />
(9- 5)<br />
Abenza imisebenzi yobungcali<br />
Iitheknishiyeni neminye<br />
imisebenzi enxulumene<br />
nazo (5-8)<br />
Iiklakhi/Oomabhalana<br />
( -4)<br />
Abasebenza kwiinkonzo<br />
nakwiintengiso<br />
Abasebenzi abanezakhono<br />
kwezolimo nakwezobulobi<br />
Abakwimisebenzi yezandla<br />
neminye enxulumene nayo<br />
Abakwimisebenzi yezandla<br />
neminye enxulumene nayo<br />
Imisebenzi ephaya ezantsi<br />
noko<br />
Isini<br />
Inani labasebenzi<br />
ukuza<br />
kuthi ga ngomhla<br />
we-1<br />
Apreli 2005<br />
Uqeqesho olunikiweyo kwesi sithuba senzelwa le ngxelo<br />
Abaqeqeshelwa<br />
emisebenzinibesafunda<br />
Amaphulo ezakhono<br />
kunye<br />
nezinye izifundo<br />
ezifutshane<br />
Ezinye<br />
iintlobo<br />
zoqeqesho<br />
Ababhinqileyo 8 0 0<br />
Iyonke<br />
Amadoda 95 0 68 0 68<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 4 0 0 04<br />
Amadoda 9 0 79 0 79<br />
Ababhinqileyo 6 0 5 0 5<br />
Amadoda 4 0 45 0 45<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />
Amadoda 0 0 0 0 0<br />
Iyonke apha Ababhinqileyo 5 79 0 80<br />
Amadoda 5 0 0 9 0 9<br />
Iyonke 725 1 371 0 372<br />
13. Iingozi emsebenzini<br />
Olu luhlu lulandelayo lunika iinkcukacha ngeengozi eziye zenzeka emsebenzini.<br />
ULUDWE 13.1 Ingozi ezenzeke emsebenzini, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 Matshi 2005<br />
Uhlobo lwengozi eyenzeke emsebenzini Inani I-% yabo Iyonke<br />
Ebeziye zafuna nje uqwalaselo ngonyango 8 00%<br />
Ukulimala ngokupheleleyo iokwexeshana<br />
Ukulimala undolimala (okoko<br />
INXENYE 5<br />
Ukusweleka 00%<br />
Iyonke 82 100%<br />
7
8<br />
INXENYE 5<br />
14. Ukusetyenziswa kweengcali<br />
ULUDWE 14.1 Ingxelo yokuqeshwa kweengcali kusetyenziswa imali eyabelweyo<br />
iSihloko seProjekthi<br />
Inani leengcali eziye zasebenza<br />
kule projekthi zizonke<br />
Ubude<br />
bexesha:<br />
Iintsuku<br />
zokusebenza<br />
Ixabiso lekhontrakthi le<br />
ngokweeranti<br />
Ucwangciso oluliqili 500<br />
Steenvliet Project 9 050<br />
iProjekthi ye-LRAD 5 9 500<br />
Uqeqesho lwabasebenzi befama yase Waveren<br />
7 4 788<br />
Umsebenzi woqeqesho loxhobiso ngezakhono<br />
76 00 7<br />
Indaba yabasebenzi basezifama 5 950<br />
Umsebenzi wokugaya nokuqesha 0 765 4<br />
iNelspoort Development Project 4 4 406<br />
Synnovation process for technici 6 6 784<br />
iProvide Project 60 4 000<br />
Iintetho-mfundiso ngenzululwazi yomhlaba<br />
0 50<br />
Iintetho-mfundiso ngeegadi zokuhombisa 5 50<br />
Iintetho-mfundiso ngokhenketho lwezolimo<br />
8 5 50<br />
Iintetho-mfundiso zoqhagamshelwano 8 6 500<br />
Iintetho-mfundiso ngezolimo 7 500<br />
Iintetho-mfundiso ngemveliso yezilimo<br />
kwiGreenhouse 000<br />
Iintetho-mfundiso ngemveliso yemifuno 600<br />
Iintetho-mfundiso ngezifundo zolimo 000<br />
Iintetho-mfundiso ngezigulo zamahashe 750<br />
Iintetho-mfundiso ngotyalo lwemifuno<br />
nange-Avcasa<br />
Ii-akhawunti zeerhafu zeempahla neenkcazo<br />
zemali<br />
Zizonke iiprojekthi Inani leengcali zizonke Ubude bexesha:<br />
Iintsuku<br />
zokusebenza<br />
6 9 600<br />
Ixabiso lekhontrakthi le<br />
ngokweeranti<br />
24 351 R1 427 554-36<br />
ULUDWE 14.2 Uhlahlelo lokuqeshwa kweengcali nokusetyenziswa kweemali ebezabelwe oko, ngok<br />
wenkqubo yabantu ababefudula besingelwe phantsi (Historically Disadvantaged Individu-<br />
als (HDIs)<br />
iSihloko seProjekthi<br />
I-% yabeqela le- HDI<br />
ababengabanini<br />
I-% yabeqela le- HDI<br />
ababekwiziphathamandla<br />
iNelspoort Development Project 99% 98%<br />
Iintetho-mfundiso ngemveliso yemifuno 98% 98%<br />
Inani leengcali ezisebenza<br />
kule projekthi zivela kumaqela<br />
e- HDI<br />
196% 196% 2<br />
6
ULUDWE 14.3 Ingxelo ngokuqeshwa kweengcali kusetyenziswa iimali ezivela kubalizi<br />
Ayiko<br />
ULUDWE 14.4 Uhlahlelo lokuqeshwa kweengcali kusetyenziswa iimali ezivela kubalizi ngokwenkqubo<br />
yabantu ababefudula besingelwe phantsi (Historically Disadvantaged Individuals (HDIs)<br />
Ayiko<br />
INXENYE 5<br />
9