21.06.2013 Views

annual report - Department of Agriculture

annual report - Department of Agriculture

annual report - Department of Agriculture

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Western Cape <strong>Department</strong> <strong>of</strong> <strong>Agriculture</strong><br />

Private Bag X<br />

ELSENBURG<br />

7607<br />

Tel. (0 ) 808 5<br />

Fax. (0 ) 808 5 0<br />

CONTENTS/INHOUD/ISALATHISO<br />

ANNUAL REPORT<br />

JAARVERSLAG<br />

INGEXOLO YONYAKA<br />

A: ENGLISH<br />

PART GENERAL INFORMATION<br />

PART PROGRAMME PERFORMANCE<br />

PART REPORT OF THE AUDIT COMMITTEE<br />

PART 4 ANNUAL FINANCIAL STATEMENTS<br />

PART 5 HUMAN RESOURCE MANAGEMENT<br />

B: AFRIKAANS<br />

DEEL ALGEMENE INLIGTING<br />

DEEL PROGRAMPRESTASIE<br />

DEEL VERSLAG VAN DIE OUDITEURSKOMITEE<br />

DEEL 4 FINANSIËLE JAARSTATE<br />

DEEL 5 MENSLIKE HULPBRONBESTUUR<br />

C: XHOSA<br />

INXENYE ULWAZI NGOKUBANZI<br />

INXENYE ISAKHONO SENKQUBO<br />

INXENYE INGXELO YEKOMITI YEZOBALO<br />

INXENYE 4 INGXELO ZEZIMINLI EZIPHICOTHIWEYO<br />

INXENYE 5 ULAWULO IWECANDELO IWEZABASEBENZI<br />

No part <strong>of</strong> this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic,<br />

mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior written permission <strong>of</strong> the copyright holder.<br />

All rights reserved.<br />

Copyright: Western Cape <strong>Department</strong> <strong>of</strong> <strong>Agriculture</strong><br />

ISBN: 0-6 - 59 -9<br />

PR: 80/ 005


C: XHOSA<br />

INXENYE 1 ULWAZI NGOKUBANZI<br />

INXENYE 2 ISAKHONO SENKQUBO 8<br />

INXENYE 3 INGXELO YEKOMITI YEZOBALO<br />

INXENYE 4 INGXELO ZEZIMINLI EZIPHICOTHIWEYO 4<br />

INXENYE 5 ULAWULO IWECANDELO IWEZABASEBENZI 77<br />

C: XHOSA


INXENYE<br />

ULWAZI JIKELELE<br />

1.1 Ukungeniswa kwengxelo yonyaka kwisebe lombuso elilawulayo elisemthethweni<br />

Ndiyazingca kakhulu ngokungenisa le ngxelo yonyaka ka- 004/ 005 yaseNtshona Koloni: yeSebe lezoLimo ngokoMthetho<br />

woLawulo lweMali kawonke-wonke, wango- 999.<br />

Dr PC van Rooyen<br />

IGosa loCwangciso-mali<br />

1.2 Intshayelelo yintloko yeziko<br />

ngokutsha okuthe kwanempumelelo lweSebe likunye neSebe lezemali leSizwe lokwakhiwa kweenkqubo nokuba libe<br />

lelokuqala kumasebe okuqala ukugqiba uvavanyo lomsebenzi wazo zonke izithuba lelinye elithe labekwa kwindawo ebalulekileyo<br />

yeSebe.<br />

kwabasebenzi ethe yancedisa kwimveliso nokuhanjiswa kweenkonzo okuthe kwaphunyezwa ngempumelelo.<br />

ISebe liqalise iphepha-ndaba elitsha nolindixesha wophando ezithi zikhutshwe rhoqo ngekota kubaxhasi abangama-<br />

5000. Injongo yalo lindixesha kukwazisa abaxhasi beSebe iindaba ezifanele ushicilelo ngesebe, kwangokunjalo nez- neziphumo<br />

zophando ngelwimi elinokuthethwa lula.<br />

IiNkonzo zobuNjineli zinika inkcukacha zoyilo lokunika umqulu kwiiprojekthi zeBeaufort West Hydroponocs, ukuqinisekisa<br />

ukuhamba komsebenzi okuyimpumelelo nendawo ebandayo yogcino. Isebe likwancedisa ekuhloleni ngexesha lokwakha,<br />

ukuqinisekisa ukuthobela ekubalulweni. Umqulu omtsha onikiweyo uzakuthi usebenze phakathi ku-Juni ngo- 005.<br />

ISebe ligqibe ngempumelelo inani lokukhuselwa kokhukuliso lomhlaba lwemilambo kwezi ndawo; Buffeljags neSlanghoek<br />

ukuthintela ukukhukuliswa komhlaba okungamandla kwamadonga omlambo nokulahlekelwa ngumhlaba onexabiso<br />

wolimo. Isebe likwanoxanduva lokuyilwa emva kokuba abantu abasekuhlaleni abangenamisebenzi besetyenzisiwe<br />

ekwakheni komsebenzi wokhuselo.<br />

Impumelelo ethe yaphunyezwa ukuthintela ukukhukuliswa kodonga lomlambo kwiphondo ngokusetyenziswa kokuthethathethana<br />

okukodwa (iingobozi zocingo ezizaliswe ngamatye) zikhokelela ekumenyweni komnye weenjineli zethu ukuba<br />

aqhube uthotho lwezifundo kumaphondo amahlanu. Ezi zifundo ziyahanjwa kakuhle (abantu abangama-50 kwisifundo<br />

ngasinye) nokuba zisebenza njengoqeqesho kwixesha leengxoxo.<br />

Idama lokuxhathisa elise-Ebenhaeser lagqitywa ukuzinziswa ukuhanjiswa kwamanzi kumafama asekuhlaleni e-Ebenhaeser<br />

ukufutshane neVredendal exabisa malunga nezigidi ezingama-R6,5. Oku kube ngumzekelo obalaseleyo wequmrhu<br />

elilawulayo eliphelele kwiprojekthi edibeneyo phakathi kweSebe lezoLimo: iNtshona Koloni, neSebe lezoLimo leSizwe,<br />

iSebe lemicimbi yezamaHlathi naManzi, uMasipala woMmandla weWest Coast, uMasipala weMatzikama ne-Ebenhaeser.<br />

Isixokelelwano sonkcenkceshelo esayilwa sanikezelwa kumaqela amancinane amafama ali- eKoekedouw ngexabiso<br />

elizizigidi ezingama-R , . Ngezi zixokelelwano bayakwazi ukunkcenkceshela ihektare ezingama-68, inyusa imveliso yabo<br />

nokuphucula ukuzigcina kwabo.<br />

Ukwahlula kokukhathalelwa komhlaba kufumene unyaka onempumelelo kuqengqo lwefilos<strong>of</strong>i, ethe yabonakalisa iiprojekthi<br />

ezingama-4 ezathi zaphunyezwa. Ezi projekthi ziquka iNkomfa yeSizwe ebonakalayo, ethe yatsala umdla wabathathi<br />

nxaxheba abayi-877 esuka kuMzantsi Afrika wonke namaqabane azizitshixo zamazwe angaphandle.Obu butyebi bendalo<br />

neeprojekthi ezingaqhelekanga ukuqonda amathuba angama-490 emisebenzi ngentsuku zokusebenza ezingama- 0700.<br />

Oku kusebenza kolwazi-nkqubo kokuphunyezwa kweprojekthi kumhlaba wabucala yamkelwa ngamaqabane abasebenza<br />

eManzini njengolwazi-nkqubo olukumgangatho kwixesha elizayo.<br />

Iiprojekthi ezingaqhelekanga zaphunyezwa kwezi ndawo; Overstrand, Slanghoek, Berg River, Bottelary, Platdoorns ne<br />

Nuwejaarsriver. UbuBanzi bokuYilwa kweeprojekthi zengingqi, ezenza inguqulelo kumaqabane ekulawuleni ubutyebi<br />

bendalo nokukhusela ukungafani kwethu kwiPhondo, bandiselwa kwinkqubo yesiQalo seGouritz, CAPE, SKEP ne STEP.<br />

Abafundi besikolo samabanga aphantsi abayi- 0 baqeqeshwa kwinkampu ezimbini zokuKhathalelwa komHlaba kwizihloko<br />

ezingolawulo oluzinzileyo lobutyebi . Ezi nkampu zinika umdla zizakwandiswa ukuya kwi- kunyaka ozayo. Ukwahlulwa<br />

kokuKhathalelwa komHlaba kumisele unkcenkceshelo olukhuselekileyo lokutya okungama-55 kulo nyaka.<br />

Inkqubo yokuXhaswa kwamaFama noPhuhliso (FSD) yamiselwa ngokomdibaniso womongameli: Ukuhlaliswa kwabantu<br />

efama nekongamela okungaphantsi: ukutshintshwa kolwazi lobugcisa jikelele. Lo mdibaniso oyimfuneko kwinkqubo<br />

yokwakhiwa ngokutsha ukulungelelanisa isakhiwo esilungiselelweyo, entsha, umyalelo owongeziweyo nokwabela abaphantsi<br />

amagunya kwiinkqubo ze-FSD. Ngokusekelwe kwinkqubo yokwakhiwa ngokutsha, izithuba ezingama- 87 zaye<br />

zadalwa, kodwa ngenxa yokunqongophala kwemali zizithuba ezingama-6 kuphela ezithe zapapashwa. Amagosa angama-<br />

0 enkqubo yeFSD ngoku asasazwe kuzo zonke iindawo zasemaphandleni yayo yonke imimandla emihlanu nomasipala<br />

we-metro.<br />

Ukwaziswa kweNkqubo yeNkxaso yezoLimo eBanzi (CASP) yaphunyezwa ngomhla woku-0 ku-Eyipreli ngonyaka ka- 004<br />

phakathi kwenkqubo yokwakhiwa ngokutsha, kwaye ngaphandle kotshintsho nezixokelelwano ezincinane neenkqubo<br />

zeSebe lezoLimo (leSizwe), iiprojekthi ziye zaphunyezwa.


INXENYE<br />

Ekunikweni izinto ezintsha ekujoliswe kuzo nemiyalelo, nogxininiso ekuveliseni icandelo lezolimo, inkqubo yeFSD ikhethe<br />

iindlela ezininzi ekunokuqhutywa ngazo iiprojekthi ukuqhuba ukuphunyezwa kwemiyalelo emitsha. Iindlela ezintathu<br />

zokuqhutywa kweeprojekthi kufuneka zikhankanyiwe; zibizwa ngokuba:<br />

1. FALA isifundo esinokwenzeka<br />

Izahlulo zomhlaba zeFALA ngumhlaba wombuso ophethwe liSebe lezoLimo (leSizwe), kwaye kunezahlulo ezingama- 4<br />

eNtshona Koloni. Ngokwemeko yenkqubo yokwakhiwa ngokutsha komhlaba, ezi zahlulo zomhlaba kufuneka zifumaneke<br />

kubantu abafumana uncedo kwi-LRAD. Nokuba ezi zahlulo zomhlaba azikaphuhliswa nemveliso yolimo enokwenzeka<br />

engekaziwa, kuye kwagqitywa ukuba izifundo ezinokwenzeka mazenziwe kuqala, phambi kokuba zenziwe zifumaneke<br />

kwi-LRAD.<br />

2. Imbali ngamaqela avelayo/abaxhasi<br />

Ngoku inkqubo yeFSD eqikelelwa kwinani labaxhasi elinokwenzeka, kodwa la manani kufuneka eqinisekisiwe ukuqonda<br />

eyona mfuneko yokuveliswa kwecandelo lezolimo. Eli candelo aliphelelanga, kwaye neemfuno zamafama azithathelwa<br />

ngqalelo. Eli lilinge lokuqala ukufumana ingqwalasela yecandelo elivelayo, ngokesekelwe kula manani agciniweyo<br />

uqengqeleko lweenkonzo kwiSebe lungayilwa, kodwa kuqalwe ngokuqeqeshwa kwamaqela amafama amaziko acwangcisiweyo<br />

neminye imicimbi ebuthathaka.<br />

3. Uvavanyo lweeprojekthi zokwakhiwa ngokutsha komhlaba kwezoLimo<br />

Zininzi iimbono ezithe zavela ngenkqubela nokungaphumeleli kweeprojekthi zokwakhiwa ngokutsha komhlaba. Inkqubo<br />

yeFSD inoqingqo-mali oluncinane nabasebenzi abasebenzela ezi projekthi. Esi sisifundo sokuvavanya uthekelelo<br />

lwenkqubela nokulungiselela inkqubo yeFSD ukuya ekubalulekeni kweemfuno zokuhanjiswa kweenkonzo zamaqela athile<br />

ekujoliswe kuwo, ukwenza iinzame zokufunda kwiimpazamo zamandulo nasekulungiseni iingxaki ezikhoyo.<br />

Inkqubela elungileyo yenziwa ekumiseleni inkqutyana entsha eyayilwayo yokhuseleko lokutya kumgangatho <strong>of</strong>anelekileyo.<br />

Ukuqeshwa ngokupheleleyo kwabajongene nemfuyo besizwe kugqityiwe ngoku kuzo zonke zontlanu zilarha zokuxhelela<br />

iinciniba eziya ngaphandle ngokungqinelana neemfuno zeKhomishoni yaseYurophu ngaxesha nye zonke izithuba<br />

zabo bajongene nemfuyo zigcwalisiwe kulawulo lwenkqutyana lwangaphandle. Umfuyi wesizwe waqeshwa kwinkqutyana<br />

ukuthetha ngqo imfuno zokuqondisa ngococeko kwiindawo ezisakhulayo nakwindawo zasezidolophini ingakumbi kummandla<br />

we-Cape Metropolitan.<br />

Icandelo le-Epidemiology eliyimfuneko kakhulu kwinkqutyana yezeMpilo kwiziLwanyana yade yamiswa ekugqibeleni<br />

kwaye izibonakalisile ixabiso layo ngokuyila isampulu yendlela ekuqhutywa ngayo nenkqubo yolwazi lokucupha ngexesha<br />

lovavanyo nge-serological yomkhuhlane i-Avian kwiifama ezingama-740 zeenciniba kwiphondo lonke. Icandelo libe<br />

sisixhobo ekuphuhliseni nasekugqibezeleni inkqubo ebanzi yokuthatha amanani agciniweyo afakwe kumatshini wolwazi<br />

ukwenzela iziganeko zezifo zezilwanyana, ukucupha iintshukumo zesifo neziphazamiso eziphathelele kwimfuyo.<br />

KwiLebhu yeMfuyo yePhondo, umsebenzi wokwakha ingakumbi kwisakhiwo wagqitywa ngokuthi kudalwe indawo<br />

ephangaleleyo ukuze kwenziwe uvavanyo lwesiseko lokuqonda ngezifo ezinjengovavanyo lwePCR lokukhusela iintsholongwane<br />

ngexesha lovavanyo nokuqinisekiswa kwezilwanyana ezithunyelwa ngaphandle nemveliso yazo.<br />

Ukuva kobuthathaka obunyukayo kukhuseleko ingakumbi ekutyeni okusuka kwizilwanyana ngokukodwa esizweni nakumazwe<br />

angaphandle, ukwenyuka ekusasazweni ngokukhawuleza kwilizwe lonke kobuthathaka borhwebo nezifo zezoonotic<br />

noxinzelelo oluvela kumazwe angaphandle nabasebenzi bezinto ukunika isiqinisekiso sokhuseleko lwabasebenzi<br />

okuyimfuneko ukuba iSebe libeke phambili kwakhona imisebenzi yalo ukuze livumelane nomgangatho wezizwe nesizwe<br />

ekuhambiseni iinkonzo z<strong>of</strong>uyo, urhwebo lwezilwanyana neemveliso zezilwanyana, abalawuli abazikhathazayoneemfuno<br />

zabavelisi. Iinkqubo zohlolo ezikhoyo zezandla nomzimba zinconyiwe kakhulu ziinkqubo zenzululwazi zokuqonda ngezifo<br />

nokugwetyelwa, ukucutshwa kwe-sero-epidemiological neendlela zokuqhutywa kwesampulu ekujoliswe kuzo. ISikhundla<br />

seLebhu yeMfuyo yePhondo sakhuliswa ukuze kukwazi ukuhanjiswa ngokukhawuleza nokuqonda ngezifo okuthembekileyo<br />

kwiimeko apho kuthi kuqhambuke izifo ezoyikekayo. Ezi mfuno zijongene ngqo nokuhlonelwa kokucutshwa<br />

kwezifo, iimpawu zeenkonzo zokuqonda ngezifo nokuqinisekisa impilo. Uthotho lovavanyo ekufuneka lwenziwe yilebhu<br />

ukuqinisekisa ukhuseleko lwemveliso yezilwanyana ezakufumaneka ukuba yandiswe.<br />

ISebe liye lakuphatha ngempumelelo ukuqhambuka kwesigulo samahashe e-Afrika kwindawo yolawulo ethe yaphelela<br />

ekuvalweni kokuthunyelwa kwamahashe kwamanye amazwe esuka eMzantsi Afrika. Iimfuno zokuba kuphinde kuthunyelwe<br />

kwiiManyano zaseYurophu kuvunyelwa ngokupheleleyo ngoku kodwa kufuneka yamkelwe yiManyano yaseYurophu.<br />

Intsebenziswano ebalaseleyo iye yamiswa liQela loLawulo leNtlekele lePhondo ethe yancedisa kuvalo-milomo<br />

lwenkqubo yentshukumo ngelo xesha abafuyi babucala beceliwe ukuba bancedise ekugonyeni nasekunikeni ingxelo<br />

yezehlo ezikrokrelekayo. Amagosa aphuma kwezinye iindawo zephondo eziye zasetyenziswa ngeziphumo malunga nexesha<br />

eliqikelelwa kwiiveki ezintathu malunga namafama angama- 500 aye avavanywa namahashe aqikelelwa kwi- 600<br />

( 600ha) abhalwa phantsi kumakha-sangqa ozikhilomitha ezingama- 0 ( 0km) lawo angqonge i-Elsenburg.<br />

Ukuqhambuka kwesifo se-Blue-ear kwiihagu kulandela ukukhutshwa okungekho mthethweni nokunikwa ukutya okulahlwayo<br />

kwindawo ye-Cape Flats kuye kwaqulathwa ngendlela efanelekileyo kulandela ukucupha okukhulu ekupheliseni<br />

imizamo nngabahloli babasebenzi nabafuyi beBolandi. Ngokupheleleyo ziifama ezingama-4 ezathi zosuleleka , ezili-<br />

kwindawo yasePhilippi, ezili- kwindawo yaseBlackheath/Jacobsdal, enye indawo yorhwebo kufuphi neKuilsriver (ukwenza<br />

iifama ezingama- 7 kwiCape Flats) ukuze zibe li- 6 leefama kwiAtlantis/Vredenburg ngakuNxweme lweNtshona.<br />

Ihagu ezingama- 65 zathengwa kubaninizo abangama-4 . Imali engangezigidi ezingama-R 890 000 yahlawulwa ukuthenga<br />

izilwanyana ezichaphazelekayo ukuba zixhelwe.<br />

Ukwenza lula ulawulo lwesifo samahashe ekari kwiCape Flats, malunga ne-500 yamathamo ogonyo enziwa efumaneka<br />

kuMbutho wamaHashe eKari ukuze amagosa agonye iqela elikhulu lamahashe esenzela abaniniwo kwaye ekhusela icandelo<br />

lobom lomvuzo. IMicrochips ziye zafakwa kumahashe ekari angama-7 okwangoku ukulawula uncedo lwentshukumo<br />

ejoliswe ekugcinweni kweAHS Free Zone.<br />

ISebeloyise ngempumelelo ukwenzeka kwentlekele kushishino lorhwebo lweenciniba kulandela ukuqhambuka kom-


4<br />

INXENYE<br />

khuhlane i-Avian kwifama yeenciniba eseMpuma-Koloni ngokuthi kuqaliswe inkqubo yokucupha eyandisiweyo ukufuman<br />

ubukho bentsholongwane kwiifama zeenciniba eNtshona Koloni oku kwiimpembelelo ezimbini zokucupha ezibe yimpumelelo.Kwimpembelelo<br />

yokuqala, iifama ezingama46 zeenciniba ziye zavavanywa neesampulu zencindi yegazi zaqokelelwa<br />

zenza ama- 7 675 eenciniba. Oku kulandelwe luvavanyo lwesibini ngexesha apho amafama angama-760 athi<br />

kwakhona avavanywa ngokuthi kuqokelelwe iisampulu zegazi ezingama- 8 404 neesampulu ezingama- 5 7 zokufumana<br />

iintsholongwane. Ngokupheleleyo iimpendulo ze-serological zabonwa kwiifama zeenciniba ezingama- 4 kodwa<br />

akukho zintsholongwane okanye zifo ezathi zafunyanwa kuzo zombini. Iziphumo zovavanyo zibonisa ukuba iimpendulo<br />

ze-serological zifanelekile ngenxa yentsholongwane zangaphandle kodwa ene-phathogenicity esezantsi. Esi siphumo<br />

kufuneka sincome isiqinisekiso sococeko esifunekayo ukushwankathela ukuthunyelwa kweemveliso zenciniba ingakumbi<br />

inyama- kwiManyano yaseYurophu.<br />

Amanqaku enzululwazi asi-8 ezizwe agqithiselwe kwizihloko ezinxulumene n<strong>of</strong>uyo aye apapashwa kulo nyaka ngelo xesha<br />

amagosa amathathu akwinkqubo yokugqibela ukugqiba ithisisi ukuze bafumane izidanga zabo zeMasters.<br />

Amaziko amathathu eMveliso yeziLwanyana, eyeziTyalonokusetyenziswa kobutyebi aye asungulwa.<br />

Indawo ezindathu ejolise kuzo iNkqubo, ezibizwa, Isixokelelwano soLwazo lweNzululwazi ngezeLizwe, iiLebhu zoHlahlelo<br />

noluhlu lwezinto ezifumaneka eselini (ingakumbi izityalo ezinexabiso lorhwebo) zenza inxenye yesindululo seManyano<br />

yaseYurophu. Le projekthi eyaziwa njenge-Projekthi yeThree Cape, equka iphondo loMntla neleMpuma Koloni kwaye yaxoxwa<br />

nabanikeli bezizwe kunyaka ophelileyo. Amaqabane aseYurophu sele bezibophelele njengabasebenzi beeprojekthi<br />

ezikhankanyiweyo. Ezi projekthi zenza inxenye yeprojekthi enkulu ebizwa “ Ukunyuka komyinge weSebe lezoLimo lePhondo<br />

ukuphucula nokwandisa ubuchule babo nokuhanjiswa kwnkqubo kurhwebo nobutyebi bamafama ahluphekileyo”<br />

Inkqubo ihambise oku kulandelayo ngonyaka mali ka- 004/ 005:<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

Imveliso yophando equka ukupapashwa kwenzululwazi ezingama-4 , upapasho olwaziwayo olungama-6 ,<br />

amaphepha engqungquthela angama-76, 9 -yezifundo zentsuku zokufama nokhuphiswano lwasekhaya ne- 5<br />

yentetho kunomathotholo.<br />

Izidanga zobuGqirha ezimbini nezidanga seMasters zenzululwazi kwezoLimo (esisemagqabini) zifunyenwe ngabaphandi<br />

benkqubo.<br />

Umphandi weZiko leMveliso yeziTyalo uye wafumana ibhaso lonyaka kwiziko loPhando lweZakha-mzimba ngenxa<br />

yopapasho lwakhe olugqwesileyo nokunyusa iinjongo zeli ziko.Umphandi weZiko lweMveliso yeziLwanyana uyewakhethwa<br />

njenge AFMA nobugcisa babantu ngo- 004.<br />

Intengiso ebeyimpumelelo yeenciniba yeyokuqala elolu hlobo esekelwe kwixabiso lokufuya, ibibanjelwe kwifama<br />

yolingelo ese-Oudtshoorn. Ukuphumelela kwentengiso kusebenze njengesalathiso sesiphathelelo sophando lokufuya<br />

kwethu nentembeko enalo kushishino kuphando lweSebe. Ubungqina obuthe vetshe bobokuba abaphandi<br />

abathathubenkqubo bathe bakhethwa ukuba babe yinxenye yeKomiti yeNgcebiso yoPhando lweNciniba.<br />

Abaphandi ababini beZiko leMveliso yeziLwanyana bafumene uncedo lwemali kwiTHRIP enika inkxaso kwiNkqubo ukusukela<br />

kweli nyathelo lokuqala ukuya malunga nezigidi (R million) – isalathiso esicacileyo sesiphathelelo nezinga lenzululwazi<br />

lweenkqubo zophando zeSebe.<br />

Iziko lokusebenza lobuTyebi libe luncedo ekudibaniseni iZiko loPhando leDatabase yezoLimo lwaseAfrika “ elizakuthi<br />

lisebenze njengesiseko sesiqalo seAfrika.<br />

Isishwankathelo samagqabantshintshi enkqubo yokulawula ubutyebi sihamba ngolu hlobo:<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

Babini abezoqoqosho abazuze izidanga zeMasters.<br />

asi-7 amaphepha apapashiweyo abalawuli bamazwe.<br />

asi-8 amaphepha abalawuli besizwe.<br />

Kuphuhliswe yamibini imifuziselo emitsha.<br />

Kuphuhliswe zane iSAM ezingagungqiyo zommandla.<br />

Kusungulwe amathandathu amaqela okufunda alawula ubutyebi bamafama asahluphekileyo.<br />

Inkqubo entsha ezimele yodwa yekhompyutha iye yaphuhliswa.<br />

Iingxelo ezingama- 99 ezaziwayo/ ezipapashiweyo/ ezifundiswayo.<br />

Isiseko sendawo eyaziwa ngento ethile eyenza kube nesithuba kuzo zonke iiprojekthi ezivunyiweyo yi-LRAD zenziwe<br />

ukuze kubenokufikelelwa kwi-Micros<strong>of</strong>t. si Esi siseko senawo sendawo sinolwazi ngeefama ngokunjalo nentalo, amashishini neenk- neenkcukacha<br />

ngoqeqesho. Izakuhlaziywa rhoqo ngoncedo yiNkxaso yeeFama neNkqubo yoPhuhliso.<br />

Isiseko sendawo eyaziwa ngento enoncedo lonke loTyelelo kwezoLimo eNtshona Koloni lwenziwe. Iinkcukacha ezithe<br />

vetshe ngolwazi olukolu ncedo zithathiwe kwaye zenza ukuba lo mntu ulusebenzisayo athi okwangoku aluvavanye kwaye<br />

amise uncedo olwahlukileyo.<br />

INkqubo yoQoqoqsho lwezoLimo imiselwe ubutyebi boqoqosho nelungu lolawulo lwamanzi. Imbalela ka- 004 ethe yantyantlitha iphondo leNtshona Koloni, umnikelo onexabiso wenziwe malunga nembalela nemibuzo enxulumene neengxelo<br />

ezingokususwa kwetyuwa emanzini olwandle nesimo esikhoyo ngoku sobutyebi bezoqoqosho kwiPhondo. Imicimbi enjengeenkcukacha<br />

ezininzi ngentsebenziswano nangempikiswano phakathi kwesinyanzelo sekamva lezolimo nakubasebenzisi<br />

bamanzi ezidolophini iyaphandwa.<br />

INkqubo iqale ngophuhliso lwesixekelelwano serekhodi yokufama ebala ukusebenza kwamashishini abantu abashishinayo,<br />

loo nto ingenzeka xa kunokwenzeka, ukuthelekiswa kwamaqela. Isixokelelwano serekhodi siphunyezwe sisenzelwa<br />

abavelisi abaninzi beLRAD bemimandla yooMasipala kuNxweme lweNtshona, Eden ne-Overberg. Nangona isiqalo sexabiso<br />

lawo omabini la mafama; avelayo naworhwebo, ingqwalasela iwela kakhulu kumafama asavelayo.<br />

Inkqubo ye-Combud esetyenziswa ekubaleni i-bedryfstakbegrotings, iye yagqitywa kwaye iyasetyenziswa kungoku nje.


Njengoko iCombud ilawulwa yi-Elsenburg ngakwisizwe, uqeqesho lokuqala ekusetyenzisweni kwale nkqubo sele likuludwe<br />

lweenkqubo. I-databese entsha idityanisiwe ukuquka iimveliso ezintsha namaxabiso amatsha.<br />

Ukwenza iZigqibo ekulawulwa LIPhondo (PROVIDE) yiprojekthi yesizwe enceda inkqubo yokuthatha isigqibo kwisizwe<br />

nakumaphondo ngokuthi inikeze abenzi benkqubo nabathathi zigqibo ulwazi oluninzi lwenkqubo. Amasebe ezoLimo<br />

amaphondo olithoba neSebe lezoLimo (lesizwe) bangabafaki mali kumashishini nabaxhasi ngemali kwiiprojekthi.<br />

Ngonyaka mali ka- 004/ 005 inkqubo yokuqala yohlahlelo ibe neziphumo ezine ezisuka kwizifundo zesehlo ezahlukeneyo<br />

eziqhutywa njengenxenye yeprojekthi evelayo ye-PROVIDE. Izifundo ziqikelela impembelelo yoqoqosho, utshintsho<br />

lwemveliso kulimo nothsintsho lwamaxabiso e-oli ekrwada. Ukusulela kontshintsho kuluhlu lwamaxabiso angina elizweni<br />

kwingqolowa nawo aye aqikelelwa. Iziphumo zesi sifundo kuquka ingxelo kushishino lwengqolowa lweNtshona Koloni<br />

kusenzelwa ushishino lweenkozo eMzantsi Afrika.<br />

Kule minyaka ulimo necandelo lokutya lujongene nemiceli-mngeni emininzi namathuba ukuba luqhubekile uchumo.<br />

Ukususela ngoku uvavanyo luqhutyiwe ukuqondisisa: i) Umbono wabaxhasi kumfanekiso wezolimo lwasekhaya ubuso<br />

ngobuso nabakhuphisana nathi ngokungqinisa phakathi kwezinye izinto umgcini wexabiso lesithethe, abavelisi bempilo,<br />

ukhuseleko, ukutyua okufikelelekayo nokunesonlo, inkqubela ekwakhiweni ngokutsha komhlaba, abakhethiweyo njalonjalo.<br />

ii) Okulindelekileyo kubaxhasi bolimo lwezekhaya ukuqonda ngokuphawulwa yimveliso. Kunika umdla ukuqaphela<br />

ukuba ubuninzi babalawuli bacinga i-logo ezakwahlula iimveliso zamafama eNtshona Koloni ngumbono olungileyo.<br />

Kunyaka ophelileyo iSebe, ngokweZiko laseKapa loQeqesho loLimo: i-Elsenburg inika uqeqesho kwabo baphumelele<br />

ibanga leshumi, malunga ne- 0 yabafundi abathe babhalisa kwinkqubo yesidanga seDiploma nesiqinisekiso semfundo<br />

ephakamileyo. Ngexesha lomsitho wokunikezelwa nezidanga ngoDisemba ka- 004, zingama-74 iziqinisekiso zemfundo<br />

ephakamileyo neeDiploma ezingama- ezanikezwayo.<br />

ISebe lidlale indima enkulu nebalulekileyo kuqeqesho lwabantu abatsha ukuxhasa unyanzeliso kwizakhono ezikwizinga<br />

eliphezulu kwezolimo. Ukusukela ngo-Januwari ka- 004 inkqubo yesidanga seminyaka emithathu sezoLimo (B Agric) iye<br />

yaphunyezwa ngentsebenziswano neDyunivesithi yase-Stellenbosch. Icandelo lezolimo lifumene inkqubo entsha ngenzondelelo<br />

enkulu.<br />

Abantu abatsha bafundiswa ngezakhono ezizakubenza bakhe ubudlelwane kumazwe ngokuzithemba okukhulu. Ezi zakhono<br />

zibalulekile kakhulu kwiphondo elithumela ngaphandle elinjengeleNtshona Koloni. Abafundi kunye nabathathi<br />

nxaxheba beNkqubo yeSebe loBuchule laBatsha, bathathe inxaxheba kwiNkqubo yengxoxo yamazwe ebenempumelelo<br />

eqalwe yiDyunivesithi. Njengenxenye yale nkqubo imicimbi ephathelele enjengokukhula kwenani labemi, ulawulo lwamanzi,<br />

echaza izinto eziphilayo zemvelo, ziyaxoxwa ngabandi ezi zinto abasuka kwiDyunivesithi yase Elizabeth State,<br />

iDyunivesithi yase Florida A & M, i-Dyunivesithi yase- Alabama A & M, i- kwiDyunivesithi yase-Puerto Rico, iDyunivesithi<br />

yase- Delaware State neDyunivesithi yase-Virginia State.<br />

Kulo nyaka udlulileyo inkqubo yoqeqesho lwezakhono ngokwemo yezifundo ezimfutshane yanika malunga ne- 500 yabasebenzi<br />

basefama namafama asavelayo. Izifundo ezimfutshane zingama-54 ezahlukeneyo ziyanikwa ukubonisa iimfuno<br />

zoqeqesho ingakumbi abafumani ncedo benkqubo yeLRAD.<br />

Izinga lezifundo ezimfutshane zase-Elsenburg zivunyiwe ngamazwe kwaye zixabisekile. Izifundo ezimbini umzekelo,<br />

ziyezacelwa ukuba zinike isifundo esifutshane se-table grape e-Indiya ngoDisemba ka- 004. IZiko laseKapa loQeqesho<br />

noLimo nalo liyacelwa ukuba lunike uqeqesho neengcebiso kuphuhliso ukunyusa ezolimo kwiSiqithi sE-St Helena.<br />

Ukuza kuthi ga ngoku ngo- 004, iSebe linyanzeliswe ukuba linike uqeqesho oluncinane kwabo basafundayo besebenza<br />

kwiifama ezingekho e-Elsenburg. Nokuba, ukugqitywa kwehostele entsha kusenzelwa abafundi beFET yenze ukuba iziko<br />

lifumane i-40 yabafundi ukuba baqeqeshwe e-Elsenburg ekuqaleni kuka- 005.<br />

Imfuneko yesifundo kwimveliso ye-table grape kwintlambo ye Hexriver, enikwa liziko kunye ne-ARC, iyenyuka. Esi sifundo<br />

siyafundiswa nase-Upington (emNtla Koloni)<br />

Ukwanda kwemfuneko yoqeqesho kumalungu abasebenzi kananjalo noncedo luyanda.<br />

Uqeqesho lokwabela abaphansti amagunya ukunika iimfuno zabasebenzi basefama namafama asavelayo luthathelwe<br />

phambili ngokuthi kuvulwe iziko loqeqesho leNtshona Koloni e-Clanwilliam.<br />

1.3 Ulwazi ngeSebe<br />

INXENYE<br />

UMnu. Cobus Dowry, onguMphathiswa wezoLimo eNtshona Koloni waqeshwa kwesi sithuba emva konyulo luka-Epreli<br />

004. Isebe laqala ngokukhawuleza inkqubo yokuphucula izithembiso zabasebenzi basefama. Intlanganiso yephondo yabasebenzi<br />

basezifama elandelwa zintlanganiso ezintlanu zommandla zaye zabanjwa. Ingxelo yeziphumo yezi ntlanganiso<br />

yangeniswa kwiKhabhinethi yePhondo. Oku kulandelwa yintlanganiso kwinxenye yesibini ka- 005 ukuqinisekisa indibano<br />

necandelo elidibeneyo namaSebe nezinye iindawo zikarhulumente ukuba zizibandakanye neenzame zokuphucula ukusebenza<br />

neemeko zokuphila.<br />

Njengolungiso lwamafama avelayo oyena ndoqo ekujongwe kuye liSebe kukuba kubekho ukujongwa ngokutsha kwendlela<br />

ekujongwa ngayo ekulungiseni amafama, inkxaso nemisebenzi emanyeneyo. Utshintsho olubalulekileyo kwisebe<br />

lezolimo: umyalelo weNtshona Koloni neendlela ekuqhutywa ngazo kwicandelo lamafama asavelayo aphunyezwa nomlawuli<br />

omtsha. Ulungiso lwamafama lwasekwa ukuxhasa abafumani-ncedo bokwakhiwa ngokutsha komhlaba nangenxa<br />

yeeprojekthi zokunceisa amafama amnyama ukufikelela kwizibonelelo zemali zikarhulumente ukuphuhlisa amaziko<br />

akhoyo efama, iziza, nokuqhelekileyo. Esinye seziphumo zale ngqwalasela intsha yeyokuba abanye bamafama avelayo<br />

anempumelelo ngoku athumela iimveliso zawo kwimarike zangaphesheya.<br />

Unyaka odlulileyo waphawulwa ngenxa yeemeko zembalela ezingaphezu komlinganiselo kwindawo ezinkulu zeNtshona<br />

Koloni neSebe liqhubeka ukunceda amafama, kurhwebo navelayo afanayo njengezoLimo zasekuhlaleni ezizama-zamayo.<br />

Imeko eNtshona Koloni imbi kakhulu. Iimali ezifumanekayo ukunceda amafama kwimbalela ziphelisiwe ekupheleni kuka-<br />

5


6<br />

INXENYE<br />

Matshi ne- 6 yezigidi zemali eyongezelweyo eyayiceliwe ukuncedisa ingakumbi ngeenyanga u-Epreli noMeyi.<br />

NgoMatshi ka- 005 iingingqi ezithila zaziswa njeendawo zentlekele ngokwenqaku - 6 loMthetho woNyuso-Ngxowa<br />

(uMthetho 07 ka 978), kwiPhepha-ndaba loMbuso likaMatshi ka- 005. Zezi: Matzikama, Saldanha Bay, Cederberg,<br />

Swartland, West Coast, Breede Valley, Witzenberg, Cape Winelands, Beaufort West, Laingsburg, Prins Albert kwaye<br />

Central Karoo.<br />

Kwisebe lokwakhiwa ngokutsha komhlaba neBEE zishiyeke zingumcimbi o-ethe-ethe kwintlalo, kwezopolitiko nakuzinzo<br />

loqoqosho zoMzantsi Afrika, esinesiphiwo sokuyila, ingajonganga ubunini bomhlaba kuphela kodwa ekonyukeni nasekuhleni<br />

kumlambo ziyaphuhliswa kwaye ziyaphunyezwa.<br />

Amaziko anika ingxelo kwiSebe loMbuso elilawulayo:<br />

I-Casidra (Pty) Ltd.<br />

Imithetho engeniswe kwindlu yowiso-mthetho kunyaka mali<br />

Akukho nto ingenileyo.<br />

Isebe lityelela phesheya<br />

Umhla: 7 kaJuni – 9 kaJulayi 004.<br />

Ilizwe: yiNedalendi, i-Belgiyam kunye ne-United Kingdom.<br />

Injongo: Intlanganiso neMibutho yezimali yamazwe ukuphumeza isivumelwano sendibaniselwano yamaphondo<br />

amathathu. hathu.<br />

Umhla: ka-Okthobha – 5 kaNovemba 004.<br />

Ilizwe: yiNedalendi kunye neFransi.<br />

Injongo: Intlanganiso elandela eye neMibutho yezimali yamazwe ukuphumeza isivumelwano send ibanisel -<br />

wano yamaphondo amathathu.<br />

Ukunika isiphumo esenziwayo sisivumelwano sentsebenziswano esikhoyo phakathi kwe.<br />

Burgundy neNtshona Koloni ukomeleza ubudlelwane obunamacala amabini phakathi kwezi ngingqi<br />

zombini.<br />

1.4 Umbono nengxelo enenjongo<br />

Umbono<br />

Impumelelo yelizwe, ukhuphiswano, okuqukayo, uxanduva lwentlalo nokungagungqi kwendalo.<br />

Injongo<br />

Ukunyusa ezoqoqosho, izinto nendawo eziphilileyo, nobutyebi bentlalo yabantu baseNtshona Koloni:<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

kunyuseni imveliso efikelelekayo, enesonlo, ekhuselekileyo nokutya okufikelelekayo.<br />

Ukhathalelo lobutyebi bendalo.<br />

Inkxaso yophuhliso olungagungqiyo lwasemaphandleni.<br />

Ekunikeni amathuba ezoqoqosho wokulima nasemaphandleni.<br />

Ekonyuseni amathuba emveliso zolimo ezithunyelwayo neenkonzo.<br />

Ukunciphisa indla eNtshona Koloni.<br />

Ukudala iimeko ezifanelekileyo zokusebenza kubasebenzi.<br />

Uhanjiso kwenkonzo olukhethekileyo.<br />

1.5 Umyalelo wendlu yowiso-mthetho<br />

Owona ndoqo womsebenzi nomyalelo weSebe lezoLimo ulawulwa yile mithetho ilandelayo:<br />

Imicimbi yomgaqo-siseko jikele UMgaqo-siseko kaZwelonke woMzantsi Afrika (Umthetho 08 ka 996)<br />

UMgaqo-siseko weNtsona Koloni (Umthetho ka 998<br />

Imicimbi yabasebenzi Umthetho oNxulumene Nokusebenza (Umthetho 66 ka- 995)<br />

Umthetho weMeko Ezisisiseko zeNgqesho (Umthetho 75 ka- 997)<br />

Umthetho woPhuhliso lweZakhono (Umthetho 97 ka- 998)<br />

Umthetho weRhafu yoPhohliso lweZakhono (Umthetho 9 ka- 999)<br />

Umthetho woKhuseleko neMpilo Emsebenzini (Umthetho 85 ka- 99 )<br />

Umthetho weNtuthuzelo weZifo nangoMonzakalo emSebenzini. (Umthetho 0<br />

ka- 99 )<br />

Umthetho weHolide zoLuntu (Umthetho 6 ka- 994)<br />

Umthetho womHlala-phantsi wabaQeshwa bakaRhulumente ( 996)<br />

Umthetho i-Employment Equity (Umthehto 55 ka- 998)<br />

Umthetho weNkonzo zoLuntu (Umthetho 0 ka- 994)


Imicimbi yezeMali Umthetho woLawulo lweMali yoLuntu (Umthetho ka- 999 njengokuba ulungiswe<br />

nguMthetho 9 ka- 999)<br />

Umthetho weCandelo leRhafu (Rhoqo ngonyaka)<br />

Umthetho weMfuno eziNgqalileyo zeNtsona Koloni (Umthetho 6 ka- 000)<br />

Umthetho i-Appropriate weNtsona Koloni (Rhoqo ngonyaka)<br />

Umthetho weMali yeNtshona Koloni (Rhoqo ngonyaka)<br />

Umthetho i-Preferential Procurement Policy Framework (Umthetho 5 ka- 000)<br />

Umthetho weNkampani (Umthetho 6 ka- 97 )<br />

Umthetho weNgeniso yeRhafu, 96 – ne-4th standard<br />

Imicimbi yolawulo<br />

Umthetho woLwandiso loKhuseleko lwe-Tenure (Umthetho 6 ka- 997)<br />

Umthetho kaZwelonke we-Archives (Umthetho 4 ka- 996)<br />

Umthetho wokuKhuthaza ukuFumaneka koLwazi (Umthetho ka- 000)<br />

Umthetho woLawulo lwezoBulingisa (Umthetho ka- 000)<br />

Imicimbi yezoLimo noqeqesho Umthetho weMfundo noQeqesho lwabaDala (Umthetho 5 ka- 000)<br />

Umthetho wokuPhumelela izifundo eMzantsi Afrika (Umthetho 58 ka- 995)<br />

Umthetho woMgaqo-siseko weMfundo kaZwelonke (Umthetho 7 ka- 996)<br />

Umthetho woQeqesho neMfundo eyoNgezelelweyo (Umthetho 98 ka- 998)<br />

Umthetho weMfundo eyoNgezelelweyo noQinisekiso loQeqesho oluseMgangathweni<br />

(Umthetho 58 ka- 00 )<br />

Umthetho woQeqesho nokuseTyenziswa kweMfundo (Umthetho 76 ka- 998)<br />

Umthetho wokuGcina Izibonelelo zezoLimo (Umthetho 4 ka- 98 )<br />

Umthetho weCandelwana loMhlaba wezoLimo (Umthetho 70 ka- 970)<br />

Umthetho woKhuseleko lweNyama (Umthetho 40 ka- 000)<br />

(Umthetho weZifo zeZilwanyana (Umthetho 5 ka- 984)<br />

Umthetho weMfundo ePhakamileyo (Umthetho 0 ka- 997)<br />

Umthetho woQeqesho neMfundo eyoNgezelelweyo (Umthetho 98 ka- 998)<br />

Umthetho wePhondo womGaqo-siseko woLwabiwo loMhlaba ukwenzela uPhuhliso<br />

lwezoLimo noyilo lokusetyenziswa komhlaba (Umthetho wePhondo 5 ka- 985)<br />

Umthetho ekwahlulweni koMhlaba wezoLimo, 970 (Umthetho 70 ka- 970)<br />

Umthetho weeNkonzo zaManzi, 997 (Umthetho 08 ka- 997)<br />

Umthetho ekuShishineni ngeMveliso zezoLimo, 996 (Umthetho 47 ka- 996)<br />

Umthetho woBuyekezo lomHlaba (Umthetho ka- 997)<br />

Umthetho wobuNgcali kwiZilwanyana nakuMgangatho weMveliso zezoLImo, 98<br />

(Umthetho 9 ka- 98 )<br />

Umthetho woNyango lweMfuyo noLungiso lwezoLimo, Ukutya kwaseFama, nezi-<br />

Chumisi, 947 (umthetho 6 ka- 947)<br />

Umthetho weHlabathi wokuLawula iZifo zeziLwanyana kuMbutho weHlabathi weMpilo<br />

yeziLwanya (i-(OI – Office International es pizooties)<br />

INkqubo yeHlabathi yeLebhu yokuXilonga iZifo zeziLwanyana kuMbutho weHlabathi<br />

weMpilo yeziLwanyana.<br />

Umthetho weHlabathoi we-Sanitary kunye ne-Phyto Sanitary kuMbutho woRhwebo<br />

lweHlabathi<br />

I-Codex Alimentarius yoMbutho woRhwebo lweHlabathi<br />

(I-International Code <strong>of</strong> Food Safety).<br />

Izinto ezikhoyo zikawonke-wonke<br />

i-Casidra (Pty) Ltd<br />

Inani lilonke labathathi nxaxheba kushishino iCasidra (Pty) Ltd likuRhulumente wePhondo leNtshona Koloni phantsi<br />

kwembono yoMphathiswa wePhondo zezoLimo.<br />

ICasidra (Pty) Ltd yakhiwe njengenkampani yabucala phantsi koMthetho weeNkampani, 97 , (uMthetho ka- 97 ) ne-<br />

Bhodi yabaLawuli. Isakhiwo esilungiselelwe siquka uMlawuli Jikelele, uxanduva lokuqhuba imisebenzi namaGosa eziMali<br />

aPhezulu anoxanduva lwemali nolawulo, zombini zinika ingxelo kumLawuli oyiNtloko njengemLawuli woMbuso oLawulayo.<br />

ICasidra (Pty) Ltd luludwe lwenkqubo lwenkampani ye- D (Provincial Government Business Enterprise) phantsi koMthetho<br />

woLawulo lweMali kawonke-wonke (uMthetho ka- 999). Eli wonga lizakumiswa kunye nesakhiwo nemali onokuphila<br />

ngayo.<br />

Kuyinjongo yeCasidra (Pty) Ltd ukuphucula uhlobo lobom ikakhulu kwicandelo lemivuzo ephantsi labemi belizwe, ingakumbi<br />

kwiindawo zasemaphandleni eNtshona Koloni ngokwendibaniselwano, ukuziqhelanisa nophuhliso lwabantu, ngoko<br />

ke ukunceda ukumiselwa kwendawo zasekuhlaleni ezifaneleyo.<br />

Ngokolungelelaniso nenkqubo ebekwe phambili yoRhulumente wePhondo lweNtshona Koloni, ineenjongo ezine ezingundoqo<br />

ezizezi zilandelayo:<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

INXENYE<br />

Ukupheliswa kobuhlwempu ngenxa yokunyuka kwezoqoqosho.<br />

Ukuphuhliswa kobutyebi babantu ngoqeqesho nokuxhotyiswa.<br />

Ukuzimela ngezimali ngokokulungiswa kwakhona, no<br />

Ukusebenza kakuhle lolawulo loshishino.Dunt lum zzrit volent irit amet velendipis exeraesectem quatisl dipisl<br />

7


8<br />

INXENYE<br />

UKUSEBENZA KWENKQUBO<br />

2.1 Inkxaso evotelweyo<br />

Uluhlu olongezantsi lubunisa ukuba amasebe ajongana njani neli candelo:<br />

Uhlalo-mali<br />

Uhlalo-mali<br />

Oluphambili<br />

UMphathiswa onoXanduva UMphahtiswa wezoLimo<br />

ISebe eliLawulayo ISebe lezoLimo<br />

Uhlalo-mali Olulungisiweyo<br />

Umcwangcisi-mali USekela-mlawuli JikeleleDeputy wezoLimo<br />

2.2 Injongo yeVoti<br />

Kukuqinisa uqoqosho, ezendalo kunye nobutyebi boluntu lwaseNtshona Koloni:<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

Eyona Mali<br />

iChithiweyo<br />

Inkcitho engaphezulu/<br />

Engaphantsi<br />

R 48 000 R 0 644 000 R 96 89 000 R 75 000<br />

Ngokukhuthaza imveliso efikelelekayo, etyekayo, ekhuselekileyo kunye nokutya okufumanekayo.<br />

Ngokukhathalela izibonelelo zendalo.<br />

Ngokuxhasa uphuhliso olugcinekayo loluntu lwasemaphandleni.<br />

Ngokunikezela ngamathuba ezoqoqosho ukwenzela ukulima noluntu lwasemaphandleni.<br />

Ngokukhuthaza amathuba ukuthumela kumazwe angaphandle iimveliso zezolimo kunye neenkonzo.<br />

Ngokunciphisa indlala eNtshona Koloni.<br />

Ngokudala iimeko ezilungileyo zokusebenza kubaqeshwa bethu.<br />

Ngokunikezela ngeenkonzo ngokwahlukileyo.<br />

2.3 Isishwankathelo seenkutyana<br />

Icandelo lezoLimo lamkela uhlalo lwabiwo-mali olufanayo ngo- 004/05 kunye nezakhiwo zenkqubo ebonisa elona nani<br />

liphantsi leenkqubo. Ezi nkqubo nemixholo yazo ifakwe ngaphakathi kwinkcazelo, okuchaza ukuba kokuphi okumele<br />

kuqukwe ngaphantsi kwenkqubo nenkqutyana nganye. Imisebenzi yeSebe lezoLimo ilungiselelwe ngokwezinkqubo zilandelayo<br />

zisixhenxe:<br />

Inkqubo Inkqutyana<br />

1. UmLawuli 1.1. I-Ofisi ka-MC<br />

. . UmLawuli oyiNtloko<br />

. . IiNkonzo Eziman yanisiweyo<br />

.4. Lawulo lwezeMali<br />

2. Ulawulo lweziBonelelo<br />

oluGcinekayo<br />

. . Iinkonzo Zobunjineli<br />

. . Landcare<br />

3. Ukuxhaswa koMfama noPhuhliso . . Ukuhlaliswa koMfama kunye neNkonzo zeNkxaso<br />

. . IiNkonzo Zongezelelo<br />

. . UKhuselo loKutya<br />

.4. I-Casidra (Pty) Ltd<br />

.5. UPhuhliso loMfama<br />

4. IiNkonzo zeZilwanyana 4. Impilo Yesilwanyana<br />

4. Ulwawulo lothunyelo ngaphandle<br />

4. Impilo Yezilwanyana Zikawonke-wonke<br />

4.4 IiNkonzo zeLebhu Yezilwanyana<br />

5. Uphando lobuchwepheshe kunye<br />

noPhuhliso lweeNkonzo<br />

5. Uphando<br />

5. Iinkonzo zoLwazi<br />

5. Iinkonzo Zokuxhasa amaZiko<br />

6. EzingoQoqosho lwezoLimo 6. Iinkonzo zeRhwebo<br />

6. UQoqosho Olukhulu neNgqokelela-manani<br />

7. UQeqesho Lwezolimo Olwakhiweyo 7. Imfundo Ephakamileyo<br />

7. UQeqesho nemfundo Eyongezelelweyo (FET)


2.4 Ukujongwa ngokutsha kokungqonge unikezelo lweenkonzo ngo-2004/05<br />

Iingingqi Zengxaki Eziphambili Ukuhlomla kunye nengqokelela-manani<br />

. Ukupheliswa kokuqhubekeka<br />

kwembalela kwindawo ese-<br />

Ntshona nekuMbindi wePhondo<br />

nokuthothiswa kwentlekele<br />

. Ukubekwa ngokutsha komhlaba<br />

wezoLimo.<br />

Nangona i-Swartland ngokwesiqhelo eyeyona ndawo ivelisa ingqolowa engatshintshiyo<br />

eMzantsio Afrika, ukunganethi kwemvula ngexesha lonyaka<br />

ka- 00 no- 004 kubangele ekuhleni kwengqolowa ukusukela kuma-0%<br />

ukuya 50% ngokomlinganiselo wexesha elide. Iziphumo zemali zoku zibi<br />

kakhulu; uphando lubonise ukuba ngaphaya kwamafama angama-80%<br />

kuMbindi we-Swartland aza kubanengxaki yokuhlawula amatyala awo<br />

ngexeshana elingephi. Ngapha koko, le mfula incinci eneziphumo ezimbi<br />

kumafama axhomekeke kwindalo ekondleni izilwanyana, ekulimeni iti i-<br />

Rooibos nokulawula izinto zawo emva kokuvuna. Ezi ziphumo zineziphumo<br />

ezimbi kakhulu ekuzithembeni nakuqoqosho lwasemaphandleni.<br />

Umgaqo-nkqubo omtsha wezantyala-ntyala kunye nembalela kumele<br />

ubonise kakuhle ukuba loluphi uncedo olumele lunikezelwe kumafama<br />

emva kweso sehlo. Nangona i-Swartland ngokwesiqhelo eyeyona ngingqi<br />

ivelisa kakhulu ingqolowa eMzantsi Afrika, imvula encinci ineziphumo<br />

ezimbi kakhulu kumafama axhomekeke kwindalo ekondleni izilwanyana,<br />

ekulimeni iti i-Rooibos nokulawula izinto zawo emva kokuvuna. Ezi ziphumo<br />

zineziphumo ezimbi kakhulu ekuzithembeni nakuqoqosho lwasemaphandleni.<br />

Ukwanda kwemfuno ekubekweni ngokutsha komhlaba lwemibuzo ngonyaka<br />

kunye necandelo lwezolimo.<br />

. Ukunqaba kwamanzi. Ukusetyenziswa kwamanzi kunckenckeshelo kwenza i-4 % zawo onke<br />

amanzi asetyenziswayo kwiphondo ngoko ke ngowona mba uphambili<br />

kwiSebe. INkqubo Yogcino Lwamanzi ezoLimo esele isebenza kangangeminyaka<br />

emine edlulileyo ikwazile ukwandisa Usetyenziso Lwamanzi<br />

Ngokufanelekileyoi-kg yeziqhamo ezivelisiweuyo nge-cubic meter<br />

yamanzi) abathathi-nkxaxheba abaphakathi kwee- 0% nezi-40%.<br />

4. Ukunikezelwa kwenknzo<br />

okusebenzayo kubaxumi abatsha<br />

beSebe lezoLimo.<br />

5. Ukuzalisekiswa kwesiqabu sembalela<br />

ukwenzela abasebenzi basefama<br />

kunye namafama asahlumayo<br />

Okwangoku inani eliqikelelwayo lwabaxumi beSebe yi- 7 500 yamafama<br />

esakhulayo kunye nama-8 500 yamafama entengiso.<br />

Ukuqeshwa kwabasebenzi kuxhomekeke ekubekweni kwe-MTEF, kunye<br />

nomlinganiselo wokubekwa kwe-MTEF ngokuphikisana nenkxaso-mali engavumelaniyo<br />

nokuzaliswa kwezithuba.<br />

Ukuqeshwa kwabasebenzi kwenziwa ngoMatshi ka- 005, kodwa kubenzima<br />

ukutsala abasebenzi abanezakhono namava ngokobhekiselele kumvuzo<br />

okhoyo.<br />

Ukunikezelwa kwezibonelelo kwenziwa ngokweshishino lwephondo, i-<br />

Casidra, ekuzalisekisweni kweeprojekthi ezili- 4.<br />

Imbalela egqubayo yenze kwayimfuneko yesicelo kwiphondo ukuba uMongameli<br />

ayazise ngale ntlekele. Inkqutyana entsha: Uphuhliso lomsebenzi<br />

wasefama lwanikwa umsebenzi wokukhawulezisa uzalisekiso uncedo<br />

lwembalela kwabo bachaphazelekayo ngokuzalisa nokuqinisekisa iifomu<br />

zokwenza izicelo kunye nokuqinisekisa ukuba abo bachaphazelekayo bayabandakanyeka<br />

kwinkqubo yoncedo<br />

Inkqubo yokuzalisekiswa iza kuba nempembelelo emandla kuhlalo-lwabiwo-mali<br />

likanyaka-mali ka- 005/ 006 kunye nezibonelelo zabantu.<br />

6. Impumelelo yeenjongo ze-Agri-SEB Okujoliswe kuko okucetywayo kwexwebhu le-Agri-BEE luza kuba neziphumo<br />

ukwenzela ukwabiwa kohlahlo lwabiwo-mali lweSebe ngokunjalo<br />

neenkqubo ezithile kunye nenkqutyana.<br />

7. Inkxaso ekhoyo ngokuphikisana<br />

nemfuno yokuxhasa amafama<br />

asahlumayo<br />

INXENYE<br />

Ukuqinisekisa ugcino lweeprojekthi zezolimo, inkqubo yenkxaso yomfama<br />

nophuhliso ibonile ukuba indlela yophuhliso neeprojekthi zezolimo kumele<br />

zilandelwe. Ukusukela kwimiqathango (inqobo yokugweba) yenkxasomali<br />

enemiqathango kunye nokulindelwe ngumxumi, zizonke izicelo ze-<br />

CASP zifikelele kwizigii ezingama-R70, kwaye ulwabiwo lwaba zizigii<br />

ezili-R .<br />

Iimfuno zamafama asahlumayo kunye nenqobo yokugweba yenkxaso-mali<br />

enemiqathango, ukusukela kubunzima bamafama asekhulayo ekubeni<br />

afumane enye imali, zenza ukuzalisekiswa kweeprojekthi kube ngowona<br />

mngeni umkhulu.<br />

9


0<br />

Iingingqi Zengxaki Eziphambili Ukuhlomla kunye nengqokelela-manani<br />

8. Ulungelelaniso lweenkqubo kunye<br />

neenkqubo phakathi kwamasebe<br />

amaphondo nakazwelonke, naphakthi<br />

koorhulumente bamaphondo<br />

kunye nabasekhaya<br />

9. Ukuqhubeka kobukho be-Casidra<br />

(Pty) Ltd.<br />

0. Urhwebo lehlabathi elandisiweyo,<br />

ukudambisa ezothutho<br />

kunye nokufumana iintengiso<br />

zangaphandle kubangele<br />

ukwanda koloyiko lokuvela<br />

kwezifo zangaphandle kunye<br />

nezifo zezilwanyana ezikhulayo.<br />

INtshona Koloni ibenamava<br />

okuvela koMkhuhlane wamaHashe,<br />

Isigulo seHashe laseAfrika, ISifo<br />

sendlebe eluhlaza ezihagwini kunye<br />

noMkhuhlane i-Avian kwiinciniba.<br />

. Iimeko zembalela enkulu zonyaka<br />

ka- 00 / 004 ziqhubekele kunyaka<br />

ka- 004/ 005<br />

. Ukuhla okumandla kwisikhundla<br />

sophando kumaqabane ophando<br />

(oko kukuthi i-ARC)<br />

. Ukomelezwa kwezinga lotshintshiselwano<br />

4. Uluvo olugxekayo lolutsha<br />

ngakwimisebenzi kwezolimo kunye<br />

nokungqongophala kweebhasari<br />

ezifumanekayo kubafundi abazifunayo<br />

Ulwabiwo lomhlaba luzalisekiswa ngenxa yobudlelwane phakathi kweSebe<br />

leMicimbi yezoMhalaba kunye neSebe lezoLimo, kwaye imiyalelo yamasebe<br />

ayisoloko idibana. Amanyathelo amakhulu enziwe kwiphondo ukulungelelanisa,<br />

kodwa imingeni isahleli.<br />

Amasebe aliqela (kuzwelonke nakumaphondo) asebenza neSebe ngezakhiwo<br />

ezisesikweni ukuqinisekisa ukuzalisekiswa kweenkqubo kunye<br />

neeprojekthi. Fumana ngezantsi eminye yemizekelo:<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

DWAF (IKomiti Yocebiso ngoNkcenkceshelo )<br />

Imfundo (ngokwePhondo) (Isikolo i-Olympia e-George ixhaswe<br />

ngenyama yenkomo iprojekthi nangemifuno)<br />

Iinkonzo zeNtlalo (ngokwePhondo) kwimiba yokhuseleko lokutya<br />

(isiseko-lwazi)<br />

Organised agriculture (joint planning and evaluation <strong>of</strong> LRAD iiprojekthi<br />

njengenkonzo kwi-DAC)<br />

IMicimbi yezoMhlaba (IKomiti zeNgingqi zokuPhonononga, NgokwePhondo<br />

IKomiti yeNkxaso kunye neKomiti yokuLungelelanisa uLwabiwo<br />

loMhlaba)<br />

Umyalelo we-Casidra (Pty) Ltd ngowokuphuhlisa amaphandle kunye<br />

nokuxhasa ulwabiwo lomhlaba. Imibuzo malunga nendlela ekhoyo yombutho<br />

zaphakanyiswa ngenxa yokusilela kwemali okuqhubekekayo. Oku<br />

kwabangela iSebe ukuba liqalise uphando kwindawo yemali nakulwakhiwo<br />

lombutho.<br />

U-MEC wezoLimo uqeshe i-HOD kwiBhodi yeCasidra.<br />

Oonokhangela abanzima benziwa oko kwakhokelela ekufunyanweni<br />

nasekulawulweni kwezifo. Ukuqhamka kweSifo samaHashe aseAfrika yakhokelela<br />

kukuvalwa korhwebo ekuthunyelweni kwamahashe kwemanye<br />

amazwe yi-European Union, njengoko kwakwenzekile kuqhamko lwe-<br />

Avian Influenza eMpuma Kapa nakwiifama ezingenazifo eNtshona kapa,<br />

yakhokelela ekuvalweni korhwebo ekuthunyelweni kwemveliso zenciniba<br />

kumazwe angaphandle. Ngaphezulu kwama – 740 amafama eenciniba<br />

akhangelwa ngokunzima ubukho bale ntsholongwane, iziphumo azaba<br />

nayo. Ukwaziswa kwe-quine Influenza kwakhokelela ekuvalweni korhwebo<br />

lweminyhadala yamahashe omdyarho kuneenkcitho eninzi kurhwebo<br />

ngamahashe omdyarho. Isixa ezingama- 407 sehagu esisuka kwindawo<br />

ezincinci zokuzigcina ezingama – e-Cape Flats saxhelwa zenza imbuyekezo<br />

engama – R 7 59 95 kubanini behagu ababechaphazeleka<br />

emva koqhamko lwesifo I-Blue-ear ezihagwini eyayibonakaliswa ngokutyiswa<br />

ukutya okuthunyelwanyo nokungavumelekanga okulahlwayo.<br />

Ulwazi ngobuchule bokunqanda imbalela lwasasazwa kwiindawo zembalela.<br />

Ixwebhu eliyinkxaso kumba wembalela ngowama- 005 laqulunqwa,<br />

liquka ubuchule bexeshana elincinci kunye neliphakathi ukuya kwixesha<br />

elide.Ulwazi olululo lwamaxesha eemeko zezolimo nomfuziselo wemozulu<br />

lwasasazwa ngamaxesha aqhubekekayo.<br />

ISebe, ngeNkqubo yalo yokuzibophelela kubuchwepheshe, uphando kunye<br />

nophuhliso, laqalisa ngobugcisa obahlukeneyo ekwakheni isikhundla kule<br />

mimandla ophando. Uphando olutsha luququnjenlwe ngamakhonckco<br />

obuchule enziwe ngabasebenzi abebeqhagamshelana ekuphepheni le<br />

ngxaki.<br />

Ngexesha likaDisemba 00 ukuya kuFebruwari 005 iRandi yomelele<br />

kangangama-58%. Kubalulekile ukuqaphela ukuba izinga lomgangatho<br />

wotshintshiselwano libe nempembelelo emandla kukhuphiswano lwezoshishino<br />

ngezona mveliso ezimbini ezibalulekileyo ezisuka eNtshona Koloni<br />

(iziqhamo ezimnandi kunye nomdiliya omfaxangiweyo) njengokuba zinxulumene<br />

nezolimo. Ngaphezulu, njengokuba uMzantsi Afrika unoqoqosho<br />

oluvulekileyo, ukomelezwa kwezinga lotshintshiselwano kungajongela<br />

phantsi amaxabiso efumaneka kushishino lwasekhaya. Kulandela into<br />

yokokuba izinga lotshintshiselwano lungaba nempembelelo ebonakalayo<br />

kwiphondo nakuqoqosho lwamacandelo.<br />

Abafundi abasesikolweni ngoku baziswa kancinci ngezolimo kunye nezinye<br />

ezifundo ezinxulumene nako, ngenxa yokuba besilela ngolwazi malunga<br />

nezolimo namandla ezolimo wokukwazi ukunikela ngamathuba emisebenzi.<br />

Oku kukhokelela ekubeni abafundi (ingakumbi abo basuka kuluntu<br />

ebelihlelelekile ngaphambili) abanezifundo ezingenzululwazi ngezifundo<br />

zezolimo, bazibandakanye kwizifundo zenzululwazi zendalo kunye nezingamachiza.


2.5 Uqwalaselo lokuhlanganisela okusingqongileyo unyaka ka-2004/05<br />

Ukomelezwa konxulumano ngabaxhasi abohlukeneyo kunye nabathathi nxaxheba kusahleli “kungasemva” kwiNkqubo<br />

yoPhuhliso neNkxaso yoMfama (FSD) njengokuba ixesha elininzi lichithwe kwinkqubo yokwakha ngokutsha. Unxulumano<br />

olukhoyo lugciniwe kodwa nkqu oku akwanelisi.<br />

Unxulumano nee-NGO kunye noomasipala bengingqi lusebuthathaka, kodwa ngenxa yokwabela amagunya ulwakhiwo<br />

lwamandla e-FSD ngamxhel’ umnye azakwenziwa ukwandisa olunxulumano.<br />

Ushwankathelo lwenkqubo yokucebisa yayilityaziswa kwaye isalityaziswa njengokuba iSebe likaZwelonke lezoLimo lisasebenza<br />

kubume.<br />

Uqeqesho lwabasebenzi abatsha, ludibene nokuqeshwa kwamalungu abasebenzi abatsha, luzakulibazisa ushwankathelo<br />

lwendlela yophuhliso lwamafama amatsha.<br />

Isininzi esingafanelekanga sabanamava kunye/okanye abagqatswa abagqibeleleyo ukuba baqeshwe kuphakamisa imingeni<br />

emitsha kwinkqubo ye-FSD, kwaye inkqubo yoqeqesho izakuyilwa ngo- 005/ 006.<br />

Umyalelo kunye nolwakhiwo olutsha lwenkqubo ye-FSD lufune indlela entsha ngokupheleleyo yokwenza umsebenzi<br />

kwaye inike iSebe ithuba yokwabela amagunya kumgangatho wengingqi ukwamkela abaxumi bethu. Le nkqubo ilibasiza<br />

ukuphunyezwa kweeprojekthi ngokunentsingiselo, kodwa kuvumele i-FSD yenze iingunqu ezibalulekileyo kushwankathelo<br />

lweenkonzo.<br />

Inkqubela ebalulekileyo yenziwe ngokubeka inkqutyana entsha esandul’ ukwenzelwa ukhuseleko lokutya ngokukhawuleza.<br />

Ukuqeshwa isigxina koogqirha bemfuyo kumbuso kugqityiwe ngoku kuzo zontlanu izilarha zokuthumela ngaphandle<br />

inciniba ngokuhambiselana neemfuno zeKomishoni yaseYurophu, ngeli lixa zonke izithuba zogqirha bemfuyo kumbuso<br />

zazaliswa kwinkqutyana ukwenzela ulawulo lokuthumela ngaphandle. IZiko Lokufunda Ngezifo Ezasulelayo ebelifuneka<br />

kakhulu kwinkqutyana ukwenzela impilo yezilwanyana lisekiwe ekugqibeleni kwaye likugqinile ukuxabiseka kwalo<br />

kubuchule bemizekelo eyimiqondiso kunye nolwazi-nkqubo olucutshiweyo ngexesha lovavanyo lweseroloji umkhuhlane<br />

we-Avian kwifama ezingama-740 kulo lonke iphondo. KwiLebhu yeMfuyo yePhondo ulwakhiwo kwizakhiwo lwagqitywa,<br />

oko kudala isithuba esikhulu sokwezela uvavanyo lokuxilonga olufunekayo olufana ne-PCR ukufumana isisfo ngexesha<br />

lovavanyo nokwenzela isiqinisekiso izilwanyana kunye nemveliso yazo ethunyelwa kwamanye.<br />

Amaziko ophando amatsha amathathu, angala, Elokuveliswa Kwezityalo, Elokuveliswa Kwezilwanyana kunye Nosetyenziso<br />

Lwezibonelelo lugqibe unyaka walo wokuqala ukusukela kubeko lwawo. Izithuba ezininzi zazaliswa kwinzame zokwakha<br />

ingqondo yophando. Iinkqubo ezingaphakathi kula maziko (oko kukuthi uphando lwethanga lwezilwanyana kunye<br />

nophando lwemifuno) zisandul’ ukugqitywa ngoku.<br />

Infuneko yokwandiswa kolwazi lweNkqubo yoPhuhliso kunye neNkxaso yoMfama ibeka inxalabo emandla kubaphandi<br />

ukuguqula iziphumo zenzululwazi efama nakulwazi oluyimfuneko kumafama asahlumayo.<br />

Nangona iNtshona Koloni isenokuba yenye yengingqi eziphuhlileyo kwezolimo kwilizwekazi le-Afrika, isiseko sayo sezibonelelo<br />

siya sisiba sisinyanzelo. Oku kuyinyani ngokobukho bomhlaba (phantsi koxinzelelo lokugabadela kwasezidolophini)<br />

ngokunjalo namanzi (noxinzelelo ekwebekweni ngokutsha kwamanzi kwezolimo ngasebantwini kunye nosetyenziso<br />

loshishino). Njengokuba ezoqoqosho lumalunga nokubekwa kweizbonelelo ezinqabileyo, kulandela ukuba isiseko<br />

sezoqoqosho siyafuneka. Esi sahlulwana sasekwa kwaye iiprojekthi ezininzi zaqhutywa ngempumelelo.<br />

Ukuze kuqinisekiswe uzinzo lwasekuhlaleni, lwezoqoqosho kunye nelwezopoliko, ukugunyaziswa kwezoqoqosho kwabo<br />

babekade behlelelekile ngaphambili (PDI) kokunye kokujoliswe kuko okubalulekileyo kurhulumente woMzantsi Afrika<br />

kuyo yomithathu imigangatho yoxanduva. Ukusondela koku kujoliswe kuko iinkqubo ezininzi, ukusukela kulwabiwo<br />

lomhlaba ukuncedas iintshukumo ezithile, zimiselwe. Nangona kunjalo, ezi projekthi azinakugcineka ukuba la mafama<br />

akadityaniswanga kwintsingiselo yoqoqosho. Ngenxa yesi sizathu ushishino lwesahlulwana sezolimo sasungulwa ngexesha<br />

likaMatshi 005 kwaye kubonakele ukuba esi siseko kuza kwakhelwa kuso ngexehsa lonyaka-mali ozayo.<br />

Omnye wemisebenzi yeNkqubo yezoQoqosho lwezoLimo kukunikela ngolwazi oluninzi oluvakalayo lokuthatha isigqibo.<br />

Ukuzokuthi ga ngoku iNkqubo ibiqhutywa yiprojekthi yokuBonelela kangangeminyaka emithathu edlulileyo. IProjekthi<br />

(PROVIDE) eNcedayo yoThatho-Zigqibo zePhondo iqulathe uphuhliso lwesiseko-lwazi (ngokwendlela yocwangcisomali<br />

lweeMatrisi) ukwenzela ukusetyenziswa ngokweendlela ezilinganayo ngokolandelelelwano lophando olululo. ISebe<br />

lezoLimo likaZwelonke nelePhondo angabaxhasi, kwaye iqela lophando libekwe e-Elsenburg eNtshona Koloni. Nangona<br />

kunjalo, njengokuba iprojekthi isondela ekuvaleni kufanelekile ukwenzela amaziko amandla ngaphakathi kwiSebe. Ukuzokuthi<br />

ga ngoku isahlulwana esithile senziwe ngaphakathi kwiNkqubo.<br />

Ngokubekwa kwamafama amatsha nasahlumayo okwanda ngokucothayo, imfuno yenkxaso yokubekwa ngokutsha<br />

(uqeqesho, ulwandiso, njl njl.) to this client grouping increased exponentially. Oku kwakhona kukhukelelele ekwandeni<br />

komsebenzi kubasebenzi abambalwa kakhulu abaveliswayo kuQeqesho leZolimo olwaKhiweyo.<br />

Utshintsho kwicandelo loqeqesho nelemfundo olusingisele kwinkqubo lubangela ukungaqiniseki phakathi kwabasebenzi<br />

abaqeqeshwayo.<br />

2.6 Uhlenga-hlengiso lobuchule kunye nophuhliso lwelona cwangciso-nkqubo kunyaka-mali ka-2004/05<br />

Ukuzalisekiswa kweNkqubo yeNkxaso eyoMeleleyo yeZolimo (CASP) kudale iinkqubo eziliwela kunye neengxaki (ukhetho<br />

lweprojekthi, uhlobo oluthile olucacileyo, utshintsho kuhlobo oluthile, uhlobo lokuyila isicwangciso-shishini, iimfuno zokwenza<br />

ingxelo), kodwa inkoliso yaphunyezwa kwaye intsalela yezi ngxaki iza kusonjululwa kwixesha elizayo.<br />

Inkqubo yokwakha ngokutsha ye-FSD yagqitywa kwaye ukuqeshwa kwabasebenzi abatsha kwanziwa ngoMatshi 005,<br />

okubangele ukulibaziseka kokuzalisekiswa kweeprojekthi eziliqela kunye neenkqubo zangaphakathi ebezicetyiwe. Okuninzi<br />

kufundiwe, oko kukuthi, ubukho babasebenzi abafanelekileyo abaqeqesahiweyo kwezolimo buncinci, abaqeshwa<br />

abafanelekileyo bayafuneka ukuze basebenzise ukuqeshwa kwabo ekuxoxeni ngokunyuselwa intlawulo, kwaye uku-


INXENYE<br />

bekwa komqeshwa apho afuneka khona kwenza ukuzaliswa kwezithuba kubenzima ngakumbi (kukhetha izixeko).<br />

Isigqibo ekulandeleni indlela yophuhliso kwiiprojekthi zezolimo sathatyathwa kodwa inkqubo yoqeqesho oluthile kumele<br />

izalisekiswe ngoku njengokuba abasemagunyeni abatsha nabo bakhoyo benoqeqesho lobuchule, kodwa hayi uphuhliso<br />

loqeqesho olufunekayo okanye amava.<br />

Ukunciphisa iinkqubo kunye nengxelo iSebe lizibandakanye ekuyileni nasekuzalisekiseni lweProjekthi yeNkqubo yoLawulo<br />

loLwazi (PIMS) ekuncedeni abasebenzi bapahndle ekufumaneni ulwazi olululo ukuze kukhumbuleke ngokulandelelnayo<br />

okwenzekileyo. Inkqubo ngokungaqhelekanga ithathe ixesha elibalulekileyo, nanjengokuba inkqubo nganye ineemfuno<br />

ezahlukeneyo ngokusekelwe kwimiyalelo yazo ngokunjalo nemeko ezithile kwiinkxaso ezinemiqathango.<br />

Izifundo zophando ezimbini eziphambili zenziwe ekuqwalaseleni oku kusilela kwenxaso kukhoyo kumafama asahlumayo<br />

(ulwazi lawo onke amaqela asahlumayo) kunye nomgangatho wempumelelo yeeprojekthi zolwabniwo mhalaba wezolimo<br />

(uhlolo) ukuze kuqinisekiswe ukunikelwa okungcono kweenkonzoso.<br />

Inkqutyana entsha yoPhuhliso loMsebenzi waseFama yasungulwa kwaye inkqubo yoqhagamshelwano yaqalaliswa nabo<br />

bonke abathatha inkxaxheba nabaxhasi ekuqinisekiseni ukuba iinjongo ezicetyiweyo zenkqutyana zifanelekile kwaye<br />

ziyafikelela kwiimfuno zeqela ekujoliswe kulo.<br />

Ukukhula kobuthathaka obukhoyo kukhuseleko ngakumbi ekutyeni okukuzilwanyana zendalo kumazwe angaphandle<br />

nala angaphakathi, amandla andisiweyo ekusasazweni kwihlabathi ngokukhawuleza kobuthathaka borhwebo kunye<br />

nezifo zase-zoo kunye noxinzelelo olusuka kumazwe athumela imveliso kweli kunye nabathengi ukuba baqinisekise<br />

ukhuseleko kubathengi, okuyimfuneko kukuba iiNkonzo zeNkqubo yeMfuyo zibeke phambili imisebenzi yazo ukuvumelana<br />

nemigaqo yamazwe angaphandle nawangaphakathi ukwenzela ukunikelwa kweenkonzo zeemfuyo, urhwebo kwizilwanyana<br />

kunye nemveliso yezilwanyana, inxalabo yabathengi kunye neemfuno zabavelisi. Usasazeko lwezifo ezifana<br />

noMkhuhlane weHashe, PRRS kunye nesiGulo seHashe laseAfrika esisuka kumazwe angaphandle nesingazange sabakhona<br />

eMzantsi Afrika okanye senzeka manqaphanqapha kwindawo ezithile nezilawulekayo eNtshona Koloni, zikwafune<br />

eyona ndlela imandla kulawulo lomngcipheko kunye nokuphonononga izifo zezilwanyana. Iinkqubo ezikhoyo zokuhlola<br />

kuluhlu zagqitywa ngeenkqubo ezivisayo zokuxilonga, ukucupha le nyhikityha yesifo esosulelayo esikhoyo nokugcisa<br />

ekujoliswe kubo bovavanyo. Le nto kufuneka ibuyiselwe umva ngokwandisa isikhundla se-Veterinary Diagnostic Laboratory<br />

yephondo.ekusasazweni ngokukhawuleza nangokunyanisekileyo ukuqondwa kwesifo ngokuxilongwa kwimeko<br />

yokuqhambuka kwezifo exhalabisayo. Ezi mfuneko zigxininise zigxininise ekuhloneleni ngokukodwa izifo ezicutshiweyo,<br />

uphawu lweenkonzo zokuqonda ngesifo nesiqinisekiso sempilo. Uthotho lovavanyo ekufuneka lwenziwe lisenziwa yilebhu<br />

ukuqinisekisa ukhuseleko lwemveliso yezilwanyana nalo kufuneka landiswe.<br />

Ubukhulu bophando lweNkqubo yobugcisa, uPhando kunye noPhuhliso lwandiswa ukuxhasa ukunatyiswa kweenkonzo<br />

zeNkqubo yeNkxaso yoMfama, kunye nokuba liziko lezophando elaziwayo kwihlabathi.<br />

Amaziko ophando amathathu (oko kukuthi, Imveliso yeziTyalo, Imveliso yeziLwanyana nokusetyenziswa kobutyebi) athe<br />

andiswa ukujongwa nobukho besandi benzululwazi.<br />

Ukuqeshwa nokugcinwa kwabasebenzi abaqeqeshiweyo kakuhle nabanezakhono abasuka kumaqela oyilo kuzakuhlala<br />

kungumba obekwe phambili kwisifundo sezenzululwazi.<br />

Inkqubela -phambili yenziwe ekuvumeleni nakubuchule bokwenza iiprojekthi ngenjongo yokulwa nokufumana iimpendulo<br />

ekukudala zilindelekile ngemeko yembalela yaseNtshona Koloni (oko kukuthi, izicwangciso-qhinga ezintsha zolawulo,<br />

nabalimi abanokumelana nembalela, njalo-njalo).<br />

Ngo- 00 uRhulumente weSizwe uqalise isicwangciso-qhinga senkqubela yokuKhula noPhuhliso eMzantsi Afrika. IPhondo<br />

laseNtshona Koloni mva nje libambe Intlanganiso ngoKhulo lwePhondo noPhuhliso ebimelwe ngamaqabane entlalontle<br />

amane (uRhulumente, uShishino, uMsebenzi, iNtlalo yoLuntu). Ngexesha leNtlanganiso ngo-Novemba ka- 00<br />

phakathi kwezinye izinto ezikhoyo eziye zagqitywa kukuba isicwangciso-qhinga esithatha inxaxheba kufuneka siphuhliswe<br />

kusenzelwa iCandelo lezoLimo eNtshona Koloni. Nokuba, ngenxa yolonyulo ngo-Epreli ka- 004, inkqubo iqale<br />

ngeNtlanganiso yezoLimo ngomhla we-04 kwinyanga Meyi ngo- 004 ngoncedo lweBhunga loPhuhliso lwePhondo. Njengenxenye<br />

yenkqubo elandelayo imicimbi engundoqo ukucokisa le mixholo isibhozo ilandelayo:<br />

a) Ulwabiwo lomhlaba kunye nokuxhotyiswa kwabamnyama kuqoqosho lwezolimo.<br />

b) Uphuhliso lwezibonelelo zabasebenzi, intlalo kunye nemiba yomsebenzi wasefama.<br />

c) Ukhuphiswano kushishino lwezolimo, uphuhliso loshishino kunye nokufumaneka koshishino.<br />

d) Uphando kunye nophuhliso (kubugcisa nakuqoqosho).<br />

e) Ulwandiso kunye nenkxaso yomfama.<br />

f) Okusingqongileyo kwendalo, kunye nokhuseleko lokutya.<br />

g) Izibonelelo.<br />

h) Uphuhliso lwamaziko.<br />

Ngenxa yezinyanzelo ezikhulu kumaqabane entlalontle, kwaye kwagqitywa ekubeni kungajongwa yonke imixholo ngexesha<br />

elinye, kodwa ngokulandelelanayo. Kumxholo ngamnye inani lemicimbi eyodwa iye yachongwa nendawo (ngokwezisongelo,<br />

amathuba neziphumo ezinqwenelekayo) apho umcimbi ngamnye uye wachazwa. Ukuya phambili, umcimbi<br />

ngamnye wenza iqhinga elilodwa, amaqela anoxanduva nokuqinisekisa iinzame eziphuhliswayo. Ekupheleni ngexesha<br />

lokunika ingxelo isivumelwano kwaye kwafikelelwa kuso kwimixholo emithanathu nenkqubela-phambili elungileyo yenziwa<br />

kwezimbini zokugqibela ebezishiyekile. Kubalulekile ukuqaphela ukuba ingakumbi umxholo wokuxhobisa uqoqosho<br />

lolimo lwabamnyama eqhagamshelana nokuqhutywa kwesizwe ekuphuhliseni ubume be-Agri-BEE yeSizwe.<br />

Ngokuhambelana kunye nale nkqubo uRhulumente wePhondo wazibophelela ekuphuhliseni izicwangciso-qhinga ezingundoqo<br />

ukuxhasa isicwangciso-qhinga sawo se-Kapa elihlumayo.


Ezi zizicwangciso-qhinga ezingundoqo eziqukiweyo:<br />

a) Isicwangciso-qhinga soPhuhliso lwezoQoqosho Oluncinci kakhulu (MEDS)<br />

b) UBume boPhuhliso besithuba sePhondo (PSDF)<br />

c) Uyilo lwezibonelelo<br />

d) Isicwangciso-qhinga zophuhliso lwezibonelelo zabasebenzi<br />

e) Isicwangciso-qhinga zoPhuhliso lweNkunzi yasekuHlaleni<br />

f) Ukuqhubela kuRhulumente olungilewyo.<br />

ISebe lezoLimo lizaliseke indima yenkxaso ingakumbi ekukhathaleleni i-MEDS, nokusebenzisana nezinye izicwangcisoqhinga<br />

nokuncedisa kuphuhliso lwayo. Ezi zicwangciso-qhinga, ubuninzi bazo zizakuqaliswa ngo-Juni ka- 005, kuzakusele<br />

kusaziswa inkqubo yophuhliso lweSebe ka- 006/07.<br />

Phambili kumazwe ukuthandabuzwa kothetha-thethwano lwe-Doha-Round ye-WTO ibeneziphumo ezilindelekileyo ukunyusa<br />

amancedo kusenzelwa amazwe asahlumayo angekaqondi okangoku. Kulindelekile ukuba isivumelwano esiyimpumelelo<br />

sizakuba neziphumo ezidlala indima esemgangathweni. Ngaxesha nye kulindelekile ukuba uthetha-thethwano<br />

lorhwebo olukhululekileyo olukhoyo ne-USA, i- Mercosur noMbutho woRhwebo olukhululekileyo lwaseYurophu<br />

(EFTA) olungenakubamba womabini amathuba nezisongelo. Ucwangciso-qhinga kufuneka luphuhliswe ukuzisebenzisela<br />

la mathuba xa ngaxesha nye kuncitshiswa izisongelo. Kunyaka omtsha, amanyathelo okuqala othethe-thethwano ne-<br />

Indiya ne-China luzakuthatha indawo. Nangona womabini lamazwe ingamazwe aselephuhlile, womabini anentsingiselo<br />

yodidi oliphakathi, ukongeza, akwisiqingatha somhlaba saseNtla. Ilandela amathuba eemarike anokwenzeka afuna<br />

ukuphandwa nokusebenza kula mazwe.<br />

Ukwanda noqeqesho lokwabela abaphantsi amagunya kwiMfundo eYongezelelweyo noQeqesho (FET) ukubopha iindawo<br />

zokuhlala ezinembali yokuhleleleka, amafama, abasebenzi basefama nabantu abafumana uncedo kulwakhiwo ngokutsha<br />

lomhlaba bafumana uhoyo olulodwa. Ukumiselwa kobuchule boqeqesho lwabo baphantsi kwiSikolo sezoLimo i-Augsburg<br />

ese-Clanwilliam sinyusa ngakumbi ufikelelo kuphuhliso lwezakhono namathuba oqeqesho liSebe.<br />

Ukunikezwa koqeqesho oluqwalaselweyo kubafundi abasafundayo/onkqubo yoqeqesho ngoku ithe yadala ithuba kubafundi<br />

ukuba bafumane isiqinisekiso esipheleleyo kwi-FET.<br />

Ukuguqulwa kwendlela yeMfundo ePhakamileyo nokunikezwa kwesiqinisekiso esithsa se-B Agric. (ngentsebenziswano<br />

neDyunivesithi yase-Stellenbosch) idale imiceli-mngeni emitsha kwiNkqubo yoQeqesho lwezoLimo olwakhiweyo.<br />

2.7 Izamkelo zeSebe<br />

Ingeniso yeSebe<br />

Ezona ngqokelela<br />

2003/04<br />

R’000<br />

Ngqokelela<br />

ehlahliweyo 2004/05<br />

R’000<br />

Ezona<br />

ngqokelela<br />

2004/05<br />

R’000<br />

% Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Ingeniso yaNgoku 7 809 0 644 50 .<br />

Ingeniso yeRhafu 60 585 0 85 0 6 0<br />

Ingeniso engeyiyo eyeRhafu 4 0 459 85 8.0<br />

Ingeniso yeNkunzi 0 0 0 0<br />

Ingeniso yeSebe 172 809 230 644 233 501 28.0<br />

Ingeniso yeSebe<br />

Ezona<br />

ngqokelela<br />

2003/04<br />

R’000<br />

Ngqokelela<br />

ehlahliweyo<br />

2004/05<br />

R’000<br />

INXENYE<br />

Ezona<br />

ngqokelela<br />

2004/05<br />

R’000<br />

% Impambukokokujoliswe<br />

kuko<br />

Izipho, iminikelo kunye neenkxaso 9 0 0 0.0<br />

Inqwelo-mafutha ekuxhaswe ngayo 9 0 0 0.0<br />

Indawo yokumisa 0 4 0.0<br />

Inzala efunyenweyo 5 49 9 (40.8)<br />

Irente yendlu 457 4 0 44 .6<br />

Amanzi, Umbane, nogutyulo 5 50 85 0.0<br />

Ukutya nokuhlala 5 00 086 60.5<br />

Iitsheki ezibhalwe ngemva 9 0 0 0<br />

Iintengiso zemveliso yezolimo 5 00 990 0.9<br />

Ubhaliso, iklasi kunye kunye nentlawulo yeemviwo 899 600 0 (8. )<br />

Iinkonzo ezinikezelweyo 550 90 9 66.8<br />

Okunye 58 0 80 905.0<br />

Iyonke 12 224 10 459 13 385 28.0


4<br />

INXENYE<br />

Imingeni ethile kunye neempendulo<br />

Umngeni : Uqhagamshelwano lwangaphakathi kwisebe: isiphumo sokwandisa kuqhagamshelwano lombane nolusesikweni ekuqinisekiseni<br />

uqhagamshelwano olunesiphumo, impendulo ngexesha kunye nabaqeshwa abaziswe kakuhle.<br />

Impendulo kumngeni : Uphuhliso lwesicwangciso-qhinga soqhagamshelwano lwangaphakathi ukulungilelanisa iindlela ezintsha<br />

zoqhagamshelwano – ingakumbi uqhagamshelwano lombane ngeemfuno zoqhagamshelwano kunye nesicwangciso-qhinga seSebe.<br />

Umngeni : Ukunikela ngenkonzo yokuxhasa enesiphumo nenobuchule emva kokuhlaliswa kulwabiwo lomhlaba kubantu abafumane<br />

uncedo.<br />

Impendulo kumngeni : Ukudala nokwandisa isikhundla sombutho ukunikela ngenkonzo yenkxaso enesiphumo nenobuchule (ingakumbi<br />

ngokubhekiselele kulwandiso noqeqesho) ukomeleza iiprojekthi zogcino lolwabiwo lomhlaba.<br />

Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />

Ukuvala izithuba ekumisiweyo nokunyuswa kwesikhundla esilungiselelweyo apho kuyimfuneko.<br />

2.8 Iintlawulo zeSebe<br />

Iinkqubo<br />

kuVotelelwe<br />

2004/05<br />

R’000<br />

Uqengqeleko<br />

nolungiso<br />

R’000<br />

Virement<br />

R’000<br />

Kukonke oku-<br />

Votelweyo<br />

R’000<br />

Eyona nkcitho<br />

R’000<br />

Ukungavani<br />

R’000<br />

Ulawulo 29 794 1 943 (1 067) 30 670 29 328 1 342<br />

Ulawulo lwezibonelelo<br />

olugcinekayo<br />

Inkxaso yomfama kunye<br />

noPhuhliso<br />

26 991<br />

73 518<br />

10 161<br />

(3 671)<br />

Iinkonzo zemfuyo 23 497 (590) 147 23 054 23 054 0<br />

Ubuchwepheshe, Uphando<br />

kunye nophuhliso<br />

EzingoQoqosho lwezoLimo<br />

UQeqesho oLwakhiweyo<br />

lwezoLimo<br />

44 411<br />

(972)<br />

460<br />

(2 879)<br />

152<br />

37 612<br />

66 968<br />

4 59<br />

26 266<br />

50 830<br />

4 06<br />

11 346<br />

16 138<br />

7 6 ( 000) 784 7 046 7 046 0<br />

18 008<br />

1 292<br />

Iyonke 223 481 7 163 R0 230 644 196 893 33 751<br />

Imingeni ethile kunye neempendulo<br />

Umngeni : Ukuhambisana neengxelo zophicotho-zincwadi nolawulo oluyingozi<br />

Impendulo kumngeni : Iinkonzo zasemthethweni ezimiselwe umgaqo-siseko wemibutho yamafama. Zonke iintlawulo<br />

ezikhutshelweyo zenziwa ngokuvunywe ngokusemthethweni yi-MOU. Isakhiwo esilungiselelwyo endaweni ukuphumeza<br />

umjikelo weeprojekthi. Ukuqonda iimfuneko zokunika iingxelo<br />

2 403<br />

Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />

. Izivumelwano ezisemthethweni nabasekuhlaleni<br />

. Uqeqesho lwabasebenzi ngokwenkqubo yokukhutshelwa kwentlawulo.<br />

. Ingxelo ngezibonelelo zexeshana<br />

4. Ulawulo kuluhlu lwempahla neminikelo ekuhlaleni<br />

2.9 Inkqubo Ukwenza/impumelelo yokunikelwa kweenkonzo<br />

Inkqubo 2: Ulawulo logcino lwezibonelelo<br />

Inkqutyana 2.1: Iinkonzo zobunjineli<br />

Uphando, uphuhliso nonyuso neengcebiso zolungiselelo lwamanzi ezolimo nokusetyenziswa kwamanzi ngendlela eyiyo<br />

xa kunkcenkceshelwa, ukuceba nokuyila izindlu zezilwanyana, ukuphatha kakuhle koncedo nenkunkuma, ukuceba ukuxhotyiswa<br />

ngeematshini, ukudluliswa kobuchule, ukongeza ixabiso kwiimveliso zefama nokunika iziko lolimo elikhoyo<br />

ukhuselo kwiindawo zokuhlala zasemaphandleni.<br />

Inkqutyana 2.2: Landcare<br />

Ukulondoloza, ukukhusela, ukuphucula nokugcina ubutyebi bendalo nokusingqongileyo ngabaxhasi abangabacebisi<br />

kulawulo lwezibonelelo ngendalo ngokoyilo lokudibanisa iifama zabantu nganye ukuya kwiindawo ezinkulu nokuyilwa<br />

kwemisebenzi yolondolozo mhlaba, kananjalo nokulawula phezu kwentwana ngokungenabulumko komhlaba wezolimo.<br />

Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuko (beka kwiphepha lembonakalo-mhlaba)<br />

21 703<br />

18 163<br />

85<br />

540


Injongo elinganisekayo<br />

2.1: Iinkonzo zobunjineli<br />

Ukwenza lula unikelo<br />

lwezibonelelo. Uncedo<br />

logcino/ uncedo loshishino/<br />

Ixabiso elongezeleleka<br />

kwimveliso<br />

Inkxaso yamanzi ezoLimo<br />

Izilwanyana, izindlu,<br />

impatho kunye nencedo<br />

lolawulo lwenkunkuma<br />

Ukuxhobisa ngoomatshini<br />

2.2: Landcare<br />

Uzalisekiso loMthetho<br />

(uMthetho 4 ka- 98 )<br />

woLondolozo Lwezibonelelo<br />

zezoLimo<br />

Ukulinganiswa<br />

Kokwenziwa Kwezinto<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi<br />

Ukuvunywa kolawulo<br />

lwebhayoloji, ukutsha<br />

kwamadlelo, ukusika<br />

nokuncothula<br />

Indawo yomhlaba<br />

o n g e k a s e t y e n z w a<br />

evunyiwe ukuba ilinywe<br />

Izindululo zomhlaba<br />

omtsha zenjongo<br />

yezolimo<br />

Amacebo ezolimo<br />

avunyiweyo ngenjongo<br />

yokufama (inani<br />

nohlobo lokufama)<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Imveliso ekujoliswe<br />

kuyo 2004/05<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani<br />

4 iiprojekthi 4 iiprojekthi ( ) (50)<br />

5 iiprojekthi 5 iiprojekthi 5 0 0<br />

Ukudluliswa kobuchule:<br />

60 izicelo<br />

Uyilo lonkcenkceshelo<br />

kunye novavanyo:<br />

5 iiprojekthi<br />

U k u v a v a n y w a<br />

kwamabala kunye<br />

nedanyana<br />

uyilo:<br />

5 iiprojekthi<br />

Ulawulo lwamanzi<br />

imisebenzi: 0<br />

iiprojekthi<br />

Ukudluliswa kobuchule:<br />

80 izicelo<br />

Uyilo lonkcenkceshelo<br />

kunye novavanyo:<br />

: 0 iiprojekthi<br />

Ukuvavanywa kwamabala<br />

kunye nedanyana<br />

uyilo:<br />

5 iiprojekthi<br />

Ulawulo lwamanzi<br />

imisebenzi: 0 iiprojekthi<br />

INXENYE<br />

5 iiprojekthi 40 iiprojekthi 4 7<br />

45 iiprojekthi 50 iiprojekthi 5 ( 5) ( 0)<br />

00 00 500 600 (54)<br />

00 00 700 400<br />

50 50 50 0 0<br />

00 00 00 0 0<br />

9<br />

4<br />

8<br />

46<br />

4<br />

6<br />

%<br />

6<br />

0<br />

5


6<br />

INXENYE<br />

Injongo elinganisekayo<br />

Ulondolozo lwezibonelelo<br />

zendalo<br />

Unakekelo-mhlaba kuquka<br />

nezibonelelo<br />

Uyilo lwendawo ebanzi<br />

Ulwazi-nkqubo olutsha<br />

Ulawulo losetyenzisomhlaba<br />

Ukulinganiswa<br />

Kokwenziwa Kwezinto<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi<br />

Ukusetyenzwa kwezicelo<br />

ngamaxesha<br />

Imingeni ethile kunye neempendulo<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Iingcingo 55 iiprojekthi<br />

U k u k h u t s h w a<br />

kwamanzi 00 iiprojekthi<br />

Isifundo samanzi<br />

5 iiprojekthi<br />

Ugalelo lwamanzi<br />

kwizilwanyana 0<br />

iiprojekthi<br />

Imveliso ekujoliswe<br />

kuyo 2004/05<br />

Ukulima ngokulandela<br />

imo yamathambeka<br />

iiprojekthi 50<br />

Iindonga zokulawula<br />

amanzi ezinqamleza<br />

umlambo 5<br />

Iingcingo 55 iiprojekthi<br />

Ukukhutshwa kwamanzi<br />

00 iiprojekthi<br />

Isifundo samanzi 5<br />

iiprojekthi<br />

Ugalelo lwamanzi<br />

kwizilwanyana 0<br />

iiprojekthi<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

6<br />

85<br />

8<br />

5<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani<br />

6<br />

9<br />

4<br />

0<br />

0<br />

%<br />

( 8)<br />

(80)<br />

54<br />

(6 )<br />

0 iiprojekthi 0 iiprojekthi 4 05<br />

Inqanam loQeqesho<br />

Inqanam loQeqesho<br />

800 izicelo<br />

900 uqhagamshelwanoolusebenzayo<br />

6 iiprojekthi 6 0 0<br />

800 izicelo<br />

900 uqhagamshelwano<br />

olusebenzayo<br />

Umnikelo woomasipala<br />

aba-9 kuBume<br />

besiThuba soPhuhliso<br />

lweSebe<br />

0<br />

6<br />

800 0 800<br />

Umngeni : Ukuhanjiswa kwenkonzo<br />

Ukufakwa kwabasebenzi kunye nemida yemimandla kamasipala ukunceda abaxhasi kwiindawo zabo.<br />

Impendulo kumngeni<br />

Izithuba ezimbini ziye zavalwa e-Overburg, ezimbini e-Eden nesinye kwei-Central Karoo. I-Central Karoo ifuna abantu abahlanu<br />

ngaphezulu, i-West Coast zimbini izithuba ezixhaswe mgemali ukunceda indibano-malungu.<br />

Umngeni : Imvumelwano ngezinto ezikhoyo zokhuselo eziyimfuneko<br />

Ukufikelela kwimvumelwano phakathi kwiinawo zokuhlala ezahlukeneyo/ kubantu abafumana unceo lweeprojekthi zokwakhiwa<br />

ngokutsha komhlaba nobutyebi bamafama ahluphekileyo ngolwazi lweeprojekthi ezikhoyo nokubalulwa okuthatha ixesha elikhulu<br />

nokulibazisa kokuphunyezwa kweeprojekthi.<br />

Impendulo kumngeni<br />

Amagosa azinikeleyo emsebenzini wawo achitha ixesha elide neenzame ukugunyazisa abadlali ndima abahlukeneyo ukwenzela<br />

ukuba bathathe isigqibo esazisiweyo nokufikelela kwimvumelwano yolwazi ngeprojekthi ekhoyo nokubalulwa nokuvumela iprojekthi<br />

ukuba yenziwe.<br />

Umngeni : Uqeqsho lwabafundi abasafundayo<br />

Ukuphuhlisa uqeqesho lwabafundi abafunda besebenza kusenzelwa abantu ababekade behluphekile kulo msebenzi.<br />

Impendulo kumngeni<br />

Uqeqesho lwabafundi abafunda besebenza lwaphuhliswa negosa ngalinye lazibophelela ukuba ngumcebisi womfundi, kodwa igosa<br />

lenkxaso-mali liye larhoxa. Amagosa amatsha kufuneka efuniwe.<br />

Umngeni 4: Ukufunwa nokugcinwa kwempawu ezifanelekileyo nabasebenzi bezobugcisa abanamava.<br />

Kukho ukunqongophala jikelele kwabantu abaneempawu ezifanelekileyo namava obugcisa abanokuqeshwa nokufikelela kulingano<br />

ekujoliswe kulo.<br />

Impendulo kumngeni 4<br />

Uncedo lwebhasari kufuneka luphunywenzwe ukunceda abafundi bezenjineli abanesakhono ukufumana ii-diploma zabo kumaziko<br />

emfundo ephakamileyo nokubanika amava ngokuthi baqeqeshelwe ukusebenza.<br />

Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />

Ayikho.


Inkqubo 3: Inkxaso yomfama nophuhliso<br />

Inkqubo igqibe inkqubo yokwakhiwa ngokutsha kwiinkonzo zokwabela abaphantsi amagunya ukuya kwindawo zokuhlala<br />

ezisekelwe kwimida yemimandla kamasipala. Ukuqeshwa kwabasebenzi abatsha kugqityezelwe ngoMatshi ka- 005,<br />

kusenezithuba ezininzi ezingekavalwa, njengoko kungekho Bantu banamava nabaneziqinisekiso ezifanelekileyo.<br />

Uyilo loshishino luka- 005/06 lweeprojekthi ze-CASP zagqitywa ngokubalulwa nesiseko somzekelo wokhetho oyiliweyo<br />

ukunceda ulawulo lwesinyanzelo (se-70 yezigidi zeerandi) kukhuphiswana nokufumaneka kwenkxaso yemali ( .765<br />

yezigidi zeerandi).<br />

Umceli-mngeni wale nkqubo kukugcina ukungagungqi phakathi kolwabiwo lwe-MTEF (ukuqeshwa kwabasebenzi) ukhuphisana<br />

nezibonelelo zexeshana,njengoko ulwabiwo lwe-MTEF lungakhuli ngothekelelo olufanayo, loo nto yenze ukuba<br />

kubekho iingxaki ekuzalisekisweni kweeprojekthi njengoko kungekho basebenzi balingeneyo ukuxhasa amaqela abaxhasi<br />

abatsha neeprojekthi.<br />

Inkqutyana . : Ukuhlaliswa komfama<br />

Inkqubo yokwakhiwa ngokutsha iphembelela isindululo senjongo elinganisekileyo okujoliswe kakhulu, kangangokuba<br />

kwezinye inkqutyana iye yayekwa kusekelwe kwimiyalelo emitsha nakujoliso olutsha.<br />

Amacebo okuphumeza le Nkqubo yoPhuhliso lwezolimo ezikhoyo (PAID) ayekwa ukusetyenziswa ngenxa yokuwela<br />

ngaphaya yezibonelelo zexeshana ze-CASP ne PIG. Inani labantu anangama- 000 abafumana uncedo ekujoliswe kubo<br />

khange kufikelelwe kulo ngenxa yokunyanzelwa koqingqo-mali ngamaqabane ethu, iSebe leMicimbi yoMhlaba. Nokuba,<br />

idale amathuba amasebe amabini ukuveza esinye isixokelelwano sokuphunyezwa, esibizwa, Indlela yentsebenziswano<br />

yeprojekthi.<br />

Iziphumo zovavanyo zeeprojekthi yokwakhiwa ngokutsha kwezolimo izakuthi ukubumba ikamva lokuwela ngaphaya<br />

kwale nkqutyana neeNkonzo zeNkxaso yoMfama. sinye isifuno sizakuchaza ngokukhutshelwa kunye nokufikeleleka<br />

kumhlaba we-FALA (umhlaba wesizwe) ukuya kwi-PDI kuyo isahlulo somhlaba siza kujongwa ngokukhethwa kwemveliso<br />

yolimo esahlukeneyo ukuba kunokwenzeka.<br />

Inkqutyana . : Inkonzo zenkxaso yomfama<br />

Ugxininiso lwale nkqutyana lutshintshe ngokwesiseko lusebenzela icandelo lezorhwebo kwicandelo labavelayo. Isigqibo<br />

sokulandela indlela yophuhliso kwiprojekthi zolimo nazo ziyafuneka ukuqala inkqubo yoqeqesho lwabasebenzi abakhoyo<br />

ngoku nabatsha ukunika isikhundla kubasebenzi abanezakhono zeenkonzo ezifunekayo eziwela ngaphaya.<br />

ISebe lezoLimo likaZwelonke (DoA) nalo liqale inkqubo, apho izithethe zenkonzo yengcebiso zichazwe ngokuthe vetshe.<br />

Le nkqubo izakunyusa uhanjiso lwenkonzo.<br />

Inkqubo ecebisayo isamisiwe ide i-DoA igqibe ubume bophumezo.<br />

Ukusetyenziswa nokuphunyezwa kokuthatha inxaxheba nokuzibandakanya kwabaxhasi basekuhlaleni kuzakwamkelwa<br />

kwaye kuqhutyelwe phambili kwandiswe kwenziwe nagaphezulu njengeenzame zokuphucula ukwandiswa kokuhanjiswa<br />

kwenkonzo kananjalo nokufunyanwa kwenjongo ekugqibeleni ekuboniseni ifilos<strong>of</strong>i “ukunceisa ekuzinceeni” nasekuthatheni<br />

ubunini benkqubo yophuhliso.<br />

Inkqutyana 3.3: Ukhuseleko lokutya<br />

Imbali yabantu abafumana uncedo ayichazwanga kakuhle kodwa isifundo sigunyazisiwe ukunikeza ngembali yamaqela<br />

asaqalayo kwiPhondo izakuphendula le mibuzo. Nokuba, ngenxa yobuqabane neSebe leeNkonzo zoLuntu nokuDambisa<br />

Indlala, isiseko sendawo eyaziwa ngento esichaziweyo apha ngoku sizakudityaniswa ngabo nenkqubo yeFSD izakufikelela<br />

kuso.<br />

Ukuya yonke imihla kwintlanganiso yoKhuseleko loKutya lweSizwe kusinceda ekuqaleni ukwenza utshintsho kwisicwangciso-qhinga<br />

esindululweyo ngo- 004/05.<br />

Ukunqongophala kwabasebenzi, isigqibo senziwa kunganikwa nkonzo kwiigadi zomzi ngamnye, njengamandla amakhulu<br />

ukungqubana kungenziwa ngeegadi zomzi wonke ezidolophini nasemaphandleni.<br />

Inkxaso ngemali kukhuseleko lweegadi zokutya ngokomeleleyo ukuchaza izinyanzelo.<br />

INXENYE<br />

Inkqutyana 3.4: I-Casidra (Pty) Ltd<br />

Ukudluliswa kwentlawulo njengoko kwavunywa liSebe kwahlawulwa ngokwemiyalelo yesivumelwano sabathathi-nxaxheba<br />

kushishino. Owona ndoqo wenjongo walentlawulo kukugcina umphakathi wesikhundla se-Casidra (Pty) Ltd. Uvavanyo<br />

lobume bemali noyilo olulungiselelweyo lwe-Casidra (Pty) Ltd lwaqaliswa, neziphumo zezi zifundo zingafuna ulungelelwaniso.<br />

Inkqutyana 3.5: Uphuhliso lomsebenzi wasefama<br />

Le nkqutyana intsha yasungulwa ngo-Agasti 004 emva kwe-Cabinet yaseNtsona Koloni, icele iSebe lezoLimo ekuba<br />

lithathe uxanduva ukwenzela uphuhliso lwabasebenzi basefama ekusebenzisaneni nemanye amasebe nabathathi nxaxheba.<br />

Indaba yomsebenzi wasefama yabanjelwa e-Elsenburg ngomhla we- 7 nowe- 8 ku-Agasti 004 yalandelwa zinkongolo<br />

ezintlanu zengingqi ngoNovemba nangoDisemba 004. Ezi ndibano zeengxoxo ekugqibeleni ziza kukhokelela kuphuhliso<br />

loyilo lwesicwangciso-qhinga ukwenzela uphuhliso lwabasebenzi basefama ngaphakathi kwiphondo.<br />

7


8<br />

INXENYE<br />

Iinjongo ezilinganisekayo, izalathisi zokwenza izinto kunye nokujoliswe kuko<br />

Injongo<br />

elinganisekayos<br />

3.1: Ukuhlaliswa komfama<br />

Nika inkxaso kukwakhiwa<br />

okutsha komhlaba<br />

kubantu abafumana<br />

uncedo<br />

Hlalisa 000 amafama<br />

ngenkqubo yolwabiwo<br />

lomhlaba<br />

ing Ukuxhasa iiprojekthi<br />

ze-LRAD ezinamandla<br />

ezisasokolayo<br />

Ukuqeshwa kwabasebenzi<br />

abane borhwebo<br />

nezakhono zoqoqosho<br />

lwezoLimo<br />

Xhasa ukunikezwa kwesiseko<br />

sorhwebo lwase-<br />

Philippi ngokwenkxaso<br />

yemali ye-MBB<br />

Umlinganiselo wokwenza<br />

Uhlobo lwenkxaso/<br />

inani labantu abafumana<br />

uncedo / iihektare<br />

zomhlaba ezibandakanyekayo<br />

Noko 000 yamafama<br />

(abantu abafumana<br />

uncedo ) ihlaliswe<br />

nge-LRAD inkqubo,<br />

uguqulo lwe-Act 9<br />

yomhlaba, ulawulo<br />

lwenkxaso yemali<br />

kumhlaba kunye<br />

namabango obuyiselo<br />

lomhlaba, kunye nengeniso<br />

yozolimo.<br />

Isiseko-lwazi sezicwangciso<br />

zoshishino<br />

sivavanyiwe.<br />

Inali lamaqela ekujoliswe<br />

kuwo abasebenzi<br />

basefama abangamakhosikazi<br />

nolutsha<br />

Uncedo ngemali<br />

kubugcisa malunga<br />

neeprojekthi zeLRA<br />

ezingama- 0, ngempumelelo<br />

ye-50%<br />

Abasebenzi abane<br />

baqeshiwe ukuxhasa<br />

iiprojekthi ze-LRAD<br />

nabangeni abatsha<br />

borhwebo base-Philippi.<br />

Iinjongo zeprojekthi<br />

ziyaqwalaselwe<br />

Amafama amatsha<br />

amiselwe njengabaxhasi<br />

kurhwebo lwase-<br />

Philippi=500 ngonyaka<br />

Inani lehekthare<br />

Inani lemveliso entsha=<br />

0 000 yeetoni<br />

ngonyaka emva<br />

kweminyaka emi-5<br />

i-50% yothatho nxaxheba<br />

kushishino<br />

ngamafama amatsha<br />

kwiminyaka emi-<br />

ukongeza kushishino<br />

lwexabiso<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe kuyo<br />

2004/05<br />

Jonga ngezantsi Jonga ngezantsi<br />

500 abantu abafumana<br />

uncedo<br />

000 abantu abafumana<br />

uncedo<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

979 (+ 000 abantu<br />

abafumana unced<br />

o n g o k w a m a b a n g o<br />

embuyekezo kwi-Ebenhaezer<br />

Ubume bePMIS obugqityiweyo<br />

nokuqeshwa<br />

kwabacebisi ukuvavanya<br />

iiprojekthi zokwakhiwa<br />

ngokutsha komhlaba<br />

Igqityiwe kwaye ingenziwa<br />

minyaka le<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani<br />

%<br />

( 0 ) (49)<br />

0 iiprojekthi 0 iiprojekthi iiprojekthi 55<br />

R 900 000 R 900 000 Injongo ibikukumanyana<br />

nenkqubo eyakhiwe<br />

ngokutsha enkulu. Ukuyilwa<br />

ngokutsha kwesakhiwo<br />

solungiselelo<br />

ukuvumelwa izithuba<br />

ezongezelelweyo ezingama-<br />

87, kodwa<br />

zingama-59 kuphela<br />

ezizakuxhaswa ngemali.<br />

Abantu abayi- 6<br />

ekuthe kwenziwa udliwano-ndlebe,nabasebenzi<br />

abayi- abaye<br />

bazithatha ezi thuba<br />

ekugqibeleni<br />

500 amafama<br />

000 ha<br />

5 000 iitoni ngonyaka<br />

500 amafama<br />

000 ha<br />

0000 iitoni ngonyaka<br />

00<br />

000 ha<br />

Urhwebo luza kugqitywa<br />

kuphela ngoDisemba<br />

ka- 005<br />

( 00)<br />

000<br />

(40)<br />

00


Injongo<br />

elinganisekayos<br />

Ukuphucula uhanjiso<br />

lwenkonzo kwinkqubo<br />

yeLRAD<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kwenkqubo ukwenzela<br />

uPhuhliso lweZibonelelo<br />

zezoLimo (PAID)<br />

Ukwenza uvavanyo<br />

lweminyaka edlulileyo<br />

Ukuphucula uqhagamshelwano<br />

ukwenza<br />

kube lula ukulungiswa<br />

ngokutsha komhlaba<br />

namasebe esizwe<br />

namaphondo<br />

Ukugqibezela inkqubo<br />

ye-FALA nesiqalo<br />

senkxaso esikhokelwa<br />

yiprojekthi yelungiso<br />

kwakhona lomhlaba<br />

3.2: Inkonzo zenkxaso yomfama<br />

Ulungelelaniso lwezi<br />

nkonzo zilandelayo<br />

zokuxhasa ezolimo:<br />

Umlinganiselo wokwenza<br />

Ukwenza isicelo<br />

nokuxhasa umzekelo<br />

obekwe phambili<br />

Ukuphunyezwa okukuko<br />

kwenkqutyana ye-<br />

LRAD<br />

Inani labantu abafumana<br />

uncedo abahla<br />

efama nabafama<br />

ngempumelelo.<br />

Ukhuseleko lokutya<br />

nobulunga bobom buphuculwe<br />

Ubuncinane ziyi-<br />

40 iiprojekthi eziphunyezwekwimimandla<br />

kamasipala emi-6<br />

nezindululo zeeprojekthi<br />

eziyiliweyo.<br />

Ukunyuka kwemveliso<br />

yolimo<br />

Isifundo seeprojekthi<br />

zonke eziphunyezwe<br />

kwiphondo ibonakalisa<br />

inani lempumelelo<br />

neengxaki<br />

Iintlanganiso zemihla<br />

ngemihla zeSebe leMicimbi<br />

yezomHlaba,<br />

iMicimbi yezaManzi<br />

namaHlathi amaSebe<br />

eNtlalontle, ezoThutho<br />

nabaSebenzi, uPhuhliso<br />

lwezoQoqosho<br />

neziNdlu kumaphondo.<br />

Ukuya kwiintlanganiso<br />

zoluntu zeDAC,PGC<br />

Yonke imihlaba eyabelwe<br />

i-FALA ichongwe<br />

kulungiselelwa ikamva<br />

lophuhliso<br />

Ukuqeshwa kwegosa<br />

ukuphanda inkxaso<br />

ekhokelwa lulungiso<br />

kwakhona lwemihlaba<br />

Uhlobo lwenkxaso<br />

yenkonzo yezolimo<br />

elinikelwe ebantwini:<br />

Uqeqesho Inani lamafama arhwebayo:<br />

Inani lamafama asakhulayo<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

5 izicwangciso<br />

zoshishino<br />

500 abantu abafumana<br />

uncedo<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe kuyo<br />

2004/05<br />

50 izicwangciso<br />

zoshishino<br />

000 abantu abafumana<br />

uncedo<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

yezicwangciso zoshishino,<br />

kuba IMicimbi<br />

yomHlaba yenze isicelo<br />

umzekelo obekwe phambili,<br />

nendlela yeprojekthi<br />

yamaqela elandelwayo.<br />

979 (+ 000 yabantu<br />

abafumana uncedo<br />

ngenxa yebango lewmbuyekezolwe-Ebenhaezer).<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani<br />

( 9)<br />

( 0 )<br />

6 iiprojekthi 40 iiprojekthi 69 iiprojekthi 9 7<br />

Ukuvelisa ixesha<br />

elimisiweyo lesingqiniso<br />

4 iintlanganiso<br />

esele zidwelisiwe<br />

kunye neetlanganiso<br />

ezenzelwe<br />

injongo ethile ezisekelwekwiiprojekthi<br />

7 DAC iintlanganiso<br />

PGC iintlanganiso<br />

00 iintlanganiso<br />

zoluntu<br />

Imimadla engama-<br />

4 echongiweyo<br />

yemihlaba, yavavanywa<br />

imveliso<br />

yezolimo. Ukufumanaisivumelwano<br />

somthetho<br />

–siseko kwi-NDA<br />

Qesha abacebisi,<br />

ugqibe uvavanyo<br />

4 iintlanganiso esele<br />

zidwelisiwe kunye<br />

n e e t l a n g a n i s o<br />

ezenzelwe injongo<br />

ethile ezisekelwe<br />

kwiiprojekthi<br />

7 DAC iintlanganiso<br />

PGC iintlanganiso<br />

00 iintlanganiso<br />

zoluntu<br />

Appointment <strong>of</strong><br />

agent to develop<br />

plans for the<br />

Olifants Doring<br />

scheme<br />

Ukuqeshwa kwegosa<br />

ukuphuhlisa<br />

isicwangciso soyilo<br />

lwe-Olifants Doring<br />

Akukabikho Akukabikho<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

Kuye kwagqitywa ekubeni<br />

ingabisaya phambili<br />

ngenxa yenkqubo<br />

yokwakhiwa ngokutsha<br />

iintlanganiso esele<br />

zidwelisiwe kunye neetlanganiso<br />

ezenzelwe injongo<br />

ethile ezisekelwe<br />

kwiiprojekthi<br />

7 DAC iintlanganiso<br />

0 PGC iintlanganiso<br />

50 iintlanganiso zoluntu<br />

Emva kokubonana<br />

neDoA umcebisi uye<br />

waqeshwa<br />

4<br />

46<br />

INXENYE<br />

8<br />

0<br />

( )<br />

50<br />

%<br />

(78)<br />

(5 )<br />

00<br />

0<br />

( 7)<br />

5<br />

0 0<br />

9


0<br />

INXENYE<br />

Injongo<br />

elinganisekayos<br />

Umlinganiselo wokwenza<br />

Ukucetyiswa Inani lamafama arhwebayo<br />

Inani lamafama asakhulayo<br />

Icebiso Inani lamafama arhwebayo<br />

Inani lamafama asakhulayo<br />

Dibana/Isiza Inani lamafama arhwebayo<br />

Inani lamafama asakhulayo<br />

Ndwendwela/ ukukhutshelwa<br />

Inkqutyana ezikhoyo –<br />

Jonga inkqutyana Ukuhlaliswa<br />

komfama<br />

Phanda ulungiselelo<br />

lwenkxaso ngezimvo<br />

zolimo zamafama<br />

Uphumezo lwezicwangciso<br />

zentlalo nokuphelelwa<br />

komsebenzi<br />

kubasebenzi bakarhulumente<br />

Uphando olulolunye loqoqosho<br />

lwamathuba<br />

abasebenzi bezolimo<br />

Ukuzalisekiswa kweeprojekthiezinokwenzeka<br />

zezolimo kwizalathisi<br />

ezigcinwa<br />

zisendleleni<br />

Qesha abasebenzi abaukuxhasa<br />

aba basebenzi<br />

nezi projekthi<br />

Yila inkqubo ebanzi<br />

ukuphuhlisa indawo<br />

yeengxoxo yemimandla<br />

emi-6<br />

Inkxaso yemali ukuqinisa<br />

imibutho esesezantsi<br />

esekelwe ekuyileni<br />

inkqubo<br />

Inani lamafama arhwebayo<br />

Inani lamafama asakhulayo<br />

Ulungiselelo oluyilwe<br />

lwachazwa kakuhle<br />

kwaye luyafumaneka<br />

ekuphunyezweni ngo-<br />

005/06<br />

Uphumezo lwezicwangciso<br />

zentlalo<br />

n o k u c h a p h a z e l e k a<br />

kokuphelelwa komsebenzi<br />

kubasebenzi<br />

bakarhulumente ngesidima<br />

nezakhono<br />

ezifunekayo ukusetyenziswa<br />

kumathuba<br />

ekamva loqoqosho<br />

Qesha apho kuyimfuneko<br />

amagosa<br />

aphande ngamathuba,<br />

kuyilwe iiprojekthi ezinokwenzekakugxininiswa<br />

kuphuhliso lwezakhono,<br />

ingakumbi<br />

kulawulo lwamashishini.<br />

Ubuncinane zili- 0 iiprojekthieziphunyeziweyo,<br />

yeepakethi<br />

ze”SUNRISE” nenkxaso<br />

yolungiselelo esuka<br />

kumasebe amaninzi<br />

karhulumente<br />

Abasebenzi abanezakhono<br />

bazakuqeshwa<br />

Inkqubo ebanzi eyilwe<br />

isekelwe kwiingxelo<br />

ezimbini zonyaka<br />

ka- 00 / 004<br />

Xhasa imibutho kwaye<br />

uqale ingxoxo ngoqhagamshelwanukumisa<br />

iinjongo zokuhlaliswa<br />

komfama<br />

-<br />

-<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe kuyo<br />

2004/05<br />

-<br />

-<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

- - 5440<br />

6<br />

97<br />

6 0<br />

- - 0 5<br />

4659<br />

- - 5 7<br />

- -<br />

Qala iingxoxo<br />

ngokuphathelele<br />

nale miba<br />

80 abasebenzi<br />

abagxothiweyo<br />

Qala izifundo<br />

kwaye uzigqibe<br />

Kukuzalisekiswa<br />

kweeprojekthi ezinokwenzeka<br />

( )<br />

Kukugqiba inkcazelo<br />

yomsebenzi<br />

kwaye wazise<br />

Kukuxhasa iingxelo<br />

ezimbini<br />

Yenza ulungiselelo<br />

oluchazwe kakuhle<br />

5 9<br />

MAFISA ulindeleke<br />

ukuchaza lo mcimbi,<br />

izicwangciso ziye azaqhubekeka<br />

- Jonga inkqutyana:<br />

Uphuhliso lomsebenzi<br />

wasefama<br />

Gqiba ezinye izifundo<br />

5<br />

U k u z a l i s e k i s w a<br />

kweeprojekthi ezinokwenzeka<br />

(8)<br />

Jonga inkqutyana:<br />

Uphuhliso lomsebenzi<br />

wasefama<br />

Injongo yayimanyene<br />

nenkqubo yokwakhiwa<br />

ngokutsha enkulu. Jonga<br />

inkqutyana: Ukuhlala<br />

eFama<br />

Qesha abasebenza Jonga inkqutyana: Ukuhlala<br />

ezifama<br />

Yila inkqubo kwaye<br />

uzalisekise kuzo<br />

zo-6 iindawo<br />

Isekekwe kwisibonelelo<br />

esisuka kwinkqubo<br />

ye-DoA kuphela ku-<br />

005/06<br />

- Njonga ngasentla Ukwazi kuphela ukuphumeza<br />

imimandla<br />

emibini – Eden and Central<br />

Karoo<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani<br />

%


Injongo<br />

elinganisekayos<br />

Qesha abasebenzi<br />

abathandathu kuxhasa<br />

abasebenzi bamasimu<br />

e k u p h u n y e z w e n i<br />

n a s e k u v a v a n y w e n i<br />

kweeprojekthi<br />

Phumeza isixokelelwano<br />

esifanelekileyo<br />

sokuvavanya nokujonga<br />

esidibene neSixokelelwano<br />

soLawulo<br />

loLwazi<br />

Ubuchule bokukhokela<br />

nokucebisa iiprojekthi<br />

3.3: Ukhuseleko lokutya<br />

Isiseko seendawo<br />

ezaziwa ngento kwibali<br />

lokutya kumakhaya<br />

akhuselekileyo<br />

Umzi Wemveliso Yokutya<br />

Iigadi zasekuhlaleni<br />

ezidolophini<br />

Ukuphumeza Inkqubo<br />

yokhuseleko lokutya<br />

Umlinganiselo wokwenza<br />

Assessment Abasebenzi<br />

abathandathu<br />

a b a n e N z u l u l w a z i<br />

ngoluntu, abanoLwazi<br />

ngomntu njengesidalwa,<br />

uLungiselelo<br />

lophuhliso, Ukuthatha<br />

inxaxheba yolwazi<br />

nkqubo, neMpembelelo<br />

yoVavanyo<br />

Isixokelelwano eziphunyeziweyo<br />

nazo<br />

zonke iiprokethi ezizuziweyo<br />

zalandelwa<br />

ngesixokelelwano<br />

Ukwamkela nokuphunyezwa<br />

nokunikela<br />

kobuchule<br />

Gqiba uvavanyo ulubhale<br />

phantsi izalathisi<br />

zokwenza into nokulinganisela<br />

inkqubo<br />

njengoko kudwelisiwe<br />

ngezantsi<br />

Inani elandisiweyo lemizi<br />

elinegadi ezinemveliso<br />

Inani labathathi nxaxheba<br />

kuyilo<br />

Inani lemphahla efuyiweyo/<br />

umlinganiselo<br />

weenkuku<br />

Isalathiso somgangatho<br />

wesondlo<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Gqibezela iinkcazelo<br />

kwaye upapashe<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe kuyo<br />

2004/05<br />

- Yila isixokelelwano<br />

kwaye uqeqeshe<br />

abanye abasebenzi<br />

bamasimu kwisixokelelwano<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

Qesha abasebenzi Injongo ibimanyene<br />

ngaphakathi kwenkqubo<br />

enkulu elungiswe<br />

ngokutsha. Bona<br />

inkqutyana: Ulungiso<br />

lomfama<br />

i-PMIS iyiliwe, ayikahlalwa<br />

mntu<br />

4 iiprojekthi 48 iiprojekthi 9 iiprojekthi<br />

ukhuseleko lokutya<br />

kwiiprojekthi zasemaphandleni<br />

Ukubuyiselwa kwakhona<br />

yi CASP ne PIG<br />

- Ukumiselwa Isebe Lezentlalontle<br />

nokuNcitshiswa koBuhlwempu<br />

liye lavuma ukuqala<br />

isiseko sendawo<br />

eyaziwa ngento<br />

Akukabikho Akukabikho Kusekelwe kunyanzelo<br />

loqinkqo- mali, inkqubo<br />

ayincedi iigadi zeizi eyodwa<br />

- -<br />

- -<br />

- -<br />

Inani elandisiweyo<br />

leegadi zasekuhlaleni<br />

ezinemveliso - - 0<br />

Inani labathathi nxaxheba<br />

kuyilo - - 98<br />

Inani lemphahla efuyiweyo/<br />

umlinganiselo<br />

weenkuku - -<br />

Isalathiso somgangatho<br />

wesondlo - -<br />

Inani elandisiweyo lemizi<br />

elinegadi ezinemveliso<br />

- -<br />

Iiprojekthi ezinga 0<br />

zokutya eziphunyeziweyo<br />

nemimandla emi<br />

6 yomasipala kwindawo<br />

ezisezidolphini ezihlaziyiweyo<br />

R 00 000<br />

7 iiprojekthi<br />

R 000 000<br />

0 iiprojekthi<br />

R 00 000<br />

9 iiprojekthi<br />

INXENYE<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani<br />

%<br />

( 7) (79)<br />

9


INXENYE<br />

Injongo<br />

elinganisekayos<br />

3.4: Casidra (Pty) Ltd<br />

Ukugcina umphakathi<br />

wesikhundla seziko<br />

leCasidra njengoko<br />

kumisiwe umnqophiso<br />

wesivumelwano<br />

ngaphakathi kwabathathi<br />

nxaxheba kushishino<br />

Umlinganiselo wokwenza<br />

Iqumrhu elifanelekileyo<br />

lobutyebi lophuhliso<br />

lwasemaphandleni<br />

3.5: Uphuhliso lomsebenzi wasefama<br />

Ukuphunyezwa kwecebo<br />

lasekuhlaleni<br />

labasenzi bakarhulumente<br />

abadiliziweyo<br />

Uphando lwamanye<br />

amathuba ezoqoqosho<br />

kwezolimo kubasebenzi<br />

Ukuyilwa kweenkqutyana<br />

Ukuzalisekiswa kweeprojekthi<br />

ngaphakathi<br />

kobume beemfuneko<br />

Icebo lasekuhlaleni<br />

eliphunyeziweyo nabasebenzianachaphazelekayo<br />

abadiliziwe<br />

ngembeko nobuchule<br />

obufanelekileyo obuyimfunekoukusebenzisa<br />

amathuba kubomi<br />

boqoqosho<br />

Nyula iarhenre apho<br />

kuyimfuneko khona<br />

ukuphanda amathuba,<br />

yila iprojekthi enokwamkelwangokugxininisa<br />

kuphuhliso lwezakhono,<br />

ngakumbi<br />

kulawulo lweshishini<br />

Inkqubo yokucebisana<br />

eqalwe kunye nabo<br />

bonke abadlala indima<br />

kunye nabathathi nxaxheba<br />

kushishino<br />

Abasebenzi abangabafazi<br />

basefama bexesha<br />

elithile lomnyaka<br />

banesikhundla<br />

Abasebenzi basefama<br />

abangafundanga<br />

baqeqeshiwe<br />

U k u p h a k a n y i s w a<br />

kokuqonda kokuxhatshazwa<br />

kotywala<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

U k u d l u l i s e l w a<br />

k w e n t l a w u l o<br />

n g o k u s e m g c e n i<br />

nemisebenzi<br />

Abasebenzi abangama-<br />

80 abadiliziweyo<br />

Qalisa izifundo<br />

kwaye ugqibe nokuba<br />

zi 5<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe kuyo<br />

2004/05<br />

U k u d l u l i s e l w a<br />

k w e n t l a w u l o<br />

ngokusemgceni nemisebenzi<br />

Abasebenzi abangama-<br />

0 abadiliziweyo,<br />

kodwa<br />

abantu abamalungana<br />

nabangama<br />

bafumene eminye<br />

imisebenzi<br />

Abanye bazibandakanyeneeprojekthi<br />

zolimo.<br />

Gqiba ezinye izifundo<br />

ezi 5<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

I R 4,5 yezigidi njengentlawulo<br />

enye kuphela<br />

yayabelwe ukunqanda<br />

ukubheka kwemeko<br />

emandundu kwizinto<br />

zikarhulumente, ngelixa<br />

kusalindelwe iziphumo<br />

zophando.<br />

Amalungu abasebenzi<br />

abangama 65 ahleli<br />

kwaye ayalawulwa<br />

Akukho ndlela ekhoyo<br />

okwangoku yokudiliza<br />

None<br />

Akukho nanye<br />

- - Imvume esuka Kwindawo<br />

egcina kuyo imali noqingqo<br />

mali eyabiweyo<br />

Iingxoxo ezi 5 zemimandla<br />

nezamaphondo<br />

ezibanjiweyo<br />

Ingxelo egqityiweyo<br />

kwiziphumo zengxoxo<br />

abasebenzi abangabafazi<br />

abali 000 bexesha<br />

elithile lomnyaka<br />

baqeqeshiwe eCeres,<br />

eStellenbosch, eWellington<br />

naseGrabow<br />

Abangama eHex River<br />

Valley baqeqeshwe<br />

iqondo lokuqala<br />

Abantwana besikolo<br />

abangama 650 bebeboniswa<br />

ulwazi lwe FAS<br />

kwiingingqi ezikhethiweyo<br />

ummandla wase<br />

Cape Winelands<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Imingeni ethile kunye neempendulo<br />

Ukuqeshwa kwabasebenzi kwakwenziwe njengeyona projekthi inkulu kwaye ingxabalaza ngaphaya kweenkqutyana,<br />

Ukuhlaliswa komfama, Inkonzo zenkxaso zomfama nokhuseleko lokutya njengolwakhiwo lolungiselelo lohlobo oluthile<br />

olwenza inkcazelo yomsebenzi ibe yimfuneko<br />

Umngeni : Ukuhanjiswa kwenkonzo kuphikisana nokulungiswa ngokutsha<br />

Impendulo kumngeni : ICasidra yacelwa ukuba iphumeze iiprojekthi ezizodwa. Iiprojekthi zaphunyezwa kwaye abasebenzi<br />

kwafuneka bafunde njengokuba behamba.<br />

Umngeni : Ukuphunyezwa kwe CASP<br />

Impendulo kumngeni : Kwenziwe ulungelelwaniso kwiinkqubo ukufezekisa ukuphumeza<br />

Umngeni : Isicwangciso-qhinga<br />

Unxibelelwano noLwazi isicwangciso -qhinga<br />

Impendulo kumngeni : Kusetyenziswe iqela labalingane ukuceba inkqubo yokulungiswa ngokutsha. Abasebenzi baziswe ngomnyengezo<br />

nangentlanganiso ezininzi<br />

Amanani<br />

%<br />

00


Umngeni 4: Ukubunjwa kwakhona koMhlaba kuhlala kungumngeni<br />

Impendulo kumngeni 4: Kutshintshwe umyalelo ngenkqubo yokulungiswa ngokutsha. Kwamkelwe iprojekthi yeqela labasebenzi<br />

neMicimbi yemiHlaba. Qinisekisa ukuthatha inxaxheba ngokupheleleyo kwiKomiti Yokuvavanya yoMmandla.<br />

Umngeni 5: Ukumanya i-IDP<br />

Impendulo kumngeni 5: Kuvavanywe amaxwebhu e-IDP kwacuthwa ingxoxo noomasipala. Kulungiswe kwakhona ngokwemida<br />

yemimandla yomasipala.<br />

Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />

. Ukufunyanwa kwabasebenzi ngaphakathi kwendawo ngokwembali yomxhasi nolwimi olukhethiweyo.<br />

. Ukulungiswa kwakhona komhlaba nokuphunyezwa kweprojekthi eyimpumelelo, ngaphakathi kwemeko yobume<br />

bokuthatha inxaxheba komphathi wemaili eninzi efakwe eshishinini.<br />

. Ukuhlangabezana nokulindelwe ngabaxhasi neemfuno ngaphakathi koqingqo-mali olwabiweyo nabasebenzi<br />

abafumanekayo njengokumanyana kobume benkqubela.<br />

4. Ukulungelelanisa inkqubo necebo lokwakha neentsika esisibhozo zeKapa elihlumayo.<br />

5. Ukujongwa kokubandakanyeka kwesebe langaphandle.<br />

6. Ukuchaza iimfuno ezizodwa zophando lwesebe elivelayo.<br />

INKQUBO 4: Iinkonzo zemfuyo<br />

Cutha ujonge iingozi zempilo zezilwanyana wandise ulawulo lococeko lwendawo yemveliso yezilwanyana ngokuvumelana<br />

nomgangatho wesizwe nowamazwe angaphandle wokuhanjiswa kwenkonzo nesiqinisekiso sokuthumela kwelinye<br />

ilizwe.<br />

Inkqutyana 4.1: Impilo yeziLwanyana<br />

Ukujonga iingozi zezifo zezilwamyana, nqanda ukusasazeka kwezifo, lawula ukuqhamka kwezifo zezilwanyana ucuphe<br />

indyikitya yesifo esisulelayo kwisehlo sezifo zezilwanyana ukwenzela ukuba abavelisis bempahla efuyiweyo babenako<br />

ukukhuphisana kuqoqoqsho lwezimini lwezizwe jikelele.<br />

Inkqutyana 4.2: Ulawulo Lokuthmela kwelinye ilizwe<br />

Ukuxhasa, lawula ujonge ukuthunyelwa kwezilwanyana kwelinye ilizwe nemveliso zezilwanyana, ukulawulwa kwemilinganiselo<br />

enxulumene nesiqinisekiso nempilo yezilwanyana nokugcina isiqinisekiso sococeko sokuthumela izilwanyana<br />

kwelinye ilizwe nemveliso yezilwanyana.<br />

Inkqutyana 4.3: Ezempilo zikawonke wonke zemfuyo<br />

Ukujonga iingozi zempilo zikawonke wonke zemfuyo nokuxhasa, ukulawula nokujonga ukuphunyezwa kokulawula ukuziqhelisa<br />

ucoceko kwizilarha, ukuveliswa kokutya nokumiswa kokuthumela kwelinye ilizwe.<br />

Inkqutyana 4.4: Iinkonzo Zelebhu Zemfuyo<br />

Ukugcina umsebenzi wokuqonda isifo ngokuvemelana nezithethe sesizwe nesezizwe nemigangatho nokwandisa ukwamkeleka<br />

kwesiqinisekiso sezempilo kurhwebo ngezilwanyana nemveliso yezilwanyana.<br />

Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuzo ngokubeka iphepha<br />

lembonakalo-mhlaba<br />

Injongo<br />

elinganisekayos<br />

4.1 Animal Health Impilo Yzilwanyana<br />

Iinkonzo zempilo ezisebenzayo<br />

zezilwanyana<br />

Inkqubo yokujonga ukuqhamka<br />

kwesifo Sephepha<br />

senkomo neBrucellosis ukuqinisekisa<br />

ukubakho jikelele<br />

okuncinci eNtshonalanga<br />

Koloni<br />

Ukuhlola, ukujonga nokucutshwa<br />

kweengozi zezifo zezilwanyana<br />

kwifama yempahla<br />

efuyiweyo<br />

Wokusebenza<br />

Umlinganiselo<br />

Uhlobo lwezilwanyana<br />

eznyangwayo (zingaqikelelwa<br />

ku % yezilwanyana<br />

kwingingqi<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Ayikho Ayikho<br />

Inani lokunyangwa Ayikho Ayikho<br />

Inani lokugonywa Ayikho Ayikho<br />

Isiqinisekiso senzululwazi<br />

somgangatho wesifo<br />

esikhululekileyo sePhondo<br />

sazo zombini ezi zifo<br />

Ukuthobela zonke iimfuno<br />

60 000<br />

(TB)<br />

0 000 (CA)<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe<br />

kuyo<br />

2004/05<br />

90 000 (TB)<br />

0 000 (CA)<br />

INXENYE<br />

Eyona<br />

mveliso<br />

2004/05<br />

77 000<br />

(TB)<br />

40 600<br />

(BM)<br />

Impambuko kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani %<br />

( 000)<br />

(TB)<br />

0 600<br />

(BM)<br />

85.5<br />

7 % 8 % 9 % 0 0<br />

7


4<br />

INXENYE<br />

Injongo<br />

elinganisekayos<br />

Ukuchongwa kweeprojekthi<br />

ezizodwa zokwanda kwemfuyo<br />

nokuhambisa ulwazi<br />

ekutyebiseni indawo ezihlelelekileyo<br />

Ubalo lwemfuyo nokuhlolwa<br />

kwefama<br />

Ukunqandwa komgada kwizinja<br />

neekati kwingingqi<br />

ezikhethekileyo<br />

Wokusebenza<br />

Umlinganiselo<br />

Ixabiso elisebenzayo<br />

lokuvelisa izilwanyana<br />

nokwandiswa kwempilo<br />

yezilwanyana<br />

ngaphakathi kwendawo<br />

ekuhlwa kuzo ngolo hlobo<br />

kusandiswa ukhuseleko<br />

lokutya<br />

Gqiba ubalo lwazo<br />

zonke ifama kwingingqi<br />

kumjikelo weminyaka<br />

emi<br />

i 70% yabemi abagonyiweyo<br />

kwingingqi ezibuthathaka<br />

4.2: Ulawulo lokuthumela kwelinye ilizwe<br />

requirements Beka ujonge<br />

imigangatho yokulawula<br />

ubulunga iimveliso zolimo<br />

ndawninye nemfuneko zemarike<br />

zokuthumela kwelinye<br />

ilizwe<br />

Ukuhlolwa nokujongwa kwezilarha<br />

zokuthumela kwelinye<br />

ilizwe izinto ezimisiweyo ukuqinisekisa<br />

ukuthobela imfuno<br />

zokuthumela kwelinye ilizwe<br />

Ukuhlolwa nokujongwa<br />

kweefama ezibhalisiweyo<br />

ngenjongo yokuthumela kwelinye<br />

ilizwe ukuqinisekisa ukuthobela<br />

imfuno zokuthumela<br />

kwelinye ilizwe<br />

Ingqokelela yentsalela yesampuli<br />

zamachiza ezwe lonke<br />

enyameni, kubisi nakwezinye<br />

iimveliso ezityiwayo ezivela<br />

kwizilwanyana<br />

Ingqokelela yeesampuli yezifo<br />

ezicutshwe ngokumiselwe<br />

liSebe lezoLimo likaZwelonke/<br />

umgaqo wephondo<br />

Hlola uphicothe iincwadi zemali<br />

zazo zonke izicelo zokuthumela<br />

kwelinye ilizwe macala kwifama<br />

okanye kumgangatho<br />

wokumiselwa<br />

Qinisekisa zonke izicelo<br />

zokuthumela kwelinye ilizwe<br />

ziyahambisana neemfuneko<br />

zamazwe angenisa elizweni<br />

Inani nohlobo lwemigangatho<br />

egciniweyo/ eyakhiweyo/<br />

ejongiweyo<br />

Ukujongwa okuqhubekayo<br />

kwindawo ezimisiweyo<br />

ezivunyiweyo<br />

zokuthumela kwelinye<br />

ilizwe<br />

Ukuphicothwa kwencwadi<br />

zemali kanye ngonyaka<br />

kwindawo zokuthumela<br />

kwelinye ilizwe<br />

Iifama zenciniba Iifama<br />

zobisi Ifama zenyama<br />

yenyamakazi<br />

Qokelela zonke iisampuli<br />

ezifunwe liSebe leZolimi<br />

likaZwelonke<br />

i-NCD<br />

i-AI<br />

i-BSE<br />

Iifama zenciniba<br />

Iifama zobisi<br />

Iifama zenyama yenyamakazi<br />

Iifama zeegusha<br />

Izilarha<br />

Ideri<br />

Iindawo ezenya inyama<br />

Indawo ezibandayo<br />

zokugcina inyama<br />

Ukukhutshwa kweziqinisekiso<br />

ezifanelekileyo<br />

zokuthumela kwelinye ilizwe<br />

ubhale phansti kwidatabase<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe<br />

kuyo<br />

2004/05<br />

Eyona<br />

mveliso<br />

2004/05<br />

45 iiprojekthi 55 iiprojekthi 5 iiprojekthi<br />

7 00 iifama<br />

50%<br />

56 000 Izilwanyana<br />

00% <strong>of</strong> iifama<br />

6 000 Izilwanyana<br />

Impambuko kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani %<br />

( ) 94.5<br />

87 % ( ) 87<br />

76 68 4 68<br />

Ayikho Ayikho 0<br />

5<br />

6<br />

455<br />

90<br />

0<br />

0<br />

Inani leesampuli<br />

ezimiselwe liSebe<br />

lezoZolimo lika-<br />

Zwelonke<br />

i- 00% yeesampuli<br />

ezimiselweyo/<br />

5<br />

6<br />

455<br />

90<br />

5<br />

0<br />

Inani leesampuliezimiselwe<br />

liSebe<br />

lezoZolimo<br />

likaZwelonke<br />

i- 00% yeesampuliezimiselweyo/<br />

5<br />

6<br />

750<br />

88<br />

9<br />

7<br />

0<br />

0<br />

95<br />

( )<br />

(6)<br />

( )<br />

0<br />

0<br />

64<br />

40<br />

65<br />

00 % 0 0<br />

00 % 0 0<br />

00% 00% 00 % 0 0<br />

00% 00% 00 % 0 0


Injongo<br />

elinganisekayos<br />

Wokusebenza<br />

Umlinganiselo<br />

4.3: Ezempilo zikawonke wonke zeMfuyo<br />

Ukuthobela Umthetho<br />

Wokhuseleko lweNyama,<br />

Umthetho 40 ka 000, zizilarha<br />

Ukundwendwela qho,<br />

ukuhlowa, ukujongwa<br />

nokuphicothwa<br />

kwencwadi zemali zesilarha<br />

ngasinye<br />

Kunovavanyo lwezilarha Iminyaka ngeminyaka<br />

yovavanyo lwesilarha<br />

ngasinye nokwakha<br />

Impembelelo yokuqondwa<br />

kokhuseleko lweNyama<br />

4.4 Inkonzo zeLebhu zeMfuyo<br />

Phawula isixokelelwano<br />

soLawulo Lobulunga ukwenza<br />

iSANAS ibe nesiqinisekiso<br />

soluhlu lweenkqubo zelebhu<br />

zokuqonda isifo kwiLbhu<br />

zeMfuyo kwiPhondo<br />

Imingeni ethile kunye neempendulo<br />

Ukundwendwela kwizikolo<br />

Ukwamkelwa kovavanyo<br />

lokuqonda isifo olwenziwe<br />

yi-PVL ukwenzela isiqinisekiso<br />

sokuthumela<br />

kwelinye ilizwe.<br />

Ukuthatha inxaxheba kuvavanyo<br />

lokuqonda isifo<br />

olusekelwe kwimimiselo<br />

yeDNA.<br />

I- 0% yokongezeleka<br />

kokungeniswa nenani<br />

lovavanyo olwenziweyo.<br />

Ukuqeqeshwa kwabasebenzi<br />

basemasimini<br />

(amagcisa ezempilo zezilwanyana).<br />

Ukujongwa kokusebenza<br />

kwesixokelelwano<br />

soLawulo loBulunga<br />

ngokusetyenziswa koqingqo-mali.<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

U k u n d w e n d w -<br />

elwa okuyi .5<br />

kwesilarha ngasinye<br />

ngonyaka<br />

Uvavanyo lwe-<br />

HAS lwarhoqo<br />

ngonyaka loogqirhabezilwanyana<br />

(8 )<br />

Ukundwendwela<br />

izikolo ezingama<br />

0<br />

Uphicotho lwangaphakathiluyaqhuba<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe<br />

kuyo<br />

2004/05<br />

Ukundwendwelwa<br />

okuyi<br />

.5 kwesilarha<br />

ngasinye ngonyaka<br />

Uvavanyo lwe-<br />

HAS lwarhoqo<br />

n g o n y a k a<br />

l o o g q i r h a<br />

bezilwanyana<br />

(8 )<br />

Ukundwendwela<br />

izikolo<br />

ezingama 0<br />

Isiqinisekiso<br />

s e e n k q u b o<br />

e z i k h e t h i -<br />

weyo kucoceko<br />

lwenyama,<br />

ipharasitholoji,<br />

inzululwazi<br />

ngezifo nenz<br />

u l u l w a z i<br />

ngamachiza<br />

ezinto eziphilayo<br />

INXENYE<br />

Eyona<br />

mveliso<br />

2004/05<br />

U k u f u n -<br />

y a n w a<br />

kwentswelo<br />

k w i m i s e -<br />

b e n z i<br />

yezempilo<br />

n a k w i c a l a<br />

lokhuseleko<br />

L u n g i s a<br />

p h a n t s e<br />

zonke intswelo.<br />

L i b a z i s a<br />

izicelo zeziqinisekiso.<br />

Thatha inx<br />

a x h e b a<br />

kuvavanyo<br />

lwelabhu.<br />

U k u n g e n -<br />

iswa kunyuke<br />

nge<br />

40% ukuv<br />

a v a n y w a<br />

k u n y u k e<br />

nge 5%.<br />

Kudlalwe indima<br />

enkulu<br />

e k u q o n d -<br />

weni isifo<br />

n g o k u x i -<br />

longwa umk<br />

h u h l a n e<br />

w e - A v i a n<br />

nokuvavanywa.<br />

Impambuko kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani %<br />

. (0. ) 80<br />

4 (57) 0<br />

8 8 40<br />

Umngeni : Ukwenza uqeqesho lufikeleleke kubo bonke abaxhasi.Uqeqesho lwezolimo, ngenxa yobuchule benalo, lufuna amaziko<br />

akhoyo okhuseleko axabisayo. Ukunqongophala kwabasebenzi, ubuchule boqeqesho, nentloko yentsika esebenzayo kunciphisa<br />

izikhundla zeSebe ukunikezela ngenkqubo yophuhliso lwezakhono esebenzayo.<br />

Impendulo kumngeni : Ukumiselwa kwamaziko oqeqesho lwabo kwabelwa phantsi amagunya abo e-George nase-Clanwilliam<br />

kuqhubela phambili ukunyuswa kokufikeleleka kweenkonzo zoqeqesho kwiFT enikezwa liSebe. Ukumiselwa kobuchule boqeqesho<br />

olukwafanayo e-Oudsthoorn kuchaza ukuba sikwinqanaba lokuqala lophuhliso.<br />

Imali eyongezelelweyo esuka kwiSebe lezoLimo likaZwelonke, PAETA neUSAID kwathethwa-thethwana ngempumelelo ukuxhasa<br />

amaxabiso ophuhliso lwezakhono neenkqubo zokwakha isikhundla ingakumbi kubantu abafumana uncedo kwiLRAD.<br />

Ubuchule nokwabelwa koncedo ngemali kubafundi abasweleyo ukusuka kubafundi abanembali yokungathathi ntweni.<br />

Umngeni : Ukwenyuka kwenkonzo yoqeqesho lwengqondo kusenziwa iintetho zokuvala izithuba kulungiselelwa uqeqesho lwezolimo<br />

nophuhliso lwezakhono zamafama ezinokwenzeka, abasebenzi basefama nabantu abafumana uncedo kwi-LRAD.<br />

Impendulo kumngeni : Ukwandiswa nokuqhubela phambili kobuchule obusebenzayo apho kuyimfuneko.<br />

Ukuphunyezwa kwenkqubo yoQeqesho ukusuka kumfama ukuya komnye ngentsebenziswano neDyunivesithi yoLimo yaseFlorida<br />

neMechanical (USA)<br />

Uphuhliso nokunikezwa kwenkqubo yesiDanga sezoLimo seminyaka emithathu (B Agric) ukuphendula kwiimfuno zoshishino.<br />

5<br />

5


6<br />

INXENYE<br />

Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />

. Inani elibonisa abafundi ekuhlaleni:<br />

. Ukuthengisa ezolimo njengenkqubela phambili yobom okanye umsebenzi kubantu abatsha abasuka kwiindawo<br />

zasekuhlaleni ezinembali yokuhleleleka nobuchule boncedo ngemali kubafundi abasweleyo.<br />

. Inani elibonisa abasebenzi:<br />

4. Ukufunyanwa kwabasebenzi abasuka kwindawo zokuhlala zabamnyama nokunyuswa kokulingana<br />

ngokwengqesho.<br />

5. Ukwandiswa kwesikhundla sokuhanjiswa koqeqesho:<br />

6. Ukuphenjelelwa ngalo lonke ixesha ukuba kunyuswe inani labasebenzi nemali ukuze kuhanjiswe ukunyuswa<br />

kwesinyanzelo soqeqesho nophuhliso lwezakhono.<br />

Inkqubo 5: Ubuchule , uphando kunye nophuhliso<br />

Ukunikezela ngenkonzo yophando yezolimo nokuvelisa isixokelelwano solwazi ngokuthathela ingqalelo kubuchule bemveliso<br />

yezityalo zentsimi, ubuchule bemveliso yezilwanyana nobuchule bokusetyenziswa kobutyebi.<br />

Inkqutyana 5.1: Uphando<br />

Ukujonga, ukulawula nokulungelelanisa uphando olulodwa olunxulumeneyo lwephondo, ukuchongwa kweemfuno zophando<br />

ngolimo, inkqubela/ ukulungisa okanye ukugqithisela ubuchule obufanelekileyo kumafama nokuthatha inxaxheba<br />

kwiiprojekthi ezininzi zoqeqesho lwenkqubela kwezolimo.<br />

Inkqutyana 5.2: Iinkonzo zoLwazi<br />

Ukulungelelanisa inkqubela nokusasazwa kolwazi kubaxhasi kuquka nenkqubela nokusetyenziswa kwezinye izixokelelwano<br />

zolwazi (umz.GIS)<br />

Inkqutyana 5.3: Inkonzo Yokuxhasa Amaziko<br />

Ukunikezala nokugcina ubuchule bamaziko ngomsebenzi othile ukwenza uphando lwabo neminye imisebnzi, umz.iifama<br />

zolingo.<br />

Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuko beka iphepha lembonakalo-mhlaba<br />

Injongo<br />

elinganisekayo<br />

5.1 Uphando<br />

Jonga , lawula ulungelelanise<br />

uphando olulodwa<br />

olunxulumeneyo lwephondo<br />

5.2 Inkonzo Yolwazi<br />

Ulwabiwo nokusasazwa<br />

kobuchule obufanelekileyo<br />

5.3 Iinkonzo zokuxhasa amaziko<br />

Ukulungiswa kweefama<br />

zokuvavanya<br />

Wokusebenza<br />

Umlinganiselo<br />

Imveliso Yezilwanyana, Imveliso<br />

Yezityalo, Ukusetyenziswa<br />

kobuTyebi<br />

Ukwamkelwa kweziphumo<br />

zophando nokuphunyezwa<br />

komgangatho wefama<br />

Uphando nokuboniswa<br />

kokulingwa/ iipakethe zolwazi<br />

Inkqokelela nokubeka<br />

phambili imfuno zobuchule<br />

Eyona<br />

mveliso<br />

2003/04<br />

6 iiprojekthi<br />

Inkxaso kuphando U k u p h u c -<br />

ulwa kwefama<br />

ezi<br />

Imveliso ekujoliswe<br />

kuyo<br />

2004/05<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

78 iiprojekthi 60 (98 yemveliso<br />

yezilwanyana<br />

5 yemveliso yezityalo<br />

0 yeeprojekthi zokusetyenziswakobutyebi)<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani %<br />

8 ( 0)<br />

0 5 5 0 0<br />

U k u p h u c u l w a<br />

kwefama ezi 4<br />

Inkqutyana ezingenziwa<br />

ukuba zisebenze<br />

ngo 004/ 005<br />

Inkxaso yamaziko<br />

yayinikwe iiprojekthi<br />

zophando ezingama<br />

60. Ukuphuculwa<br />

kweefama<br />

zokulinga ezisixhenxe<br />

kuyaqhubeka. Ezimbini<br />

zigqityiwe.<br />

0


Imingeni eyodwa kunye neempendulo<br />

Umngeni : Ukuphucula ubuchule bophando nezinto ezikhoyo zamaziko amathathu, umz. izindlu zeglasi, izixhobot, njl njl.<br />

Impendulo kumngeni : Qhuba isicwangciso-qhinga ukwandisa imali yophando namaziko akhoyo (kuquka isicwangciso-qhinga<br />

ukunyusa ingxowa yomikeli wamzwe).<br />

Umngeni : Intswelo yobuninzi bophando, ngakumbi kwiinkqubo ezintsha ezichongiweyo zophando, umz. uphando lwemifuno,<br />

njl njl.<br />

Impendulo kumngeni : Qalisa ngesicwangciso- qhinga kule mimandla.<br />

Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />

. Ukwanda kwemali kuphando yinto ebalulekileyo kulimo eNtshona Koloni. Oku akuyi kuvumela nje inkqubela<br />

nokuthathwa kobuchule obutsha ngaphakathi kwemveliso yezialwanyana, imveliso yezityalo nokusetyenziswa<br />

kobutyebi, kodwa kuza kukhokela ekumiselweni kwamashishini asekelwe kwinkqubela yezityalo zentsimi.<br />

. Ukutsala abaphandi ukusuka kumaqela onyuliweyo kuhlala ingumngeni omkhulu ingakumbi kwimvelaphi yabafundi<br />

abalinganiselweyo kwinzululwazi nakwezolimo kumaziko emfundo ephakamileyo.<br />

. Imeko zembalela ezisingisileyo eNtshona Koloni zenza kube yimfuneko ubuchule obutsha bolawulo (umz. ulondolozo<br />

lomhlaba olinyiweyo, njl,njl) nabaphandi bacelwa umngeni ukulwa imeko zembalela ngobuchule obulungisiweyo<br />

obutsha.<br />

Inkqubo 6: Ezingoqoqosho Lwezolimo<br />

Injongo yale nkqubo kukunika inkxaso yenkonzo efanelekileyo engoQoqosho lwezoLimo kubaxhasi basekhaya nabangaphandle.<br />

Inkqutyana 6.1: Iinkonzo zoRhwebo<br />

Ukuchonga amathuba orhwebo nezinto eziyingozi ngophando, ukusasaza ulwazi olunjalo ngendlela ezifanelekileyo<br />

nokunceda `ukuqonda kamsinyane kwala mathuba nagabantu abathile kuludwe lwexabiso lezolimo. Ukunika inkxaso<br />

kuLwawulo lweNzululwazi yeFama kubaxhasi basekhaya nabangaphandle ngophando nokucebisa.<br />

Inkqutyana 6.2: UQoqosho olukhulu neNgqokelela yamanani<br />

Ukuvelisa isiseko sendawo eyaziwayo ezininzi zoqoqosho zobalo neentsingiselo, velisa imifuziselo efanelekileyo khon’ukuze<br />

ucalule impembelelo yentsingeiselo eninzi yoqoqosho, izinto ezitshintshayo zamazwe nezesizwe nemigaqo–nkqubo yale<br />

ndawo kwicandelo lezolimo.<br />

Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuko beka iphepha lembonakalo-mhlaba<br />

Injongo<br />

enokulinganiswa<br />

6.1 Iinkonzo zoRhwebo<br />

Ukulungisa nokusasazwa<br />

kolwazi lorhwebo<br />

Ukwenziwa kweeprojekthi<br />

Umlingane wokujongwa<br />

kwakhona kweziphumo<br />

Umlinganiselo<br />

Wokusebenza<br />

Uhlobo lolwazi okwabelwana<br />

ngalo<br />

Indlela yokusasaza<br />

Abamkeli<br />

Ukuzuzwa kweziphumo<br />

ngomhla okujongwe<br />

kuwo<br />

Ukwamkelwa kweziphumongabalingane<br />

6.2 IMacroeconomics neNgqokelela yamanani<br />

Ukumiselwa okanye<br />

ukwandisa uqoqosho<br />

lwesiseko sendawo<br />

yobalo<br />

Ukuwenziwa kweeprojekthi<br />

Ukubakho kwesiseko<br />

sendawo eyaziwa<br />

ngento<br />

Ukusasazwa kolwazi<br />

Ukuzuzwa kweziphumo<br />

ngomhla okujongwe<br />

kuwo<br />

80% Ukwamkelwa kweziphumongabalingane<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Amaxabiso eSafex<br />

Iphephandaba<br />

leveki<br />

Amafama<br />

Imveliso<br />

ekujoliswe kuyo<br />

2004/05<br />

Amaxabiso eSafex<br />

Iphephandaba leveki<br />

Amafama<br />

Eyona mveliso<br />

2004/05<br />

Iingxelo :<br />

Amanqaku aziwayo:<br />

4<br />

Impambuko<br />

kokujoliswe kuko<br />

Amacandelo<br />

Isemgceni<br />

5 iiprojekthi 6 iiprojekthi 8 iiprojekthi (8) ( )<br />

5 amaphepha 5 amaphepha Inzululwazi: 8<br />

Qala isiseko<br />

sendawo eyaziwa<br />

ngento<br />

Ngesicelo<br />

Qala isiseko sendawo<br />

yabemi<br />

Ngesicelo<br />

Ukwaziswa: 8<br />

Qala isiseko sendawo<br />

yabemi<br />

INXENYE<br />

8<br />

%<br />

0<br />

(60)<br />

8<br />

Isemgceni 0<br />

8 iiprojekthi 0 iiprojekthi 0 iiprojekthi Isemgceni 0<br />

5 amaphepha 5 amaphepha 9 amaphepha 4<br />

7


8<br />

INXENYE<br />

Imingeni ethile kunye neempendulo<br />

Umngeni : Ukugcinwa kwexesha ekufumaneni amalungu amatsha nokugcinwa kwabasebenzi, ngakumbi abo abaza kuchaza<br />

imeko yobulungisa beSebe. Ngokucacileyo, oku kunokuba nako kwimpembelelo yeSebe ekusebenziseni kakuhle ubutyebi.<br />

Impendulo kumngeni : Amanyathelo okuqala amaninzi ayaqhubeka ekuchazeni le ngxaki. Enye yazo yinkqubo yaBantu abaTsha<br />

abaZincutshe. Ngaxesha nye ukubanako kwenkqubo yePhondo ukufundisa uMsebenzi ngengcali ze-economics zolimo ziyahlolwa.<br />

Umngeni : Ukufikelelleka kwimarike<br />

Impendulo kumngeni : Kucacile ukuba isebe lezolimo liziqhelanise kakuhle nenkqubo yemarike yokupheliswa kolawulo nokukhululwa<br />

korhwebo. Nokuba, konke ukwalatha kokokuba ngamaxabiso empahla yorhwebo yezolimo aza kuza ngokunyukileyo kuxinezelelo<br />

kiwxesha elizayo. Le ntsingiselo ibaluleke kakhulu ukunceda amafama ahluphekileyo nokulungiswa kwakhona komhlaba<br />

wabantu abafumana uncedo . Kungaphikiswa ukuba enye yezisombululo ezinokusebenza kule ngxaki kumahluko kwimveliso.<br />

Umngeni : Utshintsho kukhuphiswano lwesakhiwo<br />

Impendulo kumngeni : Ngokusemthethweni umhlaba, umsebenzi nekomkhulu ibizezona zinto zimisayo zokunxulumene nokhuphiswano<br />

lweshishini elilodwa okanye isebe. Nokuba, ngexesha leminyaka edlulileyo ukutshintsha ngakulwazi nobuchule njengeyona<br />

nto imisiweyo yokhuphiswano zitshintsha indlela ezolimo zibonakala ngayo. Le ntsingiselo yandise ngokhuphiswano olungathi<br />

luqhutywa yimilinganiselo yenkxaso yezolimo kwabanye babona bagqatswa bethu bamazwe. Nangona umkhulu kurhwebo lwamafama,<br />

le ntsingiselo ibaluleke kakhulu ukunceda amafama ahluphekayo nokulungiswa kwakhona komhlaba wabantu abafumana<br />

uncedo .<br />

Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />

Imisebenzi yelilungu isathintelwa luguquko oluphezulu lwabasebenzi olubangela ilahleko yobugcisa obunqabileyo nesikhundla.<br />

Oku kunganxulunyaniswa nemeko zemivuzo engonelisiyo kumsebenzi kaRhulumente. Isindululo sokulungiswa<br />

ngokutsha kwenkqubo kuza kuchaza ngokubanzi le miba. Nokuba, ukufumana isisombululo esipheleleyo kwinzame<br />

ezilungelelalnisiweyo kumgangatho wesizwe kuyimfuneko.<br />

Inkqubo 7: Uqeqesho lwezoLimo Olwakhiweyo<br />

Ukwenza kubelula nokunika uqeqesho lwezolimo, nokwakha amathuba oqeqesho kumafama asebenzayo namafama alindelweyo<br />

(urhwebo, ukuvela nokuphila), abacebisi, amagcisa nabasebenzi basefama, nokwandisa uphuhliso lwezibonelelo<br />

zabasebenzi kwezolimo nokumisela icandelo elaziwayo nelinokhuphiswa.<br />

Inkqutyana 7.1: Imfundo Ephakamileyo<br />

Ukunika imfundo esesikweni kwabaphumelele ibanga leshumi (NQF imigangatho 5 ukuya ku-8 Isiqinisekiso Esiphakamileyo,<br />

iDiploma nesiDanga) kumaziko afanelekileyo nakubani na onelungelo nomnqweno wokufumana isiqinisekiso<br />

esisesikweni – okukuqala kumafama alindelweyo namafama asele esebenza, abalawuli befama, inzululwazi ngolimo<br />

nabacebisi.<br />

Inkqutyana 7.2: Imfundo eyongezelelelweyo noqeqesho (FET)<br />

Ukunika uqeqesho olusesikweni nolungekho sesikweni ngaphakathi kokunciphisa imigangatho ukuya ku 4 weN-<br />

QF ngohlobo lwezifundo ezimfutshane, iimodyuli noqeqesho lwabafundi nakubani na onqwenela ukuthatha inxaxheba,<br />

ngogxininiso olulodwa kumafama asaqalayo nabasebenzi basefama.<br />

Iinjongo ezilinganiselekayo, Izikhombisi ezilinganisekayo, kunye nekujoliswe kuko<br />

Injongo Elinganisekayo<br />

7.1 Imfundo Ephakamileyo<br />

Wokusebenza<br />

Umlinganiselo<br />

Imfundo ephakamileyo Ulungiselelo loqeqesho<br />

olusesikweni kubafundi<br />

abakwizinga leMfundo<br />

ePhakamileyo<br />

Inkqubo yoqeqesho<br />

izakulungisa ukuzalisekiswa<br />

kweemfuno<br />

zoshishino<br />

Izinga leempawu zesiqinisekisoezakuqinisekiswayiKhomishini<br />

yeMfundo<br />

ePhakamileyo i-(CHE)<br />

Uvavanyo lwaminyaka<br />

le lwenkqubo yoqeqesho<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Isiqinisekiso esiPhakamileyo,<br />

i-Diploma nesi-<br />

Danga ezinikezwayo<br />

80 yabafundi<br />

0<br />

Imveliso ekujoliswe<br />

kuyo<br />

2004/05<br />

I s i q i n i s e k i s o<br />

esiPhakamileyo, i-<br />

Diploma nesiDanga<br />

ezinikezwayo<br />

00 yabafundi<br />

Eyona<br />

mveliso<br />

2004/05<br />

% Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Amanani<br />

0<br />

0<br />

%<br />

4<br />

0<br />

0


Injongo Elinganisekayo<br />

Wokusebenza<br />

Umlinganiselo<br />

7.2 Imfundo eyongezelelelweyo noqeqesho (FET)<br />

Ukujongwa kwesivumelwano<br />

(SLA) senkonzo<br />

namaziko ophando noqeqesho<br />

Imfundo eyongezelelelweyo<br />

noqeqesho (FET)<br />

Inani labafundi<br />

Inani nohlobo lwezifundo/<br />

ezinikezwayo<br />

Isivumelwano se-SLA<br />

Ulungiselelo lwe-FET<br />

kwizinto ezimo yazo<br />

emiselwe ukusetyenziswa<br />

nabafundi abakuqeqesho<br />

lwesiseko<br />

sabafundi, amafama<br />

asavelayo nabasebenzi<br />

basezifama<br />

Iinkqubo zoqeqesho<br />

zizakulungisa ukuzalisekisa<br />

iimfuno zoshishino<br />

Izinga leempawu zesiqinisekisoezakuqinisekiswaa<br />

yiPAETA<br />

Uvavanyo lwaminyaka<br />

le lwenkqubo yoqeqesho<br />

Imingeni ethile kunye neempendulo<br />

Eyona mveliso<br />

2003/04<br />

Imveliso ekujoliswe<br />

kuyo<br />

2004/05<br />

Eyona<br />

mveliso<br />

2004/05<br />

% Impambuko<br />

kokujoliswe<br />

kuko<br />

Kwiinzame zokusombulula ingxaki yokujonga nokuvavanya ngokuhlolwa kwezikhundla kwenziwa ngonyaka mali ka-<br />

9<br />

Amanani<br />

Ayikho Ayikho Ayikho 0 0<br />

Izifundo ezininzi ezimfutshane<br />

noqeqesho<br />

lwabafundi abasafundayo<br />

benikwa amava<br />

ziyanikezwa (NQF ,<br />

& 4<br />

00 yabafundi<br />

44<br />

Izifundo ezininzi<br />

ezimfutshane noqeqesholwabafundi<br />

abasafundayo<br />

benikwa amava<br />

ziyanikezwa (NQF<br />

, & 4<br />

000 yabafundi<br />

Umngeni : .Ukwenza uqeqesho lufikeleleke kubo bonke abaxhasi.Uqeqesho lwezolimo, ngenxa yobuchule benalo, lufuna amaziko<br />

akhoyo okhuseleko axabisayo. Ukunqongophala kwabasebenzi, ubuchule boqeqesho, nentloko yentsika esebenzayo kunciphisa<br />

izikhundla zeSebe ukunikezela ngenkqubo yophuhliso lwezakhono esebenzayo.<br />

Impendulo kumngeni<br />

Ukumiselwa kwamaziko oqeqesho lwabo kwabelwa phantsi amagunya abo e-George nase-Clanwilliam kuqhubela phambili ukunyuswa<br />

kokufikeleleka kweenkonzo zoqeqesho kwiFT enikezwa liSebe. Ukumiselwa kobuchule boqeqesho olukwafanayo e-<br />

Oudsthoorn kuchaza ukuba sikwinqanaba lokuqala lophuhliso.<br />

Imali eyongezelelweyo esuka kwiSebe lezoLimo likaZwelonke, PAETA neUSAID kwathethwa-thethwana ngempumelelo ukuxhasa<br />

amaxabiso ophuhliso lwezakhono neenkqubo zokwakha isikhundla ingakumbi kubantu abafumana uncedo kwiLRAD.<br />

Ubuchule nokwabelwa koncedo ngemali kubafundi abasweleyo ukusuka kubafundi abanembali yokungathathi ntweni.<br />

Umngeni : Ukwenyuka kwenkonzo yoqeqesho lwengqondo kusenziwa iintetho zokuvala izithuba kulungiselelwa uqeqesho lwezolimo<br />

nophuhliso lwezakhono zamafama ezinokwenzeka, abasebenzi basefama nabantu abafumana uncedo kwi-LRAD.<br />

Impendulo kumngeni<br />

Ukwandiswa nokuqhubela phambili kobuchule obusebenzayo apho kuyimfuneko.<br />

Ukuphunyezwa kwenkqubo yoQeqesho ukusuka kumfama ukuya komnye ngentsebenziswano neDyunivesithi yoLimo yaseFlorida<br />

neMechanical (USA)<br />

Uphuhliso nokunikezwa kwenkqubo yesiDanga sezoLimo seminyaka emithathu (B Agric) ukuphendula kwiimfuno zoshishino.<br />

Inani elibonisa abafundi ekuhlaleni:<br />

. Ukuthengisa ezolimo njengenkqubela phambili yobom okanye umsebenzi kubantu abatsha abasuka kwiindawo<br />

zasekuhlaleni ezinembali yokuhleleleka nobuchule boncedo ngemali kubafundi abasweleyo.<br />

. Inani elibonisa abasebenzi: Ukufunyanwa kwabasebenzi abasuka kwindawo zokuhlala zabamnyama nokunyuswa<br />

kokulingana ngokwengqesho.<br />

. Ukwandiswa kwesikhundla sokuhanjiswa koqeqesho: Ukuphenjelelwa ngalo lonke ixesha ukuba kunyuswe inani<br />

labasebenzi nemali ukuze kuhanjiswe ukunyuswa kwesinyanzelo soqeqesho nophuhliso lwezakhono.<br />

2.10 Ukukhutshelwa kwentlawulo<br />

50<br />

INXENYE<br />

ISebe liqinisekisa ukuba ukujonga nokuvavanya kungenziwa nakoluphi na utshintshelo olungezantsi ngaphandle koomasipala<br />

(RSC- ukurhafiswa kuphela) njengazo zonke izivumelwano zoyilo esi siqenu esinalo eyimfuneko. Ukujonga nokuvavanya<br />

akusoloko kusenziwa ngomzimba ngenxa yezinyanzelo zesikhundla, kodwa njalo nje, apho kuyimfuneko iingxelo<br />

zenkqubela phambili ziyinxenye yeemeko enokuphelisa le ngxaki.<br />

Kuzo zonke ezi zehlo zingezantsi iinjongo zifezekisiwe ngemali njengoko bekunikwe ingxelo kumntu ngamnye okanye<br />

bekuqinisekisiwe ngokuzihlola. Kuphela kukwiCasidra (Pty) Ltd apho i-R9 yezigidi iye yakhutshelwa ukugcina undoqo<br />

wesikhundla, oku kuthetha ukuthi, akukho njongo yakwenza ngxelo kuyo.<br />

500<br />

54<br />

(500)<br />

4<br />

0<br />

%<br />

( )<br />

8<br />

0


0<br />

INXENYE<br />

005/ 006.<br />

Igama leziko<br />

Imali ekhutshelweyo<br />

R’000<br />

Oomasipala 9<br />

IBhunga loPhando lezoLimo 796<br />

IDyunivesithi yase-Stellenbosch 4 0<br />

iDyunivesithi yase-Pretoria 00<br />

I-Casidra (Pty) Ltd 7 954<br />

I-Trade Fundi (Pty) Ltd 900<br />

IKhademi ye-SA Agri 85<br />

Enye 5<br />

Amaqithi-qithi eNtlalo yabaSebenzi 68<br />

Amafama 0 4<br />

Iibhasari kwabangasebenziyo<br />

Ukubuyiswa kweendleko: uMthetho wobubele 4<br />

Uyilo lwamanzi lakwa-KOO 875<br />

Iingcebiso zeenjineli zakwa-MBB 855<br />

Umbutho wamakhosika aseKapa 5<br />

Wes-Kaapse Bultoetssentrum 0<br />

I-Stellenbosch Aids Action<br />

I-Fasfacts 50<br />

Iiprojekthi zamakhosikazi asezifama 00<br />

Amafama asaqalayo 48<br />

Nezinye ezininzi 9<br />

Konke ukukhutshelwa kwemali kwenziwe ngesivumelwano ngecandelo 8 ( ) (j) le-PFMA ngokungenela kwisivumelwano<br />

soyilo kuyo yonke imizekelo phambi kwesiphumo sayo nayiphi na intlawulo. Ezi MoA zenziwe zonke yinkonzo esemthethweni<br />

yephondo.<br />

2.11 Izibonelelo zexeshana<br />

Isishwankathelo sezibonelelo zexeshana zika 004/ 005<br />

Izibonelelo zexeshana<br />

Iyonke imali eyabiweyo<br />

R’000<br />

Iyonke ekhutshelweyo<br />

R’000<br />

Isibonelelo sezinto ezikhoyo zokhuselo zephondo 9 07 44<br />

Inkqubo ebanzi yokuxhasa ezolimo 765 705<br />

Ukhathalelo lomhlaba 840 66<br />

Isiqabu kwimbalela 9 000 66<br />

Zizonke 55 912 28 680<br />

Kwimali esetyenzisiweyo zonke iinjongo zayo zifezekisiwe, kodwa imali ebikhutshelwe ngaphaya ezi njongo azikhange<br />

zifezekiswe.<br />

Akukho zibonelelo zifunyenweyo okanye ezihlawulweyo kwamanye amasebe ephondo.<br />

2.12 Imali ezaliswayo eyinkunzi, ukugcinwa nokuyilwa kolawulo lwezinto ezinokuthengiswa<br />

ukuhlawula amatyala<br />

Imali ezaliswayo eyinkunzi<br />

(a) Ukugqitywa kweeprojekthi zolwakhiwo kuza kunikwa ingxelo liSebe lezoThutho nabasebenzi (uvoto 0) njengoko<br />

uqingqo-mali nezinye iinkqubo zithembele kubo.<br />

(b) Akukho malungiselelo akuvalwa okanye ukuthotywa kwawo nawaphi na amancedo akhoyo.<br />

(c) Ngalo mzuzu umsebenzi ongekenziwa ubalelwa kwi- 6,4 yezigidi reerandi. Ukususela ukuba le nkonzo isebenza<br />

kwaye iqingqelwe imali liSebe lezoThutho naBasebenzi akukho nto ingako inokwenziwa ukuzama nokunciphisa<br />

ukusilela.<br />

(d) Uphuhliso oluku (c) ngentla lulindeleke ukuba lingqubane kakubi kwinkcitho ekhoyo ngoku yeSebe njengokuba<br />

ixabiso eliphelelweyo lokugcinwa linyuka ngokucacileyo.<br />

Ukulawulwa kwezinto ezinokuthengiswa ukuhlawula amatyala<br />

(a) Izinto ezinokususwa zithengiswe ukuhlawula amatyala zinyuke zaya kutsho kwi- .6 yezigidi zeerandi apho<br />

iinkcukacha zazo zifumaneka kwi-Annexure 4 sengxelo yemali.<br />

(b) ISebe liseza kusebenza noluhlu lwabayili beLOGIS ukulawula ezi zinto, oku kwenziwa kube kanye ngonyaka.<br />

(c) Imeko yezi zinto zinokuthengiswa ithi yahluke.<br />

Okokuqala, kukho iimoto (imoto ekunokungena kuyo abantu abane nabathandathu) ezigcinwe zikwimeko<br />

entle kakhulu, kodwa iibhasi neenqwelo ezinkulu (iilori) zona zingaphaya komhla wokutshintshwa. Iitele-tele,


ngokunjalo nezinye izixhobo zolingelo zeefama zikwimeko embi kakhulu. Iitele-tele ezinobom obude bezoqoqosho<br />

obungangeminyaka esibhozo zikumgangatho wamashumi amabini anesithathu eminyaka.<br />

Kwizixhobo zekhompyutha iSebe lizama ukugcina ubomi obujikelezayo obungekho ngaphezu kweminyaka emine<br />

kwaye oku kunempumelelo elinganiselwa kuma-90 eephesenti (90%). Ezinye izinto ezikhoyo zokhuseleko (iingcingo<br />

ezihamab phantsi komhlaba nabasebenzi) ziye zanyuswa, kodwa zizakuxabisa malunga ne-R yezigidi zeerandi<br />

ukuzilungisa.<br />

Inkqubo yemfonomfono ifikelele esiphelweni ngobuchwepheshe bayo nobomi bayo bezoqoqosho kwaye kufuneka<br />

zisusiwe kwafakwa ezinye kwakamsinya njengokuba ukugcinwa kwazo kuntingela phezulu nokuthathwa kwendawo<br />

yezixhobo ezingenakulungiswa luthintelekile okanye lungenakufumaneka- ngokunjalo njengakwincwadi yonyaka<br />

odlulileyo.<br />

Ifanitshala nezixhobo zophando zikwimeko engathembisiyo ncam.<br />

(d) Akukho nkqubo yogcino iyeyathathwa.<br />

(e) Akukho ncedo luye lwavalwa okanye lwehliswa ngexesha lokuhlolwa.<br />

(f) Izixhobo zasefama nezophando zihleli zibekwe phambili kulungiselelwa ikamva lazo.<br />

(g) Iinkqubo zokubizwa kwamaxabiso zeepfojekthi zenziwa kunye neemimiselo yesixokelelwano se-OA nekomiti<br />

yokubizwa kwamaxabiso esebenza ngokupheleleyo ehlala rhoqo ukwenza izindululo kwigosa locwangciso-mali.<br />

Ukugcinwa<br />

Ngokufezekileyo iSebe lifuna ukugqiba umjikelo wokugcina iminyaka esixhenxe kwizinto ezikhoyo zokhuselo ezinashukumiyo<br />

ngexabiso elithotyiweyo lwezigidi ezingama- .7 zerandi ngonyaka endaweni yezigidi - zeerandi. Ngoku iSebe<br />

lingagqiba kuphela umjikelo weminyaka eli- 4 ethi inyuse unxunguphalo lokuthath’indawo okunexabiso eliphezulu endaweni<br />

yokuzilungisa ngexabiso elifikelelekayo. Ngalo mzuzu umsebenzi ongekenziwa ubalwe waya kuma kwizigii zama-<br />

4,5 eerandi. Ukususela ukuba le nkonzo isebenza kwaye iqingqelwe imali liSebe lezoThutho naBasebenzi akukho nto<br />

ingako inokwenziwa ukuzama nokunciphisa ukusilela.<br />

Imingeni ethile kunye neempendulo<br />

INXENYE<br />

Umngeni : Ugcino lomsebenzi ongekenziwa.<br />

Impendulo Kumngeni : Shortage <strong>of</strong> funds remains the single biggest constraint that results in consideration <strong>of</strong> using operational<br />

MTEF-funds for this purpose.<br />

Umngeni : Ukuhlaziywa nokunyuswa kwezixhobo zefama<br />

Impendulo kumngeni : Ukufumana inkxaso ngemali kwizixhobo ezixabisa kakhulu kuqingqo-mali olukhoyo ngoku lweMTEF.<br />

Umngeni : Imfuneko yokuhlaziywa kwezinye zezixhobo zophando ingumba obalulekileyo nophambili<br />

Impendulo kumngeni : Elona liso libalulekileyo lihleli ekubekeni phambili inkxaso-mali yeMTEF. Inkxaso-mali yeCASP ivule kancinane<br />

iingcango nge- 0% elwabiweni kuphando. Isibongozo senkxaso-mali yaphesheya sisacengwa.<br />

Imiba efuna uhoyo oluqhubekekayo<br />

• Ukunyusa amaxabiso axhomileyo ahlukeneyo nesasazwe ngokubanzi ( kwiphondo lonke) kwizinto ezikhoyo<br />

zokhuselo zeSebe,<br />

• Gcina izinto ezinokuthengiswa kumgangatho owamkelekileyo ukwenza umzekelo<br />

• Ukufumana nokugcina abantu abanetalente.<br />

• Ukufumana inkxaso yemali kwizinto ezikhoyo zokhuselo ukwabela uqeqesho kwabo abelwe phantsi amalungelo<br />

abo kugxininiswa ingakumbi ekuthathweni kwe-FET isiwa kumafama asangenayo nakubasebenzi basefama.<br />

• Inawo yokuhlala efikelelekayo ukunika amanla okuqhubela phambili kwinkonzo yokwabela abaphantsi amagunya<br />

kwimida yemimandla kamasipala eshiyeke ingumngeni.


INXENYE<br />

URHULUMENTE WEPHONDO LENTSHONA KOLONI<br />

INGXELO YEKOMITI YOHLOLO-ZINCWADI OLUDITYANELWEYO<br />

KARHULUMENTE WEPHONDO LENTSHONA KOLONI NGESEBE<br />

LEZOLIMO (IVOTI 11) YONYAKAMALI OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />

IPHEPHA ELILANDULAYO: Olu xwebhu lophicotho oluguqulweyo oluyikopi yoxwhebu lophicotho olwaytyikitywa lwaza lwamkelwa,<br />

kwaye I-Ofisi yoMphicothi-Jikelele ayinakubekwa butyala xa kuthe kwafumaniseka ukuba akuguqulwanga ngokuchanekileyo xa bekuguqulwa.<br />

Kuluvuyo kuthi ukuba singenise ingxelo yethu yalo nyakamali ukhankanywe ngentla apha.<br />

Ukunyulwa kweeKomiti zoHlolo-zincwadi oluDityanelweyo<br />

ISebe lezoLimo (iVoti ) isetyenzelwa yiKomiti yoHLolo-zincwadi oluDityanelweyo eyabekwa phantsi kweSigqibo<br />

seKhabhinethi 75/ 00 ngomhla wama- Juni 00 ibekelwa isithuba seminyaka emibini esiphela ngomhla wama-<br />

Matshi 005 nesithe sandiswa ngeSigqibo 95/ 005 ngeminye iminyaka emibini ukuya kutsho ngomhla wama- Matshi<br />

007.<br />

Amalungu eKomiti yoHlolo-zincwadi nokuziwa kweeNtlanganiso:<br />

Amalungu eKomiti yoHlolo-zincwadi Oludityanelweyo aye ahamba iintlanganiso apha ekuhambeni kwalo nyaka-mali<br />

wenzelwa le ngxelo, ngokwezikhokelo zalo Somqulu woHlolo-zincwadi wawo wamkelwayo, njengoko kubonisiwe ngezantsi<br />

apha:<br />

Ilungu Inani leentlanganiso eliyileyo kuzo<br />

Mnu. JA Jarvis (uSihlalo) 5<br />

Mnu. J January 5<br />

Mnu. VW Sikobi (ucele ukuyeka ngoMeyi 005)<br />

Mnu. R Warley 4<br />

Mnu. P Jones (ubekwe ngo-Epreli 005) 0<br />

Uxanduva lweKomiti yoHlolo-zincwadi<br />

IKomiti yoHlolo-zincwadi iye yalusingatha uxanduva lwayo elusingathiswe phantsi kwemiqathango yecandelo 8( ) (a)<br />

loMthetho oyi-PFMA (Public Finance Management Act) noMgaqo . . nowe- 7( ) ( 0) weSebe lezeMali. Kananjalo<br />

iKomiti yoHlolo-zincwadi inika nengxelo yokuba iyilawulile imicimbi yayo yalufezekisa noxanduva lwayo ngokwezikhokelo<br />

zikasomqulu wohlolo-zincwadi (Audit Committee Charter). Kambe ke ayikhange iyiqwalasele imiba yohlolo-zincwadi<br />

lwangaphakathi njengoko luchazwa kuSomqulu wayo nakwi-PFMA, ngenxa yokuba waye wamiswa okwethutyana umsebenzi<br />

woHlolo-zincwadi lwangaPhakathi ngo- 00 (iSetyhula yeSebe lezeMali lePhondo enguNomb. 5/ 00 ).<br />

Impumelelo yomsebenzi woLawulo IwangaPhakati<br />

Ngo- 004 kwaye kwabekwa abakwaSihluma Sonke Consortium ukuba baqulunqe badlulisele izakhono zohlolo-zincwadi<br />

lwangaphakathi kuRhulumente wePhondo kwisithuba seminyaka emithathu.<br />

Waye wamiswa okwethutyana umsebenzi wovandlakanyo loLawulo Lwangaphakathi ngoHlolo-zincwadi lwangaPhakathi<br />

ngo- 00 saza ke iSicwangciso soVandlakanyo loMsebenzi sabekelwa unyaka ka- 005/6, emva kokuba kuye kwagqitywa<br />

umsebenzi woVandlakanyo loMngcipheko nowoQulunqo loLawulo.<br />

Ngenxa yoku kuchazwe ngentla apha ke iKomiti yoHlolo-zincwadi iye yaxhomekeka kakhulu kuluvo nomsebenzi woMhlolizincwadi-Jikelele<br />

ekuqulunqeni kwayo le ngxelo.<br />

UMhlolizincwadi-Jikelele wenze ingxelo yokuba iSebe eli lizibone ziyingxaki iinkqubo zeLogis ne-BAS nokuba iinkcukacha<br />

ezingenisiweyo azibanga nako ukungqamaniseka. IKomiti yoHlolo-zincwadi iye yavelisa indawo yokuba amanye aMasebe<br />

kaRhulumente akwazile ngempumelelo ukuzingqamanisa ezi nkqubo.<br />

IKomiti yoHlolo-zincwadi iye yagqiba kwelokuba idibane neGosa eliPhendulayo kuze kuthethwa kuviwane ngamanyathelo<br />

anokuthathwa ekukhawulelaneni nale ngxaki kunye noku kuqhwalela kwaye kwagxininiswa nguMhlolizincwadi-JIkelele.<br />

Kulo nyaka wenzelwa le ngxelo iKomiti yoHlolo-zincwadi iye yakhuthaza impefumlelwano nolwabelwano ngeenkcukacha<br />

phakathi kwecandelo loHlolo-zincwadi loLwaphulo-mthetho (Forensic Audit), iiYunithi zoLawulo lwangaPhakathi, noHlolozincwai<br />

lwangaPhakathi kunye ne-<strong>of</strong>isi yoMhlolizincwai-Jikelele.<br />

UVandlakanyo lweeNkcazo zeMali<br />

IKomiti yoHLolo-zincwadi iye:<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

yavandlakanya iinkcazo zemali zonyaka ezenziwe uhlolo ezibandakanyiweyo kwingxelo yonyaka, yaza yadlana<br />

iindlebe noMhlolizincwadi-Jikelele kunye neGosa eliPhendulayo (okanye ummeli wakhe);<br />

yazivandlakanya iiletha zoMhlolizincwadi-Jikelele eziya kwiziphathamandla kunye neempendulo zazo<br />

yaluvandlakanya uhlengahlengiso oluphambili oluye lwenziwa ngenxa yengxelo zohlolo-zincwadi.<br />

yayivandlakanya ingxelo yoMhlolizincwadi-Jikelele.


IKomiti yoHlolo-zincwadi iyavumelana ilwamkela nokulwamkela uluvo oluvakaliswe nguMhlolizincwadi-Jikelele ngeeNkcazo<br />

zeMali zoNyaka, kwaye inoluvo lokuba iinkcazo zemali zonyaka ezenziwe uhlolo mazamkelwe, zifundwe kunye<br />

nengxelo eyenziwe nguMhlolizincwadi-Jikelele.<br />

Ilizwi lombulelo<br />

IKomiti yoHlolo-zincwadi inqwenela ukuvakalisa umbulelo wayo omkhulu kwiSebe lezeMali lePhondo, kumagosa eSebe<br />

eli, kuMhlolizincwadi-Jikelele nakwabakwaSihluma Sonke Consortium ngoncedo lwabo nangentsebenziswano yabo<br />

ngexesha lokuqulunqwa kwale ngxelo.<br />

JA JARVIS<br />

uSihlalo weKOmiti yoHlolo-zincwadi oluDityanelweyo<br />

Umhla: 4 Agasti 2005<br />

INXENYE


4<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI<br />

ISEBE LEZOTHUTHO NEMISEBENZI YAKWARHULUMENTE<br />

IVOTI 11<br />

INGXELO YEGOSA ELIPHENDULAYO<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

INgxelo yeGosa eliPhendulayo 35<br />

INgxelo yoMhlolizincwadi-Jikelele 41<br />

IMigaqo yoHlolo-zincwadi 42<br />

INkcazo yoLwabiwo-mali 46<br />

IiNgcaciso ngeNkcazo yoLwabiwo-mali 55<br />

INkcazo yeNkqubo yezeMali 56<br />

INkcazo yeMeko yezeMali 57<br />

INkcazo yeeNguqulelo Ezikhoyo Akuba Ehlawulwe Amatyala 57<br />

INkcazo yokuHamba kweMali 58<br />

IiNgcaciso zeeNkcazo zeMali zoNyaka 59<br />

IiNgcaciso Zokudiza zeeNkcazo zeMali zoNyaka 65<br />

Izihlomelelo 67<br />

Okuqhotyoshelweyo: Lingxelo zeMali zoNyaka: CASIDRA (Pty) Ltd


IPHONDO LENTSHONA KOLONI<br />

ISEBE LEZOTHUTHO NEMISEBENZI YAKWARHULUMENTE<br />

IVOTI 11<br />

INGXELO YEGOSA ELIPHENDULAYO<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

INXENYE 4<br />

INgxelo yeGosa eliPhendulayo engeniswa kwiSigqeba esiLawulayo (iKhabhinethi)/kwiPalamente yePhondo leNtshona<br />

Koloni nakwiPalamente yeRiphablikhi yoMzantsi Afrika.<br />

1. Uvandlakanyo lwemeko yemicimbi yemali ngokubanzi<br />

ISebe eli kuye kwafuneka ukuba likhe liphinde lilujonge ngokutsha uxanduva lwalo ngokuphathelele kwigalelo lalo kwintlalo<br />

yoluntu, ngakumbi ngakumbi ngokuphathelele kubasebenzi basezifama beli Phondo – elona qela likweyona meko<br />

inyeke-nyeke kubo bonke abasebenzi beli Phondo. Kwaye kwasekwa umsetyenzana ngokusesikweni wokuba uqwalasele<br />

lo mcimbi.<br />

Imbalela kwezinye iindawo zeli Phondo (oko kukuthi iSwartland) yaye yagqugqisa iminyaka yamibini ilandelelana, yasibetha<br />

kakhulu ngakumbi isivuno sengqolowa sehla ngaphaya kwesiqingatha.<br />

Oku kutshintsha kungaka kwimozulu kube nefuthe lexeshana elifutshane elibe ziimbalela kunye neempuphuma, nefuthe<br />

lexesha elikwixesha eliphaya phambili lokunyuka kwamaqondo obushushu kwi-atmosfera, kuye kwenza ukuba iSebe eli<br />

likhe liphinde lizijonge ngokutsha izinto eziphambili ngokubaluleka kwinkalo yophando ngeenjongo zokufuna izisombululo<br />

kumba wemveliso yokutya phantsi kwezi meko zintsha. Ukuzibona zisekude izinto yenye yezo ndlela kuphandwayo<br />

ngazo kungoku nje.<br />

Iiprojekthi ezingama- zezibonelelo zezolimo zaye zagqitywa ngoMsebenzi weZinto ezinoZinzo (Sustainable Resource<br />

Programme (SRP)) zamafama asakhasayo ezaye zaxabisa i-R 6. 9 million. Ezi projekthi zazibandakanya iinkqubo<br />

zokunkcenkcesha, ukubiya, iindawo zokusela zempahla/zemfuyo, imisele, iindlela zomhlaba, izibonelelo zoovimba/zezitora<br />

nemisebenzi yokulungiswa kwamadama okunkcenkceshela.<br />

INkomfa yeSizwe yoLondolozo loMhlaba yesibini yaye yaququzelelwa leli Sebe yaza yeziwa ngabameli abangama-877<br />

abaphuma kwiimbombo zone zoMzantsi Afrika, kukho nabavela phesheya. Le nkomfa yaye yagxininisa ukubaluleka<br />

koLondolozo loMhlaba kwiindawo ekuhlalwa kuzo eMzantsi Afrika, yaza yasungula amakhonkco obuhlakani phakathi<br />

keNtshona Koloni namazwe aseAfrika nawangaphandle.<br />

Umsebenzi weNkxaso noPhuhliso lwaMafama (Farmer Support and Development (FSD)) wenziwa uhlengahlengiso<br />

ngeenjongo zokuwulungiselela ukuba ubandakanye le misebenzi yongezelelweyo ibekwe kulo msebenzi umiswe ngokutsha<br />

usetyenziswa liSebe lezeMali leSizwe. Umsebenzi lo waye wazinabisa izinto ozenzayo ngeenjongo zokuqinisekisa uphuculo<br />

lwamazinga okuqhutywa kweeprojekthi. Ukusungulwa kweprojekthi enguMsebenzi weNkxaso eNabileyo yezoLimo<br />

(Comprehensive Agricultural Support Programme (CASP)) kwaye kwawucwangcisa umjikelo weeprojekthi neenkqubo<br />

zokusetyenziswa kweeprojekthi apha kulo msebenzi. Kuza kuqeshwa abasebenzi abatsha abaliqela ngeenjongo zokuqinisekisa<br />

uphuculo lwendlela yokunikwa kweenkonzo okugqalileyo.<br />

Ubuncinane ngama- 000 abaxhamli bohlaziyo lwemithetho yomhlaba abathe bahlaliswa phantsi komsebenzi we-<br />

LRAD.<br />

ISebe eli liye lasebenzisa ne-CASP ngeenjongo zokunika inkxaso enempumeleo kwezolimo neyokucwangcisa ukunikwa<br />

kwamafama ekujoliswe kuwo iinkonzo. Umngeni ekujongenwe nawo kukuqinisekisa ukuba ezi zibonelelo ziyafikelelwa<br />

ngamafama kumalinge awo obufama, engadanga aba ayawenzelwa umsebenzi wawo wobufama. Iindawo ejolise kuzo<br />

i-CASP zicaciswa kakuhle phaya kumsebenzi weNkxaso noPhuhliso lwaMafama, kuze ke kuthathwe iindawo ezithile<br />

phaya naphaya nakweminye imisebenzi. Kule ke inkalo zili- iiprojekthi ezaye zabekwa phambili ekuqhutyweni kwazo<br />

ngolwabiwo-mali olwahluka-hlukeneyo: CASP ( ), PIG ( 8), MTEF (45), ubonelelo ngokutya ( 9) noXhobiso ngoLwazi<br />

neZakhono (4). Ukwahlulwa-hlulwa kwezi projekthi nokunikwa kwazo inkxaso-mali ngokwezithili zoomasipala kwahamba<br />

ngolu hlobo lulandelayo: Iiprojekthi eziphambili ( 0 = R 7.605 m), Boland ( 8 = R 7.686 m), Eden ( = R 5. 0<br />

m), Unicity ( 5 = R .099 m), Overberg (6 = R .400 m), Central Karoo (9 = R . 75 m) neWest Coast ( 0 = R 7. 490<br />

m).<br />

Umstyenzana woPhuhliso Lwabasebenzi Basezifama waye waqulunqwa wacwangciswa ngokuthi banikwe inxaxheba<br />

bonke abo bachaphazelekayo (Farm Worker Indaba), kwaye ke iimfuno zophuhliso zabasebenzi basezifama ziza kulandelwa<br />

kulo msetyenzana, kusakuba kuthe kwafunyanwa imali ngokwaneleyo.<br />

Ukuqhambuka kwezifo zezilwanyana, apha kwiphondo eli nakwilizwe eli lonke, kuye kwaba ngumngeni omkhulu kakhulu<br />

kuMsebenzi weeNkonzo zoNyango Lwezifo zeziLwanyana ekumelaneni neemeko ezingxamisekileyo zoqhambuko-zifo.<br />

Ukuqhambuka kwezifo zamahashe, kwiKoi fish, nenyhikityha yokufa kweehagu ngenxa yesifo esiyiSalmonella cholerasuis<br />

nasisifo esiyiporcine reproductive and respiratory syndrome (PRRS) kwaye kwaba ngumngeni omkhulu kakhulu.<br />

Ukuqhambuka kwesifo seenciniba eMpuma Koloni ekupheleni konyaka, kwaye kwaba ngumngeni omkhulu kakhulu kwi-<br />

Candelo loMlawuli ekukulungeleni ukuthintela ukungena kwesisifo kuvela kwamanye amaphondo esingqongene nawo<br />

nokusebenzisa izicwangciso ezikhawulezileyo zokukhawulelana ngempumelelo nangokukhawuleza noqhambuko lwezifo.<br />

Ukunyuka kwamandla eranti xa ithelekiswa neemali zamanye amazwe kwaye kwaba nefuthe elingelihle noko kwiintengiso<br />

zeemveliso zemfuyo ezithunyelwa kumazwe angaphandle. Ukuqhambuka kwesifo seenciniba eMpuma Koloni<br />

5


6<br />

INXENYE 4<br />

nokuvalwa kweentegiso zenyama yeenkuku neenciniba kumazwe angaphandle kwaye kwababetha kakhulu abafuyi,<br />

ngakumbi abo bathengisela amanye amazwe iimveliso zeenkuku neenciniba. Apha ekuhambeni konyaka kuye kwenziwe<br />

ilinge elithe nyi lokuqinisekisa ukuba iyalandelwa imiqathango ye-European Commission yeentengiso zangaphandle kuba<br />

bekuqondwa ukuba amagosa e-EC aza kwenza uvandlakanyo olunzulu phaya ekuyeni kuphela kuka- 004. Inkqubo yobhaliso<br />

lweefama ezithumela iigusha ezixheliweyo kwelaseYurophu phaya kwiKaroo esemzantsi-ntshona yaye yahamba<br />

kakuhle kakhulu. Ulwamkelo lokugqibela lwale nkqubo luxhomekeke kwiziphumo nezindululo zabahloli be-EC.<br />

UMsebenzi woPhando ngeTheknoloji noPhuhliso Lwayo ngemisetyenzana yawo, iiNkonzo zoPhando neNgcaciso, runika<br />

bonke abo bachaphazelekayo kwiPhondo eli inkonzo yophando nengcaciso. INgeenjongo zokuxhasa umgangatho wolimo<br />

onozinzo ekusetyenziswa kuwo itheknoloji ekumgangatho ophezulu, kwaye kwasekwa amaziko amathathu ocikizeko, angala,<br />

Institutes <strong>of</strong> Animal Production, Plant Production and Resource Utilization. Iindlela zokumiswa kwala maziko zaye<br />

zamkelwa, kwaze kwakhutshwa nenxenye yenkxasomali yawo.<br />

Kulo nyaka-mali uMsebenzi woQoqosho lwezoLimo naMacandelo awo amane uye wasekwa kwiCandelwana loMlawuli<br />

elalisakuba leloQoqosho lwezoLimo. ICandelo loQoqosho Olukhulu laye laphumelela ekuqukumbeleni uphuhliso lweSocial<br />

Accounting Matrix (SAM) emanyanisiweyo yoMzantsi Afrika neziphaluka zayo. Yaye yasetyenziselwa ekuqulunqeni iComputable<br />

General Equilibrium (CGE) Model, eyaye yaseyenziselwa ekuhlalutyeni izifundo ngezorhwebo, imigaqo-nkqubo<br />

yamacandelo, ekuqwalaseleni iimalike zezemisebenzi nemigaqo-nkqubo yokusetyenziswa kweemali. Iziphumo zoku<br />

zaye zanceda abenzi bezigqibo baseMzantsi Afrika (abesizwe, abamaphondo nabemizi-mveliso) ekubeni benze izigqibo<br />

ezisekelwe elwazini.<br />

Ngokuphathelele kwiindlela zokusetyenziswa kwemali kufanele ukuba kugxininiswe ezi ndawo zilandelayo:<br />

Imali ekwaye kwasetyenziswa ngaphantsi ngayo eyi-R .75 million okanye i- 4.6% yolwabiwo-mali oluhlaziyiweyo<br />

ikhangeleka ngathi inkulu ngokungamkelekanga, xa uphando lungekavelisi oku kulandelayo:<br />

Iimali zolwabelo olulinganayo ezingasetyenziswanga eziyi-R4.604 million okanye i- .6% yolwabiwo-mali oluhlaziyiweyo<br />

ezisondeleyo noko kwisikhokelo esingumlinganiselo oyi- .5% okanye ngaphantsi. Enye imali eyi-R4.5 0 million (R .590<br />

million evela kuncediso-mali lwephondo lwezibonelelo<br />

ne-R .9 0 million evela kwisabelo ngokulinganayo) yayiziimali ebekunyanzelekile ukuba zigcinwe ukuze zidluliselwe<br />

kwiSebe lezothutho neMisebenzi yakwaRhulumente ukulungiselela iiprojekthi ngeeprojekthi ezinkulu kwiindawo<br />

ngeendawo zeSebe eli.<br />

yona ngxaki yeli Sebe ekuchitheni imali iye yaya kufika kuma-R24.637 million yoncediso-mali olunemiqathango yaza<br />

ke yaya kuphuma koku kulandelayo:<br />

. kwaye kwafunyanwa i-R9 million ukuphela kuka- 004 yokukhawulelana nembalela, yaza ke i-R8.6 4 million<br />

(95.9%) kuyo ayakwazeka ukuhlawulwa phambi komhla wama- Matshi 005. Le nto akulindelwanga ukuba<br />

ingaphinda yenzeke. Ngexesha lokwenziwa kwale ngxelo ubuninzi bale mali bebusele busetyenzisiwe.<br />

. Kwi-R .765 million yeemali ze-CASP i-R .060 million ( 5%) akukwazekanga ukuyisebenzisa kulo nyaka-mali ngenxa<br />

yokucotha kwenxaxheba yabahlali, ngenxa yokucwangciswa ngokutsha kweeprojekthi nangenxa yokulibaziseka<br />

kwemisebenzi yokufumana amanzi. Njengokuba i-CASP ibiluncediso-mali olunemiqathango olutsha kulo nyaka<br />

wenzelwa le ngxelo luye lwaba neengxakana zalo, noko akubonakali ngathi le ngxaki ingaphinda ibekho.<br />

. Kwi-R .840 million yeemali zoLondolozo loMhlaba i-R0.670 million ( 7.4%) akukwazekanga ukuyisebenzisa ngenxa<br />

yokulibaziseka ekuqaliseni. Nayo ke le ngxaki ibiyingxaki engenakuphinda ibekho.<br />

4. Xa idibene neemali ezisuka kunyaka odlulileyo uncediso-mali lwezibonelelo lephondo (PIG) ulwabiwo-mali luye lwaya<br />

kufika kwi-R29.307 million ekuthe kuyo i-R . 7 million (45. %) akwakwazeka ukuyisebenzisa ngenxa yokucotha<br />

kwenxaxheba yabahlali neyokucotha kwabo bebenikwe iikhontrakthi kwakunye nengxaki yabantu bokusebenza,<br />

ngakumbi kuMsebenzi weNkxaso noPhuhliso lwaMafamae. Iingxaki zamalungelo okuhlala emhlabeni, umzkl<br />

ezohlaziyo loMthetho oyi-Act 9, ziye nazo zakhokelela kulibaziseko lokusetyenziswa kweemali. Iingxaki zabantu<br />

bokusebenza kulo msebenzi ziye zaphungulwa ngokuqeshwa kweqela labasebenzi abatsha. Umngeni osekhoyo<br />

ngowokucotha kwabahlali ekuthatheni inxaxheba, kodwa ke kuqikelelwa ukuba, njengokuba kukhye kwaqeshwa<br />

abasebenzi abatsha nje, le ngxaki iya kusonjululwa noko kolu lwabelo luka- 005/06.<br />

2. Iinkonzo eziye zanikwa liSebe eli<br />

. Uluhlu lweenkonzo ezinikwe liSebe lezoLimo lungahlulwa-hlulwa phantsi kwezi nkalo zilandelayo, ngelixa ke uluhlu<br />

olupheleleyo lufumaneka xa luthe lwacelwa:<br />

Iinkonzo zobunjineli kwezolimo, oko kukuthi ukuphanda ngokufumaneka kwamanzi nokuqulunqa iinkqubo zokunkcenkceshela<br />

nezinye ke izibonelelo zamafama asakhasayo;<br />

Ulondolozo lwezinto nolondolozo lomhlaba;<br />

Iinkonzo zozinziso lwamafama asakhasayo;<br />

Iinkonzo zenkxaso yamafama, oko kukuthi uqeqesho, uthantamiso, iingcebiso, udluliselo lweziphumo zophando kunye<br />

nezibonelelo;<br />

Uphuhliso lwabasebenzi basezifama (kwezoqoqosho nakwezentlalo);<br />

Amanyathelo othintelo lwezifo ezilwanyaneni, oko kukuthi ukugonyela umgada;<br />

Iinkonzo zolawulo lwempilo yezilwanyana;<br />

Iinkonzo zenkxaso ngobungcali netheknoloji ezibandakanya neenkonzo zelabhoratri;<br />

Intengiso yeemveliso zolimo;<br />

Uphando ngezolimo;<br />

Inkonzo enabileyo yoqoqosho lwezolimo;<br />

Ubhaliso lwabafundi bamaziko emfundo ephakamileyo nabe-FET, ukubabonelela ngokutya nangendawo yokuhlala, ukubafundisa<br />

nokuqhuba iimviwo zabo.


. Umgaqo-nkqubo weentlawulo<br />

Iintlawulo ezibizwa zifunyanwe liSebe eli ngeenkonzo elizinikayo nangeemveliso ezidlulileyo eziye zaveliswa ngenxa<br />

yophando olwenziweyo liSebe eli zibalwa ngokungqanyaniswe nezikhokelo zomgaqo-nkqubo wePhondo okanye weSizwe<br />

ngokubanzi, zize ke ziye kufakwa kwiNgxowa yeMali yePhondo (Provincial Revenue Fund), kuze futhi kunikwe inkcazo<br />

ngazo, ngokwendlela ebekiweyo yokunika ingxelo. Ezi ntlawulo ziye zimane ukuvandlakanywa qho ngonyaka, kwaye<br />

zisekelwe phezu kwezimiselo ezizinzileyo zezoqoqosho nezokuqokelelwa kweemali ezingamatyala, kwaye oko kwenziwa<br />

ngokudlana iindlebe neSebe lezeMali lePhondo. Zonke iintlawulo zifakiwe kuluhlu lweentlawulo ezikwirejista yeentlawulo<br />

egcinwa kuvimba wekhompuyutha, kwaye le rejista iyafumaneka kwi-intranet yeSebe eli.<br />

. Iinkonzo zasimahla<br />

Iinkonzo zasimahla ezinikwayo leli Sebe ziinkonzo zamagosa anika amafama iingcebiso, iinkonzo ezo ebezinokuba ziinkuntyula<br />

zemali zokuhlawulela iingcali. Kambe ke eyona nkalo inkulu zisetyenziswa kuyo ezi nkonzo yinkalo yamafama<br />

asakhasayo angenakho ukuzihlawulela ezi nkonzo, naxhomekeke kwiSebe eli ngeengcebiso, nangodluliselo lwengcaciso<br />

netheknoloji.<br />

Ngakwicala lonyango lwezilwanyana ngama-76 68 izinja ezathi zagonyelwa umgada phaya kwiCape Flats. Kwakhona<br />

ke nalapha abaxhamli bale nkonzo ngabo bantu bangenakho ukuyihlawulela. Njengoko ugonyo lwenja nganye lusidla<br />

malunga ne-R12.80 eli phulo laya kufika kuma-R981 000, imali leyo eyasetyenziselwa umsebenzi omhle kakhulu.<br />

.4 Uluhlu lwezinto ezikhoyo<br />

Uluhlu lwezinto ebezikho ekupheleni konyaka kuzo zonke izitora zeSebe eli. Indlela yokubala indleko zezinto zokubhala<br />

nokubhalela, ezokucoca nezokubonelela (ngokutya) isekelwe kumyinge wamaxabiso ekuthengwe ngawo. Ngokuphathelele<br />

kwisitora sewayini indlela yokubala indleko isekelwe kwirejista yeentlawulo evunyiweyo yeSebe eli.<br />

Izinto zokusetyenziswa ezindlwini (izinto zokucoca) R 9 4<br />

Ukutya nobonelelo ngokutya (izilungiselelo) R 587<br />

Izinto zokubhala nezzokubhalela noshicilelo R 7<br />

Isitora sewayini R 5 8 7<br />

3. Ukuqhwalela ngakwicala labasebenzi<br />

Ngenxa yokulandela inkqubo entsha yokumiswa kwamanqanaba emisebenzi ngokufanayo kuMasebe ezoLimo awo onke<br />

amaphondo, eli Sebe kuye kwafuneka ukuba lenze uhlengahlengiso oluninzi. Ngenxa yoko ke kwaye kwenziwa imisebenzi<br />

yocwangciso eye yatya ixesha elininzi kakhulu, kwenziwa novandlakanyo lwemisebenzi. Ngeli xesha ke ziye<br />

zaba mbalwa kakhulu izithuba ekuye kwaqeshwa kuzo, ngenxa yokuba bekusalindelwe ukuba kude kuqukunjelwe le<br />

misebenzi. Kwangeli xesha linye kuye kwafuneka nokuba mazandiswe izibonelelo (ukwandiswa kwezakhiwo, ukwakhiwa<br />

kwezakhiwo ezitsha nokurenta) ngenjongo yokuzama ukukhawulelana neemfuno eyandileyo yeenkonzo zeSebe eli.<br />

Inani lamafama asakhasayo liye lantinga laya kuba malunga nama- 7 500 kwaye ke kwaye kongezelelelwa nobonelelo<br />

ngokutya kuxanduva olunikwe eli Sebe.<br />

Zonke ke ezi zinto zikhankanywe ngentla apha ziye zaba ngumthwalo oye waba nzima kakhulu kwibutho labasebenzi<br />

elikhoyo. Oku kuqhwalela kwacala labasebenzi ngathi kuye kwaba ngowona mqobo ukuthintele ngaphezu kwayo yonke<br />

eminye ukufezekiswa kwazo zonke iinjongo zeli Sebe.<br />

Phezu kwezi zinto zikhankanywe ngentla apha, uya unyuka ngokunyuka umthwalo ocinezela isabelo seli Sebe esivela<br />

kulwabelo ngokulinganayo. Uncediso-mali olunemiqathango alukwazi ukuba lusetyenziselwe enye injongo engeyiyo le<br />

belukhutshelwe yona – isabelo esivela kulwabelo ngokulinganayo sikholisa ukusetyenziselwa abasebenzi kunye neendleko<br />

zokuqhutywa komsebenzi. Kuyafuneka ukuba lulungelelaniswe ngokutsha ulingano kwaba vimba babini benkxasomali.<br />

4. Ukusetyenziswa kweemali zabalizi<br />

Akukho zimali ziye zafunyanwa kubalizi ngesi sithuba senzelwa le ngxelo.<br />

5. Izigqeba ezirhwebayo/izigqeba ezingamaziko akwarhulumente<br />

INXENYE 4<br />

ICASIDRA (Pty) Ltd yaye yasekwa phantsi koMthetho oyiCompanies’ Act ka- 97 (National Act 61<br />

ka- 97 ) – No 97 /006 86/07. Kweli ziko loshishino lephondo umsebenzi weSebe eli kukuba libe liliso kuwo. Uxanduva<br />

lokuphendula ngeli ziko lusingathwe yiBhodi yalo emiselwa nguMphathiswa wezoLimo wePhondo. Zonke izabelo<br />

kweli ziko zezikaRhulumente wePhondo leNtshona Koloni.<br />

Imisebenzi:<br />

Ukunika iinkonzo ezijoliswe ekuphuculeni umgangatho wabantu abahlala kwimimandla yasemaphandleni ngezi ndlela<br />

zilandelayo:<br />

(a) Ukulwa nentlupheko ngokukhulilsa uqoqosho nangophuhliso lwemimandla yasemaphandleni.<br />

(b) Ukuxhotyiswa kwabantu bokusebenza ngezakhono.<br />

Amalungiselelo oxanduva lokuphendula:<br />

(a) ICASIDRA ihamba ngokwemiqathango yoMthetho oyiCompanies’ Act kunye neyoMthetho oyi-<br />

PFMA.<br />

(b) Kuqulunqwa isivumelwano sabanini-zabelo kunye neSebe eli size ke sibekwe iliso ngokuthi kun-<br />

geniswe iingxelo qho ngekota.<br />

7


8<br />

INXENYE 4<br />

(c) Ingenisela iSebe eli ingxelo yokuhamba kwemali qho ngenyanga nganye.<br />

(d) Yenza uhlolo-zincwadi lokuphela konyaka oluhamba neenkcazo zemali (eziqhotyoshelweyo apha).<br />

Ukusukela ngo- 998 ukuya kutsho kumhla wama- Matshi 004 eli ziko liye lafumana ilahleko eye yadlula ngaphaya<br />

kwe-R 4 million. Le nto ke iye yalenza iSebe eli ukuba, njengenxenye yoxanduva lwalo lokulawula, ligunyazise ukuba<br />

kwenziwe uphando sisigqeba esizimeleyo malunga nokuma kwe Casidra (Pty) Ltd nemeko yayo yezemali. Ngeli xesha<br />

kwenziwa le ngxelo iziphumo zolo phando bezingekafumaneki.<br />

6. Imibutho eye yadluliselwa iintlawulo<br />

Umxhamli Isizathu sodluliselo<br />

ooMasipala Iintlawulo ze-RSC neelayisenisi<br />

zezithuthi<br />

iKhansile yoPhando ngezoLimo<br />

(Agricultural Research<br />

Council)<br />

iYunivesiti<br />

yaseStellenbosch<br />

Ukuxhasa uphando ngeziqhamo<br />

zemithi evuthulukayo<br />

Agrifutura Project: uPhando ngezoLimo<br />

Amalungiselelo<br />

okunikwa kwengxelo<br />

Abekwe ngumthetho<br />

Ikhontrakthi<br />

Ikhontrakthi<br />

Isixa-mali<br />

esabelweyo<br />

R’000<br />

Isixa-mali<br />

esihlawulweyo<br />

R’000<br />

69 69<br />

796 796<br />

70 70<br />

Casidra (Pty) Ltd Ukugcina abasebenzi abaphambili Isivumelwano somninizabelo<br />

9 000 9 000<br />

Casidra (Pty) Ltd Umsebenzi wezoLimo oNabileyo<br />

(Comprehensive Agricultural Programme)<br />

Trade Fundi (Pty) Ltd Iprojekthi yokuxhotyiswa kwabaxhamli<br />

be-LRAD ngolwazi nezakhono<br />

Ikhontrakthi<br />

Ikhontrakthi<br />

8 465 8 954<br />

900 900<br />

SA Agri Academy Uqeqesho lwamafama asakhasayo Ikhontrakthi 5 5<br />

Olunye I-inshorensi yezithuthi Ikhontrakthi 5 5<br />

Iintlawulo zezilungiselelo<br />

zomqeshi<br />

Iintlawulo zezilungiselelo Abekwe ngumthetho<br />

68 68<br />

Amafama Uncediso-mali: Ulondolozo lomhlaba Abekwe ngumthetho 59 59<br />

Iibhasari zabangengobasebenzi<br />

Izakhono ezinqabileyo kwezolimo Ikhontrakthi<br />

Iimbuyiselo: Isenzo senceba Izenzo zenceba Akakho 4 4<br />

KOO Water Scheme Ukhawulelwano nembalela Ikhontrakthi 80 875<br />

MBB Consulting Engineers Iziko lokuthengisela amafama asakhasayo<br />

emarikeni<br />

yasePhilippi<br />

Cape Women’s Forum Uqeqesho lwabasebenzi basezifama<br />

nge-HIV ne-Aids, nesifo sephepha<br />

(TB)<br />

Ikhontrakthi<br />

Ikhontrakthi<br />

855 855<br />

- 5<br />

Wes-Kaapse Bultoetssentrum Isibonelelo sovavanyo lweenkunzi Ikhontrakthi 0 0<br />

Stellenbosch Aids Action Uqeqesho lwabasebenzi basezifama<br />

nge-HIV ne-Aids<br />

Ikhontrakthi<br />

- 4<br />

Kalkberg estate Uthintelo lwe-FAS Ikhontrakthi - 50<br />

Iprojekthi yaMakhosikazi<br />

Asezifama<br />

Uqeqesho lwabasebenzi basezifama<br />

ababhinqileyo<br />

Ikhontrakthi<br />

80 80<br />

Abagunyaziswa beli Sebe Uphando ngezolimo Iikhontrakthi 844 -<br />

Amafama asakhasayo Uphuculo lwezakhono Iikhontrakthi 6 6<br />

Abahlukeneyo Amalizo emali Akakho 9 9<br />

Amafama Uncediso-mali: Ukhawulelwano nembalela<br />

Abekwe ngumthetho<br />

7. Ubuhlakani bukarhulumente nabecandelo loshishino labucala<br />

Kulo nyaka wenzelwa le ngxelo akubangakho buhlakani kungenwa kubo nabecandelo loshishino labucala.<br />

9 000 66


8. Amalungiselelo olawulo olumanyanisiweyo<br />

Isicwangciso sothintelo lobuqhetseba samasebe onke saye salungelelaniswa kunyaka-mali<br />

ka- 00 /04, kodwa ke akukwazekanga ukuba sisetyenziswe kulo nyaka wenzelwa le ngxelo, njengoko iSebe eli laye<br />

lahlengahlengiswa ngokupheleleyo, ngenxa yokuba yokumiswa ngokufanayo kwamasebe okwaqaliswa emva koNovemba<br />

00 . Ubukhulu balo msebenzi baye benza ukuba kudlule isithuba esingaphaya konyaka ngelixa kwamkelwa izigqeba kuvandlakanywa<br />

nemisebenzi. Uvandlakanyo lwemisebenzi lwaye lwenziwa kuqala apho imisebenzi inabantu abakuyo, into<br />

ke leyo eyaye yakulibazisa ukuqeshwa kwabantu kwicandelo lolawulo lomngcipheko/lolawulo lwangaphakathi. Iinkqubo<br />

zolawulo zeSebe eli ziya kuthi ziphinde ziphuhliswe zize zisetyenziswe kuqesho lwabasebenzi becandelo lolawulo lwangaphakathi.<br />

Kungoku nje iSebe li lisebenzisa icandelo lohlolo-zincwadi oludityanisiweyo nekomiti yohlolo-zincwadi eyamkelwe yiPalamente<br />

yePhondo.<br />

Apha enyakeni lo wenzelwa ingxelo kwaye kwenziwa uvandlakanyo lomngcipheko kweli Sebe, uvandlakanyo olo olusetyenziselwa<br />

ekwenziweni kocwangcisonoluya kuthi lusetyenziswe ngaba basebenzi batsha njengesiqalo sokusetyenziswa<br />

kwezi nkqubo zintsha zibhetele.<br />

Ungquzulwano lweenjongo lulawulwa ngokuthi amalungu eNkonzo yeZiphathamandla eziPhezulu angenise iinkcazo ezibhaliweyo,<br />

nangokuthi amalungu ekomiti yokugaya (bid committee) anyanzeleke ukuba axele xa kukho unguquzulwano<br />

lweenjongo kwintlanganiso nganye yale komiti. Abasebenzi nabo bamana ukukhunjuzwa qho ukuba mabaluxele ungquzulwano<br />

lweenjongo apho kukho imfuneko yokukwenza oko.<br />

ISebe eli liye laqesha iGosa leMpilo noKhuseleko lwaseMsebenzini (Occupational Health and Safety Officer) elijongene<br />

nokhuseleko, nempilo nemiba yokusingqongileyo.<br />

Lwaye lwenziwa ugunyaziso kwezemali ngeenjongo zokuhamba ngokweMigaqo yeSebe lezeMali, imiqathango ye-DPSA<br />

neyeNkqubo yeGosa eliPhendulayo ekukhokeleni iinkqubo zoLawulo loMjikelo weeNtengo, kubandakanywa neKomiti<br />

yoKugaya.<br />

9. Izinto eziyekiweyo/eziza kuyekwa ukwenziwa<br />

Akukho zinto ziyekiweyo ukwenziwa.<br />

10. Izinto ezintsha ezenziweyo/ekucetywa ukuzenza<br />

Ukubona izinto zisekude nophando olufanelekileyo kwifuthe okunalo ukutshintsha kwemozulu okwenziwa kukunyuka<br />

kwamaqondo obushushu kwi-atmosfera yomhlaba (global warming) kulimo eNtshona Koloni.<br />

11. Izinto ezenzeke emva komhla wokungeniswa kwengxelo<br />

Akukho zikhoyo.<br />

12. Iinkcukacha zokuhamba komsebenzi<br />

Zingajongwa phaya kwiSigaba Sesibini, ukuHamba koMsebenzi, kwiNgxelo yoNyaka ngokuphathelele kweyona-yona<br />

ndlela uhambe ngayo umsebenzi kwesi sithuba senzelwa le ngxelo ngokwemisebenzi ngemisebenzi eyenziweyo.<br />

Kulo nyaka wenzelwa le ngxelo iingxelo zenyanga nezekota ezimalunga noncediso-mali olunemiqathango, kwakunye<br />

nale ingxelo zaye zasetyenziswa ekunikweni kweenkcukacha zokuhamba komsebenzi. Kunyaka-mali ka- 005/06 yonke<br />

ingxelo yokuhamba komsebenzi iza kwenziwa qho ngekota nganye.<br />

ISebe eli liya kuxhomekeka kakhulu kuvandlakanyo olwenziwe licandelwana lohlolo-zincwadi lwangaphakathi ngokuphathelele<br />

kuqinisekiso lwendlela ohambe ngayo umsebenzi walo, ngelixa ukubekwa kweliso novandlakanyo lwangaphakathi<br />

kuya kuwuxhasa lo msebenzi.<br />

Kulo nyaka wenzelwa le ngxelo kwaye kwaqeshwa inkampani ezimeleyo ukuba yenze uphando kubaxhamli beenkonzo<br />

zeli Sebe abangaphandle oluthe nalo lwanika nezikhokelo zokuzivandlakanya kwindlela ohambe ngayo umsebenzi.<br />

13. Izigqibo zeScopa<br />

Ubhekiso kwingxelo yohlolo-zincwadi<br />

edlulileyo nezigqibo zeSCOPA<br />

iNgxelo yoHlolo-zincwadi – uGxininiso<br />

lwemiba:<br />

. Imali yeentengo ezinkulu yemitshini<br />

nezinto zokusebenza: R 0 7 000.<br />

. Uqinisekiso lweemboleko-mali<br />

zokuthenga izindlu: R9 000.<br />

. Ingxelo yohlolo-zincwadi yonyaka on<br />

gaphambili.<br />

Umxholo Okufunyanisiweyo kwinkqubo<br />

iLOGIS njengerejista yeempahla I-<strong>of</strong>isi yoMhlolizincwai-Jikelele neSebe lezeMali<br />

lePhondo zivumile ukuba iLOGIS yanele njengenkqubo<br />

yerejista yeempahla.<br />

Amagunya anikwe nguMphathiswa<br />

wezeMali wePhondo.<br />

Udluliselo lwezinto ezingeyomali kumafama<br />

asakhasayo.<br />

INXENYE 4<br />

Iziphumo nothethwano ne-<strong>of</strong>isi yoMhlolizincwadi-Jikele<br />

zisalindelwe.<br />

Uqinisekiso loko kufunyenweyo.<br />

9


40<br />

INXENYE 4<br />

14. Okunye<br />

Ngokuphathelele kwicandelo 8( ) loMthetho oyiDivision <strong>of</strong> Revenue Act ka- 004 ingxelo enokunikwa kukuba kwi-R 05<br />

5 000 ekuShedyuli 4 walo Mthetho eyayabelwe iNtshona Koloni njengoNcediso-mali lweZibonelelo lwePhondo, i-R 5<br />

9 0 000 yabelwa iSebe lezoLimo. Kule mali imali eyi-R 800 000 yaye yadluliselwa kwiSebe lezoThutho neMisebenzi<br />

yakwaRhulumente lePhondo (iVoti 0) ukuba ligqibezele iiprojekthi ezithile zezibonelelo zeSebe lezoLimo, kwaye ke ingxelo<br />

ngale mali iya kunikwa kwingxelo yonyaka yeliya Sebe. Kule iseleyo imali (iyi-R 0 000), i-R 590 000 ibiyimali<br />

ebekunyanzelkile ukuba igcinwe ize kudluliselwa kwiVoti 0 ngo- 005/06 ukuze kugqityezelwe iiprojekthi ezithile zeziboneleli<br />

zeli Sebe. Imali eyi-R6 47 000 yachithelwa ekusekweni kwezibonelelo ezilungiselelwe amafama asakhasayo.<br />

Ngenxa yezizathu ezithile esezichaziwe kuNomb. ngentla apha, i-R 7 000 kwaye kwacelwa ukuba idluliselwe kunyaka<br />

ka- 005/06. Ngezi mali zasetyenziswayo zaye zafezekiswa zonke iinjongo, kodwa ke ngezi mali zidluliselw kunyaka<br />

olandelayo iinjongo azizange zifezekiseke.<br />

Ngokuphathelele kuMsebenzi weNkxaso eNabileyo yezoLimo (Comprehensive Agricultural Support Programme) i-R<br />

765 000 yaye yafunyanwa kuShedyuli 4. Kule mali i-R 060 000 ayizange isetyenziswe ngenxa yeziya zizathu zixelwe<br />

kuNomb. ngentla apha. Intsalela yayo yaye yasetyenziselwa iiprojekthi zokuxhobisa amafama asakhasayo ngezakhono<br />

nolwazi, nokukhawulelana neemfuno zawo, ngakumbi iimfuno zezibonelelo. Iinjongo zisafezekiswa (umsebenzi<br />

oqhuba okoko). Kwiimali ezingazange zifumaneke ngexesha, ufezekiso lweenjongo lwaye lwalibaziseka, kodwa lwenzeka<br />

ukwenzeka oku.<br />

Ngokuphathelele kuShedyuli 5 walo Mthetho i-R 500 000 yaye yafunyanwa phantsi koNcediso-mali loMsebenzi woLondolozo<br />

loMhlaba, yaza ke i-R670 000 yabe ingekasetyenziswa ngomhla wama- Matshi 005. Ngale yasetyenziswayo<br />

imali zonke iinjongo zaye zafezekiswa, ngelixa ufezekiso zeenjongo zale-R670 000 lwaye lwalibaziseka ngenyanga.<br />

Ngokolwam ulwazi yonke imiqathango yalo Mthetho yaye yafezekiswa.<br />

Ngokuphathelele kwicandelo 5 loMthetho oyiDivision <strong>of</strong> Revenue Act ka- 004 zonke iimali ezazidluliselwe zivela kwiminyaka<br />

engaphambili zaye zasetyenziswa ngokwemiqathango ezaziyibekelwe.<br />

Ulwamkelo<br />

IiNkcazo zeMali zoNyaka ezikumaphepha 4 - 76 ziye zamkelwa liGosa eliPhendulayo.<br />

Dr PC Van Rooyen<br />

iGosa eliPhendulayo<br />

(31 Meyi 2005)


1. UMSEBENZI WOHLOLO-ZINCWADI<br />

Iinkcazo zemali ezibonakaliswe kumaphepha 4 ukuya ku-76 zonyaka-mali ophele ngomhla wama- Matshi 005,<br />

ziye zahlolwa ngokwemiqathango yecandelo 88 loMgaqo-siseko weRiphablikhi yoMzantsi Afrika 996 (uMthetho 08<br />

ka- 996), ufundwe necandelo le-4 nele- 0 loMthetho oyi-Auditor-General Act (uMthetho ka- 004 (uMthetho 5 ka-<br />

004). Ezi nkcazo zemali, ukugcinwa kwamanyathelo olawulo asebenza kakuhle kwakunye nokuthotyelwa kwemithetho<br />

nemigaqo echaphazelekayo zizinto ezo eziluxanduva lwegosa eliphendulayo. Olwam uxanduva lona kukuvakalisa nje<br />

izimvo ngezi nkcazo zemali, izimvo ezo ezisekelwe kuhlolo-zincwadi.<br />

2. UHLOBO NEMIHLABA<br />

Uhlolo-zincwadi olu luye lwaqhutywa ngokweenkcazo zemigangatho yohlolo-zincwadi zoMzantsi Afrika (Statements <strong>of</strong><br />

South African Auditing Standards). Loo migangatho ke ifuna ukuba ndicwangcise ndenze uhlolo-zincwadi ngenjongo<br />

yokuqinisekisa ukuba iinkcazo zemali ezi azinaziphene zinazo.<br />

Uhlolo-zincwadi lubandakanya oku kulandelayo:<br />

•<br />

•<br />

•<br />

ukuvavanya ngenjongo yokuqinisekisa ubungqina obuxhasa ezi zixa-mali zibonisiweyo nokudiziweyo apha kwiinkcazo<br />

zemali,<br />

ukuvandlakanya izimiselo zokugcinwa kweencwadi ezisetyenziweyo noqikelelo oluphambili oluthe lwenziwa<br />

ziziphathamandla<br />

ukuvandlakanya nje ngokubanzi indlela ebekwe ngayo inkcazo yemali iyonke nje.<br />

Kananjalo uhlolo-zincwadi lubandakanya uvavanyo olujoliswe ekufumaneni ubungqina bokuba ithotyelwe, kuzo zonke<br />

iinkalo, imithetho nemigaqo echapahazelekayo endithe ndayiveliselwa njengechaphazelekayo kwimicimbi yemali.<br />

Olu hlolo-zincwadi luye lwagqitywa ngokweSikhokelo soMhloli-zincwadi esinguNomb. sika- 005 (Auditor-General Directive<br />

No. <strong>of</strong> 005).<br />

Ndinenkolo epheleleyo ke yokuba olu hlolo-zincwadi lulubonakalisa luluvakalisa ngokupheleleyo uluvo lwam.<br />

3. ULUVO LOHLOLO-ZINCWADI<br />

Ngokoluvo lwam ke ezi nkcazo zemali kuzo zonke iinkalo ziyivelisa kakuhle imeko yemali yeSebe lezoLimo ngomhla<br />

wama- Matshi 005 ngokunjalo neziphumo zemisebenzi yalo nendlela yokuhamba kwemali ngalo nyaka uphele<br />

ngalo mhla, futhi ngokweenkqubo ezibekiweyo zokugcinwa kweencwadi, zaye kananjalo zenziwe ngendlela ebekwayo<br />

ngumthetho ochaphazelekayo oyiPublic Finance Management Act, 999 (uMthetho ka- 999 (PFMA).<br />

4. UGXININISO LOMBA<br />

Ngaphandle kokwenza ingcaciso ngolu luvo luvakaliswe ngentla apha, kuphakanyiswa ukuba kukhe kunikwe le miba<br />

ilandelayo ingqwalaselo:<br />

4.1 UNGQAMANISO LWEEMPAHLA EZONGEZIWEYO<br />

Ungqamaniso lweempahla ezongeziweyo phakathi kwenkqubo eyiLogis (logistical information system) nenkqubo eyi-<br />

BAS (basic accounting system) ukuza kuthi ga ngomhla wama- Matshi 005, alukwazanga ukungeniselwa uhlolozincwadi.<br />

Ngeso sizathu ke akukwazekanga ukwenza uthelekiso phakathi kwamaxabiso olongezelelo njengoko ediziwe<br />

kwiSihlomelelo 4 seeNkcazo zeMali zoNyaka kunye namaxabiso olongezelelo aboniswe kwirejista yeLogis. Kananjalo,<br />

akukho ngxelo iye yangeniswa yiLogis ebiya kuthi incede ekuboneni umahluko phakathi kwezi nkqubo zimbini.<br />

4.2 UHLOLO-ZINCWADI LWANGAPHAKATHI<br />

Ngokwecandelo 8( )(a)(ii) loMthetho oyiPublic Finance Management Act, 999, igosa eliphendulayo kufuneka liqinisekise<br />

ukuba isebe linenkqubo yohlolo-zincwadi lwangaphakathi eliyisebenzisayo ephantsi kolawulo nokhokelo lwekomiti<br />

yohlolo-zincwadi, kunjalo nje kwindlela esetyenziswa ngayo kuthotyelwe imigaqo nemiyalelo etyetyeshwe phantsi<br />

kwemiqathango yecandelo 76 nele-77 kuMthetho oyi-PFMA.<br />

Ngaphandle nje kovandlakanyo lomngcipheko, akukho luhlolo-zincwadi lwangaphakathi lwenziweyo kweli Sebe kulo<br />

nyaka wenzelwa le ngxelo. Isikakhulu isizathu saloo nto ibe kukunganeli kwabasebenzi kwicandelo lomlawuli wohlolozincwadi<br />

lwangaphakathi oludityanelweyo lephondo (provincial shared internal audit directorate).<br />

5. ILIZWI LOMBULELO<br />

Lubulelwa kakhulu uncedo oluthe lwanikwa ngabasebenzi beSebe lezoLimo ngeli xesha lokwenziwa kolu hlolo-zincwadi.<br />

JM Williams egameni loMhlolizincwadi-Jikelele<br />

Cape Town<br />

29 Julayi 2005<br />

INXENYE 4<br />

INGXELO YOMHLOLIZINCWADI-JIKELELE EYENZELWE IPALAMENTE<br />

YEPHONDO LENTSHONA KOLONI MALUNGA NEENKCAZO ZEMALI<br />

ZESEBE LEZOLIMO (IvotI 11)<br />

ZONYAKA OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />

4


4<br />

INXENYE 4<br />

Iinkcazo zemali zenziwe ngokwezikhokelo zale migaqo-nkqubo ilandelayo, kwaye ke isetyenziswe ngokufanayo kwiimeko<br />

zonke, ngaphandle kwalapho kuboniswe enye indlela. Kambe ke apho kufanelekileyo xa kukho ezinye iinkcukacha<br />

zivaliswa ngeenjongo zokuphucula ukusebenziseka kwezemali neyokufezekisa iimfuno nemiqathangoyoMthetho<br />

oyiPublic Finance Management Act, onguMthetho oka- 999 (njengoko wenziwa izilungiso ngoMthetho 9 ka- 999),<br />

neMigaqo ebekelwa aMasebe naMaziko oMgaqo-siseko liSebe lezeMali ekhutshwa phantsi kwalo Mthetho noMthetho<br />

oyiDivision <strong>of</strong> Revenue Act, onguMthetho 5 ka- 004. Le migangatho yenkqubo ezamkelekileyo zokugcinwa kweencwadi<br />

(Standards <strong>of</strong> Generally Recognised Accounting Practice) ilandelayo ikhutshiweyo, kodwa ingekasebenzi ngempumelelo<br />

ngokupheleleyo iye yangalandelwa phaya kwiiNkcazo zeMali zoNyaka: GRAP , and .<br />

1. Indlela ekulungiswe ngayo<br />

IiNkcazo zeMali zoNyaka ziye zaqulunqwa ngokwenkqubo eyimoifie cash basis <strong>of</strong> accounting, ngaphanle kwalapho<br />

kuboniswe ukuba kwenziwe ngenye inlela. Le nkqubo yoqulunqo lweenkcazo zemali iyimoifie cash basis ibanakanya<br />

inkqubo eyicash basis <strong>of</strong> accounting ehamba nezinye iingcaciswana zokudiza. Ngokwale ndlela yecash basis <strong>of</strong> accounting<br />

izinto eziqhubekileyo ngokwasemali nokunye okuthe kwenzeka, zibonakaliswa xa imali ithe yafunyanwa okanye yahlawulwa.<br />

Kanti ke ngokwenkqubo eyi-accrual basis <strong>of</strong> accounting izinto eziqhubekileyo ngokwasemali nokunye okuthe<br />

kwenzeka zibonakaliswa xa zithe zenziwa, ingekuko xa imali ithe yafunyanwa okanye yahlawulwa.<br />

2. Imali ekhoyo<br />

Iimali ezabelweyo<br />

Iimali ezabelweyo zizixa zemali eziye zabelwa isebe likarhulumente ngokohlahlo-mali lokugqibela olubizwa ngokuba luqikelelo<br />

oluhlaziyiweyo lwenkcitho yePhondo (Adjusted Estimates <strong>of</strong> Provincial Expenditure). Iimali eziye azasetyenziswa<br />

ziye zibuyiselwe kwingxowa yePhondo eyiProvincial Revenue Fund, ngaphandle ke kwalapho kuye kwachazwa ngolunye<br />

uhlobo.<br />

Imali ekhoyo yeSebe eli<br />

Imali yerhafu<br />

Irisithi yerhafu ichazwa njengento enyanzelekileyo, iimali ebezingabuyiseki ezithe zaqokelelwa zizigqeba ezirhwebayo.<br />

Iirsithi zerhafu zibonakaliswa njengemali ekhoyo phaya kwinkcazo yenkqubo yemali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />

Intengiso yeempahla neenkonzo ezingezizo ezeempahla zeentengo ezinkulu<br />

Le ke yimali ethe yangena ngokuthengiswa kweempahla okanye/kunye neenkonzo ezithe zanikwa sisigqeba sikarhulumente.<br />

Imali ekhoyo ibonakaliswa phaya kwNkcazo yeNkqubo yeMali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />

Iifayini (imidliwo), izohlwayo nokuhluthwa<br />

Iifayini (imidliwo), izohlwayo nokuhluthwa ziimali zeentlawulo ezinyanzelekileyo eziwiswe yinkundla okanye sisigqeba<br />

sasemthethweni esinelungelo lokuwisa isigwebo esilolo hlobo. Imali ekhoyo ibonakaliswa phaya kwiNkcazo yeNkqubo<br />

yeMali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />

Inzala, izabelo kunye nerenti yomhlaba<br />

Inzala nezabelo ezithe zafunyanwa zibonakaliswa xa zithe zafunyanwa iimali ezo, kwaye akukho lulungiselelo lwenziweyo<br />

lwenzala nezabelo ezithe zafunyanwa ukusukela kumhla werisithi yokugqibela ukuya ekupheleni kwesithuba esenzelwa<br />

ingxelo. Zibonakaliswa njengemali ekhoyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali yeSebe eli, ize ke idluliselwe kwingxowa<br />

yeSizwe/yePhondo eyiNational/Provincial Revenue Fund.<br />

Imali efunyenwe kwirenti yomhlaba ibonakaliswa kwinkcazo yenkqubo yemali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />

Intengiso yeempahla ezinkulu<br />

Iimali ezifumaneke ngokuthengiswa kweempahla ezinkulu zibonakaliswa njengemali ekhoyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo<br />

yeMali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezingamatyala<br />

Ukuhlawulwa kweemali-mboleko kunye neemali ebeziye zakhutshwa kwangaphambili zanikwa abasebenzi kunye<br />

neenkampani zikarhulumente kwixa elidlulileyo ngokweenjongo zomgaqo-nkqubo zibonakaliswa njengemali ekhoyo<br />

phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali xa zithe zafunyanwa iimali ezo.<br />

Iitshekhi ezaziye zakhutshwa kwisithuba sohlolo-zincwadi esidlulileyo eziya kuthi ziphelelwe phambi kokuba ziye kufakwa<br />

ebhankini zibonakaliswa njengemali ekhoyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali zisakuba ziphelelwe lixesha. Xa ke<br />

loo tshekhi iphelelweyo ithe yakhutshwa ngokutsha, intlawulo yenziwa kwimali ekhoyo.<br />

Uncedo oluvela kweli lizwe nakwamanye amazwe<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IMIGAQO-NKQUBO YOHLOLO-ZINCWADI<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Uncedo oluvela kweli lizwe nakwamanye amazwe lubonakaliswa kwiNkcazo yeNkqubo yeMali isakuba ifunyenwe imali<br />

leyo. Apho kuye kwathi kwasetyenziswa iimali ngeli xesha ingekafunyanwa le yoncedo, kuye kubonakaliswe imali eseza<br />

kufunyanwa. Apho kuye kwabakho imali esetyenziswa ngokungafanelekanga apha kule mali yoncedo oluvela kweli lizwe<br />

okanye kwamanye amazwe, kuye kubonakaliswe intlawulo esafanele kwenziwa. Kwimeko apho iSebe eli livumelekile


ukuba lizigcine iimali ezisaleleyo, ezo mali ziye zibonakaliswe njengemfihlo.<br />

3. INkcitho<br />

Imbuyekezo yabasebenzi<br />

Imbuyekezo yabasebenzi yenziwe yimivuzo nemirholo. Imivuzo nemirholo ibonakaliswa njengenkcitho phaya kwiNkcazo<br />

yeNkqubo yeMali xa luthe lwasetyenziswa ugunyaziso lokugqibela lokuba kukhutshwe iintlawulo. Le nkcitho ithathwa<br />

ngokuba njengenkcitho yeentengo ezinkulu xa iphathelele kubasebenzi, besebenza isigxina, kwiiprojekthi ezinkulu apha<br />

ekuhambeni konyaka-mali. Zonke ezinye iintlawulo zithathwa ngokuba ziintlawulo zomhla nezolo.<br />

Imirhumo yezibonelelo zentlalontle yona ibandakanya imirhumo yezigqeba kwizikim ze-ishorensi yentlalontle eziyihlawulela<br />

abasebenzi. Imirhumo yentlalontle ibonakaliswa njengenkcitho phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali xa luthe<br />

lwakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba kwenziwe intlawulo.<br />

Iintlawulo zabasebenzi zexeshana elifutshane<br />

Indleko yeentlawulo zabasebenzi zexeshana elifutshane ibonakaliswa kwiNkcazo yeNkqubo yeMali ngelo<br />

xesha lenzelwa ingxelo zikhutshwe ngalo iintlawulo. Iintlawulo zabasebenzi zexeshana elifutshane ezithi zizale uxanduva<br />

lwasemthethweni zibonakaliswe zibonakaliswe njengeengcacisawana zokudiza zeNkcazo yeMali yoNyaka; azibonakaliswa<br />

apha kwiNkcazo yeNkqubo yemali.<br />

Iintlawulo zabasebenzi zexesha elide nezinye iintlawu eziphumayo emva kokuyeka emsebenzini<br />

Iintlawulo zeendleko zonyango<br />

ISebe eli libonelela abasebenzi balo(bonke/abathile) ngeentlawulo zeendleko zonyango ngezikim zeentlawulo<br />

ezicacisiweyo.<br />

Ezi ntlawulo zomqeshi zenziwa ngemirhumo ekhutshwa xa lukhutshiwe ugunyaziso lokugqibela lokuba makuhlawulwe.<br />

Akukho lulungiselelo lwenziwayo lweentlawulo zeendleko zonyango kwiinkcazo zemali zeSebe eli.<br />

Iintlawulo zomhlalaphantsi eziphuma emva kokuyeka emsebenzini<br />

ISebe eli libonelela abasebenzi balo ngeentlawulo zomhlalaphantsi ngesikim seentlawulo esicacisiweyo sabasebenzi bakwarhulumente.<br />

Ezi ntlawulo zenziwa ngemirhumo ebikhutshwa ngumqeshi kwakunye nomsebenzi. Imirhumo ethe<br />

yakhutshwa ngumqeshi icinywa lusakuba lukhutshiwe ugunyaziso lokugqibela lokuba mazenziwe iintlawulo Akukho lulungiselelo<br />

lwenziwayo kwiinkcazo zemali zeSebe eli. Naziphi na izinto ezinokuba ngamatyala zibonakaliswa kwiinkcazo<br />

zemali zengxowa-mali yePhondo eyiProvincial Revenue Fund; azibonakaliswa kwiinkcazo zemali zesebe elo lingumqeshi.<br />

Iintlawulo zeendleko zonyango<br />

ISebe eli libonelela abasebenzi balo(bonke/abathile) ngeentlawulo zeendleko zonyango ngezikim zeentlawulo ezicacisiweyo.<br />

Ezi ntlawulo zenziwa ngemirhumo ebikhutshwa ngumqeshi kwakunye nomsebenzi. Akukho lulungiselelo lwenziwayo<br />

lweentlawulo zeendleko zonyango kwiinkcazo zemali zeSebe eli.<br />

Iintlawulo zeendleko zonyango zamalungu asele ehleli phantsi ziyacinywa isakuba intlawulo ingenisiiwe kwingxowa<br />

yomhlalaphantsi.<br />

Ezinye iintlawulo zabasebenzi<br />

Uxanduva lokuhlawulela ikhefu eliswenyiweyo kunye netmali yebhonasi nebhonasi yokwenziwa komsebenzi kakuhle<br />

ezibonakaliswe phaya kwingcaciswana yokudiza bezingekahlawulwa ukuphela konyaka.<br />

Iimpahla neenkonzo<br />

Iintlawulo ezenzelwe iimpahla neenkonzo zibonakaliswa phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali xa luthe lwakhutshwa ugunyaziso<br />

lokugqibela lokuba makuhlawulwe. Le nkcitho ithathwa ngokuba yinkcitho yeentengo ezinkulu ukuba iimpahla ezo<br />

neenkonzo ezo bezisetyenziswe kwiiprojekthi ezinkulu.<br />

Inzala nerenti yomhlaba<br />

Inzala neentlawulo zerenti ezivela ekusetyenzisweni komhlaba zibonakaliswa njengenkcitho phaya kwiNkcazo yeNkqubo<br />

yeMali xa luthe lwakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba mayenziwe intlawulo. Apha ke akubandakanywa nerenti<br />

yokusetyenziswa kwezakhiwo okanye ezinye izinto ezilulwakhiwo.<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezingamatyala<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini nakwizinto ezingamatyala kubandakanya namatyala angahlawulekanga ade acinywa<br />

xa kuye kwabonakala ukuba akanakuze ahlawuleke. Amatyala acinywayo acinywa kuphela kwisixa semali ethe yasindiswa<br />

okanye ekuye kwasetyenziswa ngaphantsi ngayo ekhoyo kwiSebe eli. Ukucinywa oku kwenziwa ekupheleni konyaka xa<br />

zikhona iimali. Akukho lulungiselelo lukhoyo lweemali ekungakwazekiyo ukuba zifumaneke.<br />

Inkcitho engagunyaziswanga<br />

Inkcitho engagunyaziswanga ithetha:<br />

• ukudlula kwimali ebiyabiwe kwivoti ethile okanye icandelo elithile elikhulu kwivoti ethile, okanye<br />

• inkcitho eyenzelwe injongo eyayingabelwanga yona ivoti leyo, okanye ke kwicandelo elikhulu, inkcitho eyayingalungiselelwanga<br />

loo njongo kwelo candelo likhulu.<br />

• Inkcitho enjalo ke iye ithathwe njengempahla ekhoyo phaya kwiNkcazo yeMelo yezeMali de kube lelo xesha ithe<br />

yamkelwa sisiphathamandla esifanelekileyo, okanye yafunyanwa okanye yacinywa njengemali engenakube ikwazi<br />

ukufumaneka.<br />

Inkcitho engekho mgaqweni<br />

• Inkcitho engekho mgaqweni ichazwa ngokuba yinkcitho :<br />

INXENYE 4<br />

4


44<br />

INXENYE 4<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

yinkcitho, engeyiyo le ingagunyaziswanga, ekuthe kwangenwa kuyo kutyeshelwe imiqathango ethile wemithetho<br />

echaphazelekayo, imithetho leyo enokubandakanya le ilandelayo:<br />

uMthetho oyiPublic Finance Management Act<br />

uMthetho oyiState Tender Board Act, okanye nayo nayiphi na eminye imigaqo ethe yenziwa phantsi kwalo mthethor,<br />

okanye<br />

nayiphi na eminye imithetho yephondo enazo izikhokelo malunga nenkqubo zokwenziwa kweentengo kuloo rhulumente<br />

wephondo.<br />

Ithathwa ngokuba yinkcitho phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali<br />

Ukuba ngaba loo nkcitho yinkcitho engamkelekanga kwaye kubonakala ukuba ingabuyiseleka, ibonakaliswa njengemali<br />

esafanele kufunyanwa phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali ekupheleni konyaka.<br />

Inkcitho engenazinjongo nekukudlala ngemali<br />

Inkcitho engenazinjongo nekukudlala ngemali ichazwa ngolu hlobo:<br />

yinkcitho eyafane yenzelwa mampunge nje neyayisenokungenziwa kunjalo nje ukuba ngaba kwakusetyenziswe ingqiqo,<br />

ngoko ke<br />

• kufuneka ukuba makayibuyise lowo msebenzi uthe wayenza (kufuneka kubonakaliswe i-akhawunti yabatyali),<br />

okanye<br />

• ivoti. (Ukuba ngaba akufumaneki ukuba ngubani na lowo uthe wayenza loo nkcitho.)<br />

• Inkcitho elolu hlobo ithathwa njengempahla ekhoyo phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali, de ibe ibuyisiwe ngulowo<br />

msebenzi ebeye wayenza okanye ke de ibe iyacinywa njengetyala elingahlawulekiyo.<br />

4. Udluliselo noncediso-mali<br />

Udluliselo noncediso-mali zibandakanya zonke iintlawulo ezingenakubuyiseleka ezenziwe sisigqeba eso. Udluliselo noncediso-mali<br />

zibonakaliswa njengenkcitho xa luthe lwakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba kwenziwe intlawulo<br />

5. Iinkcitho yeentengo zeempahla ezinkulu<br />

Iimpahla zeentengo ezinkulu ziimpahla ezinokuthi zisetyenziswe rhoqo ekuqhutyweni komsebenzi kude kudlule isithuba<br />

esingaphaya komnyaka omnye. Iintlawulo ezithe zenzelwa iintengo zeempahla ezinkulu zibonakaliswa njengenkcitho<br />

phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali xa luthe lwakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba kwenziwe intlawulo.<br />

6. Utyalo-mali<br />

Utyalo-mali lubandakanya; i-Investments in Associates; Amalinge adityanelweyo (Joint ventures); Utyalo-mali kwizigqeba<br />

ezilawulwayo nezinye iintlobo zotyalo-mali.<br />

Utyalo-mali lubonakaliswa ngobunjalo balo, ngaphanle. Luthi ke lusakuba lufikelele esiphelweni sexesha lalo utyalomali,<br />

imali esaleleyo/(elityala) ibonakaliswe njengemali ekhoyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali.<br />

7. Iimali ezisafanele kufunyanwa<br />

Iimali ezisafanele kufunyanwa, isikakhulu aziyi zibonakaliswe kwinlela yemoifie cash basis <strong>of</strong> accounting. Kambe ke<br />

iimali ezisafanele kufunyanwa ezithe zabandakanywa kwiNkcazo yeNkqubo yeMali ziimali ezivela kwiintlawulo zemali<br />

ezifanele kuya kulandwa komnye umntu okanye kwenye indawo, xa zithe zenziwa iintlawulo ezo.<br />

Iimali ezisafanele kufunyanwa ngeenkonzo ezithe zanikwa azibonakaliswa phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali njengezinto<br />

ezikhoyo okanye njengemali engenileyo phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali, njengoko iiNkcazo zeMali zoNyaka<br />

ziqulunqwe ngokwemoifie cash basis <strong>of</strong> accounting, kowa ke zibonakaliswa zowa njengenxenye yeengcaciswana<br />

zokudiza ukwenzela ukuphucula ukusebenziseka kweenkcazo zemali.<br />

8. Imali namaxabiso ezinto ngokwemali<br />

Imali namaxabiso ezinto ngokwemali zenziwa yimali ekhoyo nemincono esezibhankini, lutyalo-mali lwexeshana elifutshane<br />

kwiimarike zemali kunye needipozithi zeemali ezikhuphekayo xa zifuneka. Amaxabiso ezinto ngokwemali enziwa<br />

lutyalo-mali lwexeshana elifutshane kwizinto ezinokuthi zikhawuleze zijikwe zibe yimali ethile eyaziwayo nenokuthi maxa<br />

wambi ichaphazeleke kwimingciphekwana emincinane yokutshintsha kwamaxabiso.<br />

9. Iintlawulo ezifanele kwenziwa<br />

Isikakhulu iintlawulo ezifanele kwenziwa azifane zibonakaliswe kwindlela yohlolo-zincwadi eyicash basis <strong>of</strong> accounting<br />

eyenziwe izilungiso apha nanphaya. Kambe ke iintlawulo ezisafanele kwenziwa ezibandakanyiweyo kwiNkcazo yeMeko<br />

yezeMali zivela kwiimali-mboleko eziye zafunyanwa nezifanele ukuba zidluliselwe kwingxowa eyiRevenue Fund yePhondo<br />

okanye yeSizwe okanye ke kwenye indawo okanye komnye umntu.<br />

10. Iimbopheleleko zoqeshiso<br />

Iimbopheleleko zoqeshiso zeli xesha lisaseleyo ukusuka kumhla wokwenziwa kwengxelo ukuya kutsho ekupheleni<br />

kwekhontrakthi yoqeshiso zibonakaliswe njengenxenye yeengcacisawana zokudiza phaya kwiiNkcazo zeMali zoNyaka. Ezi<br />

mbopheleleko azibonakaliswanga phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali njengezinto ezingamatyala okanye njengenkcitho<br />

phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali, njengoko iiNkcazo zeMali zoNyaka ezi zenziwe ngenkqubo yokuhlolwa kweencwadi<br />

eyicash basis <strong>of</strong> accounting. Inkcitho yoqeshiso oluqhubayo zibonakaliswa isakuba yenziwe intlawulo.<br />

Inkcitho yoqeshiso lweemali (eyeentengo-ngqesho) ibonakaliswaisakuba yenziwe intlawulo, kodwa ke isiphumo soko iba<br />

kukufunyanwa kwempahla leyo iphantsi kwesivumelwano soqeshiso. NgokoMthetho oyiPublic Finance Management Act<br />

aluvumelekanga uqeshiso lwemali (iintengo-ngqesho).


11. Eyamatyala angekahlawulwa<br />

Le mali yimali yezinto/yeenkonzo elithe lazinikwa iSebe eli, kodwa kungekabikho invoyisi sele ifunyenwe kubaniki beempahla<br />

okanye beenkonzo ezo ukuza kuthi ga ngalo mhla wokwenziwa kwengxelo, OKANYE ke ikhona i-invoyisi esele<br />

ifikile, kowa ke alukakhutshwa ugunyaziso lokugqibela lokuba kuhlawulwe ngokwalapha. zi mali azibonakaliswa phaya<br />

kwiNkcazo yeMeko yezeMali njengezinto ezingamatyala okanye njengenkcitho phaya phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali,<br />

njengoko iiNkcazo zeMali zoNyaka ezi zenziwe ngenkqubo yokuhlolwa kweencwadi eyicash basis <strong>of</strong> accounting, koko<br />

zibonakaliswe njengenxenye yeengcacisawana zokudiza.<br />

12. Amatyala anokuvela<br />

La ngamatyala anokuthi avele, evela kwizinto ezenziweyo kwixa elidlulileyo okanye obunokuthi ubukho bawo buqinisekiswe<br />

kuphela kukwenzeka okanye kukungenzeki kwenye into okanye kwezinye izinto ebekungaqinisekwanga ngokwenzeka<br />

kwazo, kwaye izizinto ezingaphaya kwamandla eSebe eli; okanye ngamatyala oxanduva olukhoyo lwento eyenzeka<br />

kwixa elidlulileyo kodwa engabonakaliswa ngenxa yokuba:<br />

∑ akuqonakali ukuba ukuphuma kwezinto ezibanakanya ukuxhamla ngokwakuqoqosho okanye kwiinkonzo kuya kuba<br />

yimfuneko; okanye<br />

∑ le mali yala matyala akuqinisekwanga ngokupheleleyo ukuba iyimalini na<br />

∑ Amatyala anokuvela akabonakaliswanga phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali koko zibonakaliswe njengenxenye yeengcacisawana<br />

zokudiza.<br />

13. Iimbopheleleko<br />

Le imali yimali yezinto/yeenkonzo esele zamkelwe okanye esele zenzelwe iikhontrakthi, kodwa ke ukuza kuthi ga ngalo<br />

mhla wokwenziwa kwengxelo, bezingekade ziziswe izinto ezo okanye zinikwe iinkonzo ezo. Ezi mbopheleleko azibonakaliswanga<br />

phaya kwiNkcazo yeMeko yezeMali njengezinto ezingamatyala okanye njengenkcitho phaya kwiNkcazo<br />

yeNkqubo yeMali, njengoko iiNkcazo zeMali zoNyaka ezi zenziwe ngenkqubo yokuhlolwa kweencwadi eyicash basis <strong>of</strong><br />

accounting eyenziwe izilungiso apha naphaya, koko zibonakaliswe njengenxenye yeengcacisawana zokudiza.<br />

14. Imfihlo yeentengo ezinkulu<br />

Imali eyimfihlo yeentengo ezinkulu ibhekiselele kwimali elingana nexabiso lotyalo-mali olo lwenziweyo okanye iimalimboleko<br />

leyo yenziweyo. Kusakuba kugqityiwe ukuyihlawula okanye yakuba ibuyile, le mali idluliselwa kwingxowa eyi-<br />

Revenue Fund.<br />

5. Imali enokuphinda ibuyiswe<br />

Imali enokuphinda ibuye ibhekisele kwiintlawulo ezithe zenziwa zaza zabonakaliswa phaya kwiNkcazo yeNkqubo yeMali<br />

njengenkcitho eyenziwe kunyaka odlulileyo ngenxa yokungenzeki kwezinto ngokwesivumelwano ebekungenwe kuso,<br />

nekusafuneka ukuba iye kulandwa kulowo uyityalayo kuba engawenzanga umsebenzi ebeyihlawulelwa yona. Ithi ke<br />

akuba eyibuyisile le mali idluliselwe kwingxowa eyiRevenue Fund.<br />

16. Amanani othelekiso<br />

INXENYE 4<br />

Apho kukho imfuneko yokwenza njalo, amanani othelekiso aphinda abonakaliswe ukwenzela ukuba ahambelane neenguqu<br />

ezenzekileyo kwindlela ebekwa ngayo ingxelo kulo nyaka. Amanani othelekiso abonisiweyo kwezi Nkcazo zeMali<br />

zoNyaka athelekiswa kuphela namanani aboniswe kwiiNkcazo zeMali zoNyakamali odlulileyo ezenziwe uhlolo-mali namanye<br />

ke elinokuthi iSebe libe kanti sele linawo ngexesha lokwenziwa kwengxelo yonyaka.<br />

Ulwahlulwa-hlulo ngokutsha kwenkcitho kuye kwenzeka ngenxa yokusetyenziswa kweStandard Chart <strong>of</strong> Accounts. Akukwazeki<br />

ukuba amanani othelekiso afakwe phaya kwiiNkcazo zokuHamba kweMali, njengoko loo nto ibiya kufuna ukuba<br />

iimali zahlulwa-hlulwe ngokutsha ukuqalela ekupheleni kuka- 00 /0 .<br />

45


46<br />

INXENYE 4<br />

1. uLawulo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemalikweminyeimisebenzi<br />

Ulwabiwo-mali ngokomsebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela<br />

2004/05 2003/04<br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwo-malilokugqibela<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo 8, 4 - ( 00) 8, 4 8,494 ( 5 ) 0 . % 4, 80 4,6<br />

Udluliselo noncediso-mali - ( 5) 08 08 - 00.0% 05 00<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu , 6 - (94 ) ,4 7 6 ,695 0.0% 7,00 6,0<br />

2. Ulawulo lweempahla olunozinzo<br />

Intlawulo yomhla nezolo 6,465 (75 ) ( 66) 5,546 5,546 - 00.0% 4,67 , 9<br />

Udluliselo noncediso-mali 0, 70 75 8 , 06 , 7 7,879 9.7% 850 847<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu 0, 7 - 54 0,860 7, 9 ,467 68. % 6,0 0 4,7<br />

3. Inkxaso nophuhliso lwamafama (abafuyi nabalimi)<br />

Intlawulo yomhla nezolo 0,570 - ( 00) 0,470 0,9 6 (446) 0 . % 6,5 5 ,5 9<br />

Udluliselo noncediso-mali 6,4 - - 6,4 ,8 ,608 90. % 5,640 8,8 6<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu ,856 - ( ,779) 0,077 6, 0 ,976 0.4% 6,457 ,6 5<br />

4. iiNkonzo zoNyango lweZilwanyana<br />

Intlawulo yomhla nezolo , 9 - ( ) , 7 , 7 - 00.0% 8,464 7,497<br />

Udluliselo noncediso-mali 46 - (58) 88 88 - 00.0% 4 4<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu 4 - 7 749 749 - 00.0% 845 ,<br />

5. Uphando ngetheknoloji nophuhliso<br />

Intlawulo yomhla nezolo 6,055 - ( 00) 5,955 6, 56 ( 0 ) 00.6% ,705 ,4<br />

Udluliselo noncediso-mali ,459 - - ,459 ,558 (99) 0 .9% 6,794 6,79<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu ,9 5 - 5 4, 77 ,49 ,685 59.7% , 7 ,6 7<br />

6. uQoqosho lwezoLimo<br />

Intlawulo yomhla nezolo 5,60 - ( 00) 5,50 6, 46 (64 ) .7% 4,09 ,5 0<br />

Udluliselo noncediso-mali 9 - - 9 ( 0) 06.8% 490 48<br />

Spandering vir kapitaalbates 67 - 884 , 5 588 66 47.0% 49 6<br />

7. uQeqesho oluCwangcisekileyo kwezoLimo<br />

Intlawulo yomhla nezolo , 84 - 688 4,07 5,967 ( ,895) .5% ,994 ,9 9<br />

Udluliselo noncediso-mali 5 - - 5 8 (8 ) 7. % 5<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu 5,88 - ,7 5 7,596 ,078 5,5 8 7.4% , 5 , 58<br />

Iyonke apha 230,644 - - 230,644 196,893 33,751 85.4% 171,699 160,591<br />

Ulwabiwo-mali Olumiselwe<br />

nguMthetho<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INKCAZO YOLWABIWO-MALI<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Iyoke 230,644 - - 230,644 196,893 33,751 85.4% 171,699 160,591<br />

Iimali ezifunyenwe liSebe eli ,857 , 0<br />

Ezona-zona zixa ngokweeNkcazo zeNkqubo yezeMali (Imali<br />

ekhoyo iyonke) 233,501 172,809<br />

Ezona-zona zixa ngokweeNkcazo zeNkqubo yezeMali (Iyonke inkcitho) 196,893 160,591


Intlawulo yomhla nezolo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ulwabiwo-mali ngokolwahlulo ngokoqoqosho<br />

Ukusiwa<br />

kweemalikweminyeimisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko <br />

Intlawulo<br />

njenge-<br />

%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Imbuyekezo yabasebenzi 94,885 ( , 00) - 9 ,585 9 ,585 - 00.0% 87,5 6 85, 08<br />

Iimpahla neenkonzo 47,67 ,54 - 49, 5 5 ,748 ( ,5 ) 07. % 45, 4 ,5<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />

zeempahla nezinto ezingamatyala<br />

- 4 - 4 9 (5) 5.0% 9 9<br />

Udluliselo noncediso-mali<br />

Amaphondo noomasipala 84 9 ( 4) 69 69 - 00.0% 88 9 8<br />

Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />

0,790 ( 5, 5) 46 5,640 ,796 ,844 49.6% 5, 8 6,059<br />

Iiyunivesithi neetheknikhoni 70 - - 70 70 - 00.0% 478 90<br />

Imifela karhulumente namashishini<br />

azimeleyo - 0,056 0,059 0, 0 ( 4 ) 0 . % 5,68 5, 0<br />

Amaziko angenzi nzuzo 650 7 690 ,444 (754) 09. % 6 6<br />

Amakhaya 9,04 (4, ) (58) 4,77 6, 4 8,4 8 4 .9% ,4 9 4, 00<br />

Izipho namalizo 8 - 9 9 - 00.0% -<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INKCAZO YOLWABIWO-MALI<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 MATSHI 2005<br />

INXENYE 4<br />

Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo<br />

9,68 ( ,974) , 58 7,966 7, 06 0,860 9.6% 7,995 5,6 0<br />

Imitshini nezinto zokusebenza 7, 79 ,80 ( ,446) 8,7 4 ,590 6, 44 4 .8% 6,9 9 ,0 6<br />

Izinto zendalo okanye ezizizilimo - - - 00.0% - -<br />

Iimpokhwe zekhompuyutha<br />

(s<strong>of</strong>tware) nezinye izinto ezingabambekiyo<br />

70 6 88 9 9 - 00.0% - -<br />

Iyonke 230,644 - - 230,644 196,893 33,751 85.4% 171,699 160,591<br />

47


48<br />

INXENYE 4<br />

Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />

1.1 I-Ofisi yo<br />

Mphathiswa<br />

wePhondo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemalikweminyeimisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela<br />

Eyona-yona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo ,840 58 - ,098 ,098 - 00.0% ,807 ,695<br />

Udluliselo noncediso-mali 5 - 6 6 - 00.0% 5 5<br />

Intlawulo yeempahla<br />

zeentengo ezinkulu 77 - ( 7) 60 60 - 00.0% 6 4<br />

1.2 iZiphathamandla<br />

eziPhezulu<br />

Intlawulo yomhla nezolo ,966 ( ) - ,65 ,65 - 00.0% , 7 , 4<br />

Udluliselo noncediso-mali 4 - - 4 4 - 00.0% 5 4<br />

Intlawulo yeempahla<br />

zeentengo ezinkulu , 9 - ( 78) ,04 4 ,000 .9% 0 0<br />

1.3 IiNkonzo Eziman<br />

yanisiweyo<br />

Intlawulo yomhla nezolo 4,886 46 - 5, 5,585 ( 5 ) 0 . % , 50 ,69<br />

Udluliselo noncediso-mali 78 - 79 79 - 00.0% 60 60<br />

Intlawulo yeempahla<br />

zeentengo ezinkulu , 68 - (480) 688 5 5 48.7% 6,470 5,509<br />

1.4 Lawulo lwezeMali -<br />

Intlawulo yomhla nezolo 8,549 ( 9 ) ( 00) 8, 58 8, 58 - 00.0% 6,986 6,90<br />

Udluliselo noncediso-mali 46 ( ) ( 5) 9 9 - 00.0% 5<br />

Intlawulo yeempahla<br />

zeentengo ezinkulu 599 - ( 67) 4 90 4 0.8% 450 450<br />

Iyonke 31,737 - (1,067) 30,670 29,328 1,342 95.6% 31,486 30,744<br />

Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />

Intlawulo yomhla nezolo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwakweemalikweminyeimisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Imbuyekezo yabasebenzi 5,645 ( 8 ) ( 00) 5, 6 5, 6 - 00.0% ,909 ,87<br />

Iimpahla neenkonzo ,596 78 - ,974 , 7 ( 5 ) 0 .7% ,466 ,749<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />

zeempahla nezinto<br />

ezingamatyala<br />

Udluliselo noncediso-mali<br />

- 4 - 4 4 - 00.0% 5 5<br />

Amaphondo noomasipala 74 (8) ( 5) 4 4 - 00.0% 45 4<br />

Amaziko angenzi nzuzo - 59 - 59 59 - 00.0% - -<br />

Amakhaya 58 (57) - - 00.0% 60 60<br />

Izipho namalizo 6 - 7 7 - 00.0% -<br />

Intlawulo yeempahla<br />

zeentengo ezinkulu<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 1 – ULAWULO<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Izakhiwo nezinye izinto<br />

ezilulwakhiwo ,000 - - ,000 - ,000 0.0% - -<br />

Imitshini nezinto zokusebenza<br />

, 6 - (94 ) ,4 7 6 695 5 . % 7,00 6,0<br />

Iyonke 31,737 - (1,067) 30,670 29,328 1,342 95.6% 31,486 30,744


Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />

2.1 iiNkonzo zobunjineli<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemalikweminyeimisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwo-malilokugqibela<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo 8,047 ( , 55) ( 66) 5,7 6 5,7 6 - 00.0% 7,8 8 6, 84<br />

Udluliselo noncediso-mali 856 75 8 ,69 , 7 (6 5) 7.5% 95 94<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu , 44 5 0 54 4,4 7 ,0 ,405 68. % ,758 8 9<br />

2.2 Landcare<br />

Intlawulo yomhla nezolo 8,4 8 ,40 - 9,8 0 9,8 0 - 00.0% 6,8 5 6,907<br />

Udluliselo noncediso-mali 9,5 4 - - 9,5 4 ,000 8,5 4 0.5% 455 45<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

6,97 (5 0) - 6,44 4, 8 ,06 68.0% 4, 6 ,89<br />

Iyonke 37,152 - 460 37,612 26,266 11,346 69.8% 21,543 18,760<br />

Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />

Intlawulo yomhla nezolo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemalikweminyeimisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwo-malilokugqibela<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Imbuyekezo yabasebenzi 0, 59 ( 44) ( 66) 9,849 9,849 - 00.0% 9, 5 9, 5<br />

Iimpahla neenkonzo 6, 06 (609) - 5,697 5,697 - 00.0% 5,5 6 4,054<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />

zeempahla nezinto<br />

ezingamatyala - - - - - - 0.0%<br />

Udluliselo noncediso-mali<br />

Amaphondo noomasipala ( ) - 00.0% 50<br />

Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />

- - 46 46 46 - 00.0% - -<br />

Imifela karhulumente namashishini<br />

azimeleyo - - - 00.0% - -<br />

Amaziko angenzi nzuzo - 97 0 ,085 (755) 8.8% - -<br />

Amakhaya 0, 47 457 - 0,804 , 70 8,6 4 0. % 500 8 6<br />

Intlawulo yeempahla<br />

zeentengo ezinkulu<br />

Izakhiwo nezinye izinto<br />

ezilulwakhiwo<br />

Imitshini nezinto zokusebenza<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INXENYE 4<br />

IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 2 – ULAWULO LWEEMPAHLA OLUNOZINZO<br />

kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

0,0 5 ( ,54 ) 54 8,0 6 4,549 ,467 56.7% 4, 4 4, 4<br />

0 ,487 - ,789 ,789 - 00.0% ,877 579<br />

Iimpokhwe zekhompuyutha<br />

nezinye izinto ezingabambekiyo<br />

- 55 - 55 55 - 00.0% - -<br />

Iyonke 37,152 - 460 37,612 26,266 11,346 69.8% 21,543 18,760<br />

49


50<br />

INXENYE 4<br />

Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />

3.1 Ikuhlaliswa kwamafama<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminyeimisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo 5,04 - - 5,04 5,095 (5 ) 0 . % 6,8 6 ,<br />

Udluliselo noncediso-mali 9, 6 - - 9, 6 8,769 59 9 .7% 8 5 ,9 0<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

3.2 Iinkonzo zenkxaso<br />

yamafama<br />

,0 5 (8 7) ( , 79) 8,799 ,54 7, 56 7.5% 6,4 ,5 8<br />

Intlawulo yomhla nezolo 6,504 ( 74) ( 00) 6,0 0 6,0 0 - 00.0% 9,689 9,4 7<br />

Udluliselo noncediso-mali ,846 0 - ,866 ,70 , 6 44. % 5 5<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

3.3 Ubonelelo ngokutya<br />

4,506 - - 4,506 77 4, 9 8.4% 5 87<br />

Intlawulo yomhla nezolo 8,4 04 - 8,6 5 9,0 8 ( 9 ) 04.6% - -<br />

Udluliselo noncediso-mali , 78 9 9 - 4, 7 4, 65 ( 48) 0 .6% - -<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

3.4 iCasidra (Pty) Ltd<br />

7, 55 09 ( ,400) 6, 64 ,57 ,59 58.0% - -<br />

Udluliselo noncediso-mali 9,000 - - 9,000 9,000 - 00.0% 4,800 4,90<br />

3.5 Uphuhliso lwabasebenzi<br />

basezifama<br />

Intlawulo yomhla nezolo 59 70 - 76 76 - 00.0% - -<br />

Udluliselo noncediso-mali ,0 5 (959) - 76 76 - 00.0% - -<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

80 5 8 - 608 608 - 00.0% - -<br />

Iyonke 69,847 - (2,879) 66,968 50,830 16,138 75.9% 38,612 32,970<br />

Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />

Intlawulo yomhla nezolo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminye<br />

imisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Imbuyekezo yabasebenzi 4, 5 (50 ) ( 00) ,7 ,7 - 00.0% 7, 0 5,859<br />

Iimpahla neenkonzo 6, 45 50 - 6,747 7, 9 (446) 06.6% 9, 85 6,670<br />

Udluliselo noncediso-mali<br />

Amaphondo noomasipala 48 (7) - 4 4 - 00.0% 7 7<br />

Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />

7,959 ( 5, 5) - ,844 - ,844 0.0% - -<br />

Imifela karhulumente namashishini<br />

azimeleyo - 0,046 - 0,046 0, 8 ( 6) 0 . % 4,800 4,9 8<br />

Amaziko angenzi nzuzo 50 0 - 80 80 - 00.0% - 46<br />

Amakhaya 8, 64 (5,056) - , 08 , 08 - 00.0% 508 ,709<br />

Izipho namalizo - - - 00.0% - -<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 3 – INKXASO NOPHUHLISO LWAMAFAMA<br />

kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

,99 - - ,99 ,858 , 4 6 . % ,000 6 5<br />

Imitshini nezinto zokusebenza 9,864 (8 ) ( ,779) 7,00 4, 60 ,84 4.5% ,457 ,000<br />

Izinto zendalo okanye ezizizilimo - 8 - 8 8 - 00.0% - -<br />

Iyonke 69,847 - (2,879) 66,968 50,830 16,138 75.9% 38,612 32,970


Umsebenzi<br />

ngokomsetyenzana<br />

4.1 Impilo yezilwanyana<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemalikweminyeimisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo ,9 4 555 - ,489 ,489 - 00.0% 0,975 0,787<br />

Udluliselo noncediso-mali 0 - (5 ) 67 67 - 00.0% 0 0<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu - - - 00.0% 9 95<br />

4.2 Ulawulo lweentengiso<br />

zangaphandle<br />

Intlawulo yomhla nezolo , 5 ( 99) - 954 954 - 00.0% - -<br />

Udluliselo noncediso-mali (5) (5) - 00.0% - -<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu - 5 47 47 - 00.0% - -<br />

4.3 Ulondolozo lwempilo<br />

yezilwanyana<br />

lwakwaRhulumente<br />

Intlawulo yomhla nezolo ,059 0 - , 69 , 69 - 00.0% ,458 ,944<br />

Udluliselo noncediso-mali - 4 4 - 00.0%<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu - - 0 0 0 - 00.0% 98<br />

4.4 Iinkonzo zelabhoarti<br />

zonyango lwezilwan<br />

yana<br />

Intlawulo yomhla nezolo 5,89 ( 66) ( ) 5,505 5,505 - 00.0% 5,0 4,766<br />

Udluliselo noncediso-mali 4 - 5 5 - 00.0% 8 8<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu 4 0 - 60 570 570 - 00.0% 7 7 8<br />

Iyonke 22,907 - 147 23,054 23,054 - 100.0% 19,350 18,759<br />

Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />

Intlawulo yomhla nezolo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminyeimisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Imbuyekezo yabasebenzi 6, 89 (7 7) ( ) 5,450 5,450 - 00.0% 4,0 0 ,54<br />

Iimpahla neenkonzo 5,950 7 7 - 6,667 6,667 - 00.0% 4,4 5 ,946<br />

Okuqhubekileyo ngokwesezimalini<br />

zeempahla nezinto<br />

ezingamatyala - - - - - - 0.0% 9 9<br />

Udluliselo noncediso-mali<br />

Amaphondo noomasipala 6 - 7 7 - 00.0% 4 4<br />

Imifela karhulumente namashishini<br />

azimeleyo - 8 - 8 8 - 00.0% - -<br />

Amakhaya 0 (9) (58) 4 4 - 00.0% - -<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INXENYE 4<br />

IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 4 – IINKONZO ZONYANGO LWEZILWANYANA<br />

kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Imitshini nezinto zokusebenza 4 - 7 749 749 - 00.0% 845 ,<br />

Iyonke 22,907 - 147 23,054 23,054 - 100.0% 19,350 18,759<br />

5


5<br />

INXENYE 4<br />

Umsebenzi<br />

ngokomsetyenzana<br />

5.1 Uphando<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminye<br />

imisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwo-malilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo 0, 8 ( 8) - 9,900 9,900 - 00.0% 8,005 8,4 5<br />

Udluliselo noncediso-mali , 84 - - , 84 , 09 ( 5) 00.8% 7 7<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu 9 65 5 7 0 56 49 79.0% 454 564<br />

5.2 Iinkonzo zengcaciso<br />

Intlawulo yomhla nezolo 778 4 5 - , ,4 4 ( 0 ) 6.6% 6 0 6 6<br />

Udluliselo noncediso-mali - - - 00.0% 6,700 6,707<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu 460 7 - 6 4 0 0 68. % - -<br />

5.3 Iinkonzo zenkxaso<br />

ngezibonelelo<br />

Intlawulo yomhla nezolo 5, 9 ( 97) ( 00) 4,84 4,84 - 00.0% ,090 , 9<br />

Udluliselo noncediso-mali 74 - - 74 48 (74) 4 .5% 57 49<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu , 7 ( 6) - ,8 6 ,50 , 5 5 .9% 67 ,07<br />

Iyonke 43,439 - 152 43,591 42,206 1,385 96.8% 39,626 40,862<br />

Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />

Intlawulo yomhla nezolo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminye<br />

imisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Imbuyekezo yabasebenzi 5,55 ( 48) ( 00) 5, 0 5, 0 - 00.0% ,778 ,794<br />

Iimpahla neenkonzo 0,504 48 - 0,85 ,05 ( 0 ) 0 .9% 7,866 8,577<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />

zeempahla nezinto ezingamatyala<br />

- - - - -<br />

Udluliselo noncediso-mali<br />

-<br />

0.0% 6 6<br />

Amaphondo noomasipala 68 6 - 94 94 - 00.0% 86 7<br />

Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />

,750 - - ,750 ,750 - 00.0% 5, 8 5,8<br />

Imifela karhulumente namashishini<br />

azimeleyo - - - 00.0% 88 40<br />

Amaziko angenzi nzuzo 500 (480) - 0 0 - 00.0% 6 00<br />

Amakhaya 4 45 - 59 69 (99) 6.7% 5 87<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 5 – UPHANDO NGETHEKNOLOJI NOPHUHLISO LWAYO<br />

kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

- 7 - 7 7 - 00.0%<br />

Imitshini nezinto zokusebenza ,875 ( 08) 5 ,9 9 , 4 ,685 57.0% , 04 ,6 4<br />

Biologiese <strong>of</strong> gekultiveerde bates - 9 - 9 9 - 00.0% - -<br />

Izinto zendalo okanye ezizizilimo 50 6 - 56 56 - 00.0% - -<br />

Iyonke 43,439 - 152 43,591 42,206 1,385 96.8% 39,626 40,862


Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />

6.1 Iinkonzo zobhengezo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminye<br />

imisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo ,847 47 - ,894 4,5 7 (64 ) 6.5% 4,09 ,5 0<br />

Udluliselo noncediso-mali 75 - - 75 75 - 00.0% 490 48<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

6.2 Uqoqosho lwesizwe<br />

namanani-nkcazo<br />

77 5 884 ,096 45 64 4 . % 49 6<br />

Intlawulo yomhla nezolo ,756 (47) ( 00) ,609 ,609 - 00.0% - -<br />

Udluliselo noncediso-mali 7 - - 7 7 ( 0) 7.6% - -<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

90 ( 5) - 55 5 0 87. % - -<br />

Iyonke 6,262 - 784 7,046 7,046 - 100.0% 4,730 4,074<br />

Ekonomiese klassifikasie<br />

Intlawulo yomhla nezolo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminye<br />

imisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela<br />

Werklike<br />

betaling<br />

Afwyking<br />

Betaling<br />

as % van<br />

die finale<br />

toekenning<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Imbuyekezo yabasebenzi ,55 ( 07) ( 00) , 46 , 46 - 00.0% ,7 7 , 79<br />

Iimpahla neenkonzo ,050 07 - , 57 ,900 (64 ) 8.5% , 56 , 6<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini<br />

zeempahla nezinto<br />

ezingamatyala - - - - - - 0.0% 5 5<br />

Udluliselo noncediso-mali<br />

Amaphondo noomasipala 9 ( ) - 8 8 - 00.0% 5 5<br />

Abagunyaziswa beSebe neeakhawunti<br />

- - - - - 0.0% - 8<br />

Iiyunivesithi neethenikhoni 70 - - 70 70 - 00.0% 478 90<br />

Amaziko angenzi nzuzo - - - - - 0.0% - 60<br />

Amakhaya - 4 4 ( 0) 4 .9% - -<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 6 – UQOQOSHO LWEZOLIMO<br />

kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

INXENYE 4<br />

Imitshini nezinto zokusebenza 47 - 696 ,04 80 66 6.4% 49 6<br />

Iimpokhwe zekhompuyutha<br />

nezinye izinto ezingabambekiyo 0 - 88 08 08 - 00.0% - -<br />

Iyonke 6,262 - 784 7,046 7,046 - 100.0% 4,730 4,074<br />

5


54<br />

INXENYE 4<br />

Umsebenzi ngokomsetyenzana<br />

7.1 iMfundo ePhakamileyo<br />

Ulwabiwomalioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminye<br />

imisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo ,45 - 688 , 40 ,098 (958) 07.9% 0,98 ,5 6<br />

Udluliselo noncediso-mali 0 - - 0 08 (78) 60.0%<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu 4, 76 - 98 4,674 98 4,576 . % 98 7<br />

7.2 iMfundo yaseSekondari<br />

(FET)<br />

Intlawulo yomhla nezolo ,9 - - ,9 ,869 (9 7) 48.5% ,0 , 9<br />

Udluliselo noncediso-mali 5 - - 5 0 (5) 00.0%<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu ,505 - ,4 7 ,9 ,980 94 67.8% ,9 7 ,<br />

Iyonke 19,300 - 2,403 21,703 18,163 3,540 83.7% 16,352 14,422<br />

Ulwahlulo ngokoqoqosho<br />

Intlawulo yomhla nezolo<br />

Ulwabiwo-malioluhlaziyiweyo<br />

Ukusiwa<br />

kweemali<br />

kweminye<br />

imisebenzi<br />

Exulwe<br />

kwenye<br />

2004/05 2003/04<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayonantlawuloyenziweyo <br />

Uphambuko<br />

Intlawulo<br />

njenge-%<br />

yolwabiwomalilokugqibela<br />

Ulwabiwomalilokugqibela <br />

Eyonayona<br />

ntlawulo<br />

yenziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

Imbuyekezo yabasebenzi 9, 6 - 688 0,05 0,05 - 00.0% 8,6 7 8,6 8<br />

Iimpahla neenkonzo 4,0 - - 4,0 5,9 ( ,890) 47.0% 4, 67 4, 0<br />

Udluliselo noncediso-mali<br />

Amaphondo noomasipala 6 ( ) - 5 5 - 00.0% 7<br />

Amaziko angenzi nzuzo - - - 0.0% - -<br />

Amakhaya<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo<br />

ezinkulu<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINKCUKACHA NGOKOMSEBENZI 7 – UQEQESHO OLUCWANGCISEKILEYO KWEZOLIMO<br />

kunyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

9 - - 9 86 (77) 955.6% - 8<br />

Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo<br />

5,675 ( ,605) ,7 5 5,785 5 6 5, 59 9. % 8 9 8 9<br />

Imitshini nezinto zokusebenza 06 ,605 - ,8 ,55 59 85.7% ,506 5 9<br />

Iyonke 19,300 - 2,403 21,703 18,163 3,540 83.7% 16,352 14,422


1. Iinkcukacha zodluliselo noncediso-mali ngokoMthetho oyi-Appropriation Act (emva kokuba kuxuliwe):<br />

Iinkcukacha zoku kuqhubekileyo zingajongwa phaya kwingcaciso 6 (Udluliselo noncediso-mali) nakwiSIHLOMELELO<br />

(A-I) yeeNkcazo zeMali zoNyaka.<br />

2. Iinkcukacha zeemali ezabelwe okuthile kuphela (emva kokuba kuxuliwe):<br />

Iinkcukacha zoku kuqhubekileyo zingajongwa phaya kwingcaciso (uLwabiwo-mali loNyaka) to yeeNkcazo zeMali<br />

zoNyaka.<br />

3. Iinkcukacha ngokuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezingamatyala<br />

Iinkcukacha zoku kuqhubekileyo zingajongwa phaya kwingcaciso 5 (Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla<br />

nezinto ezingamatyala) yeeNkcazo zeMali zoNyaka.<br />

4. Iingcaciso zophambuko olukhulu kwiimali ebezabelweyo (emva kokuba kuxuliwe):<br />

4.1 Ngokomsebenzi ngamnye<br />

Umsebenzi 1: uLawulo<br />

Iimali ezabelweyo<br />

emva kokuba<br />

kuxuliwe<br />

Eyona-yona<br />

nkcitho<br />

yenziweyo<br />

Uphambuko<br />

R’000 R’000 R’000 %<br />

30,670 29,328 1,342 4.38<br />

Intsalela yenziwe kukusindiswa kwemali okunyanzelekileyo (R m) lweSebe lezoThutho neMisebenzi yakwa-Rhulumente kwizakhiwo<br />

zee-<strong>of</strong>isi zase-lsenburg nakukuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe iintengo ezinkulu nge-R0.342. Senziwe isicelo sokuba le mali<br />

iyi-R0.342 iluliselwe kunyaka olanelayo, kuthengwe ngayo ifenitshala yee-<strong>of</strong>isi ezintsha nezinto zokusebenza zazo.<br />

Umsebenzi 2: uLawulo lwezoLimo olunoZinzo<br />

37,612 26,266 11,346 30.17<br />

Intsalela yenziwe kukuchitha ngaphantsi kuncediso-mali olunemiqathango (R8.6 4m) lokukhawulelana nembalela (Drought Relief)<br />

ngenxa ngamabango angangenanga nokuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe nge-R .0 8m kuncediso-mali lwezibonelelo lwephondo<br />

(Provincial Infrastructure Grant) nange-R0.674 kuLondolozo loMhlaba. Senziwe isicelo sokuba imali eyi-R . 46m idluliselwe<br />

kunyaka olandelayo.<br />

Umsebenzi 3: iNkxaso noPhuhliso lwaMafama<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INKCAZO YENKQUBO YEZEMALI<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matsh i2005<br />

66,968 50,830 16,138 24.1<br />

Intsalela yenziwe kukusindiswa kwemali okunyanzelekileyo (R0.9 0m) lweSebe lezoThutho neMisebenzi yakwaRhulumente kwizakhiwo<br />

zee-<strong>of</strong>isi zase-lsenburg nakukuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe nge-R2.060m kwi-CASP, nge-R10.160m kwi-PIG<br />

nange-R m kwi-LRAD. Senziwe isicelo sokuba imali eyi-R 5. 0m idluliselwe kunyaka olandelayo.<br />

Umsebenzi 5: uPhando ngeTheknoloji noPhuhliso lwayo 43,591 42,206 1,385 3.18<br />

Intsalela yenziwe nakukuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe nge- R0. 85m kwi-PIG nange-R m kwinkcitho yentengo ezinkulu.<br />

Senziwe isicelo sokuba imali eyi-R . 85m idluliselwe kunyaka olandelayo.<br />

Umsebenzi 7: uQeqesho oluCwangcisekileyo kwezoLimo 21,703 18,163 3,540 16.31<br />

Intsalela yenziwe kukusindiswa kwemali okunyanzelekileyo (R .590m) lweSebe lezoThutho neMisebenzi yakwa-Rhulumente kwizakhiwo<br />

zee-<strong>of</strong>isi zase-lsenburg nakukuchitha ngaphantsi kwemali ebiyabelwe nge-R0.691m kwi-PIG nange-R0.259m kwiintengo<br />

ezinkulu. Senziwe isicelo sokuba imali eyi-R0.950m idluliselwe kunyaka olandelayo.<br />

4.2 Ngokolwahlulo ngokoqoqosho R’000<br />

Intlawulo yomhla nezolo:<br />

Iimpahla neenkonzo ( ,5 )<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla<br />

nezinto ezingamatyala (5)<br />

Udluliselo noncediso-mali:<br />

Abagunyaziswa beSebe nee-akhawunti ,844<br />

iMifela kaRhulumente naMashishini Azimeleyo ( 4 )<br />

Amaziko angenzi nzuzo (754)<br />

Amakhaya 8,4 8<br />

Iintlawulo zeempahla zeentengo ezinkulu:<br />

Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo 0,860<br />

Imitshini nezinto zokusebenza 6, 44<br />

INXENYE 4<br />

55


56<br />

INXENYE 4<br />

IMALI EKHOYO<br />

Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Ulwabiwo-mali lonyaka 1 230,644 7 ,699<br />

Imali yeSebe eli 2 2,857 , 0<br />

IYONKE IMALI EKHOYO 233,501 7 ,809<br />

INKCITHO<br />

Inkcitho yomhla nezolo<br />

Imbuyekezo yabasebenzi 3 92,585 85, 08<br />

Iimpahla neenkonzo 4 52,748 4 ,5<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezingamatyala<br />

5 9 9<br />

Iyonke inkcitho yomhla nezolo 145,342 6,7<br />

Udluliselo noncediso-mali 6 31,424 7,<br />

Intlawulo yeempahla zeentengo ezinkulu<br />

Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo 7 7,106 5,6 0<br />

Imitshini nezinto zokusebenza 7 12,590 ,0 6<br />

Izinto zendalo okanye ezizizilimo 7 112 -<br />

Iimpokhwe zekhompuyutha (s<strong>of</strong>tware) nezinye izinto ezingabambekiyo<br />

7 319 -<br />

Iyonke intlawulo yeempahla zeentengo ezinkulu 20,127 6,6 6<br />

IYONKE INKCITHO 196,893 60,59<br />

IYONKE ESALELEYO 36,608 , 8<br />

IYONKE ESALELEYO KULO NYAKA 36,608 , 8<br />

Ungqamaniso lwesaleleyo kulo nyaka<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INKCAZO YENKQUBO YEZEMALI<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matsh i2005<br />

Iimali ezabelweyo eziza kusiwa kwingxowa eyiRevenue Fund/ezingasetyenziswanga<br />

Iimali ezifunyenwe liSebe eli eziza kusiwa kwingxowa eyiRevenue<br />

Fund<br />

11 33,751 , 08<br />

12 2,857 , 0<br />

IYONKE ESALELEYO KULO NYAKA 36,608 , 8


INXENYE 4<br />

IIMPAHLA<br />

Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Iimpahla ezikhoyo 41,434 6,7 9<br />

Imali namaxabiso ezinto ngokwemali 8 39,935 5,960<br />

Iintlawulo ezenziwe kwangaphambili neemboleko 9 253 5<br />

Iimali ezisafanele kufunyanwa 10 1,246 654<br />

ZIZONKE IIMPAHLA 41,434 6,7 9<br />

IZINTO EZINGAMATYALA<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INKCAZO YENKQUBO YEZEMALI<br />

yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matsh i2005<br />

Amatyala omhla nezolo 41,434 6,7 9<br />

Iimali ezabelweyo eziza kusiwa kwingxowa eyiRevenue Fund 11 33,751 , 08<br />

Imali yeSebe eli eza kusiwa kwingxowa eyiRevenue Fund 12 451 77<br />

Iintlawulo ezisafanele kwenziwa 13 7,232 5, 54<br />

ZIZONKE IZINTO EZINGAMATYALA 41,434 6,7 9<br />

ZIZONKE IIMPAHLA EMVA KOKUBA EHLAWULWE AMATYALA - -<br />

INKCAZO YEENGUQULELO KWIIMPAHLA EZIKHOYO<br />

Yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Iimfihlo ezisebenza njengenkunzi - -<br />

Imali enokuphinda ibuyiswe - -<br />

Iyonke - -<br />

57


58<br />

UKUHAMBA KWEMALI KWIZINTO EZENZIWEYO<br />

Iingcaciso 2004/05<br />

Iimali ezingenileyo 243,309<br />

Iimali ezabeleweyo zonyaka ezifunyenweyo 230,644<br />

Imali efunyenweyo liSebe eli 13,385<br />

Iyonke eyokunyuka kwimali yokusebenza (720)<br />

Ezibuyiselwe kwingxowa eyiRevenue Fund (24,419)<br />

Intlawulo yomhla nezolo (163,364)<br />

Udluliselo noncediso-mali oluhlawulweyo (31,424)<br />

Iyonke imali ngezinto ezenziweyo 14 24,102<br />

UKUHAMBA KWEMALI KWIZINTO ZOTYALOMALI<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLO: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INKCAZO YOKUHAMBA KWEMALI<br />

Yonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

INXENYE 4<br />

Iintlawulo zeempahla zeentengo ezinkulu (20,127)<br />

Iyonke imali ngezinto zotyalomali (20,127)<br />

Iyonke eyokuhla kwimali nakumaxabiso ezinto ngokwemali 3,975<br />

Imali namaxabiso ezinto ngokwemali ekuqaleni kwesi sithuba senzelwa le nkcazo 35,960<br />

Imali namaxabiso ezinto ngokwemali ekupheleni kwesi sithuba senzelwa le ngxelo 8 39,935<br />

R’000


INXENYE 4<br />

1. Ulawbiwo-mali lonyaka<br />

1.1 Kubandakanywe iimali ezabiwe ngokwemiqathango yoMthetho oyi-Appropriation Act olungisele<br />

lwe aMasebe kaRhulumente weSizwe (iiMali Ezabelweyo) nawooRhulumente baMaphondo (uLwa<br />

belo Ngokulinganayo):**<br />

UMsebenzi<br />

uLwabiwomaliLokugqibela<br />

Ezona-zona<br />

zifunyenweyo<br />

Uphambukonga-phezulu/(ngaphantsi)<br />

Lulonke<br />

uLwabiwo-mali<br />

2003/04<br />

R’000 R’000 R’000 R’000<br />

. ULawulo 0,670 0,670 - ,486<br />

. uLawulo lweeMpahla Olunozinzo 7,6 7,6 - ,54<br />

. iNkxaso noPhuhliso lwaMafama 66,968 66,968 - 8,6<br />

4. iiNkonzo zoNyango lweZilwanyana ,054 ,054 - 9, 50<br />

5. Phando ngeTheknoloji noPhuhliso Lwayo 4 ,59 4 ,59 - 9,6 6<br />

6. uQoqosho lezoLimo 7,046 7,046 - 4,7 0<br />

7. uQeqeshoOlucwangcisekileyo kwezoLimo ,70 ,70 - 6, 5<br />

Iyonke 230,644 230,644 - 171,699<br />

1.2 Uncediso-mali olunemiqathango<br />

Iingcaciso 2004/05<br />

R’000<br />

2003/04<br />

R’000<br />

Iyonke eyoncediso-mali Olufunyenweyo iSihlomelelo 1A 55,912 9, 04<br />

** Kufuneka ukuba kuqatshelwe ukuba iimali zoncediso-mali olunemiqathango zibandakanyiwe kwiimali ezibekwe<br />

ngokoLwabiwo-mali Lulonke phaya kwiNgcaciso . .<br />

•<br />

•<br />

•<br />

•<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

UNcediso-mali lweZibonelelo lwePhondo R 9, 07,000 (UMsebenzi : R7,7 7,000; UMmsebenzi : R 4, 0 ,000;<br />

UMsebenzi 5: R ,6 4,000 and UMsebenzi 7: R5,675,000)<br />

Umsebenzi wenkxaso enabileyo yezolimo (CASP) R ,765,000 (UMsebenzi )<br />

uLondolozo loMhlaba (Landcare) R ,840,000 (UMsebenzi )<br />

Uncediso-mali lolawulo lwentlekele kwezolimo R9,000,000 (UMsebenzi )<br />

2. Iimali zeSebe eli ezifanele kubuyiselwa kwingxowa eyiRevenue Fund<br />

Iintengiso zeempahla neenkonzo ezingaphandle kweempahla<br />

zeentengo ezinkulu<br />

11,282 , 7<br />

Inzala, izabelo nerenti yomhlaba 554 5<br />

Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto ezinga<br />

matyala<br />

2.1 1,549 9<br />

Iimali zodluliselo ezifunyenweyo zibandakanya ezi zilandelayo: - 9<br />

Izipho, amalizo neenkxaso-mali ezifunyenweyo iSihlomelelo 1H - 9<br />

Iyonke imali eqokelelweyo 13,385 , 4<br />

Kuthatyathwe: Imali yeSebe eliebeliyihlahlile 10,528 , 4<br />

Imali yeSebe eli ethe yaqokelelwa 2,857 , 0<br />

59


60<br />

INXENYE 4<br />

2.1 Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto<br />

ezingamatyala<br />

Uhlobo lwelahleko eye yabuyekezeka<br />

Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R000<br />

Iitshekhi eziphinde zabhalwa ngokutsha - 9<br />

Ezizezinye nje 1,549 -<br />

3. Imbuyekezo yabasebenzi<br />

3.1 Imivuzo nemirholo<br />

1,549 9<br />

Umvuzo ongekabi nalutsalelo 65,472 58,44<br />

Eyokuvava ngomsebenzi omhle 1,651 ,089<br />

Ezinxulumene nenkonzo 207 6<br />

Ezembuyekezo/ngokweemeko 2,088 ,049<br />

Iintlawulo zamathuba athile 356 -<br />

Ezinye izithabathabana ezingatsalelwa mhlalaphantsi 9,695 0, 64<br />

3.2 Imirhumo yezentlalontle<br />

Iintlawulelo zabasebenzi zexeshana elifutshane<br />

79,469 7 , 05<br />

Ezomhlalaphantsi 9,148 8, 7<br />

Ezonyango 3,942 ,678<br />

Ezekhansile yothethwano nabasebenzi 23 7<br />

Eze-inshorensi 3 6<br />

13,116 ,00<br />

Iyonke imbuyekezo yabasebenzi 92,585 85, 08<br />

Umyinge wenani labasebenzi 754 698<br />

4. Iimpahla neenkonzo<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Ukubhengeza 1,380 ,04<br />

Iintlawulo zokuya ezindibanweni (ezibandakanya neentlawulo zo<br />

kubhalisa) 655 6<br />

Iintlawulo zeebhanki nezamakhadi 68 57<br />

Iibhasari (ezabasebenzi) 180 44<br />

Uqhagamshelwano 3,429 ,988<br />

Iinkonzo zeekhompuyutha 253 458<br />

Iingcali, abanikwe iikhontrakthi neenkonzo ezizodwa 9,384 8,5 6<br />

Iinkonzo zababalekisi nabahambisi beepasile neempahla 86 40<br />

Iilayisenisi zokuqhuba neepemethi 33 -<br />

Ezolonwabo 606<br />

Iintlawulo zabahlo-zincwadi bangaphandle 4.1 499 44<br />

Izinto zokusebenza ezingaphantsi kwama-R5000 2,342 4 7<br />

Iinkonzo lothutho lweempahla ngomoya 5 -<br />

Uluhlu lwezinto ezikhoyo 4.2 12,960 9,675<br />

Iintlawulo zamanyathelo omthetho (zamagqwetha) 37 -<br />

Iindleko zolondolozo, ezokulungisa nokuqhuba 1,374 589<br />

Iinkonzo zonyango 73 6<br />

Ukuqhuba uqeshiso 563 477<br />

Iinkonzo zokufota/zabafoti 28 4<br />

Iintyatyambo zezityalo nezinye izinto zokuhombisa 6


Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Ushicilelo kunye nopapasho lweembalo 9 59<br />

Izigqeba zabemisebenzi eqeqeshelweyo neentlawulo zobulungu 72 -<br />

Iintlawulo zozinziso 469 4<br />

Imirhumo 195 4<br />

Iintlawulo z<strong>of</strong>ikeleleko kwiinkqubo 147 -<br />

Ukuthatha uxanduva lweekhontrakthi - 8<br />

Inkcitho yemihlaba eqeshiswayo eyeyeSebe eli 5,662 5,050<br />

Uguqulello nokhuphelo 202 4<br />

Izinto zokuhamba ezithe zakhutshwa njengenxenye yezinto<br />

ezeziwa liSebe eli 93 0<br />

Ukuhamba nobugcwabalalana bento yokutya 4.3 10,858 8,696<br />

Iindawo zokuqhubela iindibano nezibonelelo 283 6 6<br />

Iimpahla zokunxiba zokhuseleko, ezizodwa kunye neeyunifomu 299 46<br />

Uqeqesho nophuhliso lwabasebenzi 498 468<br />

Iyonke 52,748 4 ,5<br />

4.1 Iintlawulo zabahloli-zincwadi bangaphandle<br />

Uhlolo-zincwadi lokulandelwa kweenkqubo 499 44<br />

4.2 Uluhlu lweempahla ezikhoyo (ezithengwe apha ekuham-<br />

beni konyaka lo)<br />

499 44<br />

Isitokhwe esicwangcisekileyo 322 8<br />

Ezisetyenziswa emakhayeni 202 5 6<br />

Ezolimo 2,972 ,48<br />

Izincedisi zokufunda nokufundisa 1 -<br />

Ukutya nezibonelelo zokutya 1,590 ,548<br />

Amafutha.i-oyile negesi (irhasi) 739 484<br />

Izinto ezisetyenziswa ezilabhoratri 645 45<br />

Ezinye izinto ezisetyenziswayo 2,078 880<br />

Iipatsi kunye nezinye izinto zolondolozo 914 684<br />

Izinto zokubhala nezokubhalela kunye noshicilelo 2,572 ,5 4<br />

Izinto zonyango lwezilwanyana 924 -<br />

Izinto zonyango 1 84<br />

Izixhobo noxhobiso -<br />

4.3 Ukuhanba nobugcwabalalana bokuhamba<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

12,960 9,675<br />

Apha kweli lizwe 9,710 7,758<br />

Kumazwe angaphandle 1,148 9 8<br />

5. Okuqhubekileyo ngokwasezimalini zeempahla nezinto<br />

ezingamatyala<br />

10,858 8,696<br />

Iilahleko ezinkulu ngenxa yolwaphulo-mthetho 5.1 4 6<br />

Ezinye iilahleko ezinkulu eziye zacinywa 5.2 - 8<br />

Amatyala aye acinywa 5.3 5<br />

5.1 Iilahleko ezinkulu ngenxa yolwaphulo-mthetho<br />

9 9<br />

Ukubiwa kwezinto zokusebenza 4 5<br />

Ukubiwa kwetreyila -<br />

INXENYE 4<br />

4 6<br />

6


6<br />

INXENYE 4<br />

5.2 Ezinye iilahleko ezinkulu eziye zacinywa kwiNkcazo<br />

yeNkqubo yezeMali<br />

Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Iilahleko kwigaraji kaRhulumente - 8<br />

5.3 Amatyala angahlawulwanga ada acinywa<br />

Inzala yamatyala -<br />

Irhafu yamatyala -<br />

- 8<br />

Ikhefu elingahlawulelwayo 5 -<br />

6. Udluliselo noncediso-mali<br />

Amaphondo noomasipala ISihlomelelo 1B 269 9 8<br />

Amaziko angabagunyaziswa beSebe eli nee-akhawunti ISihlomelelo 1C 2,796 6,059<br />

Iiyunivesithi neetheknikhoni ISihlomelelo 1D 270 90<br />

Imifela karhulumente namashishini azimeleyo ISihlomelelo 1E 20,302 5, 0<br />

Amaziko angenzi nzuzo ISihlomelelo 1F 1,444 6<br />

Amakhaya ISihlomelelo 1G 6,334 4, 00<br />

Izipho namalizo ISihlomelelo 1I 9<br />

7. Intlawulo yeempahla zeentengo ezinkulu<br />

5<br />

31,424 7,<br />

Izakhiwo nezinye izinto ezilulwakhiwo ISihlomelelo 4 7,106 5,6 0<br />

Imitshini nezinto zokusebenza ISihlomelelo 4 12,590 ,0 6<br />

Izinto zendalo okanye ezizizilimo ISihlomelelo 4 112 -<br />

Iimpokhwe zekhompuyutha (s<strong>of</strong>tware) nezinye izinto ezinga<br />

bam bekiyo ISihlomelelo 5 319 -<br />

8. Imali namaxabiso ezinto ngokwemali<br />

20,127 6,6 6<br />

I-akhawunti eyiConsolidated Paymaster General Account 55 6<br />

Imali esezibhankini ezirhwebayo 39,880 5,899<br />

9. Iintlawulo ezenziwa kwangaphambili neemali-mboleko<br />

Inkcazo<br />

39,935 5,960<br />

Ukuhamba nobugcwabalalana bento yokutya 253 5<br />

10. Iimali ezisafanele kufunyanwa<br />

Iimali ezityalwa zezinye<br />

izigqeba<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Ngaphantsi<br />

konyaka<br />

omnye<br />

Unyaka<br />

omnye<br />

ukuya<br />

kwiminyakaemithathu<br />

Ngaphezu<br />

kweminyakaemithathur<br />

253 5<br />

ISihlomelelo<br />

6 95 - - 95 84<br />

Amatyala abasebenzi 10.1 54 - - 54 98<br />

Abanye abatyalayo 10.2 687 70 40 1,097 7<br />

836 370 40 1,246 654<br />

Isixa-mali esingama-R40 000.00 ( 004: R 7 000.00) esibandakanyiweyo ngentla apha sisenokungakwazi uku<br />

funyanwa, kodwa ke asicinywanga phaya kwiNkcazo yeNkqubo yezeMali


10.1 Amatyala abasebenzi<br />

Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Imivuzo: Utsalelo 2 -<br />

Imivuzo: Irhafu 48 4<br />

Imivuzo: Uncediso-mali lweendleko zonyango 2 -<br />

Imivuzo: Iintlawulo eziyekisiweyo 1 -<br />

Iifowuni ezingezozemicimbi yomsebenzi 1<br />

Ityala leSebe eli - 55<br />

10.2 Abanye abatyalayo<br />

54 98<br />

Amatyala abafundi 146 8<br />

Iinkonzo zohlalutyo 846 09<br />

Amanye amatyala abasebenzi 84 45<br />

Ezinye iimali ezifanele kufunyanwa kwizigqeba 21 -<br />

11. Iimali ezabelweyo ezifanele kubuyiselwa kwingxowa eyiRevenue<br />

Fund<br />

1,097 7<br />

Umncono wokuvula 11,108 7,6<br />

Udluliselo olusuka kwiNkcazo yeNkqubo yezeMali 33,751 , 08<br />

Ehlawulweyo apha ekuhambeni konyaka (11,108) (7,6 )<br />

Umncono wokuvala 33,751 , 08<br />

12. Iimali ezifunyenweyo liSebe eli ezifanele kubuyiselwa kwingxowa<br />

eyiRevenue Fund<br />

Umncono wokuvula 377 5 9<br />

Udluliselo olusuka kwiNkcazo yeNkqubo yezeMali 2,857 , 0<br />

Uhlahlomali lwemali yeSebe eli 10,528 , 4<br />

Ehlawulweyo apha ekuhambeni konyaka (13,311) ( , 86)<br />

Umncono wokuvala 451 77<br />

13. Iintlawulo ezifanele kwenziwa ezomhla nezolo<br />

Iingcaciso<br />

30<br />

iintsuku<br />

30+<br />

iintsuku<br />

Ii-akhawunti zethekhi 13.1 - , 7 1,127 75<br />

Ezinye iintlawulo ezifanele<br />

kwenziwa 13.2 - 6, 05 6,105 4,879<br />

13.1 Ii-akhawunti zetshekhi<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

INXENYE 4<br />

- 7,232 7,232 5, 54<br />

Utsalelo ngokubanzi nje 7 9<br />

Irhafu yengenelo nengxowa yoMhlalaphantsi 99 94<br />

Iimali ezifanele kufunyanwa ,0 4<br />

1,127 75<br />

6


64<br />

INXENYE 4<br />

13.2 Ezinye iintlawulo ezifanele kwenziwa<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINGCACISO ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Izifundo zokwenziwa kwemisele yamanzi 52 5<br />

Iprojekthi yovandlakanyo lweembewu 27 8<br />

Uqeqesho lwe-LRAD 122<br />

Irojekthi yeProsopis (482) 60<br />

Iprojekthi yeGoedgedacht - 8<br />

Iprojekthi Impumelelo project 52 5<br />

Izifundo zaseSouth Cape College 5 9<br />

Iprojekthi iProvide 4,168 ,700<br />

Indibano yezamanzi eNtshona Koloni eyiWestern Cape<br />

Water Summit 14<br />

I-SAND 109 09<br />

I-PAETA 177 6<br />

Uvandlakanyo lwe-DOW - 7<br />

Iimpuphuma 1,614 5,850<br />

Imbalela - 4,649<br />

Uphando ngeeprothini 89 -<br />

I-SANP: ABI 39 -<br />

Umfama obhinqileyo 004 16 -<br />

I-SKOG 73 -<br />

I-CIEA 30 -<br />

14. Ungqamaniso lokuhamba kwemali evela kwizinto zokusebenza<br />

ezenziweyo naleyo isasaleleyo<br />

Iyonke edlulileyo ngokweNkcazo yeNkqubo yezeMali 36,608<br />

Ukunyuka kwiimali ezifanele kufunyanwa – ezomhla nezolo (592)<br />

Ukunyuka kwiintlawulo ezenziwe kwangaphambili neemali-<br />

mboleko<br />

4<br />

6,105 4,879<br />

(128)<br />

Ukuhla kwiimali ezifanele kuhlawulwa – ezomhla nezolo (18,022)<br />

Ezinikezelweyo (24,419)<br />

Inkcitho yeentengo ezinkulu 20,127<br />

Imali yohlahlomali lweSebe eli 10,528<br />

Iyonke imali engeneyo eyenziwe zizinto zomsebenzi ezithe zenziwa 24,102<br />

15. Iimali ezabelweyo nemali yeSebe eli ethe yanikezelwa<br />

Iimali ezabelweyo ezithe zanikezelwa 11,108 7,6<br />

Imali yeSebe eli ethe yanikezelwa 13,311 , 87<br />

24,419 0,008


Ezi mali aziboniswanga phaya kwiiNkcazo zeMali zoNyaka, koko apha ziveliswa ngeenjongo zokuphucula ukusebenziseka<br />

kweeNkcazo zeMali zoNyaka.<br />

16. Amatyala anokuvela<br />

Amatyala lawo Uhlobo lwetyala<br />

Iingcaciso 2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Abasebenzi Uqinisekiso lweemali-mboleko zoku-<br />

thenga izindlu ISihlomel 3 905 9<br />

Amanye amasebe imincono engekaqinisekiswa ISihlomel 7 370<br />

Abasebenzi Iimbopheleleko zekhefu eliswenyiweyo 10,307 0,56<br />

17. Iimbophelelo ngokoMsebenzi<br />

Inkcitho yomhla nezolo<br />

11,582 ,5 6<br />

Owamkelweyo wayikhutshelwa nekhontrakthi 1,485 ,4<br />

Owamkelweyo wayikhutshelwa nekhontrakthi 711 7<br />

18. Amatyala asalindele ukuhlawulwa (Accruals)<br />

Iimpahla neenkonzo<br />

30<br />

iintsuku<br />

0<br />

30+<br />

iintsuku<br />

2,196 ,79<br />

- 102 -<br />

Inkcitho yoqhagamshelwano 47 - 47 -<br />

Iimpahla neenkonzo 94 67 361 -<br />

243 267 510 -<br />

Imincono eqinisekisiweyo kwamanye amasebe ISihlomel 7 24<br />

19. Iintlawulo zabasebenzi<br />

Intlawulo yebhonasi 2,728 ,496<br />

Ibhonasi yokuvava ngomsebenzi omhle 1,535 , 8<br />

Ilungelo lekhefu 2,546 ,4<br />

20. Iimbopheleleko zoqeshiso<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINGCACISO ZOKUDIZA ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Uqeshiso olusasebenzayo Imitshini<br />

nezinto<br />

zokusebenza<br />

Olungadlulanga kumnyaka omnye ( ) 67 671<br />

INXENYE 4<br />

24<br />

6,809 5, 0<br />

Oludlulileyo kumnyaka omnye ( ) kodwa<br />

lungadlulanga kwiminyaka emithathu ( ) 489 489 886<br />

Oludlulileyo kwiminyaka emithathu ( ) 133 05<br />

Lilonke ixabiso lamatyala oqeshiso kungokunje 1,293 1,293 ,<br />

65


66<br />

INXENYE 4<br />

21. Iimali ezifanele kufunyanwa ngeenkonzo ezithe zanikwa(ezinge-<br />

khoyo kwiphepha lomncono)<br />

Uhlobo lwenkonzo<br />

2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Irenti yezindlu 342 6<br />

Amatyala abafundi (iibhasari) 482 8<br />

Imirhumo kwiProvie efanele kuvela kumasebe amabini ayikafiki 479 77<br />

1,303 767<br />

Isixa-mali esiyi-R 4 000.00 esibandakanyiweyo ngentla apha sisenokungakwazi ukuphinda sifunyanwe,<br />

kwaye ke asicinywanga.<br />

22. Inkcitho engekho mgaqweni<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IINGCACISO ZOKUDIZA ZEENKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Ungqamaniso lwenkcitho engekho mgaqweni<br />

Umncono wokuvula 12 -<br />

Inkcitho engekho mgaqweni – kulo nyaka sikuwo -<br />

Inkcitho engekho mgaqweni esalindle uxolelo 12<br />

23. Abasebenzi abaziziphathamandla eziphezulu<br />

Umyinge wembuyekezo yabasebenzi abaziziphathamandla eziphezulu kwiSebe eli kunye nenani labantu abakhethwa<br />

ngokokulingana nabasebenza isigxina kweli nqanaba.<br />

Number<br />

UMphathiswa 774 8 6<br />

aMasekela Balawuli-Jikelele 716 656<br />

iGosa eliLawulayo eliyiNtloko (CFO) 455 4 7<br />

1,945 ,889<br />

Ukuhla kwimbuyekezo yoMphathiswa kwenziwe kukuba uMphathiswa ongaphambili yena waye wakhethaisikim<br />

sobonelelo ngesithuthi apho wathi isithuthi wasithenga ngokwakhe, laza ke iSebe eli lamhlawula ngekhilo-<br />

metha nganye, ngelixa lo ukhoyo uMphathiswa yena aye wakhetha ukuba isithuthi asithengelwe liSebe eli, lize<br />

likhawulelane nazo neendleko zaso.


IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

ISIHLOMELELO 1A<br />

INKCAZO YONCEDISO-MALI OLUNEMIQATHANGO OLUFUNYENWEYO<br />

ULWABIWO LONCEDISO-MALI ECHITHIWEYO (ESETYENZISIWEYO) 2003/04<br />

I-% yemali uMthetho Imali ayiseben-<br />

uMthetho Ezisuka Uhlaziyo IYONKE Imali efuny- Imali ayisebenzi- ekhoyo ethe oyiDivision zisileyo<br />

IGAMA<br />

oyiDivision kunyaka ngokoMthetho<br />

enweolusileyo yasetyenziswa <strong>of</strong> olufunyenweyo<br />

OLUFUNYENWEYO<br />

<strong>of</strong> odlulileyo i-DORA<br />

funyenweyo olufunyenweyo olufunyen- Revenue<br />

Revenue<br />

weyo<br />

Act<br />

Act<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000<br />

UNcediso-mali lweZibonelelo<br />

lwePhondo 5,9 0 ,697 ( 00) 9, 07 9, 07 ,44 45.9% 7, 04 ,607<br />

Landcare ,500 44 96 ,840 ,840 , 66 8 .4% ,800 ,756<br />

Umsebenzi wenkxaso enabileyo<br />

yezolimo (CASP) ,765 - - ,765 ,765 ,705 85.0% - -<br />

Drought relief - - 9,000 9,000 9,000 66 4. % - -<br />

Iyonke 43,175 3,741 8,996 55,912 55,912 28,680 51.3% 9,104 5,363<br />

ISIHLOMELELO 1B<br />

INKCAZO YONCEDISO-MALI OLUNEMIQATHANGO OLUHLAWULWE OOMASIPALA<br />

ULWABIWO LONCEDISO-MALI UDLULISELO ECHITHIWEYO (ESETYENZISIWEYO) 2003/04<br />

INXENYE 4<br />

uMthetho<br />

oyiDivision<br />

<strong>of</strong><br />

Revenue<br />

Act<br />

I-% yemali<br />

ekhoyo ethe<br />

yasetyenziswangumasipala<br />

Imali ayisebenzisileyo<br />

umasipala<br />

Imali efunyenwengumasipala<br />

I-% yemali<br />

ekhoyo<br />

ethe yadluliselwa<br />

Olona-lona<br />

dluliselo<br />

lwenziweyo<br />

Iyonke<br />

ekhoyo<br />

Uhlaziyo<br />

ngokoMthetho<br />

i-DORA<br />

Ezisuka<br />

kunyaka<br />

odlulileyo<br />

uMthetho<br />

oyiDivision<br />

<strong>of</strong><br />

Revenue<br />

Act<br />

IGAMA LIKAMASIPALA<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000 % R’000<br />

uMasipala waseMatzikama - - - - - 0.0% - - 0.0% 60<br />

Regional Service Council Lev-<br />

09 - 0 0 00.0% 0 0 00.0% -<br />

ies<br />

Iilayisenisi zezithuthi - - 9 9 9 00.0% 9 9 00.0% -<br />

Iyonke 209 - 60 269 269 100.0% 269 269 100.0% 360<br />

67


68<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INXENYE 4<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

ISIHLOMELELO 1C<br />

INKCAZO YODLULISELO KWIZIGQEBA EZINGABAGUNYAZISWA BESEBE ELI NEE-AKHAWUNTI<br />

ULWABIWO LODLULISELO OORDRAG 2003/04<br />

uMthetho<br />

oyiAppropriation Act<br />

I-% yemali<br />

ekhoyo ethe<br />

Olona-lona<br />

dluliselo<br />

Iyonke<br />

ekhoyo<br />

Uhlaziyo<br />

Ezisuka kunyakaodluli-<br />

uMthetho oyiAppropriation<br />

Act<br />

ISIGQEBA ESINGUMGUN-<br />

YAZISWA/I-AKHAWUNTI<br />

yadluliselwa<br />

lwenziweyo<br />

leyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000<br />

Provide - - - - - - 7<br />

iKhansile yoPhando ngezoLimo<br />

(Agricultural Research Council) ,750 - 46 ,796 ,796 00.0% 5,7 6<br />

Abagunyaziswa beSebe ,844 - - ,844 - 0.0% -<br />

Iyonke 5,594 - 46 5,640 2,796 49.57% 5,999<br />

ISIHLOMELELO 1D<br />

INKCAZO Y YODLULISELO KWIIYUNIVESITI NEETHEKNIKHONI<br />

ULWABIWO LODLULISELO INKCITHO 2003/04<br />

uMthetho<br />

oyiAppropriation Act<br />

I-% yemali<br />

ekhoyo ethe<br />

yadluliselwa<br />

Olona-lona<br />

dluliselo lwenziweyo<br />

Iyonke<br />

ekhoyo<br />

Iyonke<br />

ekhoyo<br />

Uhlaziyo<br />

Ezisuka<br />

kunyaka<br />

odlulileyo<br />

uMthetho oyiAppropriation<br />

Act<br />

IYUNIVESITI/ITHEKNIKONI<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000<br />

Stellenbosch University 70 - 00 70 70 - 00.0% 90<br />

Iyonke 170 - 100 270 270 - 100.0% 190


IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

ISIHLOMELELO 1E<br />

INKCAZO YODLULISELO/YONCEDISO-MALI KWIMIFELA KARHULUMENTE NAMASHISHINI AZIMELEYO<br />

ULWABIWO LODLULISELO UDLULISELO 2003/04<br />

uMthetho<br />

IGAMA LOMFELA KARHULU- uMthetho Ezisuka<br />

Olona-lona I-% yemali<br />

uMthetho<br />

Iyonke<br />

oyiAp- Eyomhla<br />

MENTE/LESHISHINI oyiAppropria- kunyaka Uhlaziyo<br />

dluliselo ekhoyo ethe<br />

oyiAppropria-<br />

ekhoyo<br />

propria nezolo<br />

ELIZIMELEYO<br />

tion Act odlulileyo<br />

lwenziweyo yadluliselwa<br />

tion Act<br />

tion Act<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000 R’000 R’000<br />

Imifela kaRhulumente<br />

Casidra (Pty) Ltd 6, 5 - 6 6,78 7,0 6 0 .4% 8,0 6 9,000 4,800<br />

Iyonke apha 16,151 - 632 16,783 17,026 101.4% 8,026 9,000 4,800<br />

Amashishini Azimeleyo<br />

Iintlawulo ze-inshorensi ezingezozobomi<br />

5 - - 5 5 00.0% - 5 -<br />

rade Fundi (Pty) Ltd ,900 - - ,900 ,900 00.0% - ,900 -<br />

SA Agri academy 5 - - 5 5 00.0% - 5 4 0<br />

Iyonke aphal 3,276 - - 3,276 3,276 100.0% - 3,276 420<br />

Iyonke 19,427 - 632 20,059 20,302 101.2% 8,026 12,276 5,220<br />

INXENYE 4<br />

69


70<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

INXENYE 4<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

ISIHLOMELELO 1F<br />

INKCAZO YODLULISELO KWIMIBUTHO ENGENZI NZUZO<br />

ULWABIWO LODLULISELO UDLULISELO 2003/04<br />

uMthetho<br />

oyiAppropriation<br />

Act<br />

I-% yemali<br />

ekhoyo ethe yadluliselwa<br />

Olona-lona<br />

dluliselo lwenziweyo<br />

Iyonke<br />

ekhoyo<br />

Ezisuka kunyakaodlulileyo<br />

uMthetho oyiAppropriation<br />

Act<br />

IMIBUTHO ENGENZI NZUZO<br />

Uhlaziyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000<br />

Sharon Growers Group - - - - - - 54<br />

Southern Cape Land Committee - - - - - - 60<br />

Ubuntu Farmers Union - - - - - - 4<br />

Reach for Gold Association - - - - - - 7<br />

Western Cape Bull Test Centre 0 - - 0 0 00.0% 00<br />

AEASA Conference 004 - - - - - - 60<br />

Cape Women’s Forum - - - - 5 - -<br />

Kalkberg Estate - - - - 50 - -<br />

KOO Irrigation Board 590 - - 590 ,085 8 .9% -<br />

Stellenbosch Aids Action - - - - 4 - -<br />

Uniondale Integrated Empowerment Project 80 - - 80 80 00.0% -<br />

Casidra (Pty) Ltd - - - - 50 - -<br />

Iyonke 690 - - 690 1,444 209.3% 622


IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

ISIHLOMELELO 1G<br />

INKCAZO YODLULISELO KUMAKHAYA<br />

ULWABIWO LODLULISELO UDLULISELO 2003/04<br />

uMthetho<br />

I-% yemali<br />

Ezisuka<br />

Olona-lona<br />

oyiAppropriation<br />

Iyonke<br />

ekhoyo ethe<br />

AMAKHAYA<br />

uMthetho oyiAp- kunyaka<br />

dluliselo lwen-<br />

Act<br />

Uhlaziyo ekhoyo<br />

yadluliselwa<br />

propriation Act odlulileyo<br />

ziweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 % R’000<br />

Udluliselo<br />

Ekuhlaleni: Iiprojekthi zamafama asakhasayo , 6 - - , 6 , 6 00.0% 8<br />

Intlawulo yentlalontle yomqeshi , 68 - - , 68 , 68 00.0% -<br />

Iibhasari ezinikwe abangengobasebenzi - - 00.0% -<br />

Imbuyiselo: Isenzo senceba - - 4 4 4 00.0% -<br />

iKOO water scheme 700 - 90 790 790 00.0% -<br />

ICasidra (Pty) Ltd 68 - - 68 878 8.7% -<br />

Iyonke apha 5,087 - 94 5,181 5,377 103.7% 382<br />

Uncediso-mali<br />

Amafama 500 - 9 59 59 00.0% 500<br />

Ukhawulelwano nembalela 9,000 - - 9,000 66 4.07% -<br />

Iyonke apha 9,500 - 9 9,59 957 9.9% 500<br />

Iyonke 14,587 - 185 14,772 6,334 42.8% 882<br />

INXENYE 4<br />

7


7<br />

INXENYE 4<br />

ISIHLOMELELO 1H<br />

INKCAZO YEZIPHO, AMALIZO NEENKXASO EZIFUNYENWEYO<br />

IGAMA LOMBUTHO<br />

Ezifunyenwe ziyimali<br />

IINTLOBO ZEZIPHO, AMALIZO<br />

NEENKXASO<br />

2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Monkey films Esokubonisa umbulelo - 8<br />

SA Ostrich Chamber <strong>of</strong> Commerce Uvandlakanyo lweenkqubo zeenciniba - 4<br />

Virbac Iprojekthi yophando - 7<br />

Iyonke apha - 29<br />

Ezingeyomali ezifunyenweyo<br />

Western Cape Animal Production Research<br />

Trust<br />

Izinto ze-IT nokulungiswa kwezinto zokusebenza<br />

efama - 40<br />

Outeniqua tea club iProjektha -<br />

Karatara settlement Izinto zokusebenza 9 -<br />

Peninsula poultry appliances Izinto zokusebenza 75 -<br />

Iyonke apha 84 42<br />

Iyonke 84 71<br />

ISIHLOMELELO 1I<br />

INKCAZO YEZIPHO, AMALIZO NEENKXASO NOXOLELO EMATYALENI, IIMBUYISELO NEENTLAWULO EZENZI-<br />

WE NJENGESENZO SENCEBA KUNYAKA OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />

Ezinikwe ziyimali<br />

UHLOBO LWESIPHO, ILIZO OKANYE INKXASO<br />

ezinikwe ngexesha lotyelelo phesheya<br />

2004/05 2003/04<br />

R’000 R’000<br />

Inkxaso enikwe imbaleki – izihlangu zokubaleka -<br />

Ilizo elinikelwe uphuculo lweemeko zabasebenzi basezifama zasemaphandleni 7<br />

Iyonke apha 9 3<br />

Ezinikwe zizizinto<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

Iimveliso zasefama ezinikwe amanye amasebe karhulumente ngeenjongo zokugcina<br />

umoya wobudlelane kwintsebenziswano -<br />

Udluliselo lwezinto zokusebenza nezixhobo zolimo zokuzinzisa nokuxhasa amafama<br />

asakhasayo , 79 -<br />

Iyonke apha 2,380 -<br />

Kwytskeldings, terugbetalings en betalings gemaak as ’n bewys van grasie<br />

Ukuhanjiswa komzimba womsebenzi owaswelekayo njengesenzo senceba -<br />

Imbuyiselo yamagosa ngeenjongo zokubuyekeza ngeelahleko zawo esemsebenzini<br />

ngokusesikweni 4 -<br />

Iyonke apha 5 -<br />

Iyonke 14 3


IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

ISIHLOMELELO 2<br />

INKCAZO YOTYALOMALI KWIZIGQEBA NEEMALI EZITYALWA IZIGQEBA/ZIZIGQEBA UKUZA KUTHI GA NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />

Are the<br />

losses<br />

Guaranteed?<br />

Pr<strong>of</strong>it/(Loss) for<br />

the year<br />

Inani lezabelo Cost <strong>of</strong> investment<br />

I-% egciniweyo<br />

04/05<br />

I% egciniweyo<br />

03/04<br />

Uhlobo lweShedyuli<br />

ye-PFMA yesigqeba<br />

(ishedyuli) ekupheleni<br />

konyaka ukuba<br />

asingomhla wama-<br />

31 Matshi<br />

uMthetho<br />

ochaphazelekayo<br />

Uhlobo loshishino<br />

Igama lesigqeba<br />

esiliziko likaRhulumente<br />

Ja/Nee<br />

04/05 03/04 04/05 03/04 04/05 03/04<br />

R’000 R’000 R’000 R’000<br />

, Part D 00.0% 00.0% 5,000 5,000 - - ( 9) No<br />

uMthetho oyi-<br />

Company’s Act<br />

<strong>of</strong> 97<br />

Izigqeba ezilawulwayo<br />

Casidra (Pty) Ltd Uphuculo lomgangatho<br />

wobomi kwimimandla<br />

yasemaphandleni<br />

ngokunciphisa intlupheko,<br />

ngophuhliso<br />

nangokuxhobisa abantu<br />

ngolwazi nezakhono<br />

zomsebenzi<br />

Iyonke apha - - - (239)<br />

Izigqeba ezingalawulwayo<br />

Esizimeleyo 0.0% 0.0% 90,57 90,57 - - - - N/a<br />

Esizimeleyo uMthetho oyiCooperative’s<br />

Act<br />

Koelenh<strong>of</strong> Wine Cellar<br />

(Ltd)<br />

<strong>of</strong> 98<br />

Esizimeleyo 0.0% 0.0% 7,600 7,600 - - - - N/a<br />

Esizimeleyo uMthetho oyiCooperative’s<br />

Act<br />

Koelenh<strong>of</strong> Co-operation<br />

<strong>of</strong> 98<br />

Esizimeleyo 0.0% 0.0% 80,4 5 80,4 5 - - - N/a<br />

KWV Group Esizimeleyo uMthetho oyiCooperative’s<br />

Act<br />

<strong>of</strong> 98<br />

INXENYE 4<br />

Esizimeleyo 0.0% 0.0% ,500 ,500 - - - N/a<br />

Samelko Esizimeleyo uMthetho oyiCooperative’s<br />

Act<br />

<strong>of</strong> 98<br />

Iyonke apha - - 23 -<br />

Iyonke - - 23 (239)<br />

7


74<br />

INXENYE 4<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

ISIHLOMELELO 3<br />

INKCAZO YOQINISEKISO LWEMALI OLUKHUTSHIWEYO UKUZA KUTHI GA NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005 – KWELI<br />

Iilahleko<br />

ezifunyenweyo<br />

ngenxa yamabangoahlawulelweyo<br />

Umncono<br />

wokuvala<br />

31 Matshi<br />

2005<br />

Inzala eqinisekisiweyo<br />

31<br />

Matshi 2005<br />

Uqinisekiso<br />

olukhutshiweyo<br />

apha ekuhambeni<br />

konyaka<br />

Uqinisekiso<br />

olukhutshiweyo<br />

apha ekuhambeni<br />

konyaka<br />

Umncono<br />

wokuvula<br />

1 Apreli 2004<br />

Isixa esiqinisekisiweyo<br />

kuqala<br />

Okuqinisekiselwa<br />

kona<br />

Iziko<br />

eliqinisekisiweyo<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000<br />

Standard Bank Ukuthenga izindlu 7 7 - - - 7 -<br />

Nedbank Ukuthenga izindlu 97 97 - - - 97 -<br />

ABSA Ukuthenga izindlu 84 84 - ( 7) - 67 -<br />

People’s Bank Ukuthenga izindlu - - - -<br />

Eerste Nasionale Bank Ukuthenga izindlu 48 48 - - - 48 -<br />

Old Mutual Ukuthenga izindlu 00 00 - - - 00 -<br />

Iyonke 922 922 - (17) - 905 -


IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

ISIHLOMELELO 4<br />

ISHEDYULI YOKUHAMBA KWEEMPAHLA KUNYAKA OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2005<br />

Umncono<br />

wokuvula<br />

Izongezelelo<br />

Ezichithiweyo<br />

Udluliselo<br />

olungeneyo<br />

Udluliselo<br />

oluphumileyo<br />

Umncono<br />

wokuvala<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000<br />

IZAKHIWO NEZINYE IZINTO EZIL-<br />

ULWAKHIWO 7,106 - - -<br />

Izakhiwo ezingezozakuhlala - -<br />

Ezinye izinto ezilulwakhiwo (izinto ezizizibonelelo)<br />

7,07 - -<br />

IMITSHINI NEZINTO ZOKUSEBEN-<br />

ZA 12,590 (2,168) - -<br />

Iikhompuyutha ,574<br />

Ifenitshala nezinto ze-<strong>of</strong>isi 748<br />

Eminye imitshini nezinto zokusebenza 9, 6 ( , 68)<br />

Izinto zothutho 5<br />

IZINTO ZENDALO OKANYE EZIZIZ-<br />

ILIMO 112 (182)<br />

19,808 (2,350) - -<br />

ISIHLOMELELO 4 (SISAQHUBA)<br />

ISHEDYULI YOKUHAMBA KWEEMPAHLA KUNYAKA OPHELE NGOMHLA WAMA-31 MATSHI 2004<br />

Umncono<br />

wokuvula<br />

Izongezelelo <br />

Ezichithiweyo<br />

Udluliselo<br />

olungeneyo<br />

Udluliselo<br />

oluphumileyo<br />

Umncono<br />

wokuvala<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000<br />

IZAKHIWO NEZINYE IZINTO EZILULWA-<br />

KHIWO 5,610 - - -<br />

Ezinye izinto ezilulwakhiwo (izinto ezizizibonelelo<br />

5,6 0<br />

IMITSHINI NEZINTO ZOKUSEBENZA 11,026 - - -<br />

Iikhompuyutha 6,698<br />

Ifenitshala nezinto ze-<strong>of</strong>isi 705<br />

Eminye imitshini nezinto zokusebenza ,6 7<br />

Izinto zothutho 6<br />

16,636 - - -<br />

ISIHLOMELELO 5<br />

ISHEDYULI YOKUHAMBA KWEEMPOKHWE ZEKHOMPUYUTHA (SOFTWARE) NEZINYE IZINTO EZINGABAM-<br />

BEKIYO UKUZA KUTHI GA NGOMHLA WAMA-31 Matshi 2005<br />

Umncono<br />

wokuvula<br />

Izongezelelo Ezichithiweyo<br />

Udluliselo<br />

olungeneyo<br />

INXENYE 4<br />

Udluliselo oluphumileyo<br />

Umncono<br />

wokuvala<br />

R’000 R’000 R’000 R’000 R’000 R’000<br />

Iimpokhwe zekhompuyutha<br />

(s<strong>of</strong>tware) - 9 - - - -<br />

- 319 - - - -<br />

75


76<br />

INXENYE 4<br />

ISIHLOMELELO 6<br />

IIMALI EZIFANELE KUFUNYANWA KWAMANYE AMASEBE KARHULUMENTE<br />

Amasebe<br />

ISIGQEBA SIKARHULUMENTE<br />

Umncono ongekahlawulwa oqinisekisiweyo<br />

31/03/2005<br />

R’000<br />

31/03/2004<br />

R’000<br />

Umncono ongekahlawulwa ongekaqinisekiswa<br />

31/03/2005<br />

R’000<br />

31/03/2004<br />

R’000<br />

iSebe lezoLimo leSizwe - 4 4 50<br />

iSebe lezoBulungisa - - -<br />

iSebe lezoThutho neMisebenzi yakwaRhulumente<br />

9 - - -<br />

iSebe loKhuselo - - 9 -<br />

Ezinye izigqeba zikarhulumente<br />

22 34 53 250<br />

iKhansile yoPhando ngezoLImo - - 0 -<br />

- - 20 -<br />

Iyonke 22 34 73 250<br />

ISIHLOMELELO 7<br />

IINTLAWULO EZIFANELE KUHLAWULWA AMANYE AMASEBE KARHULUMENTE<br />

ISIGQEBA SIKARHULUMENTE<br />

Umncono ongekahlawulwa oqinisekisiweyo<br />

31/03/2005<br />

R’000<br />

iSebe Izixa ezingabandakanywanga kwiNkcazo yeMeko yezeMali<br />

Ezomhla nezolo<br />

IPHONDO LENTSHONA KOLONI: ISEBE LEZOLIMO<br />

IVOTI 11<br />

IZIHLOMELELO KWIINKCAZO ZEMALI ZONYAKA<br />

Zonyaka ophele ngomhla wama-31 Matshi 2005<br />

31/03/2004<br />

R’000<br />

Umncono ongekahlawulwa ongekaqinisekiswa<br />

31/03/2005<br />

R’000<br />

31/03/2004<br />

R’000<br />

uLawulo lwePhondo leNtshona Koloni 4 - -<br />

iSebe lezoThutho neMisebenzi yakwaRhulumente<br />

lePhondo 0 - 67<br />

iPalamente yePhondo - - -<br />

iSebe lezeMpilo - - -<br />

iSebe lezoBulungisa - - -<br />

iZiko loPhuhliso loLawulo laseMzantsi Afrika<br />

(SAMDI) 4 - - -<br />

Iyonke 24 1 370 32


Ulawulo lwezabasebenzi<br />

Imigaqo yeNkonzo yakwaRhulumente<br />

Amanani-nkcazo neenkcukacha ezishicilelwe kwesi sigaba sale ngxelo yonyaka zifunwa ngokwemiqathango yeSahluko ,<br />

iSigaba III J. seMigaqo yeNkonzo yakwaRhulumente (Public Service Regulations), 00 , kwaye yimiqathango emiselwe<br />

onke amasebe kwiNkonzo kaRhulumente nguMphathiswa weNkonzo kaRhulumente noLawulo<br />

Izintlu zamanani-nkcazo zinika ezona nkcukacha zikumanqanaba aphezulu malunga nemiba ephambili ngokuphathelele<br />

kwezabasebenzi. Ezi nkcukacha zijoliswe ekuxhobiseni iipalamente zamaphondo, amajelo eendaba, uluntu ngokubanzi<br />

kwakunye namanye amaqela abachaphazelekayo aphambili ekubekeni iliso ekubeni ngaba amasebe (karhulumente): -<br />

* Awasebenzisa ngendlela efanelekileyo na amagunya anikwa yimithetho ephathelele kwiNkonzo kaRhulumente nakwiiMali<br />

zikaRhulumente,<br />

* Ayaphumelela na ekufezekiseni izinto eziphambili ngokubaluleka kwinguqu yesizwe ezibekwe yiKhabhinethi, umzekelo,<br />

ubonelelo lwababefudula besingelwe phantsi.<br />

Iingxelo zonyaka zingeniswa emva kokuphela konyaka-mali. Oku kujoliswe ekuqiniseni uxanduva lwamasebe lokuphendula<br />

kumaqela abachapahzelekayo abaphambili.<br />

Izintlu ezilapha kule ngxelo zimana ukuhlaziywa rhoqo liSebe leNkonzo kaRhulumente noLawulo (DPSA). Ukuba ngaba<br />

unomnqweno wokuba ubone ezinye iinkcukacha zibandakanyiwe kule ngxelo, nceda uthumele izindululo zakho (ezityetyiswe<br />

ngokucacileyo) kule dilesi ichazwe ngezantsi apha:<br />

The Director-General<br />

<strong>Department</strong> <strong>of</strong> Public Service and Administration<br />

ATTENTION: Public Service Information Unit<br />

P.O. Box 9 6, Pretoria, 000<br />

psui@dpsa.gov.za<br />

fax: (0 ) 4-70 0<br />

Ukuqinisekisa ukuba kukho ixesha elaneleyo lokuvandlakanya izindululo zenu nokuzibandakanya, makuncedwe kuqinisekiswe<br />

ukuba zonke izindululo ezingeniswayo zingeniswa ngomhla wama- Agasti okanye phambi kwawo.<br />

Ukuba ngaba unqwenela iinkcukacha ezinabileyo nenkcazelo ngesigama (amagama namabinzana) esisetyenzisiweyo<br />

kwesi sigaba sale ngxelo, nceda uye kujonga kwincwadana esisikhokelo eshicilelwe liSebe leNkonzo kaRhulumente<br />

noLawulo enesihloko esithi ‘A guide to understanding the oversight <strong>report</strong> <strong>of</strong> departmental <strong>annual</strong> <strong>report</strong>s’ (“iSikhokelo<br />

sokuQonda iiNgxelo zoLawulo zoNyaka zaMasebe”). Ikopi yesi sikhokelo iyafumaneka kuwo onke amasebe karhulumente<br />

okanye ke ingafunyanwa kuvimba weenkcukacha zekhompuyutha zeSebe leNkonzo kaRhulumente noLawulo (DPSA)<br />

<strong>of</strong>umaneka kwa-www.dpsa.gov.za.<br />

5.1 Ukunikwa kweenkonzo<br />

Onke amasebe kaRhulumente kufuneka ukuba aqulunqe iSicwangciso soPhuculo Lokunikwa kweeNkonzo (Service Delivery<br />

Improment Plan –SDI). Olu ludwe lulandelayo lubonisa amacandelo eSicwangciso soPhuculo lokuNikwa kweeNkonzo,<br />

kwakunye nomhlaba ohanjiweyo ekusetyenzisweni kwezi zicwangciso.<br />

Uludwe 1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />

UMSEBENZI 1: uLawulo<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Iinkonzo ezimanyanisiweyo<br />

Ukubonelela iziphathamandla<br />

zomsebenzi<br />

womhla nezolo (ongengowolawulo)ngeenkonzo<br />

zobungcali zolawulo<br />

lwezabasebenzi, kunye<br />

nezenkxaso ngomsebenzi<br />

we-<strong>of</strong>isi<br />

Abona bangabaxhamli<br />

bazo<br />

Abasebenzi, Imisebenzi yomhla<br />

nezolo engeyiyo eyolawulo<br />

Imibutho yabasebenzi,<br />

iCandelo loMphathiswa<br />

Amanye amasebe kaRhulumente<br />

(owePhondo kunye nowe-<br />

Sizwe)<br />

Amaziko emfundo<br />

Amacandelo oLawulo<br />

Amajelo eendaba<br />

Izikolo<br />

Amafama<br />

Amaqela ekujoliswe kuwo:<br />

amakhosikazi, iMibutho<br />

engeyoyakwaRhulumente<br />

(NGO’s)<br />

Uluntu ngokubanzi nje<br />

ulutsha, abantu abakhubazekileyo<br />

Izikhulu zamanye amazwe<br />

Abaniki beenkonzo bangaphandleAbahlalibasezifama.<br />

Abaqeqeshelwa emisebenzini,<br />

abafundi abanikwa<br />

uqeqesho emisebenzini<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli<br />

bazo<br />

Abafundi<br />

a b a q e q e s h w a<br />

emsebenzini besafunda<br />

abavela<br />

kumaziko emfundoephakamileyo<br />

eli nak<br />

w a m a n y e<br />

amazwe aseAfrika<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ukubonelela abasebenzi<br />

ngenkonzo ecikizekileyo<br />

nepheleleyo yoLawulo<br />

lwezaBasebenzi.<br />

Ukuyenza ngexesha<br />

yonke imisebenzi<br />

ephathelele kulawulo<br />

lwezabasebenzi kwaye<br />

oko kusenziwa ngokwezimiselo<br />

ezibekiweyo<br />

nezifanelekileyo<br />

INXENYE 5<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

xa kuthelekiswa<br />

nemigangatho<br />

Umsebenzi wohlengahlengiso<br />

lweSebe eli ugqityiwe<br />

Yonke imisebenzi ivandlakanyiwe<br />

Imisebenzi ephathelele kwi-<br />

PERSAL yenziwe ngexesha<br />

nangokwezikhokelo zemithetho<br />

nemigaqo-nkqubo<br />

echaphazelekayo.<br />

Ukuqulunqwa kwemigaqonkubo<br />

ephathelele kwezabasebenzi<br />

77


78<br />

INXENYE 5<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Abona bangabaxhamli<br />

bazo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli<br />

bazo<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ulawulo lwe- HIV ne-<br />

AIDS kunye nemisebenzi<br />

eyodwa emsebenzini/<br />

kubahlali basezifama<br />

Ukuxotyiswa kwabo<br />

bonke abasebenzi ngezakhono<br />

nangolwazi<br />

n g o k w e m i q a t h a n g o<br />

ebekwa yimithetho/<br />

ngokesicwangciso sasemsebenzini<br />

sophuhliso<br />

lwezakhono nezicwangciso<br />

zokuziphuhlisa<br />

kwabasebenzikujoliswe<br />

ekunikweni kweenkonzo<br />

okusemgangathweni<br />

ophezulu kakhulu<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

xa kuthelekiswa<br />

nemigangatho<br />

Liqhutyiwe iphulo lokuya<br />

kuvavanyo nakwiingcebiso<br />

ngokuzithandela (VCT)<br />

Yi-50% yabasebenzi abezileyo<br />

ngokuzithandela kwi-<br />

VCT<br />

Ziqhutyiwe iindibano<br />

zokufundisa nokwazisa<br />

ngeHIV ne-AIDS. Amakhonkco<br />

oqhagamshelwano<br />

nabamaqela achaphazelekayo<br />

afanelekileyo, angala<br />

Slangrivier, Helderberg.,<br />

Procare<br />

Uqhutyiwe umsebenzi wokuncedwa<br />

kwabasebenzi<br />

kwaye lufikelelwa ngabo<br />

bonke abasebenzi.<br />

Ukuhamba ngemiqathango<br />

yempilo nokhuseleko lwabasebenziemsebenzini<br />

Uqeqesho luqhutywe ngokweSicwangciso<br />

soPhuhliso<br />

lweZakhono eMsebenzini<br />

(Workplace Skills Plan)<br />

nange- % ebisisabelo esiphuma<br />

kwingxowa-mali<br />

yoqeqesho<br />

Iingxelo zoqeqesho zingenisiwe<br />

kwi-SETA qho ngekota<br />

Abafundi be-ABET abalishumi<br />

elinanye<br />

Ishumi elinanye abafundi<br />

abeze kufunda umsebenzi<br />

Abeze kuqeqeshwa emsebenzini<br />

8.<br />

6 Abafundi bebanga<br />

4 Abafundi bebanga 0<br />

6 Ishumi elinesithandathu<br />

abanikwe iibhasari<br />

Ziqhutyiwe nezinye izifundo<br />

ngezifundo zoqeqesho<br />

Olufanelekileyo


Iinkonzo eziphambili<br />

Ukhuthazo olunempumelelo<br />

lweenkonzo zeSebe<br />

eli ngaphakathi nangaphandlengokusebenzisa<br />

uqhagamshelwano<br />

olucikizekileyo<br />

Abona bangabaxhamli<br />

bazo<br />

Abasebenzi beli Sebe ababhinqileyo<br />

Abameli bamafama kumajelo<br />

eendaba<br />

Isebe lezoLImo leSizwe<br />

Amaqela amafama amanye<br />

amazwe/eli lizwe kunye<br />

nawakwarhulumente<br />

Uluntu ngokubanzi Abasebenzi<br />

basezifama ababhinqileyo<br />

Izikolo zeli Phondo<br />

iCape Women’s Forum<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli<br />

bazo<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ukugcina ubudlelane<br />

phakathi komqeshi<br />

nomsebenzi bukumazinga<br />

amahle ngolawulo<br />

oluzibona zingekehli<br />

iingxaki eziphathelele<br />

kuyo yonke imiba yezomsebenzingamaxesha<br />

abekiweyo acacisiweyo<br />

Ukunikwa kweenkonzo<br />

zomsebenzi we-<strong>of</strong>isi<br />

ezicikizekileyo nezinikwa<br />

ngexesha kuyo yonke<br />

imisebenzi yomhla nezolo<br />

(engeyiyo eyolawulo)<br />

Ukwazisa nokukhuthaza<br />

kunye nokubandakanya<br />

abasebenzi naloo maqela<br />

achaphazelekayo<br />

ukuze baliqonde ngakumbi<br />

igalelo leli Sebe<br />

kwezolimo<br />

Ukukhuthaza ukugcinwa<br />

kwegama leli Sebe lilihle.<br />

Ukukhuthaza ukufikelelwa<br />

kweenkonzo zeSebe<br />

eli ngawo onke amaqela<br />

abaxhamli beenkonzo<br />

zalo<br />

Ukukhuthaza imiyalezo<br />

karhulumente wesizwe<br />

neyeSebe lezoLimo le-<br />

Sizwe<br />

INXENYE 5<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

xa kuthelekiswa<br />

nemigangatho<br />

Izigqeba zeMibutho yabasebenzi<br />

(iiYuniyoni)<br />

neZiphathamandla zisebenza<br />

kakuhle kakhulu<br />

Akukhange kubekho sikhalazo<br />

Ubudlelane basemsebenzini<br />

Ukuma kwabasebenzi<br />

kubonakalisa ukuphucuka<br />

noko ngakwicala lendlela<br />

ameleke ngayo amaqela<br />

oluntu (iintlanga, isini, abakhubazekileyo,<br />

njl), ngakumbi<br />

kwiziphathamandla<br />

ezikwinqanaba eliphakathi.<br />

Kuye kwabekwa iliso kumba<br />

wobulali ngokwemiqathango<br />

nezikhokelo zeSicwangciso<br />

soBulali baseMsebenzini<br />

seSebe eli soqulunqo lomgaqo-nkqubo,<br />

uqeqesho,<br />

ulawulo lwendlela yokwenziwa<br />

komsebenzi<br />

Iinkonzo zenkxaso ngomsebenzi<br />

we-<strong>of</strong>isi womhla<br />

nezolo zinikiwe kuyo yonke<br />

imisebenzi engeyiyo eyolawulo<br />

Amanqaku angamashumi<br />

amane anesithathu (4 )<br />

akhutshwe kumajelo eendaba<br />

malunga neenkonzo ezintsha<br />

ezinikwayo, okanye<br />

neziyunguma<br />

8 Iimbizo noluntu ngokubanzi<br />

imiboniso kwiindibano<br />

ngeendibano,<br />

ezinkomfeni naseziyungumeni<br />

Ukuhanjiswa kwemagazini<br />

ephuma qho ngekota kubafundi<br />

abangama-5 000<br />

Ukuhanjiswa kwezigidimi<br />

zeendaba zangaphakathi<br />

zenyanga,<br />

neembalelwano(iimemo),<br />

uphuculo lwe- intranet,<br />

njl. ngeenjongo zokunika<br />

abasebenzi iinkcukacha<br />

Izihlandlo ezimalunga namashumi<br />

asibhozo zosasazo<br />

kwi-RSG (Radio Sonder<br />

Grense)<br />

Ukukhuthaza ukhuphiswano<br />

lwamafama abhinqileyo<br />

neveki eyaba nempumelelo<br />

kakhulu<br />

yeAgriFemina yabasebenzi<br />

basezifama ababhinqileyo<br />

79


80<br />

INXENYE 5<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Ukubonelela ngenkonzo<br />

yobungcali yolawulo<br />

lwezemali. eyolawulo<br />

lohlahlomali, eyolawulo<br />

lwenguqu kwakunye<br />

nangenkonzo<br />

kwiCandelo loMphathiswa<br />

Abona bangabaxhamli<br />

bazo<br />

Abasebenzi, imisebenzi<br />

yomhla nezolo engeyiyo<br />

eyolawulo, iCandelo<br />

loMphathiswa, Amanye<br />

amasebe karhulumente<br />

(owePhondo kunye nowe-<br />

Sizwe), Uluntu ngokubanzi<br />

nje, isebe lezeMali (ele-<br />

Phondo kunye neleSizwe).<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli<br />

bazo<br />

Uludwe 1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />

Uhlobo lwamalungiselelo<br />

Iintlanganiso, utyelelo, uqhagamshelwano<br />

ngembalelwano nangomnxeba<br />

wekhompuyutha nemibutho engeyoyakwarhulumente<br />

(NG)’s), amaqela<br />

ezolimo nawemveliso kunye namajelo<br />

eendaba malunga nentsebenziswano/<br />

inkxaso/namathuba empefumlelwano<br />

Abasele bengabaxhamli<br />

bazo<br />

i-ABSA<br />

iCape Women’s Forum<br />

iLand Bank<br />

i-Agri Expo<br />

Amaqela ezolimo nemveliso<br />

Abameli bamajelo eendaba<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ingxelo yohlolo-zincwadi<br />

engenagxeke,<br />

Ukuhawulezelwa kokugqitywa<br />

kwemicimbi ngamaxesha<br />

amkelekileyo,<br />

usombululo lweengxaki,<br />

ulawulo lwezemali ulawulo<br />

lweempahla,<br />

ulawulo lomngcipheko,<br />

uthintelo lobuqhetseba,<br />

ukungeniswa kweengxelo<br />

ezichanekileyo<br />

ngexesha,<br />

uqulunqo lwemigaqonkqubo<br />

neengcebiso<br />

ngezemali.<br />

Abasenokuba ngabaxhamli<br />

Amanye amaqela akwimveliso<br />

yezolimo<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

xa kuthelekiswa<br />

nemigangatho<br />

Uhlolo-zincwadi elingabanga<br />

nazindawo zibonwe<br />

ukusilela.<br />

Ngaphaya kwe-85% yemicimbi<br />

eqhutyiweyo ihambe<br />

n g o k w e m i l i n g a n i s e l o<br />

ebibekiwe.<br />

Iingxaki zisonjululwe ngelo<br />

xesha zivele ngalo.<br />

Iyunithi isakhasa noko.<br />

Ulawulo nolondolozo lusemgangathweni.<br />

Lwenziwa lwagqitywa<br />

uvandlakanyolomngcipheko.<br />

Isicwangciso seSebe sigqityiwe.<br />

Lwenziwe ngokwezikhokelo<br />

ezibekiweyo, ngenyanga<br />

nangekota.<br />

Kwenziwe okoko.<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa<br />

Intsebenziswano/ inkxaso<br />

yoKhuphiswano lwabasebenzi<br />

basezifama ababhinqileyo/<br />

Agri Femina<br />

Isaplimenti yasimahla<br />

kwiGeorge Herald ( /iminyaka)<br />

Amanye amathuba<br />

empefumleleko kwezinye izinto<br />

zolimo.<br />

Amajelo eendaba Izihlandlo<br />

ngezihlandlo zodliwanondlebe<br />

koonomathotholo<br />

kunye nenkqubo yonyaka<br />

emileyo kwiRadio Namakwaland<br />

Njengaku- . Ukukhawulezelwa kwabaxhamli<br />

ngeempendulo ezibhaliweyo<br />

nezithethwayo.<br />

Kuqhutywe iindibano zengcaciso<br />

nge-VCT ezolwazi<br />

kunye nothintelo lwe-TB.<br />

Ukwandisa ukudibana ubuso<br />

ngobuso nabasebenzi<br />

nokuphefumelelana nabo<br />

ngemiba ephathelele kwezabasebenzinakuwimigaqonkqubo


Uludwe 1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />

Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Okuthe ngqo: Ukunikwa kwabaxhamli beenkonzo iinkcukacha ezichanekileyo,<br />

ezipheleleyo nezinikwa ngexesha, rhoqo nangendlela<br />

enobuchule nequkayo: ngokubanika ngqo<br />

Ezinganikwa ngqo: Iposi yombane, iinkonzo zokuhanjiswa kweposi,<br />

ifeksi, imbalelwano, uvimba weenkcukacha zekhompuyutha<br />

(web-site), iisetyhula zangaphakathi, izigidimi zeendaba zeSebe eli,<br />

imijikelo yokhenketho, imiboniso, iintetho koonomathotholo kunye<br />

nakwiziko losasazo elilelethu), iimbalo ezishicilelweyo, amanqaku kumaphephandaba.<br />

Linkonzo zezabasebenzi ezikhoyo ubuso ngobuso, ngembalelwano,<br />

ngoqhagamshelwano lombane.<br />

Uvimba weenkcukacha zekhompuyutha zezabasebenzi.<br />

Abasebenzi becandelo lezabasebenzi babelwe umsebenzi ngamnye<br />

Uludwe 1.4 Isixhobo seenkcukacha<br />

Ukuhanjiswa rhoqo kweebrowutsha kunye nezinye iimbalo<br />

ezishicilelweyo, kwimiboniso ( ), kwiimbizo (8) kumanqaku<br />

kumaphephandaba (4 ), kusasa lwerediyo (±80) kwizibhengezo<br />

(8) njl<br />

Ukudibana namaqela abaxhamli beenkonzo kudityanelwa<br />

kanye kwezi ndawo basebenzela kuzo, ngeenjongo zokuphendula<br />

imibuzo yabo<br />

Ukunika inkxaso noncediso ngokuphathelele kwimiba echaphazela<br />

abasebenzi. Igalelo nenxaxheba vabasebenzi kuqulunqo<br />

Iwemigago-nkqubo vezabasebenzi yamasebe ngamasebe<br />

neyeli iSebe.<br />

Ukukhutha za ukuvakaliswa rhoqo kwezimvo ngabasebenzi<br />

malunga nendlela ezinikwa ngayo iinkonzo. Ukuhawulelana<br />

neenkxalabo zabasebenzi (ukusondeza iinkonzo zezabasebenzi<br />

kufutshane nabasebenzi)<br />

Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wanyathelwa<br />

Ukuqhagamshelana rhoqo, ngoqhagamshelwano oluthe ngqo nolungathanga<br />

ngqo kusetyenziswa iindlela ngeendlela zoqhagamshelwano<br />

(amanqaku kumaphephandaba, iintetho-nkcazo, imiboniso, iimbalo,<br />

izinto zokubhengeza, amajelo eendaba abhalayo kunye nawombane,<br />

uvimba weenkcukacha zekhompuyutha, njl.)<br />

Uludwe 1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />

Ukufikelelwa ngokufanayo kwengcaciso ngabo bonke abaxhamli<br />

beenkonzo<br />

Ukunikwa rhoqo kwabasebenzi ingcaciso ngemiba ephathelele<br />

kwezabasebenzi, nge-HIV ne-AIDS, Impilo nokhuseleko emsebenzini,<br />

kwezesini , kulutsha nakukhubazeko.<br />

Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wanyathelwa<br />

Ngqo: Ubuso ngobuso, abalawuli abafanelekileyo, iimanejala<br />

Engathanga: Iposi yekhompuyutha, iinkonzo zokuhanjiswa kweposi,<br />

ifeksi, imbalelwano, intlanganiso<br />

UMSEBENZI 2: ULAWULO OLUNOZINZO LOBUTYEBI BENDALO<br />

Uludwe 1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Izifundo zophuhliso lwezamanzi<br />

Iiprojekthi zolondolozo lwamanzi<br />

Abona bangabaxhamli<br />

bazo<br />

Bonke abasebenzisi<br />

bamanzi kweli Phondo<br />

Abasenokuba ngabaxhamli<br />

bazo<br />

Ukukhawulezelwa kwezikhalazo ngoqwalaselo<br />

Zonke izikhalazo ezingenisiweyo zilandelwa ngento ebhaliweyo<br />

Izikhalazo zikhawulezelwa ngoqwalaselo kwangoko.<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ngokwemigangatho<br />

yobunjineli yeli neyamanye<br />

amazwe<br />

Amafama Amafama asakhasayo Ngokwemigangatho<br />

yobunjineli yeli neyamanye<br />

amazwe<br />

INXENYE 5<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa xa<br />

kuthelekiswa<br />

nemigangatho<br />

izifundo ezigqityiweyo<br />

kuhanjwa ngayo yonke<br />

imigangatho yobunjineli<br />

yeli neyamanye<br />

amazwe<br />

Ukunyuka kwamazinga<br />

ocikizeko kwindlela<br />

yokusetyenziswa kwamanzi<br />

kwiingingqi ezi- 6<br />

kuhanjwa ngayo yonke<br />

imigangatho yobunjineli<br />

yeli neyamanye<br />

amazwe<br />

8


8<br />

INXENYE 5<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Iiprojekthi zolondolozo lomhlaba<br />

nezezibonelelo<br />

Ulawulo lwendlela yokusetyenziswa<br />

komhlaba<br />

Iiprojekthi zolondolozo lobutyebi<br />

bendalo<br />

Ucwangciso olulungiselela<br />

okungekehli kwiinkalo zonke<br />

Abona bangabaxhamli<br />

bazo<br />

Amafama asakhasayo/<br />

amancinane kwimihlaba<br />

enabanini bayo<br />

ababodwa kunye/okanye<br />

neyamaqela<br />

Bonke abasebenzisi<br />

bamanzi beli Phondo<br />

Bonke abasebenzisi<br />

bamanzi beli Phondo<br />

Bonke abasebenzisi<br />

bamanzi beli Phondo<br />

Ukongeza ixabiso Bonke abasebenzisi<br />

bamanzi beli Phondo<br />

Abasenokuba ngabaxhamli<br />

bazo<br />

Uludwe 1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />

Uhlobo lwamalungiselelo<br />

Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Utyelelo ezifama Abaxhamli be-LRAD<br />

Amafama asasokolayo ngezinto<br />

zokusebenza<br />

Amafama arhwebayo<br />

Oomasipala<br />

Amaziko akwaRhulumente<br />

NGO’s<br />

Ifowuni Abaxhamli be-LRAD<br />

Amafama asasokolayo ngezinto<br />

zokusebenza<br />

Amafama arhwebayo<br />

Oomasipala<br />

Amaziko akwaRhulumente<br />

NGO’s<br />

Iiletha Abaxhamli be-LRAD<br />

Amafama asasokolayo ngezinto<br />

zokusebenza<br />

Amafama arhwebayo<br />

Oomasipala<br />

Amaziko akwaRhulumente<br />

NGO’s<br />

E-mail Amafama arhwebayo<br />

Oomasipala<br />

Amaziko akwaRhulumente<br />

NGO’s<br />

Inxaxheba ebonakalayo neMibutho<br />

yezoLImo namafama – iiMini zaMafama<br />

neentlanganiso zeeYuniyoni zaMafama<br />

Abaxhamli be-LRAD<br />

Amafama arhwebayo<br />

Amafama asasokolayo ngezinto<br />

zokusebenza<br />

Abahlali basematyotyombeni<br />

nasemaphandleni<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ngokwemigangatho<br />

yobunjineli yeli neyamanye<br />

amazwe<br />

Ngokwezikhokelo nemigangatho<br />

yePhondo<br />

yokukhuselwa kobutyebi<br />

bezolimo<br />

Ngokwemigangatho<br />

yobunjineli nolondolozo<br />

yeli neyamanye<br />

amazwe nangokwemithetho<br />

Ngokwemigangatho<br />

yobunjineli nolondolozo<br />

yeli neyamanye<br />

amazwe nangokwemithetho<br />

Amafama asakhasayo Ngokwemigangatho<br />

yobunjineli nolondolozo<br />

yeli neyamanye<br />

amazwe nangokwemithetho<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Amacandelo emveliso yezolimo<br />

angekho kweli Phondo<br />

kubandakanya namazwe<br />

eAfrika eseMazantsi (SADC<br />

countries)<br />

Amacandelo emveliso yezolimo<br />

angekho kweli Phondo<br />

kubandakanya namazwe<br />

eAfrika eseMazantsi (SADC<br />

countries)<br />

Amacandelo emveliso yezolimo<br />

angekho kweli Phondo<br />

kubandakanya namazwe<br />

eAfrika eseMazantsi (SADC<br />

countries)<br />

Abaxhamli be-LRAD<br />

Amafama asasokolayo ngezinto<br />

zokusebenza<br />

Amaqela abasebenzi basezifama<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa xa<br />

kuthelekiswa<br />

nemigangatho<br />

4 iiprojekthi ezigqityiweyo<br />

kuhanjwa ngokwemigangathoyobunjineli<br />

nolondolozo yeli<br />

neyamanye amazwe<br />

800 izicelo eziqwalaselweyo<br />

ukuqinisekisa<br />

ukuba iyathotyelwa<br />

yonke imithetho nemigaqo-nkquboechaphazelekayo<br />

N g o k w e m i g a n g a t h o<br />

yobunjineli nolondolozo<br />

yeli neyamanye amazwe<br />

nangokwemithetho<br />

5 iiprojekthi ezigqityiweyoNgokwemigangatho<br />

yobunjineli<br />

nolondolozo yeli neyamanye<br />

amazwe nangokwemithetho<br />

5 iiprojekthi ezigqityiweyoNgokwemigangatho<br />

yobunjineli<br />

nolondolozo yeli neyamanye<br />

amazwe nangokwemithetho<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa<br />

60<br />

Yonke imibuzo efunyenwe<br />

ngefowuni iphendulwe<br />

okanye yadluliselwa<br />

60 iiletha eziphendulweyo<br />

qho ngemini<br />

/ngeveki /ngenyanga<br />

ngokwemfuneko<br />

Yonke imibuzo efunyenwe<br />

nge-imeyili iphendulwe<br />

okanye yadluliselwa<br />

Udluliselo lolwazi nengcaciso<br />

ukwenzela ukuba<br />

amafama angashiywa<br />

zizinto ezintsha ezivelayo<br />

–kwezenzululwazi nakwezopolitiko<br />

Uphuhliso lwabahlali


Uhlobo lwamalungiselelo<br />

Iintlanganiso – Uqhagamshelwano<br />

namaqela achaphazelekayo, imibutho<br />

Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Amaqela achaphazelekayo<br />

kwezolimo<br />

Iintlanganiso zocwangciso oluliqili Amanye aMacandelo oLawulo<br />

eNtshona Koloni nakwamanye<br />

amaphondo<br />

NGOs<br />

1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa<br />

Ukuvakalisa izimvo<br />

Ulwabelwano ngengcaciso.<br />

Ukufunyaniswa<br />

kweemfuno zabaxhamli<br />

Ukuthatha inxaxheba<br />

kumathuba amaninzi<br />

kangangoko avelayo okwenza<br />

igalelo kuqulunqo<br />

lwesicwangciso esiliqili<br />

nengcaciso<br />

Utyelelo ezifama Abaxhamli be-LRAD<br />

Amafama asasokolayo ngezinto zokusebenza<br />

Amafama arhwebayo<br />

Oomasipala<br />

Amaziko akwaRhulumente<br />

NGO’s<br />

Abasebenzi basoloko befumaneka kubaxhamli ngalo lonke ixesha Ukufumaneka kwabasebenzi kubo bonke abaxhamli<br />

beenkonzo zethu ngalo lonke ixesha. Ubuninzi bamagosa<br />

ayafumaneka ngeeseli naxa kuvaliwe emsebenzini<br />

Ukuhamba nokuququzelela iintlanganiso zokunikwa kwengcaciso Udluliselo lwengcaciso nemigangatho<br />

Ukubonelela ngeenkonzo ezinikwa phaya ekuhlaleni<br />

Ukuya kwimiboniso yezolimo Iinkonzo zemarike ziyafumaneka kwabo banokuba ngabaxhamli<br />

bazo kwimiboniso emi-4<br />

Ukuphendula imibuzo evela kuMphathiswa, kwiMibutho yezoLimo, kumaziko<br />

emfundo ephakamileyo nasebantwini<br />

Zonke iinombolo ezibomvu ziphendulwe, kwakunye neminye<br />

imibuzo, ngexesha elifanelekileyo<br />

Uhlaziyo lweenkcuka kuvimba weenkcukacha zekhompuyutha (website) Ukuqinisekisa ukuba ziyafumaneka iinkcukacha ezintsha<br />

Amanqaku ashicilelweyo Udluliselo lwengcaciso nemigangatho<br />

Ukuhanjiswa kwamaphepha-nkcazelo Udluliselo lwengcaciso nemigangatho<br />

Iintetho koonomathotholo iintetho eziqulunqiweyo<br />

1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />

INXENYE 5<br />

Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />

E-mail Ii-adresi ze-E-mail zamagosa afanelekileyo ziyafumaneka kuvimba<br />

weenkcukacha oyi- www.Elsenburg.com<br />

Iiletha Udluliselo lwetheknoloji neengcebiso zobungcali xa zithe zacelwa<br />

Iintetho-nkcazelo 6 iintetho-nkcazelo ezenzelwe imibutho yamafama, amaziko<br />

namasebe karhulumente<br />

Iintlanganiso Amagosa ahamba iintlanganiso eziphathelele kwezolimo ezininzi<br />

kangangoko<br />

Iimbalo/Amanqaku ashicilelweyo 4 iimbalo ezishicilelweyo. Ukwenza igalelo kulwazi lwezenzululwazi<br />

ngokubanzi nje kunye noqhagamshelwano noluntu<br />

phaya ekuhlaleni<br />

Iingxelo Ingxelo yonyaka iqulunqiwe, iyafumaneka kwiSebe lezoLImo<br />

leSizwe nakwamanye aMacandelo abaLawuli kwiSebe eli<br />

8


84<br />

INXENYE 5<br />

1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />

Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Ngefowuni, ngeposi yekhompuyutha, ubuso ngobuso, ngoMphathiswa<br />

kuManejala woMsebenzi<br />

UMSEBENZI 3 : INKXASO NOPHUHLISO LWAMAFAMA<br />

Abaxhamli beenkonzo abanelisekileyo<br />

Njengoko kwakukhanyiwe kwingxelo yonyaka ka- 00 / 004 icandelo lolawulo loZinziso lwaMafama ngoku libizwa uMsebenzi:<br />

weNkxaso noPhuhliso lwaMafama<br />

Ngokuhlanganiswa kwecandelana loMsebenzi woZinziso lwaMafama neloDluliselo lweTheknoloji. Ukumiswa ngokutsha<br />

kwalo Msebenzi,<br />

Umsebenzi wongqamaniso nokubeka kunye nokuqeshwa kwabasebenzi abatsha abangama-59 waye wafuna ixesha elininzi,<br />

into ke leyo eyenza ulibaziseko kwiinkalo ezininzi,<br />

Ekukho kuzo eyoqulunqo lweenkonzo nemigangatho yokunikwa kwazo ezo nkonzo ngokwakulo Msebenzi mtsha.<br />

Kambe ke abaxhamli beenkonzo abachazwe phaya kulaa ngxelo yonyaka, iinkonzo ezikhankanyiweyo kuyo kwakunye<br />

nabo basenokuba ngabaxhamli beenkonzo abajikanga<br />

Kwaye ke izongezelelo kwiinkonzo ezinikwayo eziphambili, amalungiselelo othethwano nezicwangciso eziliqili z<strong>of</strong>ikeleleko<br />

lweenkonzo ezinikwa ziindawo eziza<br />

Kuphinda zijongwe, ngeenjongo zokuqinisekisa ukuba kukho isicwangciso sokunikwa kweenkonzo esinabileyo kuMsebenzi<br />

weNKxaso noPhuhliso lwaMafama<br />

Ngokwakulo msebenzi wohlengahlengiso lwezolimo.<br />

Kambe ke iinkonzo ziye zanda ngenxa yamagunya amatsha, afana noMsetyenzana omtsha woPhuhliso lwaBasebenzi<br />

baseZifama<br />

nokuqeshwa kwabasebenzi abatsha ngeenjongo yokuphucula indlela yokunikwa kweenkonzo, ngakumbi kumacandelo<br />

asakhasayo. Kananjalo<br />

uMsebenzi weNkxaso noPhuhliso lwaMafama uye wanatyiselwa kwinqanaba loomasipala bezithili, kwaye unee-<strong>of</strong>isi ezingama-<br />

0 ezisebenzayo.<br />

1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />

Iinkonzo eziphambili Abasele<br />

bengabaxhamli<br />

bazo<br />

Iinkonzo ezinikwa uluntu<br />

ekuhlaleni<br />

Makuncedwe kuqatshelwe<br />

ukuba umxhamliokhankanywe<br />

kwibloko enye<br />

ufanelekile kuzo zonke<br />

iinkonzo zomsebenzi<br />

weNkxaso noPhuhliso<br />

lwaMafama<br />

Amafama omhlaba ka-<br />

Act 9 ( iindawo)<br />

Inkxaso yamafama Amafama omhlaba<br />

weecawe<br />

Inkxaso yezolimo kubaxhamli<br />

bohlaziyo lwemithetho<br />

yomhlaba<br />

Inkxaso ngengcaciso yezolimo<br />

netheknoloji<br />

Imihlaba enabanini<br />

bayo<br />

ababodwa kunye/okanye<br />

neyamaqela<br />

Amaqela aqhuba ubufama<br />

kumhlaba odityanelwe<br />

ngabahlali<br />

okanye kamasipala<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Bakwabizwa nokuba<br />

ngamaqela abachaphazelekayo<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Iqela lemigangatho libhekisele<br />

kuzo zonke<br />

iinkonzo eziphambili<br />

njengoko abaxhamli<br />

beenkonzo befuna<br />

iinkonzo ezininzi ezahlukeneyo<br />

kwiprojekthi<br />

ethile okanye kwinto<br />

ethile eyenziwayo<br />

Oomasipala Ukuya zonke iindibano<br />

zocweyo ze-LRAD<br />

Imibutho engeyoyakwarhulumente<br />

(NGOs)<br />

Imibutho yasekuhlaleni<br />

(CBOs)<br />

Ukuba umxhamli<br />

weenkonzo uyafowuna<br />

makafowunelwe ingadlulanga<br />

iveki<br />

Ukuba umxhamli<br />

weenkonzo unengcaciso<br />

ayifunayo malunga<br />

neenkqubo, makaphendulwe<br />

ngokumthumela<br />

loo ngcaciso ingadlulanga<br />

iveki<br />

Izikolo Mabatyelelwe abaxhamli<br />

phaya ezifama<br />

nakwiindawo abahlala<br />

kuzo, kodwa ke oko kunokwenziwa<br />

kuphela ingaphelanga<br />

inyanga<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa xa<br />

kuthelekiswa nemigangatho<br />

Kuqinisekiswe ukuthotyelwa<br />

kwayo yonke imithetho<br />

echaphazelekayo<br />

Kukhuthazwe umsebenzi<br />

we-LRAD nozinziso<br />

lwamafama akhuselekileyo<br />

nazimeleyo aphuma<br />

kwiindawo ezazifudula<br />

zisingelwe phantsi apha<br />

eNtshona Koloni, kwaye<br />

kusetyenzwa ngobambiswano<br />

neleMicimbi yo-<br />

Mhlaba<br />

Kubonelelwe ngenkonzo<br />

yobungcali ethembekileyo<br />

nengenaxanasi,<br />

kwaye ngoku zinokuqhutywa<br />

ezi nkonzo ngabasebenziabongezelelekileyo<br />

nangee-<strong>of</strong>isi<br />

Kwenziwe konke ok usemandleniekuqondeni<br />

iimfuno zabaxhamli beenkonzonasekuzifezekiseni


Ingcaciso ngohlaziyo<br />

lwemithetho yomhlaba<br />

Ukuxhotyiswa kwamaqela<br />

amafama ngolwazi nezakhono<br />

Iiprojekthi zezibonelelo zezolimo<br />

ezibandakanya iiprojekthi<br />

zoMsebenzi weNkxaso<br />

eNabileyo yezoLimo (CASP)<br />

Iiprojekthi zobonelelo ngokutya<br />

Ulawulo lweeprojekthi<br />

eziphathelele kuphuhliso loluntu<br />

Ulawulo lweeprojekthi<br />

eziphathelele kuphuhliso loluntu<br />

Inkxaso yabahlali kwezoqoqosho<br />

nezentlalo, iiprojekthi,<br />

imisebenzi nabasebenzi<br />

Amaqela eeprojekthi<br />

zegadi<br />

Iiyuniyoni zezolimo<br />

- NAFU, WEKUFU,<br />

Agri-Western Cape<br />

Abaxhamli be-LRAD Imibutho yabecandelo<br />

loshishino<br />

Abantu okanye amaqela<br />

kumhlaba we- FALA<br />

Ukuba ndithembisile,<br />

ndiyasigcina eso<br />

sithembiso – rhoqo<br />

Waxhase amakholwane<br />

ngamanye amaxesha<br />

ngeenjongo zokuphucula<br />

iinkonzo<br />

Abasebenzi beCandelo<br />

loLawulo bayazinikwa<br />

iinkcukacha – amaxesha<br />

amaninzi<br />

Amafama arhwebayo Icandelo loLawulo linabasebenzi<br />

abasebenza<br />

kuzo zonke izithili zeNtshona<br />

Koloni – kodwa<br />

amanani abo akanelanga<br />

Amaqela abasebenzi<br />

basezifama<br />

Amaqela abasebenzi<br />

basezifama<br />

Abahlali beendawo<br />

ezikufutshane ezidolophini<br />

1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />

Uhlobo lwamalungiselelo Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Iintlanganiso Amafama omhlaba ka-Act<br />

9 ( iindawo)<br />

Iingxoxo eziqhutywe ngefowuni Amafama omhlaba weecawe<br />

Utyelelo lweendawo Imihlaba enabanini bayo<br />

ababodwa kunye/okanye<br />

neyamaqela<br />

Iiletha Abahlali beendawo ezikufutshane<br />

ezidolophini<br />

E-mail Amaqela eeprojekthi zegadi<br />

Uxanduva olunikwa<br />

nguMsebenzi weNkxaso<br />

noPhuhliso lwaMafama<br />

lutyekele kakhulu<br />

kwiinkonzo ezinikwa<br />

amafama asakhasayo,<br />

ngoko ke utyekelo lujika<br />

ngokukhawuleza<br />

Uxanduva olunikwa<br />

nguMsebenzi weNkxaso<br />

noPhuhliso lwaMafama<br />

lutyekele kakhulu<br />

kwiinkonzo ezinikwa<br />

amafama asakhasayo,<br />

ngoko ke utyekelo lujika<br />

ngokukhawuleza<br />

Ukuba i-FSD ayikwazi<br />

ukunceda, makufunyanwe<br />

ezinye iindlela<br />

okanye makucelwe eminye<br />

imibutho incede<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Kubonelelwe ngeenkcukacha<br />

ezipheleleyo<br />

nezipheleleyo malunga<br />

neenkonzo<br />

Kusekwe kwagcinwa<br />

amakhonkco oqhagamshelwano<br />

aqinileyo<br />

neleMicimbi yoMhlaba<br />

ngeenjongo zokuhlengahlengisa<br />

i- LRAD neminye<br />

imiba yohlaziyo<br />

lwemithetho yomhlaba<br />

Ukuqhutywa kweeprojekthi<br />

zezolimo ezili- 0,<br />

namaqela ezolimo ahlukeneyo<br />

ali- 0<br />

Kusungulwe uphando<br />

ngeenkcukacha zabaxhamli<br />

kwizithili zoomasipala<br />

ezine, kwaza kwagqitywa<br />

kwezimbini<br />

Kusungulwe iyovandlakanyo<br />

lweeprojekthi<br />

zohlaziyo lwemithetho<br />

yomhlaba ngeenjongo<br />

z o k u h l e n g a h l e n g i s a<br />

kweenkonzo ezinikwa ezi<br />

projekthi<br />

Kusungulwe iyovandlakanyo<br />

lweeprojekthi<br />

zohlaziyo lwemithetho<br />

yomhlaba ngeenjongo<br />

z o k u h l e n g a h l e n g i s a<br />

kweenkonzo ezinikwa ezi<br />

projekthi<br />

Kusekwe uMsetyenzana<br />

woPhuhliso lwaBasebenzi<br />

baseZifama ngeenjongo<br />

zokukhawulelana neemfuno<br />

zeli qela kujoliswe<br />

kulo.<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Oomasipala Ubuncinane zingama- 000<br />

intlanganiso nezihlandlo zotyelelo<br />

kumaqela ngamaqela<br />

ahlukeneyo ngabasebenzi<br />

Imibutho engeyoyakwarhulumente<br />

(NGOs)<br />

Imibutho yasekuhlaleni<br />

(CBOs)<br />

Ifowuni nganye efikileyo iphendulwe,<br />

apho umsebenzi angakwazanga<br />

umnika mpendulo<br />

lowo ufowunayo umdlulisele<br />

kwabanokumnika<br />

Izihlandlo zotyelelo ezindaweni<br />

ezihamba neentlanganiso ezi<br />

zikwisithuba sama-800 ubuncinane.<br />

Izikolo Zonke iiletha ziphendulwe,<br />

ngemibuzo kuMphathiswa<br />

( 60) okanye ngabasebenzi<br />

Iiyuniyoni zezolimo - NAFU,<br />

WEKUFU, Agri-Western<br />

Cape<br />

INXENYE 5<br />

Yonke imibuzo engeniswe ngee-mail<br />

iphendulwe, nakubeni<br />

ibingasoloko iphendulwa kwaloo<br />

mini, kodwa ke ubuncinane<br />

kwalapho kuloo veki ifike<br />

ngayo<br />

85


86<br />

INXENYE 5<br />

Uhlobo lwamalungiselelo Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Abaxhamli be-LRAD Imibutho yecandelo loshishino<br />

Abantu okanye amaqela<br />

akumhlaba we- FALA<br />

Amafama arhwebayo<br />

Amaqela abasebenzi basezifama<br />

Abahlali beendawo ezikufutshane<br />

ezidolophini<br />

1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />

Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Indibano yothethwano (indaba)<br />

neendibano zocweyo zasezithilini<br />

ezintlanu ngeenjongo<br />

zokudlana iindlebe nabasebenzi<br />

basezifama namanye amaqela<br />

abachaphazelekayo<br />

Kwabanjwa iintlanganiso nemibutho<br />

yezolimo emithathu<br />

ngeenjongo zokuvandlakanya<br />

iingxaki ezithile nokukhangela<br />

izisombululo zazo<br />

Ingcaciso ngohlaziyo lwemithetho yomhlaba Zonke iiprojekthi ze-LRAD ziyaqhutyiwa ngendlela yokusebenzisa<br />

amaqela eeprojekthi kunye neleMicimbi yeMihlaba.<br />

Imibuzo iphendulwa ngokukhawuleza kangangoko, kodwa ke<br />

kusenokuthatha neveki ukuyiphendula<br />

Uncediso nenkxaso enikwa iiprojekthi zezolimo eziqhutywa ngamaqela<br />

asakhasayo<br />

Abahlali bacela inkxaso kwiziphathamndla zoMsebenzi<br />

weNkxaso noPhuhliso lwaMafama (FSD), okanye kungeniswa<br />

ifomu yesicelo seprojekthi<br />

Zandiwe izihlandlo zotyelelo kubahlali ukuya kuxhasa iiprojekthi<br />

zabo<br />

Ukufikelela kwinkxaso-mali yeeprojekthi Ifomu yokwenza isicelo okanye isicwangciso seshishini ingeniselwa<br />

ukucela inkxaso-mali. Zili- 0 iiprojekthi ezinikwe<br />

inkxaso-mali<br />

Iingcebiso zobungcali ngokubanzi nje ezinikwa kwinkalo ye-Agri-BEE Isikahulu ngeentlanganiso, ii-e-mail okanye iiletha ziphendulwe<br />

malunga ne-Agri-BEE nohlaziyo lwemithetho yomhlaba<br />

1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />

Inkqubo yeenombolo ezibomvu ( 60 iinombolo ezibomvu)<br />

Linyuke kakhulu inani leentlanganiso ezibanjelwe ezi-<strong>of</strong>isini,<br />

kodwa ke ixesha lempendulo elisathathwayo liseyinyanga<br />

( 00 iintlanganiso)<br />

Linyukile inani leentlanganiso nabahlali, kodwa ke ingxaki<br />

yexesha isenza kube nzima ukululawula olu hlobo loqhagamshelwano<br />

(600 iintlanganiso)<br />

Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />

E-mail Asingeni apha<br />

Iiletha Ngqo okanye nenkqubo yeenombolo ezibomvu. Jonga<br />

ku- .5<br />

Iintetho-nkcazelo Zithunyelwe kumaqela ali- 00 nasebantwini<br />

Iintlanganiso 0 iintetho-nkcazelo kumaqonga ngamaqonga ahlukeneyo<br />

Iimbalo/Amanqaku ashicilelweyo 600 iintlanganiso nabahlali, 84 iintlanganiso ne-DAC<br />

zibe li-9 ne-PGC kuze kubekho nezingama-60 iintlanganiso<br />

ezicwangcisiweyo ezimalunga nohlaziyo<br />

lwemithetho yomhlaba<br />

Iingxelo 0 iingxelo ubuncinane, ezenzelwe uMphathiswa neNtloko<br />

yeSebe isikakhulu


E-mail Amanqaku amane athandwa kakhulu ngabantu nebrowutsha<br />

enye<br />

1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />

Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Ngefowuni, ngeposi yekhompuyutha, ubuso ngobuso, ngoMphathiswa<br />

kuMlawulo weCandelo loLawulo<br />

Ngokwendlela leyo isetyenzisiweyo, ngeeyure okanye ngeentsuku ezimbalwana<br />

nje.<br />

UMSEBENZI 4 : IINKONZO ZONYANGO LWEZILWANYANA<br />

1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Iinkonzo zempilo yezilwanyana<br />

Iinkonzo zelabhoratri zonyango<br />

lwezilwanyana<br />

Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

iSebe lezoLimo leSizwe,<br />

iSebe lezeMpilo lePhondo,<br />

iSebe leMicimbi<br />

y o k u S i n g q o n g i l e y o ,<br />

amafama ashishinayo,<br />

amafama asasokolayo<br />

ngezinto zokusebenza,<br />

oogqirha bezilwanyana<br />

abazimeleyo, izikolo,<br />

iinkampani zamayeza,<br />

abathengisa kumazwe<br />

angaphandle, abathenga<br />

kumazwe, angaphandle<br />

oomasipala bezithili<br />

iSebe lezoLimo le-<br />

Sizwe, aMasebe ezoLimo<br />

aMaphondo, iSebe<br />

lezeMpilo lePhondo,<br />

neSebe leMicimbi yokuSingqongileyo,<br />

amafama<br />

ashishinayo, amafama<br />

asasokolayo ngezinto<br />

zokusebenza, oogqirha<br />

bezilwanyana abazimeleyo,<br />

izikolo, iinkampani<br />

zamayeza, abathengisa<br />

nabathenga kumazwe<br />

angaphandle, abathenga<br />

kumazwe angaphandle<br />

Amazwe eAfrika eseMazantsi<br />

(SADC countries)<br />

Abasenokuba ngabaxhamli<br />

bazo<br />

Oomasipala bezithili,<br />

oomasipala beedolophu<br />

namazwe eAfrika<br />

eseMazantsi<br />

Amazwe aseAfrika eseMazantsi<br />

Oomasipala bezithili<br />

Ubuninzi bazo kungadlulanga neveki<br />

Inkqubo yeenombolo ezibomvu ithatha iiveki ezimbini<br />

ubuncinane ukugqiba, kwaye zingama- 60 iinombolo<br />

ezibomvu eziphendulweyo, into leyo ethetha iintsuku<br />

zomsebenzi ezili- 00.<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ubekwa nguMthetho<br />

oyi- Animal Disease Act<br />

kunye nemigangatho yamanye<br />

amazwe ye-OIE<br />

(World Organisation for<br />

Animal Health)<br />

Ubekwa nguMthetho<br />

oyi- Animal Disease Act<br />

kunye nemigangatho yamanye<br />

amazwe ye-OIE<br />

(World Organisation for<br />

Animal Health)<br />

INXENYE 5<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa xa<br />

kuthelekiswa nemigangatho<br />

Ukuhamba ngokwemigangatho<br />

yeli<br />

lizwe kunye neyamanye<br />

amazwe<br />

Ukuhamba ngokwemigangatho<br />

yeli<br />

lizwe kunye neyamanye<br />

amazwe<br />

87


88<br />

INXENYE 5<br />

Iinkonzo zakwarhulumente<br />

zempilo yezilwanyana<br />

iSebe lezoLimo leSizwe,<br />

abanini bezilarhipali,<br />

amaziko emveliso zobisi,<br />

amaziko enza imveliso<br />

ekukutya kwezilwanyana,<br />

aMasebe ezoLimo<br />

aMaphondo, iSebe lezeMpilo<br />

lePhondo, izikolo,<br />

iinkampani zamayeza,<br />

abathengisa kumazwe<br />

angaphandle, abathenga<br />

kumazwe angaphandle<br />

oomasipala bezithili<br />

1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />

Iindawo ezivelisa<br />

zithengise ukutya<br />

Oomasipala bezithili<br />

Ubekwa nguMthetho oyi-<br />

Meat Safety Act kunye<br />

nemigangatho yamanye<br />

amazwe ye-OIE (World<br />

Organisation for Animal<br />

Health), nayi-WHO<br />

(World Health Organisation),<br />

neCodex Alimentarius<br />

<strong>of</strong> the FAO/WHO<br />

Ukuhamba ngokwemigangatho<br />

yeli<br />

lizwe kunye neyamanye<br />

amazwe<br />

5 iiprojekthi ezigqityiweyo kuhanjwa ngokwemigangatho yezobunjineli nolondolozo yeli lizwe neyamanye amazwe<br />

nangemithetho<br />

Uhlobo lwamalungiselelo Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Uthethwano ubuso ngobuso iSebe lezoLimo leSizwe,<br />

abanini bezilarhipali, amaziko<br />

emveliso zobisi, amaziko<br />

enza imveliso ekukutya<br />

kwezilwanyana, aMasebe<br />

ezoLimo aMaphondo, iSebe<br />

lezeMpilo lePhondo, izikolo,<br />

iinkampani zamayeza,<br />

abathengisa kumazwe angaphandle,<br />

abathenga kumazwe<br />

angaphandle<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Amazwe aseAfrika eseMazantsi<br />

Oomasipala bezithili<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Onke amafama ashishinayo<br />

aye atyelelwa isihlandlo<br />

esinye ubuncinane ngonyaka<br />

ngamnye, ukutyelelwa<br />

kwamafama asasokolayo<br />

ngezinto zokusebenza eliqela<br />

nokuwatyelela ngamanye<br />

nokuwanika iingcebiso zokulawulwa<br />

kwezifo, izilarhipali<br />

neendawo ezingamaziko<br />

enza imveliso zokutya ziye<br />

zatyelelwa izihlandlo ezithandathu<br />

(6) ubuncinane ngonyaka,<br />

iiprojekthi ngeeprojekthi<br />

zezikolo<br />

Iingxoxo ngefowuni do do Zenziwa phantse yonke imihla<br />

Uqhagamshelwano ngembalelwano,<br />

nge-e-mail<br />

Uqhagamshelwano ngembalelwano,<br />

nge-imeyili<br />

do do do<br />

Imibutho yezinto ezityiwayo<br />

efana ne-Agri-Western<br />

Cape, RPO, MPO, RMAA,<br />

SAVA, neSebe lezoLimo le-<br />

Sizwe<br />

1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />

Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Ukuya kuzo ngokweshedyuli<br />

yeentlanganiso yonyaka<br />

Abasebenzi basoloko befumaneka kubaxhamli ngalo lonke ixesha Ukufikeleleka nokufumaneka kwabasebenzi ngokulinganayo<br />

kubo bonke abaxhamli beenkonzo zethu eNtshona<br />

Koloni ngalo lonke ixesha. Ubuninzi bamagosa<br />

ayafumaneka ngeeseli naxa kuvaliwe emsebenzini<br />

Oogqirha bezilwanyana bakwaRhulumente neeTechnician baququzelela<br />

iimini zamafama kwiindawo zamafama ashishinayo nakwiindawo<br />

zemimandla yasemaphandleni<br />

Ukutyelela izilarhipali neendawo ezingamaziko enza ukutya kwasezifektri<br />

Ukutyelela izikolo- iinkcukacha neenkcazelo ngokhuseleko lokutya<br />

nangobonelelo ngokutya<br />

Udluliselo lweenkcukacha nemigangatho<br />

Iinkonzo ezenziwa phaya ekuhlaleni noqeqesho lwabasebenzi<br />

basezifama<br />

Uqhagamshelwano lobuso ngobuso neengcebiso ezijoliswe<br />

ekuphuculeni imigangatho yokhuseleko lokutya<br />

56 izikolo ezityelelweyo ngo- 00<br />

Iingxelo zonyaka nezekota Iingxelo zekota ezine – nengxelo enye yoNyaka<br />

ziqulunqiwe, ezinokufunyanwa liSebe lezoLimo leSizwe<br />

nangamanye aMacandelo oLawulo kwiSebe eli, nguMphathiswa<br />

wePhondo nangamanye aMaphondo<br />

Iintetho koonomathotholo 5 iintetho eziqulunqiweyo<br />

ngo- 004/05<br />

Ukuphendula imibuzo engeniswe nguMphathiswa okanye yiMibutho<br />

yezoLimo okanye ngamaziko emfundo ephakamileyo<br />

Zonke iinombolo ezibomvu ziphendulwe kwakunye neminye<br />

imibuzo


1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />

Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />

E-mail Ii-adresi ze-imeyili zabo bonke oogqirha bezilwanyana bakwaRhulumente/iiTechnician<br />

zempilo yezilwanyana kunye nezabahloli benyama<br />

ziyafumaneka kulo vimba weenkcukacha zekhompuyutha: www.<br />

Elsenburg.com<br />

Iiletha<br />

Imiqulwana equlethe iinkcukacha<br />

Iintetho-nkcazelo ezenziwa nge-CD Rom<br />

Iinkcukacha ezimalunga neenkonzo zonyango lwezilwanyana kuvimba<br />

weenkcukacha zekhompuyutha weSebe eli<br />

Iintetho-nkcazelo<br />

Ezingama-50 ziyafumaneka ngesiBhulu/ngesiNgesi/ngesiXhosa<br />

kulo vimba weenkcukacha zekhompuyutha:<br />

www. Elsenburg.com<br />

Iingxelo zonyaka nezekota kwakunye neempepha zomgaqo-nkqubo<br />

ziyafumaneka kwicandelo leenkonzo zonyango lwezilwanyana kuvimba<br />

weenkcukacha weSebe eli<br />

Iintlanganiso Amagosa aya kwiintlanganiso ezininzi kangangoko ezimalunga<br />

nezolimo okanye nemiba enxulumene nezolimo. Ayaya<br />

kwiindibanozocweyo zesizwe ezimalunga nolawulo lwezifo<br />

Iingxelo Iingxelo zekota ezine – nengxelo enye yoNyaka ziqulunqiwe,<br />

ezinokufunyanwa liSebe lezoLimo leSizwe nangamanye aMacandelo<br />

oLawulo kwiSebe eli.<br />

Iingxelo zosilelo kubanini bezilarhipali namaziko enza iimveliso<br />

zokutya.<br />

1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />

Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Uqhagamshelwano ngomnxeba, nge-imeyili, olobuso ngobuso, iletha<br />

eya kuMphathiswa egqaliswe kumlawuli weCandelo loLawulo eli.<br />

Ilabhoratri yonyango lwezilwanyana – inkqubo yoqwalaselo lwezikhalazo<br />

ye-QMS<br />

Inkqubo yokufakwa nokuqwalaselwa kwezikhalazo neyezibheno nayo<br />

ilungiselelwe kwiMithetho yeZifo zeZilwanyana noKhuseleko lweNyama<br />

(Animal Diseases and Meat Safety Acts)<br />

Abaxhamli beenkonzo abanelisekileyo<br />

Ukuphendula zonke izikhalazo ezingenisiweyo zaza zabhaliswa<br />

Akukho zikhalazo zifunyenweyo<br />

UMSEBENZI 5 : UPHUHLISO LWETHEKNOLOJI NOPHANDO NGAYO<br />

1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

5.1: Uphando<br />

Ukuququzelela, ukuqhuba<br />

nokunxibelelanisauphando<br />

oluphathelele kweli phondo<br />

nolufanelekileyo beenkonzo,<br />

olusekelwe:<br />

Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Kwiimfuno zabaxhamli Amafama amancinane<br />

ashishinayo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Abaxhamli be-LRAD 4000 Iiprojekthi ( 60) ziqhutywe<br />

ngokweendlela<br />

zenzululwazi nangokwezikhokelo<br />

ngeenjongo<br />

zokuqinisekisa unyaniseko<br />

lweziphumo zovavanyo.<br />

500 Sele zikhona izigqeba<br />

zeeforum apho apho<br />

amaqela abachaphazelekayo<br />

kwiinkalo zoshishino<br />

ezintathu eziphambili,<br />

umzkl ubisi, uboya nezilimo<br />

ezineenkozo/izilimo<br />

ezikhanywa imbewu axoxa<br />

ngonyino nalapho<br />

zixelwa khona iimfuno<br />

zophando ekufuneka<br />

lwenziwe.<br />

INXENYE 5<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa xa<br />

kuthelekiswa<br />

nemigangatho<br />

Ukuhamba ngayo<br />

yonke imigangatho yeli<br />

lizwe kunye neyamanye<br />

amazwe<br />

Ukuqinisekisa ukuhamba<br />

ngayo yonke imithetho<br />

echaphazelekayo<br />

89


90<br />

INXENYE 5<br />

ekugcinweni kwmaxesha Abaxhamli beeprojekthi<br />

zobonelelo ngokutya<br />

Inkonzo yeelabhoratri Njengangentla apha,<br />

kunye<br />

800 Amafama aphuma kwiinkalo<br />

zonke, ukuqalela<br />

kwamakhulu ukuya kutsho<br />

kwamancinane ashishinayo,<br />

angabaxhamli<br />

beenkonzo zethu.<br />

Amafama ashishinayo 8500 Iziphumo zisekelwe kubasebenzi<br />

abakhoyo apha<br />

ngaphakathi kodwa ke<br />

ngokweshedyuli yamaxesha<br />

ebekwe kwiinjongo<br />

zeeprojekthi<br />

Iinzululwazi 50<br />

imveliso<br />

500 Ukunika inkonzo ngokwenkqubo<br />

yelabhoratri<br />

ecikizekileyo kwi- 5%<br />

yemarike yohlalutyo lomhlaba,<br />

olwamanzi nolwamagqabi,<br />

kuhlalutywa<br />

iisampulu zomhlaba ezingama-<br />

4 000<br />

Uphuhliso lwabo banokuba<br />

ngamafama<br />

nabo sebengamafama,<br />

abasebenzi basezifama<br />

neengcali kwezolimo<br />

Ukubonelela ngenkonzo<br />

yobungcali ethembekileyo<br />

engenamkhethe<br />

naxanasi.<br />

Ukwenza konke esinakho<br />

ukuba siziqonde<br />

iimfuno zabaxhamli<br />

beenkonzo zethu, kunjalo<br />

nje sizifezekise.<br />

Ukufikelela ngokulinganayo<br />

kwabo bonke<br />

abachaphazelekayo<br />

kwinxaxheba kwezolimo.<br />

Lo Msetyenzanauwunyusile<br />

umgangatho wabo<br />

bonke abavelisi beemveliso<br />

zolimo kwinqanaba<br />

leli lizwe nakwelamanye<br />

amazwe.<br />

Ukufikelela ngokulinganayo<br />

kwabo bonke<br />

abaxhamli beenkonzo<br />

kwiinkonzo ezinikwayo.<br />

Inkonzo yeengcebiso Njengangentla apha Njengangentla apha Ingcaciso ihanjiswa: Izigqeba zezolimo<br />

ezongezelelekileyo.<br />

Ngeembalo zezenzululwazi:<br />

4 .<br />

Ngeembalo ezithandwayo:<br />

6 .<br />

ngamaphepha eenkongolo:<br />

76.<br />

ngeentetho ezinikwe<br />

ngemini zamafama: 9<br />

rezifikelele kumafama<br />

amalunga nama-6 000<br />

ngoqikelelo lwezivuno<br />

kunye nolwemozulu (iklimati):<br />

6.<br />

Ukunyuka kolwazi neziphumo.<br />

Izivumelwano namanye<br />

amaphondo ngezolimo.<br />

Izivumelwano namanye<br />

amazwe ngezolimo.<br />

Uphuhliso lwetheknoloji<br />

ekwaziyo ukukhawulelana<br />

nezoqoqosho izithathele<br />

ingqalelo iimfuno<br />

abanazo abavelisi,<br />

amafama amancinane<br />

nabasebenzisi beemveliso.<br />

Ukubhaqwa kwamathuba<br />

amatsha emveliso<br />

nokukhuthaza ukusetyenziswa<br />

kwawo


5.2: Iinkonzo zengcciso<br />

Ukunxibelelanisa uphuhliso<br />

nokuhanjiswa kwengcaciso<br />

kubaxhamli beenkonzo, kubandakanywa<br />

noqulunqo<br />

nokusetyenziswa kweendlela<br />

ngeendlela zokuhanjiswa<br />

kwengcaciso (umzkl GIS)<br />

5.3: Iinkonzo yenkxaso ngezibonelelo<br />

Ukunceda ngezibonelelo<br />

nokuzilondoloza ngeenjongo<br />

yokunceda abo benza umsebenzi<br />

womhla nezo bakwazi<br />

ukwenza umsebenzi wabo<br />

wophando neminye I misebenzi,<br />

oko kukuthi, iifama<br />

zovavanyo.<br />

Ngeembalo zezenzululwazi:<br />

4 .<br />

Ngeembalo ezithandwayo:<br />

6 .<br />

ngamaphepha eenkongolo:<br />

76.<br />

Njengangentla apha Njengangentla apha Umsetyenzana awuqaliswanga<br />

Abenzi bophando<br />

bamaziko ophando<br />

leSebe eli enza uphando<br />

ngezityalo<br />

nangezilwanyana<br />

Abenzi bophando<br />

ngezilimo ezineenkozo<br />

ezincinane, ngeFynbos<br />

namaziko eKhansile<br />

yoPhando ngezoLimo<br />

(ARC) ezizii-Industrial<br />

Crops Institutes<br />

UMsebenzi woQeqesho,<br />

oweNkxaso noPhuhliso<br />

lwaMafama neeNkonzo<br />

zobuNjineli zeSebe eli<br />

Amanye amaqela<br />

enza uphando, kweli<br />

lizwe nakwamanye<br />

amazwe.<br />

1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />

Inkxaso ngezibonelelo<br />

iqulunqwa ngexesha<br />

ngokuphathelele kumsebenzi<br />

wolondolozo, owokulungiswa<br />

komhlaba,<br />

ukulima, nokuvuna.<br />

Ukunyuka kolwazi neziphumo.<br />

Izivumelwano namanye<br />

amaphondo ngezolimo.<br />

Izivumelwano namanye<br />

amazwe ngezolimo.<br />

Umsetyenzana awuqaliswanga<br />

Yonke imisebenzi<br />

yophando ixhasiwe,<br />

khona ukuzekuqinisekiswe<br />

ukuba iinjongo zophando<br />

zifezekisiwe.<br />

5 iiprojekthi ezigqityiweyo kuhanjwa ngokwemigangatho yezobunjineli nolondolozo yeli lizwe neyamanye amazwe<br />

nangemithetho<br />

Uhlobo lwamalungiselelo<br />

5.1: Uphando<br />

Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Iintlanganiso 4 amaqela ezinto ezityiwayo<br />

Iingxoxo ezenziwa ngomnxeba<br />

Amafama arhwebayo (<br />

000)<br />

Oomasipala beedolophu<br />

( 5)<br />

Amafama ashishinayo<br />

amakhulu<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

4 amaqela ezinto ezityiwayo Abasebenzi bahambe iintlanganiso<br />

qho ngekota namaqela abaxhamli<br />

beenkonzo, ukuqalela kubalimi bezilimo<br />

ezineenkozo ezincinane, kwabezilimo<br />

ekukhanywa i-oyile kwimbewu<br />

yazo, imizimveliso yeemveliso zobisi<br />

nezoboya, apho kuye kwabekwa izinto<br />

eziphambili ngokubaluleka kwinkalo<br />

yophando neyophuhliso, kwabekwa<br />

neliso kwinkqubo yeeprojekthi eziqhutywayo<br />

Amafama arhwebayo (<br />

000)<br />

4 Oomasipala beedolophu<br />

Ukwandisa amanani abaxhamli<br />

beenkonzo<br />

INXENYE 5<br />

Iintlanganiso ezininzi zamaqela okufunda<br />

amafama zaye zayiwa ngabasebenzi,<br />

iintlanganiso ezo ezazijoliswe<br />

ekubeni amaqela la aludibanele usombululo<br />

kweengxaki eziphathelele kwezoqoqosho/kwezemveliso<br />

kwiindawo<br />

zooMasipala beZithili.<br />

Yonke imibuzo engeniswe ngomnxeba<br />

nange-imeyili iye yakhawulezelwa<br />

ngempendulo<br />

9


9<br />

INXENYE 5<br />

Uhlobo lwamalungiselelo<br />

Ukuhanjiswa kweziphumo<br />

zeprojekthi yophando:<br />

Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Amafama amancinane arhwebayo<br />

Abaxhamli be-LRAD<br />

Abaxhamli beeprojekthi<br />

zobonelelo ngokutya<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Amafama amatsha<br />

Amaqela amatsha<br />

Amaqela amatsha<br />

Amafama ashishinayo Amafama amtsha<br />

Amafama ashishinayo<br />

amakhulu<br />

Ngeentetho-mfundiso Amafama amancinane arhwebayo<br />

Amanqaku/ amaphepha-nkcazelo<br />

Ukunyusa amanani abaxhamli<br />

beenkonzo<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Amaphepha eenkongolo: 76.<br />

Amafama amtsha Iintetho-mfundiso kwiimini zamafama:<br />

93 ezifikelele kumafama amalunga<br />

nama-6 000.<br />

Abaxhamli be-LRAD Amaqela amatsha Uqikelelo lwezivuno kunye nolwemozulu<br />

(iklimati): 6.<br />

Abaxhamli beeprojekthi<br />

zobonelelo ngokutya<br />

Amaqela amatsha<br />

1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />

5.1: Uphando<br />

Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Iinkcukacha ngezolimo njengoko zifunyenwe ngeeprojekthi zophando<br />

ezili- 68 zaye zahanjiswa kubo bonke abanokuba ngabaxhamli<br />

beenkonzo ngolu hlobo lulandelayo:<br />

Iintetho-mfundiso kwiimini zamafama nangamaqela okufunda 93 ezifikelele kumafama amalunga nama-6 000<br />

Amaphepha eenkongolo 76<br />

Uqikelelo lwezivuno kunye nolwemozulu (iklimati) 6<br />

E-mail Izicelo ezifike nge-e-mail zigcinwa ezifayilini.<br />

Ifowuni Izikhalazo nemibuzo ziphendulwa ngokukhawuleza, kwaye<br />

neenkcukacha zinikwa ngokukhawuleza.<br />

5.2: Iingcebiso ngomgaqo-nkqubo kwicandelo loMphathiswa<br />

Ngenkqubo yamanani abomvu<br />

Iintlanganiso: Ukukhawulezelwa ngoqwalaselo nokwenza igalelo kwi-ajenda,<br />

ngokudlulisa iinkcukacha ngokwezicelo, iintetho-mfundiso<br />

(lectures), iingxoxo zamaqela, njl.<br />

Abavelisi kunye namaqela abavelisi Iinkcukacha zobungcali nezoqoqosho ngokubhekisele<br />

kwimiba yezolimo kweli Phondo zaye zasasazwa ngokubanzi<br />

ngeembalo zezenzululwazi kunye nezityekele kwezenzululwazi.<br />

Oomasipala<br />

Amanqaku/amaphepha-nkcazelo 6 iimbalo ezithandwayo<br />

Iintetho koonomathotholo 5<br />

1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />

E-mail<br />

Iiletha<br />

Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Iintlanganiso Jonga ku- .<br />

Utyelelo ezifama<br />

Iintetho-nkcazelo


1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />

Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Ngomnxeba, e-imeyili, ubuso ngobuso ileta eya kuMphathiswa wePhondo<br />

ejoliswe kwiManejala yoMsebenzi<br />

UMSEBENZI 6: UQOQOSHO LWEZOLIMO<br />

1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Uphando ngoqoqosho lwezolimo<br />

neengcebiso ezifanele<br />

bonke:<br />

ngokuphucula umgangatho<br />

wamafama asemancinane<br />

Uphengululo loqoqosho lwezinto<br />

ezibubutyebi bendalo<br />

Ukubonelela amafama<br />

ngeenkonzo zokuzibhengeza<br />

Ukubonelela abo bachaphazelekayo<br />

ngeenkcukacha<br />

zamanani-nkcazo.<br />

Abasele bengabaxhamli<br />

bazo<br />

Amafama amancinane<br />

aqhuba ubufama<br />

bokuziphilisa<br />

Amafama amancinane<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Amafama amakhulu<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Abasebenzisi be-<br />

Combuds (aMasebe).<br />

ezoLimo)<br />

Amafama amancinane<br />

aqhuba ubufama<br />

bokuziphilisa<br />

Amafama amancinane<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Amafama amakhulu<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Abasebenzisi kwimimandlayasezidolophini<br />

Amafama amancinane<br />

aqhuba ubufama<br />

bokuziphilisa<br />

Amafama amancinane<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Amafama amakhulu<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Amafama amancinane<br />

aqhuba ubufama<br />

bokuziphilisa<br />

Amafama amancinane<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Amafama amakhulu<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli<br />

bazo<br />

00<br />

500<br />

8 500<br />

Onke amafama<br />

eMzantsi Afrika<br />

00<br />

500<br />

8 500<br />

,5 million<br />

00<br />

500<br />

8 500<br />

00<br />

500<br />

8 500<br />

Abaxhamli beenkonzo abanelisekileyo<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ngexesha<br />

Ngokweemfuno<br />

Iinkqubo zamanye<br />

amazwe ezifanelekileyo<br />

ezicikizekileyo<br />

Ngexesha<br />

Ngokweemfuno<br />

Iinkqubo zamanye<br />

amazwe ezifanelekileyo<br />

ezicikizekileyo<br />

Ngexesha<br />

Ngokweemfuno<br />

Iinkqubo zamanye<br />

amazwe ezifanelekileyo<br />

ezicikizekileyo<br />

Ngexesha<br />

Ngokweemfuno<br />

Iinkqubo zamanye<br />

amazwe ezifanelekileyo<br />

ezicikizekileyo<br />

INXENYE 5<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

xa kuthelekiswa<br />

nomgangatho<br />

Amaqela amathandathu<br />

okufunda ngolawulo lweefama<br />

asekiweyo kumafama<br />

amancinane aseziziqalankundla.<br />

66 uhlahlomali lwamalinge<br />

oshishino amatsha oluqulunqulweyo<br />

kwiindawo ezili-<br />

0 ezisasokolayo ngezinto<br />

zokusebenza.<br />

96 uhlahlomali lwamalinge<br />

oshishino amatsha oluqulunqulweyo<br />

lokusetyenziswa<br />

kwiinkqubo zobolekiswano.<br />

Kuqalisiwe ngoqulunqo<br />

lwenkqubo entsha esebenza<br />

ngekhompuyutha.<br />

9 izicwangciso zamashishini<br />

ezivandlakanyiweyo.<br />

5 iingxelo ezinikiweyo<br />

namaphepha afundiweyo<br />

iprojekthi ngenqanaba<br />

nohlobo loqoqosho lobutyebi<br />

bendalo nemiba ephathelele<br />

kulo.<br />

amaphepha agqityiweyo<br />

a p h o n o n g w e k w a m a n y e<br />

amazwe.<br />

iphepha eligqityiweyo<br />

eliphononongwe kweli<br />

uvandlakanyo lwabasebenzisi<br />

kwiPhondo eli lusungulwe<br />

4 iingxelo ezigqityiweyo.<br />

iimbalo eziphononongwe<br />

kweli.<br />

iimbalo eziphononongwe<br />

kwamanye amazwe<br />

45 iimbalo ezithandwayo<br />

neentetho-mfundiso kumafama<br />

– amathuba eentengiso<br />

nokuncitshiwa komngcipheko.<br />

Uququzelelo l<strong>of</strong>ikeleleko<br />

lweemarike kumafama asasokolayo<br />

ngezinto zokusebenza.<br />

Uqulunqo lukavimba weenkcukacha<br />

ongqamene ne-GIS<br />

ngabaxhamli be-LRAD.<br />

Uqulunqo lukavimba weenkcukacha<br />

ngoqoqosho lwezolimo.<br />

iphepha eliphononongwe<br />

kweli<br />

0 iingxelo neentethomfundiso<br />

9


94<br />

INXENYE 5<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Ukuxhasa ukuthanthwa<br />

kwezigqibo ezicikizekileyo<br />

ezisekelwe kwiinkcukacha<br />

zenzululwazi.<br />

Abasele bengabaxhamli<br />

bazo<br />

Amafama amancinane<br />

aqhuba ubufama<br />

bokuziphilisa<br />

Amafama amancinane<br />

aseziziqala-nkundla<br />

Amafama amakhulu<br />

aseziziqala-nkundla<br />

AMasebe ezoLimo<br />

amanye aMaphondo<br />

kunye neleSizwe<br />

Ukuguqula inkqubo yezolimo 9 abathathe inxaxheba<br />

kuMsebenzi woLUtsha<br />

oluQeqeshiweyo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli<br />

bazo<br />

00<br />

500<br />

8 500<br />

9 Amasebe<br />

Amasebe oshishino<br />

lwezolimo<br />

1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />

Uhlobo lwamalungiselelo Abasele bengabaxhamli<br />

bazo<br />

Ukuphuculwa kwenxaxheba yabaxhamli<br />

beenkonzo kuquluknqo<br />

lwesicwangciso esiliqili sezolimo<br />

Bonke abantu baseNtshona<br />

Koloni, njengoko bemelwe<br />

kuRhulumente, yimibutho<br />

yabasebenzi, ngamashishini<br />

nasekuhlaleni<br />

Iintlanganiso Amaqela ezinto ezityiwayo<br />

nabanye abachaphazelekayo<br />

kwarhulumente nasekuhlaleni<br />

Izigqeba zothethwano zesizwe.<br />

-Iqela leentlanganiso Iingxoxo ezenziwe<br />

ngomnxeba<br />

Ukuhanjiswa kweziphumo zophando<br />

nokunikwa kweengcebiso ngeentethomfundiso<br />

namaphepha.<br />

Ukuphuculwa kwenxaxheba yabaxhamli<br />

beenkonzo kuquluknqo<br />

lwesicwangciso esiliqili sezolimo<br />

Amafama ashishinayo amakhulu,<br />

Amafama amancinane ashishinayo,<br />

Abaxhamli be-LRAD<br />

Amafama ashishinayo amakhulu,<br />

Amafama amancinane ashishinayo,<br />

Abaxhamli be-LRAD<br />

Bonke abantu baseNtshona<br />

Koloni, njengoko bemelwe<br />

kuRhulumente, yimibutho<br />

yabasebenzi, ngamashishini<br />

nasekuhlaleni<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Ngexesha<br />

Ngokweemfuno<br />

Iinkqubo zamanye<br />

amazwe ezifanelekileyo<br />

ezicikizekileyo<br />

Abantu abaxhobisekileyo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Bonke abantu baseNtshona<br />

Koloni, njengoko<br />

bemelwe kuRhulumente,<br />

yimibutho yabasebenzi,<br />

ngamashishini nasekuhlaleni<br />

Amaqela ezinto ezityiwayo<br />

nabanye abachaphazelekayokwarhulumente<br />

nasekuhlaleni<br />

Ukunyusa amanani abaxhamli<br />

beenkonzo ngabaxhamli<br />

be-LRAD<br />

Ukunyusa amanani abaxhamli<br />

beenkonzo ngabaxhamli<br />

be-LRAD<br />

Bonke abantu baseNtshona<br />

Koloni, njengoko<br />

bemelwe kuRhulumente,<br />

yimibutho yabasebenzi,<br />

ngamashishini nasekuhlaleni.<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

xa kuthelekiswa<br />

nomgangatho<br />

abantu abavela kumasebe<br />

achaphazelekayo<br />

abaqeqeshiweyo.<br />

Ukuqhutywa rhoqo kweentlanganiso<br />

nabo bachaphazelekayo.<br />

amaphepha aphononongwe<br />

kwamanye amazwe<br />

6 iimbalo eziphononongwe<br />

kweli.<br />

izikhokelo zemathematika<br />

ezitsha eziqulunqiweyo<br />

zokusetyenziswa ekuhlalutyeni<br />

iinkcukacha.<br />

iimbalo ezithandwayo<br />

9 abathathe inxaxheba kulo<br />

Msebenzi.<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

-Ukufikelela kwisivumelwano<br />

ngemiba e-8 ebalulekileyo esafuna<br />

ukuphinda iphuhliswe.<br />

Uqulunqo lwemiqulwana yokusetyenziswa<br />

kwemithandathu<br />

yale miba.<br />

Abasebenzi baye rhoqo kwiintlanganiso<br />

nabaxhamli<br />

beenkonzo. Uqulunqo lwezona<br />

ndawo ziphambili ngokubaluleka<br />

kwinkalo yophando<br />

nophuhliso.<br />

Ukuthatha inxaxheba ebonakalayo<br />

kwizigqeba zothethwano<br />

zePhondo nezesizwe<br />

nokuyiwa kweqela leentlanganiso<br />

nabaxhamli beenkonzo<br />

.<br />

Yonke imibuzo engeniswe ngefowuni<br />

nange-e-mail iphendulwe<br />

ngokukhawuleza.<br />

7 amaphepha aphononongwe<br />

kwamanye amazwe<br />

0 amaphepha ahononongwe<br />

kweli<br />

izikhokelo ezitsha eziqulunqiweyo.<br />

6 iingxelo neembalo neentetho-mfundiso.<br />

-Ukufikelela kwisivumelwano<br />

ngemiba e-8 ebalulekileyo<br />

esafuna ukuphinda iphuliswe.<br />

Uqulunqo lwemiqulwana yokusetyenziswa<br />

kwemithandathu<br />

yale miba.


Uhlobo lwamalungiselelo Abasele bengabaxhamli<br />

bazo<br />

Iintlanganiso Amaqela ezinto ezityiwayo<br />

nabanye abachaphazelekayo<br />

kwarhulumente nasekuhlaleni<br />

Iinxoxo ezenziwa ngomnxeba Amafama ashishinayo amakhulu,<br />

Amafama amancinane ashishinayo,<br />

Abaxhamli be-LRAD<br />

1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Amaqela ezinto ezityiwayo<br />

nabanye abachaphazelekayokwarhulumente<br />

nasekuhlaleni<br />

Ukunyusa amanani abaxhamli<br />

beenkonzo ngabaxhamli<br />

be-LRAD<br />

Umhlaba othe wafikelelwa<br />

- Abasebenzi baye rhoqo<br />

kwiintlanganiso nabaxhamli<br />

beenkonzo. Uqulunqo lwezona<br />

ndawo ziphambili ngokubaluleka<br />

kwinkalo yophando<br />

nophuhliso<br />

-Ukuthatha inxaxheba ebonakalayo<br />

kwizigqeba zothethwano<br />

zePhondo nezesizwe.<br />

-Ukubanjwa nokuyiwa kweqela<br />

leentlanganiso nabaxhamli<br />

beenkonzo.<br />

Yonke imibuzo engene ngefowuni<br />

ne-e-mail ikhawulezelwe<br />

ngempendulo.<br />

Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Agricultural economics information as generated through 8 research and<br />

advice projects was disseminated to all clients through:<br />

Iintetho-nkcazelo ezicwangcisekileyo namaphepha kwezenzululwazi 7 amaphepha afundwe kweli nakwamanye amazwe<br />

neentetho-mfundiso<br />

Iingxelo, amanqaku aphume kumaphephandaba neentetho-nkcazelo<br />

ezenziwe ngeemini zamafama nasezintlanganisweni<br />

Ukuphenulwa kwemibuzo evele yafika:<br />

-nge-E-mail<br />

-ngefowuni<br />

-ngefekisi<br />

-ngemibuzo ebuzwe nguMphathiswa<br />

6 iingxelo, amanqaku a neentetho-nkcazelo.<br />

oovimba abasekiweyo<br />

Ukukhawulezelwa kweempendulo nokugcinwa kweefayili<br />

Ukukhawulezelwa kweempendulo zemibuzo engeniswe<br />

ngefowuni<br />

Iimpendulo ngaloo maxesha abekwe nguMphathiswa<br />

Iintlanganiso Iintlanganiso ezibanjwa rhoqo namaqela abaxhamli<br />

beenkonzo.<br />

Ukusebenzisa iziphumo zophano njengesicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Amaqela okufunda ngolawulo lweefama asekiwe kwiindawo<br />

ezintandathu nohlahlomali lwenziwa ngothethwano<br />

kwiindawo ezilishumi ( 0).<br />

1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />

Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Iintetho-nkcazelo ezicwangcisekileyo namaphepha kwezenzululwazi 7 amaphepha afundwe kweli nakwamanye amazwe<br />

neentetho-mfundiso<br />

Iingxelo, amanqaku aphume kumaphephandaba neentetho-nkcazelo<br />

ezenziwe ngeemini zamafama nasezintlanganisweni<br />

Ukuphenulwa kwemibuzo evele yafika:<br />

-nge-E-mail<br />

-ngefowuni<br />

-ngefekisi<br />

-ngemibuzo ebuzwe nguMphathiswa<br />

INXENYE 5<br />

6 iingxelo, amanqaku a neentetho-nkcazelo.<br />

oovimba abasekiweyo<br />

Ukukhawulezelwa kweempendulo nokugcinwa kweefayili<br />

Ukukhawulezelwa kweempendulo zemibuzo engeniswe<br />

ngefowuni<br />

Iimpendulo ngaloo maxesha abekwe nguMphathiswa<br />

Iintlanganiso Iintlanganiso ezibanjwa rhoqo namaqela abaxhamli<br />

beenkonzo.<br />

Ukusebenzisa iziphumo zophano njengesicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Amaqela okufunda ngolawulo lweefama asekiwe kwiindawo<br />

ezintandathu nohlahlomali lwenziwa ngothethwano<br />

kwiindawo ezilishumi ( 0).<br />

Iintetho-nkcazelo ezicwangcisekileyo namaphepha kwezenzululwazi 7 amaphepha afundwe kweli nakwamanye amazwe<br />

neentetho-mfundiso<br />

95


96<br />

INXENYE 5<br />

1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />

Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Njengenxenye yoqulunqo lwesicwangciso esiliqili kwaye kwasekwa iqonga<br />

apho imibutho yabasebenzi, amashishini nabahlali ngokubanzi banokukwazi<br />

ukuphokoza izikhalazo zabo. Kwaye kwakhuthazwa ukuvakaliswa<br />

kwezikhalazo.<br />

Abaxhamli beenkonzo bebenakho ukuba bangasebenzisa ifowuni, i-e-mail,<br />

ifekisi okanye uvimba weenkcukacha zekhompuyutha (Website).<br />

Abaxhamli beenkonzo bebenakho ukuba bangasebenzisa iiletha eziya kuMphathiswa<br />

Njengenxenye yoqulunqo lwesicwangciso esiliqili kwaye kwasekwa iqonga<br />

apho imibutho yabasebenzi, amashishini nabahlali ngokubanzi banokukwazi<br />

ukuphokoza izikhalazo zabo. Kwaye kwakhuthazwa ukuvakaliswa<br />

kwezikhalazo.<br />

Abaxhamli beenkonzo bebenakho ukuba bangasebenzisa ifowuni, i-e-mail,<br />

ifekisi okanye uvimba weenkcukacha zekhompuyutha (Website).<br />

Abaxhamli beenkonzo bebenakho ukuba bangasebenzisa iiletha eziya kuMphathiswa<br />

UMSEBENZI 7 : UQEQESHO OLUCWANGCISEKILEYO KWEZOLIMO<br />

1.1 Iinkonzo eziphambili ezinikiweyo nemigangatho<br />

Iinkonzo eziphambili<br />

Ukunika uqeqesho olukhokelela<br />

kwi-Higher Certificate,<br />

kwiDiploma nakwisidanga<br />

kwiinkalo ezifanelekileyo.<br />

Ukunika uqeqesho kwimfundo<br />

yasesekondari (FET) kwiinkalo<br />

ezifanelekileyo<br />

Abasele bengabaxhamli<br />

bazo<br />

Abalungiselela ukuba<br />

ngamafama nabo bangamafa<br />

asele efama, iimanejala<br />

zeefama kunye<br />

nabacebisi<br />

Abalungiselela ukuba<br />

ngamafama nabo bangamafa<br />

asele efama kunye<br />

nabasebenzi basezifama<br />

abasuka kwiindawo<br />

ezazifudula zisingelwe<br />

phantsi<br />

1.2 Amalungiselelo othethwano nabaxhamli beenkonzo<br />

Uhlobo lwamalungiselelo<br />

Ukumelwa kwamaqela achaphazelekayo<br />

kwiKhansile yeKholeji<br />

Ukumelwa kwabazali kwiKomiti yaBazali<br />

Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli<br />

bazo<br />

A b a l u n g i s e l e l a<br />

ukuba ngamafama<br />

nabo bangamafa<br />

asele efama, iimanejala<br />

zeefama<br />

kunye nabacebisi<br />

A b a l u n g i s e l e l a<br />

ukuba ngamafama<br />

nabo bangamafa<br />

asele efama kunye<br />

nabasebenzi basezifama<br />

abasuka<br />

kwiindawo ezazifudula<br />

zisingelwe<br />

phantsi<br />

Amafama ashishinayo kunye<br />

nasakhasayo Imizi-mveliso,<br />

Amaziko oQeqesho, Abazali,<br />

Abafundi<br />

Abazali babafundi abafunda<br />

isigxina.<br />

Ngentlanganiso kawonke-wonke nezinye iintlanganiso<br />

ngeentlanganiso zekomiti esungulayo amaqela achaphazelekayo<br />

abo bachaphazelekayo bebekwazi ukuvakalisa<br />

izikhalazo zabo.<br />

Nangona “iqela leenombolo ezibomvu” laye lafunyanwa<br />

nge-<strong>of</strong>isi yoMphathiswa, akuzange kubekho zikhalazozifunyanwayo<br />

malunga nendlela yokunikwa kweenkonzo.<br />

Ngentlanganiso kawonke-wonke nezinye iintlanganiso<br />

ngeentlanganiso zekomiti esungulayo amaqela achaphazelekayo<br />

abo bachaphazelekayo bebekwazi ukuvakalisa<br />

izikhalazo zabo.<br />

Nangona “iqela leenombolo ezibomvu” laye lafunyanwa<br />

nge-<strong>of</strong>isi yoMphathiswa, akuzange kubekho zikhalazozifunyanwayo<br />

malunga nendlela yokunikwa kweenkonzo.<br />

Umgangatho<br />

wenkonzo<br />

Izifundo eziphunyelelweyo<br />

zibhaliswa kwi-<br />

SAQA zize ziqinisekiswe<br />

yiKhomishoni<br />

yeMfundo ePhakamileyo<br />

(CHE)<br />

Izifundo zoqeqesho<br />

zisekelwe phezu kwamanqanaba<br />

e-NQF<br />

afanelekileyo noogunyaziwe<br />

abaqinisekisayo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Amafama ashishinayo kunye<br />

nasakhasayo Imizi-mveliso,<br />

Amaziko oQeqesho, Abazali,<br />

Abafundi (Izikolo)<br />

Abazali babafundi abafunda<br />

isigxina nabameli babafundi.<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa xa<br />

kuthelekiswa nomgangatho<br />

Izifundo eziphunyelelweyo<br />

zibhaliswa kwi-<br />

SAQA zize ziqinisekiswe<br />

yiKhomishoni yeMfundo<br />

ePhakamileyo (CHE)<br />

Izifundo zoqeqesho<br />

zisekelwe phezu kwemigangatho<br />

yeeyunithi<br />

Uqeqesho lwabo bafundi<br />

baqeqeshelwa emisebenzini<br />

luqinisekiswa yi-<br />

PAETA<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa<br />

Kulo nyaka udlulileyo kwaye<br />

kwabanjwa iintlanganiso<br />

zekota ezine (4).<br />

Kulo nyaka udlulileyo kwaye<br />

kwabanjwa iintlanganiso<br />

zekota ezimbini ( ).<br />

Umbutho wabafundi bangaphambili Abafundi bangaphambili Abafundi bangaphambili Iintlanganiso kunye neendibano<br />

zovuselelo lwamaqhina<br />

oqhagamshelwano ziye<br />

zabanjwa rhoqo nabafundi<br />

bangaphambili


Uhlobo lwamalungiselelo<br />

Abasele<br />

bengabaxhamli bazo<br />

Abasenokuba<br />

ngabaxhamli bazo<br />

Umhlaba othe<br />

wafikelelwa<br />

Iintlanganiso Amafama asakhasayo Amafama asakhasayo Zibanjwa rhoqo iintlanganiso<br />

namaqela amafama asasokolayo<br />

ngezinto zokusebenza<br />

kunye nawamafama<br />

asakhasayo.<br />

Uhlolo kunye nophando Amafama ashishinayo kunye<br />

nasakhasayo Imizi-mveliso,<br />

Amaziko oQeqesho, Abazali,<br />

Abafundi<br />

1.3 Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko lweenkonzo ezinikwayo<br />

Amafama ashishinayo kunye<br />

nasakhasayo Imizi-mveliso,<br />

Amaziko oQeqesho, Abazali,<br />

Abafund<br />

Kusoloko kuqhutywa uphando<br />

lokujonga ukuba<br />

zithini na iimfuno zeendawo<br />

ngeendawo zamafama, kuze<br />

ke kuqulunqwe imisisebenzi<br />

ekufaneleyo ukukhawulelana<br />

nazo.<br />

Isicwangciso esiliqili s<strong>of</strong>ikeleleko Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo – ngefowuni Imibuzo iphendulwa ngokukhawuleza kangangoko –<br />

amaxesha amaninzi iphendulwa ngoko nangoko.<br />

Alwenziwa ushicilelo lwemiyalezo kwizishicileli-lizwi<br />

Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo – nge-E-mail Izicelo ezingeniswe nge-imeyili zigcinwa ezifayilini<br />

Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo – ngeposi Zibhaliswe ngenkqubo yeSebe eli<br />

Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo – ngeCandelo loMphathiswa Inkqubo yamanani abomvu<br />

Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo –ubuso ngobuso Iintlanganiso ezi-<strong>of</strong>isini kunye nabo baceba ukuba ngabafundi<br />

nabo sele bengabafundi kunye nabazali ziye<br />

zanda kakhulu<br />

Ukuthatha inxaxheba kwimiboniso yemisebenzi yobizo<br />

(Career Exhibitions) kulo lonke iPhondo eli<br />

Iindibano zokunika abafundi abafundi bezikolo zaseziprayimari<br />

kunye nabezasezisekondari iinkcukacha.<br />

Iindibano zokunika iinkcukacha kwiintlanganiso zeMibutho<br />

yaMafama<br />

Iinkcukacha malunga noqeqesho olunikwayo - Website Iinkcukacha ezikuvimba wekhompuyutha weSebe eli<br />

zihlaziywa rhoqo – kubandakanywe neziphumo zeemviwo<br />

Iimbalo ezishicilelweyo/Amanqaku 7 Iimbalo ezishicilelweyo: Ukwenza igalelo kuqokelelo lolwazi<br />

lwezenzululwazi ngokubanzi nakuncediso ngamagosa<br />

akwarhulumente nakumakhonkco oqhagamshelwano<br />

1.4 Isixhobo seenkcukacha ngokunikwa kweenkonzo<br />

Uhlobo lwesixhobo sokuhambisa iinkcukacha Umhlaba othe wafikelelwa<br />

E-mail 500 ubuncinane<br />

Iiletha 000 kunye neProspectus<br />

Imiqulwana yeenkcukacha Jonga ku- .<br />

Iintetho-nkcazelo Ubuncinane 0 intethonkcazelo ezenzelwe amaqela achaphazelekayo<br />

Iintlanganiso 0 iintlanganiso<br />

Uvimba weenkcukacha zekhompuyutha (Website) 00 ubuncinane<br />

Iingxelo Ubuncinane 6 iingxelo ezenzelwe iNtloko yeSebe noMphathiswa.<br />

Amanqaku Akakhange abekho<br />

INXENYE 5<br />

97


98<br />

INXENYE 5<br />

1.5 Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo<br />

Inkqubo yongeniso noqwalaselo lwezikhalazo Umhlaba othe wafikelelwa<br />

Ngomnxeba, i-imeyili, ubuso ngobuso, ileta eya kuMphathiswa wePhondo<br />

okanye kwiNtloko yeSebe ejoliswe kuMlawuli woMsebenzi 5: uQeqesho<br />

oluCwangcisekileyo kwezoLimo<br />

Amaxesha amaninzi ingadlulanga iveki<br />

Kwiintlanganiso zeKhansile yeKholeji, nabazali nabafundi bangaphambili Impendulo enikwa ngoko nangoko<br />

Ngomnxeba, i-imeyili, ubuso ngobuso, ileta eya kuMphathiswa wePhondo<br />

okanye kwiNtloko yeSebe ejoliswe kuMlawuli woMsebenzi 5: uQeqesho<br />

oluCwangcisekileyo kwezoLimo<br />

Amaxesha amaninzi ingadlulanga iveki<br />

Kwiintlanganiso zeKhansile yeKholeji, nabazali nabafundi bangaphambili Impendulo enikwa ngoko nangoko<br />

Ngomnxeba, i-imeyili, ubuso ngobuso, ileta eya kuMphathiswa wePhondo<br />

okanye kwiNtloko yeSebe ejoliswe kuMlawuli woMsebenzi 5: uQeqesho<br />

oluCwangcisekileyo kwezoLimo<br />

2. Inkcitho<br />

Amaxesha amaninzi ingadlulanga iveki<br />

Amasebe kaRhulumente enza uhlahlomali lwawo ngokwemisebenzi ecacileyo eza kwenziwa. Olu ludwe lulandelayuo<br />

lushwankathela inkcitho esele yenzelwe uhlolo lwabahloli-zincwadi ngokwemisebenzi eyenziwe kuyo inkcitho leyo (Uludwe<br />

. ) nangokwamanqanaba emivuzo (Uludwe . ). Lubonisa ngakumbi imali echithelwe kwiindleko zabasebenzi<br />

ngokomsebenzi weSebe eli ngamnye okanye ngokwamanqanaba emivuzo apha kwiSebe eli.<br />

ULUDWE 2.1 Iindleko zabasebenzi ngokoMsebenzi, 2004/05<br />

UMSEBENZI<br />

Iyonke<br />

inkcitho<br />

(R’000)<br />

Inkcitho<br />

kubasebenzi<br />

(R’000)<br />

Inkcitho<br />

yoqeqesho<br />

(R’000)<br />

Indleko<br />

yabasebenzi<br />

ngokwepesenti<br />

yenkcitho<br />

iyonke<br />

Umyinge wendlekongomsebenzi<br />

ngamnye<br />

(R’000)<br />

Umsebenzi 5 569 5 64 405 97 47<br />

Umsebenzi 9 86 9 848 4 99 8<br />

Umsebenzi 76 7 9 99 45<br />

Umsebenzi 4 5 47 5 450 99 5<br />

Umsebenzi 5 5 66 5 0 6 9 90<br />

Umsebenzi 6 48 46 99 0<br />

Umsebenzi 7 0 084 0 05 99 00<br />

Iyonke 93 264 92 585 679 99 130<br />

2.2 Iindleko zabasebenzi ngokwamanqanaba emivuzo, 2004/05<br />

Amanqanaba emivuzo Inkcitho kubasebenzi<br />

(R’000)<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

(Amanqanaba - 6)<br />

I-% yenkcitho kubasebenzi<br />

iyonke<br />

Umyinge wendleko<br />

ngomsebenzi ngamnye<br />

(R’000)<br />

4 0 4 40<br />

095 6<br />

8 4 5 9 9<br />

9 05 40 4<br />

4 99 5 499<br />

Iyonke 97 028 99 105<br />

Ezi nkcukacha zingentla apha zisekelwe kwiPERSAL. Iinkcukacha ezikwiPERSAL zahlukile kwiinkcukacha ezikwi-BAS,<br />

kuba ezi nkqubo zijolisa kwiinkalo ezahlukeneyo.


Olu ludwe lulandelayo lunika isishwankathelo ngokoMsebenzi ngamnye (Uludwe . ) nangokwamanqanaba emivuzo<br />

(Uludwe .4), nangokwenkcitho ekungenwe kuyo ngemivuzo, ngama-owuva, ngoncediso-mali lweendleko zonyango.<br />

Kwimeko nganye olu ludwe lubonisa nepesenti yohlahlo-mali lwabasebenzi olusetyenziselwe ezi zinto.<br />

2.3 Imivuzo, Ama-owuva, uNcediso lwabaneMizi noNcediso ngeeNdleko zoNyango ngokoMsebenzi,<br />

2004/05<br />

Umsebenzi Imivuzo Ama-owuva<br />

Isixamali<br />

(R’000)<br />

Imivuzo<br />

njenge- %<br />

yeendleko<br />

zabasebenzi<br />

Isixamali<br />

(R’000)<br />

Ama-owuva<br />

njenge- %<br />

yeendleko<br />

zabasebenzi<br />

Uncediso lwabanemizi<br />

(Home Owners<br />

Allowance)<br />

Isixamali<br />

(R’000)<br />

Uncediso<br />

lwabanemizi<br />

(HOA)<br />

njenge-%<br />

yeendleko<br />

zabasebenzi<br />

Uncediso ngeendleko<br />

zonyango<br />

Isixamali<br />

(R’000))<br />

Uncediso<br />

ngeendleko<br />

zonyango<br />

njenge- %<br />

yeendleko<br />

zabasebenzi<br />

Umsebenzi 0 6 4 70 96 48 659 4<br />

Umsebenzi 6 659 6 0 0 499 5<br />

Umsebenzi 9 680 6 78 40 600 4<br />

Umsebenzi 4 0 80 66 80 8 4 5<br />

Umsebenzi 5 8 057 70 48 6 84<br />

Umsebenzi 6 8 4 75 8 0<br />

Umsebenzi 7 7 075 70 487 5 5 54<br />

Iyonke 65 710 1656 2 1118 3 908<br />

2.4 Imivuzo, Ama-owuva, uNcediso lwabaneMizi noNcediso ngeeNdleko zoNyango ngokwamanqanaba<br />

emivuzo, 2004/05<br />

Amanqanaba<br />

emivuzo<br />

Isixamali<br />

(R’000)<br />

Imivuzo Amaowuva<br />

Imivuzo<br />

njenge-<br />

%<br />

yeendlekozabasebenzi<br />

Isixamali<br />

(R’000)<br />

Amaowuva<br />

njenge-<br />

%<br />

yeendlekozabasebenzi<br />

Uncediso lwabanemizi<br />

Isixamali<br />

(R’000)<br />

Uncediso<br />

lwabanemizi<br />

(HOA)<br />

njenge-%<br />

yeendleko<br />

zabasebenzi<br />

Uncediso ngeendleko<br />

zonyango<br />

Isixamali<br />

(R’000)<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - ) 9 60 7 640 5 8 04<br />

Uncediso<br />

ngeendlekozonyango<br />

njenge-<br />

%<br />

yeendlekozabasebenzi<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5) 8 79 74 89 474 4<br />

Abanezakhono eziphezulu<br />

kakhulu kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8) 9 4 6 68 54 55 5 8 5<br />

Abanezakhono eziphezulu<br />

kakhulu abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- ) 5 740 66 4 95 5 4<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

(Amanqanaba - 6) 75 55 0 0 0 0 9 4<br />

Iyonke 65 710 1 657 2 1 120 3 900<br />

3 Ingqesho nezithuba ezingenabantu<br />

INXENYE 5<br />

Olu ludwe lulandelayo lushwankathela inani lezithuba ezikhoyo kwiSebe eli, inani labasebenzi, izithuba ezingenabantu,<br />

nokuba ngaba bakhona na abasebenzi abangabongezelelweyo phezu kwezi zithuba zikhoyo Le nkcukacha inikwa phantsi<br />

kweziganga ezithathu ezizezi:- imisebenziI (Uludwe . ), amanqanaba emivuzo (Uludwe . ) kunye nemisebenzi<br />

ephambili (Uludwe . ). AMasebe aye atyumba imisebenzi ebaluleke kakhulu efanele ukubekwa iliso. Uludwe . lunika<br />

inkcazelo ngokuma kwemisebenzi ebaluleke kakhulu apha kwiSebe eli nangezo zithuba zingenabantu.<br />

Kwizithuba ezingenabantu kuboniswa ngokwepesenti ezo zithuba zingenabantu.<br />

99


00<br />

INXENYE 5<br />

ULUDWE 3.1 Ingqesho nezithuba ezingenabantu ngokoMsebenzi 31 Matshi 2005<br />

Umsebenzi Inani lezithuba<br />

Inani lezithuba<br />

ezinabantu<br />

Izithuba ezingenabantu<br />

ngokwepesenti<br />

Inani lezithuba ezongezelelwe<br />

phezu kwezi zikhoyo<br />

Umsebenzi 0 0 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

Umsebenzi 57 54 4 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

Umsebenzi 56 66 54 Abasebenzi abadlulileyo enanini<br />

6 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

Umsebenzi 4 4 0 7 0<br />

Umsebenzi 5 0 78 4 5 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

Umsebenzi 6 4 6 5 4 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

Umsebenzi 7 08 00 8 9 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

Iyonke 879 708 171 54 Abasebenzi abadlulileyo<br />

enanini<br />

50 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

ULUDWE 3.2 Ingqesho nezithuba ezingenabantu ngokwamanqanaba emisebenzi, 31 kuMatshi 2005<br />

Amanqanaba emivuzo Inani<br />

lezithuba<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

(Amanqanaba - 6)<br />

Inani lezithuba<br />

ezinabantu<br />

Izithuba<br />

ezingenabantu<br />

ngokwepesenti<br />

Inani lezithuba<br />

ezongezelelwe phezu<br />

kwezi zikhoyo<br />

09 4 47 Abasebenzi abadlulileyo<br />

enanini<br />

Abasebenzi bekhontrakthi<br />

54 69 7 Abasebenzi abadlulileyo<br />

enanini<br />

4 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

9 75 44 9 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

0 60 4 6 Abasebenzi bekhontrakthi<br />

Iyonke 879 708 171<br />

ULUDWE 3.3 Ingqesho ngokwemisebenzi ebaluleke kakhulu, 31 kuMatshi 2005<br />

C 0 0 00<br />

Iinjineli<br />

Imisebenzi ebaluleke kakhulu Inani lezithuba<br />

C 040 00<br />

Oogqirha bezilwanyana<br />

C60 0 0<br />

Ingcali yezenzululwazi<br />

C50 0 00<br />

Ingcali kwezoqoqosho<br />

D 0 0 00<br />

Ingcali kwinzululwazi yezolimo<br />

C 0 0 00<br />

Oonokhemesti<br />

D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yophuhliso lwezolimo<br />

0 0<br />

Inani lezithuba<br />

ezinabantu<br />

Izithuba<br />

ezingenabantu<br />

ngokwepesenti<br />

4 4 0<br />

0<br />

7 7 0<br />

4<br />

Inani lezithuba<br />

ezongezelelwe<br />

phezu kwezi<br />

zikhoyo<br />

76 48 8 5<br />

55 50 5 0<br />

0


D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yempilo yezilwanyana<br />

D 0 0500<br />

Itheknishiyeni yezemveliso<br />

D 040 00<br />

Umhloli wenyama<br />

D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yonyango lwezilwanyana<br />

C60 0 0<br />

iNtloko ye-Institute<br />

6 5<br />

0 8<br />

7 5<br />

4<br />

Iyonke 277 217 60 17<br />

Kwimeko nganye iinkcukacha zibonisa imo ebekuyiyo ukuza kuthi ga ngomhla wama- kuMatshi 005. Ngokuphathelele<br />

kwimeko yeenguqu kwindlela yokuqeshwa kwabasebenzi kulo nyaka wenzelwa wenzelwa le ngxelo, jonga phaya<br />

kwicandelo 5 lale ngxelo.<br />

5.4 Uvandlakanyo lwemisebenzi<br />

IMigaqo yeNkonzo yakwaRhulumente, 999 yaye yasungula inkqubo yovandlakanyo lwemisebenzi njengendlela yokuqinisekisa<br />

ukuba umsebenzi uhlawulelwa ngokwexabiso lawo. Ngokwesikhokelo esimiselwe ngurhulumente wesizwe<br />

iziphathamandla ezilawulayo zinakho ukuba zivandlakanye nawo nawuphi na umsebenzi okanye ziphinde uvandlakanyo<br />

lwawo kumasebe azo. Ngokwemiqathango yale Migaqo zonke izithuba zemisebenzi ezingenabantu ekwinqanaba lemivuzo<br />

9 nangentla kwalo kufuneka ivandlakanywe kwangaphambi kokuba kuqeshwe abantu kuzo. Le nto ke yaye yaxhaswa<br />

nangesigqibo soMphathiswa weNkonzo yakwaRhulumente noLawulo sokuba yonke imisebenzi yeNkonzo yeZiphathamandla<br />

eziPhezulu (SMS) kufuneka ukuba ivandlakanywe phambi komhla wama- kuDisemba 00 .<br />

Olu ludwe lulandelayo (Uludwe 4. ) lushwankathela inani lemisebenzi eyathi yavandlakanywa kulo nyaka wenzelwa le<br />

ngxelo. Kananjalo olu ludwe lukwanika namanani-nkcazo (statistics) ngezithuba ezathi zanyuswa okanye zathotywa<br />

ngokwenqanaba.<br />

4.1 Uvandlakanyo lwemisebenzi, 1 Apreli 2004 ukuya kuma-31 Matshi 2005<br />

Amanqanaba emivuzo<br />

Inani<br />

lezithuba<br />

Inani lemisebenzievandlakanyiweyo<br />

I-% yemisebenzi<br />

evandlakanyiweyongokwamanqanaba<br />

emivuzo<br />

Imisebenzi enyusiweyongamanqanaba<br />

Inani<br />

I-% yemisebenzievandlakanyiweyo<br />

INXENYE 5<br />

0<br />

Imisebenzi ethotyiweyonagamanqanaba<br />

Inani<br />

I-% yemisebenzievandlakanyiweyo<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - ) 6 96.9 5 4.5 0 4.6<br />

Abanezakhono (Amanqanaba<br />

-5) 94.6 6 7.6 9 .7<br />

Abanezakhono eziphezulu<br />

kakhulu kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8) 9 96. 44 0.9 4 0.4<br />

Abanezakhono eziphezulu<br />

kakhulu abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- ) 0 5 75. 8 .8 6 .9<br />

iNkonzo yeZiphathamandla<br />

eziPhezulu iNqanaba A 0 0 0 0 0 0 0<br />

iNkonzo yeZiphathamandla<br />

eziPhezulu iNqanaba D 0 0 0 0 0 0<br />

Abanye 0 0 0 0 0 0<br />

Iyonke 879 790 89.9 131 16.6 88 11.1<br />

Olu ludwe lulandelayo lunika isishwankathelo senani labasebenzi abanyukelwa yimivuzo ngenxa yokuba imisebenzi yabo<br />

iye yenyuka ngamanqanaba emva kokuba ivandlakanyiwe. Inani labasebenzi lisenokuthi lahluke kwinani lemisebenzi<br />

enyukileyo ngamanqanaba, njengoko ingengabo bonke abasebenzi abathi bavele bangene nje kulo misebenzi inyukileyo<br />

ngamanqanaba, kwaye eminye imisebenzi enyukileyo ngamanqanaba isenokuthi kanti ibizizithuba ezingenabantu.<br />

0


0<br />

INXENYE 5<br />

ULUDWE 4.2 Umzobo wabasebenzi abanyukelwa yimivuzo ngenxa yokuba imisebenzi yabo inyukile<br />

ngamanqanaba emva kokuba yenziwe uvandlakanyo, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kuma-<br />

31 Matshi 2005<br />

Abaxhamleyo<br />

AbaMnyama<br />

Asian AbeBala<br />

Abamhlophe<br />

Iyonke<br />

Ababhinqileyo 0 5 9<br />

Amadoda 9 0 57 6 0<br />

Iyonke 11 0 72 48 131<br />

Abasebenzi abakhubazekileyo 0 0 0 0 0<br />

Olu ludwe lulandelayo lunika isishwankathelo senani leemeko apho amanqanaba emivuzo aye aba ngentla kwamanqanaba<br />

abekwe luvandlakanyo lwemisebenzi. Kwiimeko nganye ke siyanikwa isizathu sokuba kwenzeke olo phambuko.<br />

ULUDWE 4.3 Abasebenzi abamivuzo yabo iye yaba ngentla kwamanqanaba abekwe luvandlakanyo<br />

lwemisebenzi, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005 (ngokwemiqathango<br />

ye- PSR 1.V.C.3)<br />

Uhlobo lomsebenzi<br />

Unobhala /Igosa elingumnceisi : kwi-Ofisi yeNtloko<br />

yeSebe<br />

iManejala yoBugcisa: iiNKonzo zoNYango lweZilwanyana<br />

Inani<br />

labasebenzi<br />

Inqanabalovandlakanyolomsebenzi<br />

Inqanaba lomvuzo<br />

6 7 Ukugcinwa kwezakhono ezithile<br />

0 7 Ukugcinwa kwezakhono ezithile<br />

Isizathu<br />

sophambuko<br />

uGqirha weZilwanyana kaRhulumente weSizwe 8 0 7 Ukugcinwa kwezakhono ezithile 8<br />

Iyonke 20 20<br />

Ipesenti yabaqeshiweyo Iyonke .<br />

Uludwe 4.4 lunika isishwankathelo sabaxhamli boku kungentla apha ngokobuhlanga, ngokwesini nangokukhubazeka<br />

ULUDWE 4.4 Abasebenzi abamivuzo yabo iye yaba ngentla kwamanqanaba abekwe luvandlakanyo<br />

lwemisebenzi, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005 (ngokwemiqathango<br />

ye-PSR 1.V.C.3)<br />

Abaxhamleyo AbaMnyama Asian AbeBala Abamhlophe Iyonke<br />

Ababhinqileyo 0 0 7 8<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Iyonke 1 0 0 17 18<br />

Abasebenzi abakhubazekileyo 0 0 0 0 0<br />

Ukuba ngaba azikho iimeko apho amanqanaba emivuzo aye aba ngentla kwamanqanaba abekwe luvandlakanyo lwemisebenzi<br />

makusetyenziswe olu ludwe lulandelayo, njengakuLUDWE 4. ]<br />

5 Iinguqulelo kwingqesho<br />

Eli candela linika inkcazelo ngeenguqulelo kwingqesho kulo nyakamali.<br />

Indlela abebesimka ngayo abasebenzi izoba umfanekiso wokuqhubekayo kwingqesho yeli Sebe. Olu ludwe lulandelayo<br />

lunika isishwankathelo sendlela ekumkiwa ngayo ngabasebenzi, ngokwamanqanaba emivuzo (Uludwe 5. ) nangokwemisebenzi<br />

ebaluleke kakhulu (Uludwe 5. ). (Le “misebenzi ibaluleke kakhulu” ke kufuneka ukuba mayifane naleya<br />

idweliswe phaya kuLudwe . ).


ULUDWE 5.1 Indlela abemka ngayo abasebenzi emsebenzini ngonyaka, ngokwamanqanaba emivuzo<br />

kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />

Amanqanaba emivuzo<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

iNkonzo yeZiphathamandla<br />

eziPhezulu iNqanaba A<br />

iNkonzo yeZiphathamandla<br />

eziPhezulu iNqanaba B<br />

iNkonzo yeZiphathamandla<br />

eziPhezulu iNqanaba C<br />

iNkonzo yeZiphathamandla<br />

eziPhezulu iNqanaba D<br />

Inani labasebenzi<br />

ngokwenqanaba<br />

lomvuzo ngalinye<br />

ukuza kuthi ga ngomhla<br />

we-1 Apreli<br />

2004<br />

0<br />

Abaqeshiweyo nabatshintshelwe<br />

kweli<br />

Sebe<br />

Abayekileyo<br />

nabemke ngokutshintshiwa<br />

kweli<br />

Sebe<br />

Ukumka kwabasebenzi<br />

65 49 64 6<br />

8 5 5 5<br />

9 8 9 5<br />

5 4<br />

Iyonke 759 263 251 34<br />

ULUDWE 5.2 Indlela abemka ngayo abasebenzi emsebenzini ngonyaka, ngokwemisebenzi ebaluleke ka-<br />

khulu kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi<br />

2005<br />

Amanqanaba emivuzo<br />

Inani labasebenzi<br />

ngokwenqanaba<br />

lomvuzo ngalinye<br />

ukuza kuthi ga<br />

ngomhla<br />

we-1 Apreli 2004<br />

C 0 0 00<br />

Iinjineli 4<br />

C 040 00<br />

Oogqirha bezilwanyana 0<br />

Abaqeshiweyo<br />

nabatshintshelwe<br />

kweli Sebe<br />

C60 0 0<br />

Ingcali yezenzululwazi 7 0<br />

C50 0 00<br />

Ingcali kwezoqoqosho 4<br />

D 0 0 00<br />

Ingcali kwinzululwazi yezolimo 48 4<br />

C 0 0 00<br />

Oonokhemesti 0<br />

D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yophuhliso lwezolimo<br />

50 4<br />

D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yempilo yezilwanyana<br />

4<br />

D 040 00<br />

Umhloli wenyama 5 0<br />

D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yonyango lwezilwanyana<br />

Abayekileyo<br />

nabemke<br />

ngokutshintshiwa<br />

kweli Sebe<br />

INXENYE 5<br />

Ukumka<br />

kwabasebenzi<br />

0


04<br />

INXENYE 5<br />

Amanqanaba emivuzo<br />

C60 0 0<br />

Intloko yeziko<br />

Inani labasebenzi<br />

ngokwenqanaba<br />

lomvuzo ngalinye<br />

ukuza kuthi ga<br />

ngomhla<br />

we-1 Apreli 2004<br />

D 0 0500<br />

Itheknishiyeni yezemveliso 8<br />

Abaqeshiweyo<br />

nabatshintshelwe<br />

kweli Sebe<br />

Abayekileyo<br />

nabemke<br />

ngokutshintshiwa<br />

kweli Sebe<br />

Ukumka<br />

kwabasebenzi<br />

Iyonke 217 22 1 0.4<br />

Uludwe 5. lunika izizathu eziphambili zokuba abasebenzi balishiye eli Sebe.<br />

ULUDWE 5.3 Izizathu zokuba abasebenzi balishiye eli Sebe<br />

Uhlobo lokumka Inani<br />

I-% yabo Iyonke<br />

l<br />

Ukusweleka 0.4<br />

Ukuziyekela 4 .5<br />

Ukuphela kwekhontrakthi 00 0.<br />

Ukuyekiswa– ngenxa yeenguqu emsebenzini 0 0<br />

Ukuyekiswa – ngenxa yokuziphatha kakubi 0.4<br />

Ukuyekiswa – ngenxa yokungawazi kakuhle umsebenzi 0 0<br />

Ukukhululwa ngenxa yokungabi nampilo kakuhle 5 0.7<br />

Ukuthatha umhlala-phantsi 7 0.9<br />

Ukutshintshelwa kwamanye aMasebe eNkonzo yakwaRhulumente 0.<br />

Ukuthatha imigodlwana yohlengahleniso ngokwe-Res 7/ 00 7 0.9<br />

Ukuyekiswa okwexeshana 0.<br />

Iyonke 251 31.4<br />

Lilonke inani labasebenzi abemkileyo ngokwe-% yabasebenzi abaqeshiweyo Iyonke<br />

ULUDWE 5.4 Ukunyuselwa ngokwemisebenzi ebaluleke kakhulu<br />

Amanqanaba emivuzo Inani labasebenzi<br />

ukuza<br />

kuthi ga ngomhla<br />

we-1 ku-<br />

Epreli 2004<br />

Ukunyusewa<br />

kwelinye<br />

inqanaba lemivuzo<br />

Ukunyuselwa<br />

kwamanye<br />

amanqanaba<br />

njenge- %<br />

yabasebenzi<br />

ngokweentlobo<br />

zemisebenzi<br />

Ukunyukela<br />

kwelinye izinga<br />

lomvuzo kwalapha<br />

kwinqanaba<br />

lemivuzo<br />

Ukunyukela<br />

kwelinye izinga<br />

lomvuzo kwinqanabalemivuzo<br />

njenge- %<br />

yabasebenzi<br />

ngokweentlobo<br />

zemisebenzi<br />

C 040 00<br />

Ugqirha wezilwanyana 5 6 40<br />

C60 0 0<br />

Ingcali yezenzululwazi 8 6<br />

C50 0 00 Ingcali kwezoqoqosho<br />

7 64<br />

C 0 0 00<br />

Unokhemesti 00<br />

D 040 00<br />

Umhloli wenyama 7 9<br />

D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yempilo yezilwanyana<br />

4 7<br />

D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yophuhliso<br />

lwezolimo 5 4 6


Amanqanaba emivuzo Inani labasebenzi<br />

ukuza<br />

kuthi ga ngomhla<br />

we-1 ku-<br />

Epreli 2004<br />

Ukunyusewa<br />

kwelinye<br />

inqanaba lemivuzo<br />

Ukunyuselwa<br />

kwamanye<br />

amanqanaba<br />

njenge- %<br />

yabasebenzi<br />

ngokweentlobo<br />

zemisebenzi<br />

Ukunyukela<br />

kwelinye izinga<br />

lomvuzo kwalapha<br />

kwinqanaba<br />

lemivuzo<br />

Ukunyukela<br />

kwelinye izinga<br />

lomvuzo kwinqanabalemivuzo<br />

njenge- %<br />

yabasebenzi<br />

ngokweentlobo<br />

zemisebenzi<br />

D 0 0500<br />

Itheknishiyeni yezemveliso 8 7 8 64<br />

C 0 0 00<br />

Iinjineli 4<br />

D 0 0 00<br />

Itheknishiyeni yonyango<br />

lwezilwanyana 9 4 6<br />

D 0 0 00<br />

Ingcali kwinzululwazi yezolimo<br />

5 4 45<br />

C60 0 0<br />

Intloko ye-Institute 0<br />

Iyonke 232 6 5 124 53<br />

ULUDWE 5.5 Ukunyuselwa ngokwamanqanaba emivuzo<br />

Amanqanaba emivuzo Inani labasebenzi<br />

ukuza<br />

kuthi ga ngomhla<br />

we-1 ku-<br />

Epreli 2004<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

(Amanqanaba - 6)<br />

U k u n y -<br />

u s e w a<br />

k w e l i n y e<br />

i n q a n a b a<br />

lemivuzo<br />

U k u n y u s e l w a<br />

k w a m a n y e<br />

a m a n q a n a b a<br />

njenge- % yabasebenzingokw<br />

e e n t l o b o<br />

zemisebenzi<br />

U k u n y u k e l a<br />

kwelinye izingalomvuzo<br />

kwalapha<br />

k w i n q a n a b a<br />

lemivuzo<br />

65 0 0 8 86<br />

8 5 07 77<br />

9 8 4 6<br />

5 4 74 48<br />

0 0 0 0<br />

Iyonke 759 17 2 530 69<br />

6. Ubulali basemsebenzini (Employment Equity)<br />

Ukunyukela kwelinye<br />

izinga lomvuzo<br />

kwinqanaba<br />

lemivuzo njenge-<br />

% yabasebenzi<br />

ngokwamanqanaba<br />

emivuzo<br />

Uludwe ngalunye kweli candelo lusekelwe kwizikhokelo ezityetyeshwa nguMthetho oyi-Employment Equity Act, onguMthetho<br />

55 ka- 998.<br />

ULUDWE 6.1 Inani labasebenzi Iyonke (kubandakanywa nabasebenzi abakhubazekileyo) kulo ngalunye<br />

kwezi ntlobo zemisebenzi zilandelayo ukuza kuthi ga ngomhla wama-31 kuMatshi 2005<br />

Iintlobo zemisebenzi<br />

(SASCO)<br />

Abawisi-mthetho, amagosa aphezulu<br />

kunye neemanejala<br />

AbaMnyama<br />

Amadoda Ababhinqileyo<br />

AbeBala<br />

AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

Abe-<br />

Bala<br />

AmaNdiya<br />

Iyonke<br />

7 0 57 0 4 8 89<br />

Abenza imisebenzi yobungcali 9 7 0 56 4 5 96<br />

Iitheknishiyeni neminye imisebenzi<br />

enxulumene nazo<br />

INXENYE 5<br />

4 7 0 60 0 99<br />

Iiklakhi/Oomabhalana 6 4 0 8 6 50 0 60 54<br />

05


06<br />

INXENYE 5<br />

Iintlobo zemisebenzi<br />

(SASCO)<br />

Abasebenza kwiinkonzo nakwiintengiso<br />

Abasebenzi abanezakhono kwezolimo<br />

nakwezobulobi<br />

Abakwimisebenzi yezandla neminye<br />

enxulumene nayo<br />

Abaqhubi bemitshini nabadibanisi<br />

(assemblers)<br />

AbaMnyama<br />

Amadoda Ababhinqileyo<br />

AbeBala<br />

AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

Abe-<br />

Bala<br />

AmaNdiya<br />

Iyonke<br />

0 0 0 0 0 4<br />

40 0 6 5 0 6 59<br />

0 0 0 0 0 0 5<br />

0 9 0 0 0 0 0 0 9<br />

Imisebenzi ephaya ezantsi noko 6 88 0 7 55 0 0 67<br />

Iyonke 38 317 0 190 21 123 3 120 812<br />

ULUDWE 6.2 Inani labasebenzi Iyonke (kubandakanywa nabasebenzi abakhubazekileyo) kulo ngalinye<br />

kula manqanaba emisebenzi alandelayo ukuza kuthi ga ngomhla wama-31 kuMatshi 2005<br />

Amanqanaba eMisebenzi<br />

Iziphathamandla eziziintloko<br />

Aba-<br />

Mnyama<br />

Amadoda Ababhinqileyo<br />

AbeBala<br />

Ama-<br />

Ndiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala<br />

AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

Iziphathamandla eziphezulu 6 9<br />

Abaphumelele uqeqesho<br />

kwimisebenzi ethile yobizo nabaziingcali<br />

ezinamava kunye<br />

neziphathamandla zenqanaba<br />

eliphakathi<br />

Abasebenzi abanezakhono<br />

kwezobugcisa nabaphumelele<br />

imfundo ephakamileyo,<br />

abalawuli abasezantsi, abaphathi,<br />

iiforimani neentsumpa<br />

Abanoqeqesho olungagqibekanga<br />

abanezigqibo abanokuzithatha<br />

ngokokubona<br />

kwabo<br />

Abangenaluqeqesho bebekelwa<br />

nemihlaba abanokuthatha<br />

kuyo izigqibo<br />

Iyonke<br />

4 9 0 8 66<br />

0 56 7 9 65 9<br />

6 94 6 4 4 7 78<br />

5 8 8 58 64<br />

Iyonke 38 317 190 21 123 3 120 812<br />

ULUDWE 6.3 Abaye baqeshwa kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31<br />

kuMatshi 2005<br />

Amanqanaba eMisebenzi Amadoda Ababhinqileyo<br />

Iziphathamandla eziziintloko<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

Abaphumelele uqeqesho<br />

kwimisebenzi ethile yobizo<br />

nabaziingcali ezinamava<br />

kunye neziphathamandla<br />

zenqanaba eliphakathi<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

Iyonke<br />

4 0


Amanqanaba eMisebenzi Amadoda Ababhinqileyo<br />

Abasebenzi abanezakhono<br />

kwezobugcisa nabaphumelele<br />

imfundo ephakamileyo,<br />

abalawuli abasezantsi,<br />

abaphathi, iiforimani neentsumpa<br />

Abanoqeqesho olungagqibekanga<br />

abanezigqibo abanokuzithatha<br />

ngokokubona<br />

kwabo<br />

Abangenaluqeqesho bebekelwa<br />

nemihlaba abanokuthatha<br />

kuyo izigqibo<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

Iyonke<br />

6 5 7<br />

8<br />

6 9<br />

Iyonke 11 22 11 6 10 8 68<br />

Abasebenzi abakhubazekileyo<br />

ULUDWE 6.4 Abaye banyuselwa kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-1<br />

kuMatshi 2005<br />

Amanqanaba eMisebenzi<br />

Iziphathamandla eziziintloko<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

Abaphumelele uqeqesho<br />

kwimisebenzi ethile yobizo<br />

nabaziingcali ezinamava<br />

kunye neziphathamandla<br />

zenqanaba eliphakathi<br />

Abasebenzi abanezakhono<br />

kwezobugcisa nabaphumelele<br />

imfundo ephakamileyo,<br />

abalawuli abasezantsi,<br />

abaphathi, iiforimani<br />

neentsumpa<br />

Abanoqeqesho olungagqibekangaabanezigqibo<br />

abanokuzithatha<br />

ngokokubona kwabo<br />

Abangenaluqeqesho bebekelwa<br />

nemihlaba abanokuthatha<br />

kuyo izigqibo<br />

AbaMnyama<br />

Amadoda Ababhinqileyo<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

Iyonke<br />

4 5<br />

Iyonke 1 2 2 3 8 4 20<br />

Abasebenzi abakhubazekileyo<br />

INXENYE 5<br />

5<br />

0<br />

07


08<br />

INXENYE 5<br />

ULUDWE 6.5 Abaye bayeka emsebenzini kwisithuba esiqalela kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla<br />

wama-1 kuMatshi 2005<br />

Amanqanaba eMisebenzi<br />

Iziphathamandla eziziintloko<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

Abaphumelele uqeqesho<br />

kwimisebenzi ethile yobizo<br />

nabaziingcali ezinamava<br />

kunye neziphathamandla<br />

zenqanaba eliphakathi<br />

Abasebenzi abanezakhono<br />

kwezobugcisa nabaphumelele<br />

imfundo<br />

ephakamileyo, abalawuli<br />

abasezantsi, abaphathi,<br />

iiforimani neentsumpa<br />

Abanoqeqesho olungagqibekangaabanezigqibo<br />

abanokuzithatha<br />

ngokokubona kwabo<br />

Abangenaluqeqesho bebekelwa<br />

nemihlaba abanokuthatha<br />

kuyo izigqibo<br />

AbaMnyama<br />

Amadoda Ababhinqileyo<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

0 0 0 0 0 0 0<br />

Iyonke<br />

0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />

0 0 6 0 0<br />

7 6 8 9<br />

9 0 0 0 0 5<br />

4 06 0 7 0 64<br />

Iyonke 8 124 1 35 6 52 1 24 251<br />

Abasebenzi abakhubazekileyo<br />

ULUDWE 6.6 Amanyathelo ezohlwayo aye athathwa kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-1<br />

kuMatshi 2005<br />

AbaMnyama<br />

Amadoda Ababhinqileyo<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala AmaNdiya<br />

Amanyathelo ezohlwayo 5 0 0<br />

AbaMhlophe<br />

ULUDWE 6.7 Uphuhliso lwezakhono kwisithuba esiqalela kumhla we-1 kuEpreli 2004 ukuya kumhla<br />

wama-1 kuMatshi 2005<br />

Amanqanaba<br />

eMisebenzi<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala<br />

Amadoda Ababhinqileyo<br />

AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala<br />

AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

Iyonke<br />

Abawisi-mthetho, amagosa<br />

aphezulu kunye neemanejala<br />

7 5 6 0 6 0 0<br />

Abenza imisebenzi<br />

yobungcali 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />

Iitheknishiyeni neminye<br />

imisebenzi enxulumene<br />

nazo 59 0 47 5 0 84 0<br />

Iiklakhi/Oomabhalana 5 45 0 6 8 44 0 8 6<br />

Abasebenza kwiinkonzo<br />

nakwiintengiso 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />

Abasebenzi abanezakhono<br />

kwezolimo nakwezobulobi<br />

0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />

Iyonke


Amanqanaba<br />

eMisebenzi<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala<br />

Amadoda Ababhinqileyo<br />

AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

AbaMnyama<br />

AbeBala<br />

AmaNdiya<br />

AbaMhlophe<br />

Abakwimisebenzi yezandla<br />

neminye enxulumene<br />

nayo 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />

Abaqhubi bemitshini nabadibanisi<br />

(assemblers) 0 0 0 0 0 0 0 0 0<br />

Imisebenzi ephaya ezantsi<br />

noko 0 0 0 0 5 0 0 56<br />

Iyonke 25 229 1 116 13 186 3 112 685<br />

Abasebenzi abakhubazekileyo<br />

7. Iimbuyekezo ngomsebenzi<br />

Ngenjongo yokukhuthaza ukwenziwa komsebenzi kakuhle iSebe eli liye lakhupha ezi mbuyekezo zilandelayo kulo nyaka<br />

kunikwa ingxelo ngawo. Le nkcazo inikwe ngokobuhlanga, isini nangokhubazeko (Uludwe 6. ), amanqanaba emivuzo<br />

(Uludwe 6. ) nangemisebenzi ebaluleke kakhulu (Uludwe 6. ).<br />

ULUDWE 7.1 Imbuyekezo ngomsebenzi ngokobuhlanga, isini<br />

nangokhubazeko, nge- ku-Epreli 004 ukuya kuma- kuMatshi 005<br />

Inani labaxhamli<br />

Umzobo wabaxhamli Indleko<br />

Inani labasebenzi<br />

Iyonke kwiqela<br />

I-% yabo<br />

Iyonke kwiqela<br />

Indleko<br />

(R’000)<br />

Iyonke<br />

Umyinge wendlekongomsebenzi<br />

ngamnye<br />

AbaMnyama 6 60 0 5 R4 84<br />

Amadoda 4 8 0 9 R 40<br />

Ababhinqileyo 9 6 R8 070<br />

Asian 00 R4 9<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 00 R4 9<br />

AbeBala 0 4 8 5 95 0<br />

Amadoda 76 6 4 79 R 50<br />

Ababhinqileyo 4 8 6 R 4 4<br />

AbaMhlophe 40 08 45 5 R8 4<br />

Amadoda 80 89 4 7 9 R9 9<br />

Ababhinqileyo 60 9 50 4 R6 870<br />

Abasebenzi abakhubazekileyo<br />

INXENYE 5<br />

0 0 0 0<br />

Iyonke 59 8 1 546 R5 967<br />

09


0<br />

INXENYE 5<br />

ULUDWE 7.2 Imbuyekezo ngomsebenzi ngokwamanqanaba emivuzo kubasebenzi abangezantsi kweNkon<br />

zo yabaLawuli abaPhezulu, nge-1 ku-Epreli 2004 ukuya kuma-31 kuMatshi 2005<br />

Amanqanaba emivuzo Umzobo wabaxhamli Indleko<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Abanezakhono eziphezulu<br />

kakhulu kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu<br />

kakhulu abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

Inani labaxhamli<br />

Inani labasebenzi<br />

I-% yabo<br />

Iyonke kumanqanaba<br />

emivuzo<br />

Iyonke<br />

indleko<br />

(R’000)<br />

Umyinge<br />

wendleko<br />

ngomsebenzi<br />

ngamnye<br />

48 67 8 86 R 79<br />

6 75 5 6 R 65<br />

76 94 9 4 6 R5 7 4<br />

7 66 4 800 R 74<br />

Iyonke 256 801 32 1 484 R5 797<br />

Indleko<br />

iyonke<br />

njenge-%<br />

yenkcitho<br />

yabasebenzi<br />

iyonke<br />

ULUDWE 7.3 Imbuyekezo ngomsebenzi ngokwemisebenzi ebaluleke kakhulu, 1 ku-Epreli 2004 ukuya<br />

kuma-31 kuMatshi 2005<br />

Imisebenzi ebaluleke<br />

kakhulu<br />

Inani labaxhamli<br />

Umzobo wabaxhamli Indleko<br />

Inani labasebenzi<br />

I-% yabo Iyonke<br />

kulo msebenzi<br />

Iyonke indleko<br />

(R’000)<br />

Umyinge wendleko<br />

ngomsebenzi<br />

ngamnye<br />

Engineers 4 50 7 9 R 8 6 4<br />

Veterinarians 4 0 70 6 040 R9 00<br />

Spec Scientist 7 7 00 08 6 R 5 47<br />

Economist 5 46 4 958 R8 79<br />

Agricultural Scientist 48 4 8 504 R 9 5<br />

Meat Inspectors 4 5 80 8 55 R7 06<br />

Chemist 0 0 0 R0<br />

Animal Health Tech 9 7 6 7 R6 05<br />

Agr. Development Tech 0 50 0 0 R0<br />

Industrial Technician 8 8 9 50 880 R6 60<br />

Veterinarian Technician 7 47 R4 49<br />

Head <strong>of</strong> Institution 0 0 0 R0<br />

Iyonke 57 217 26 519 297 R175 103


ULUDWE 7.4 Iimbuyekezo ngomsebenzi (ibhonasi) ngokwamanqanaba emivuzo, kwiNkonzo yabaLawuli<br />

abaPhezulu<br />

Inqanaba lomvuzo Umzobo wabaxhamli<br />

Inani labaxhamli<br />

Inani labasebenzi<br />

I-% yabo<br />

Iyonke kweli<br />

nqanaba lemivuzo<br />

Iyonke<br />

indleko<br />

(R’000)<br />

Umyinge<br />

wendleko<br />

ngomsebenzi<br />

ngamnye<br />

B no-A 7 6 R 0 4 7<br />

B no-B<br />

B no-C<br />

B no-D<br />

Iyonke 7 61 R20 427<br />

8. Abasebenzi abavela kwamanye amazwe<br />

Ayikho.<br />

Indleko iyonke<br />

njenge-<br />

% yenkcitho<br />

yabasebenzi<br />

iyonke<br />

9. Ukusetyenziswa kwekhefu kwisithuba esisuka kumhla we-1 kuJanuwari 2004 ukuya kumhla<br />

wama-31 kuDisemba 2004<br />

IKhomishoni yeNkonzo yakwaRhulumente iye yaggxininisa imfuneko yokuba kubekwe iliso elibukhali kwindlela elisetyenziswa<br />

ngayo ikhefu lokugula apha kwinkonzo yakwaRhulumente. Olu ludwe lulandelayo lubonisa indlela elisetyenziswe<br />

ngayo ikhefu lokugula (Uludwe 9. ) kunye nekhefu lokukhubazeka (Uludwe 9. ). Kuzo zombini ezi nkalo kukwanikwe<br />

noqikelelo lweendleko zekhefu elo.<br />

ULUDWE 9.1 Ikhefu lokugula, 1 kuJanuwari 2004 ukuya kumhla wama-31 kuDisemba 2004<br />

Inqanaba lemivuzo<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

(Amanqanaba - 6)<br />

Iintsuku<br />

ezithathiweyo<br />

zizonke<br />

I-% yeentsuku<br />

ezinephepha<br />

likagqirha<br />

Inani labasebenziabasebenzise<br />

iintsuku<br />

zabo zekhefu<br />

I-% yenani<br />

labasebenziabasebenzise<br />

iintsuku<br />

zekhefu<br />

lokugula<br />

Umyinge<br />

weentsuku<br />

ngomsebenzi<br />

ngamnye<br />

Uqikelelo<br />

lweendleko<br />

(R’000)<br />

679 77 09 40 6 7<br />

46 68 75 4 6 65<br />

808 8 95 48 8 98<br />

89 8 48 8 6 4<br />

0 80 0<br />

INXENYE 5<br />

Iyonke 2 247 78 330 40 6 487


INXENYE 5<br />

ULUDWE 9.2 Ikhefu lokukhubazeka (okwexeshana kunye nokusisigxina), 1 kuJanuwari 2004 ukuya kum-<br />

hla wama-31 kuDisemba 2004<br />

Inqanaba lemivuzo Iintsuku<br />

ezithathiweyo<br />

zizonke<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu<br />

abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

(Amanqanaba - 6)<br />

I-% yeentsuku<br />

ezinephepha<br />

likagqirha<br />

Inani labasebenziabasebenzise<br />

iintsuku<br />

zabo zekhefu<br />

I-% yenani<br />

labasebenzi<br />

abasebenziseiintsuku<br />

zekhefu<br />

lokugula<br />

Umyinge<br />

weentsuku<br />

ngomsebenzi<br />

ngamnye<br />

Uqikelelo<br />

lweendleko<br />

(R’000)<br />

6 00 6 5<br />

Iyonke 26 100 1 1 26 5<br />

Uludwe 9. lushwankathela indlela elisetyenziswe ngayo ikhefu lonyaka. Isivumelwano ngemivuzo ekwangenwa kuso<br />

nemibutho yabasebenzi kwi-PSCBC ngo- 000 sithi kufuneka ukuba kubekho ulawulo lwekhefu lonyaka ukwenzela ukunqana<br />

ukuswenywa kweentsuku zekhefu ezingathathwanga kuze ke kufuneke ukuba mazihlawulelwe xa kufika ixesha<br />

lokuyeka kwinkonzo yakwaRhulumente<br />

ULUDWE 9.3 Ikhefu lonyaka, 1 kuJanuwari 2004 ukuya kumhla wama-31 kuDisemba 2004<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

Inqanaba lemivuzo Iintsuku ezithathiweyo<br />

zizonke<br />

Iziphathamandla eziphezulu (Amanqanaba - 6) 0<br />

Umyinge ngomsebenzi<br />

ngamnye<br />

4 474 9<br />

60 0<br />

Iyonke 14 432 21<br />

ULUDWE 9.4 Ikhefu eliswenyiweyo, 1 kuJanuwari 2004 ukuya kumhla wama-31 kuDisemba 2004<br />

Abanezakhono ezisezantsi<br />

(Amanqanaba - )<br />

Abanezakhono<br />

(Amanqanaba -5)<br />

Inqanaba lemivuzo<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu kwimveliso<br />

(Amanqanaba 6-8)<br />

Abanezakhono eziphezulu kakhulu abangabaphathi<br />

(Amanqanaba 9- )<br />

Iziphathamandla eziphezulu<br />

(Amanqanaba - 6)<br />

Inani leentsuku<br />

eziswenyiweyo<br />

ezithathiweyo<br />

4 00<br />

5<br />

Umyinge weentsuku<br />

ezithathwe ngumsebenzi<br />

ngamnye<br />

889 9<br />

Umyinge weentsuku<br />

zekhefu eliswenyiweyo<br />

ngumsebenzi<br />

ngamnye ukuza kuthi<br />

ga ngomhla wama-<br />

31 Disemba 2004<br />

9 5 9 6<br />

484 8<br />

686 8 5<br />

6 6 5<br />

Iyonke 4 000 30 32


ULUDWE 9.5 Iintlawulo kwisithuba esiqala kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi<br />

2005<br />

Olu ludwe lulandelayo lushwankathela iintlawulo ezinikwe abasebenzi ngenxa yekhefu elingathathwanga.<br />

ISIZATHU<br />

Iintlawulo ezikhutshiweyo ngo- 004/05 ngenxa yekhefu<br />

ebelingathathwanga kumjikelo wekhefu odlulileyo<br />

Iintlawulo ezikhutshelwe abayekileyo emsebenzini ngekhefu<br />

ebeliswenyiwe ngo- 004/05<br />

Iintlawulo ezikhutshe;we abebeyeka emsebenzini ngo-<br />

004/05 ngekhefu abebengekalithathi kulo nyaka wokuyeka<br />

kwabo<br />

Imali iyonke<br />

(R’000)<br />

Inani labasebenzi<br />

Umyinge wentlawulongomsebenzi<br />

ngamnye<br />

0 0 0<br />

76 0 459-0<br />

54 04 40 -84<br />

Iyonke 1 630 226 13 862-85<br />

10. Imisebenzi yeHIV ne-AIDS nokukhuthazwa kwempilo entle<br />

ULUDWE 10.1 Amanyathelo athathiweyo ngenjongo yokunciphisa usuleleko emsebenzini<br />

Iindidi zabasebenzi abaye babonwa njengabona basesichengeni kakhulu<br />

sokusulelwa yi-HIV nezinye izifo ezinxulumene nayo (ukuba zikhona)<br />

Amanyathelo aphambili athathiweyo okunciphisa<br />

lo mngcipheko<br />

AbaNcedisi baseZifama abaqeshwe nguRhulumente kuzo zonke iifama zovavanyo Iindibano zocweyo ze-VCT ne-TB zabo bonke<br />

abasebenzi basezifama<br />

Abantu abasebenza ederi Ukut<strong>of</strong>elwa i-TB kanye ngonyaka ngamnye<br />

ULUDWE 10.2 Iinkcukacha zamaphulo okukhuthaza impilo nawe-HIV/AIDS (faka uphawu lomkorekisho<br />

kwibhokisi nganye efanelekileyo, uze ke unike ezo nkcukacha zifunwayo)<br />

Umbuzo Ewe Hayi Iinkcukacha, ukuba zikhona<br />

. Ngaba iSebe eli linaye umntu eliye lamtyumba kwabakwi-SMS ukuba<br />

asingathe umsebenzi wokusebenzisa la malungiselelo akwiSigaba VI E<br />

seSahluko seMigaqo yeNkonzo yakwaRhulumente, 00 ? Ukuba kunjalo<br />

makunikwe igama lakhe nesikhundla akuso<br />

. Ngaba iSebe eli linalo icandelwana okanye ngaba linabo abasebenzi eliye<br />

labakhethela ukuba basingathe umsebenzi wokukhuthaza impilo entle<br />

nentlalontle yabasebenzi balo? Ukuba ngaba kunjalo, makuboniswe inani<br />

labasebenzi abachaphazelekayo kulo msebenzi nohlahlomali lonyaka<br />

olubekelwe ukuba lujongane nalo msebenzi..<br />

. Ngaba iSebe eli liye lasungula iphulo lokuncedisa abasebenzi eliyi-<br />

Employee Assistance okanye Health Promotion Programme? Ukuba<br />

kunjalo, makuboniswe iimpawu/iinkonzo eziphambili zeli phulo<br />

lokhuthazo lwempilo<br />

INXENYE 5<br />

ü Ms R Wentzel uMlawuli: iiNkonzo<br />

Ezimanyanisiweyo ejolise angaphakathi<br />

(abasebenzi neentsapho<br />

zabo) nangaphandle (umsebenzi<br />

wasefama)<br />

ü Uhlahlomali lwecandelwana lolawulo<br />

yi-R .6m<br />

Inkqubo evelela zonke iinkalo<br />

ngokuphathelele kwintlalontle yabasebenzi,<br />

kubandakanywa ukukhuthazwa<br />

kwempilo entle, i- HIV<br />

ne-TB<br />

UMsebenzi wempilo nokhuseleko<br />

emsebenzini kunye noMsebenzi<br />

woNcediso lwabasebenzi.<br />

Abasebenzi bahlanu Iyonke, kwaye<br />

uhlahlomali lunyuka nge- % ngonyaka.<br />

ü Lo Msebenzi uyaqhutywa. UMsebenzi<br />

we- EAP, ngaphakathi nangaphandle<br />

bawunikwa imini nobusuku<br />

abasebenzi. Kwiintlanganiso<br />

zeziphathamandla kungeniswa<br />

iingxelo zokuhamba komsebenzi.<br />

Iindawo eziphambili kulo Msebenzi<br />

luvandlakanyo, udluliselo, ubhengezo,<br />

inkxaso neengcebiso (apho<br />

kukho imfuneko).<br />

Iinkalo zolawulo lwentlalontle ziyabandakanywangokukhuthazaulwazi,<br />

umzkl izifo ekusulelwana ngazo<br />

ngesondo, ukusetyenziswa kweziyobisi,<br />

i-TB ne-VCT.


4<br />

INXENYE 5<br />

Umbuzo Ewe Hayi Iinkcukacha, ukuba zikhona<br />

4. Ngaba iSebe eli liye laseka (a) ikomiti/iikomiti ezikhankanywe<br />

kwiSigaba VI E.5 (e) seSahluko seMigaqo yeNkonzo<br />

yakwaRhulumente, 00 ? Ukuba kunjalo, makunikwe amagama<br />

abantu abangamalungu aloo komiti nabantu abangabachaphazelekayo<br />

(stakeholders) ababameleyo<br />

5. Ngaba iSebe eli selikhe layivandlakanya imigaqo-nkqubo yalo<br />

yokuqesha kwakunye neenkqubo zalo ngenjongo yokuqinisekisa ukuba<br />

azibachaphazeli ngokucalu-calulwa abo banentsholongwane ye-HIV?<br />

Ukuba kunjalo, makudweliswe imigaqo-nkqubo okanye iinkqubo ezithe<br />

zavandlakanywa<br />

6. Ngaba iSebe eli likhe lawasungula amanyathelo okukhusela abasebenzi<br />

abanentsholongwane ye-HIV ekubeni benzelwe ucalu-calulo? Ukuba<br />

kunjalo, makudweliswe iindawo eziphambili zaloo manyathelo<br />

7. Ngaba iSebe eli liyabakhuthaza abasebenzi balo ukuba baziyele<br />

ngokuthanda kwabo ukuya kuhlolwa nokuya kunikwa iingcebiso? Ukuba<br />

kunjalo, makudweliswe iziphumo zaloo nto.<br />

8. Ngaba iSebe eli likhe lasungula amanyathelo okubeka iliso<br />

nokuvandlakanya ifuthe lomsebenzi walo wokukhuthaza impilo entle?<br />

Ukuba kunjalo, makudweliswe loo manyathelo.<br />

Kusekwe ikomiti ebamba iintlanganiso<br />

qho ngenyanga nenala<br />

malunguba balandelayo:<br />

Ms BJ Claasen-Hoskins (Chair-person)<br />

Ms D Braaf<br />

Ms I Stander<br />

Ms JHE van der Walt<br />

Ms MJ Agenbag<br />

Ms M Kennedy<br />

Mr J Andrews<br />

( Trade Union)<br />

Mr J Williams<br />

(Trade Union)<br />

Ms N Mehlo<br />

Ms G van Wyk<br />

Ms L Adams<br />

Ms N Chandley<br />

Ms Z Huisamer<br />

Mr Pekeur<br />

Mr M Tima<br />

ü Zihlaziywe ezi zinto zilandelayo:<br />

Umgaqo-nkqubo wokugaya nokuqesha<br />

abasebenzi,<br />

Umgaqo-nkqubo we-HIV ne-AIDS<br />

Umgaqo-nkqubo we-OHS<br />

Iinkqubo zolawulo lwendlela abasebenza<br />

ngayo abasebenzi<br />

Imisebenzi yesini, yolutsha neyokhubazeko<br />

emsebenzini.<br />

ü Abanye abasebenzi baye bamthela<br />

thsuphe uManejala negosa le-EAP<br />

ngemeko yabo, kwaye ke abafuni<br />

ukuba ithiwe pahaha<br />

Kuyiwe kwiingcebiso novavanyo<br />

ngokuzithandela, kodwa ke abo<br />

bafunyaniswe benayo le ntsholongwana<br />

abathanga ukuzidiza iimeko<br />

zabo.<br />

ü Kuyiwa kwiingcebiso novavanyo<br />

ngokuzithandela kabini ngonyaka<br />

apha kweli Sebe. Kubandakanywa<br />

iingcebiso zaphambi nezasemva<br />

kokuya, ukuhanjiswa kweekhondom,<br />

amaphulo okwandisa ulwazi,<br />

neendibano zemidlalo yokulinganisa.<br />

Imiyalezo ithunyelwa ngamajelo<br />

ombane, kwaye amalinge<br />

obhengezo ahamba neenzame<br />

zokutsala abasebenzi abaninzi kangangoko<br />

ukuba beze.<br />

ü Luyaqhuba uphando lwe-KAP


11. Ubudlelane basemsebenzini<br />

Ezi zivumelwano zilandelayo kwangenwa kuzo nemibutho yabasebenzi (iiyuniyoni) ezikholyo kweli Sebe.<br />

ULUDWE 11.1 Izivumelwano ekungenwe kuzo, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kuma-31 kuMatshi<br />

2005<br />

Ukuba ngaba akuzange kubekho zivumelwano kungenwe kuzo makusetyenziswe olu luhlu lulandelayo<br />

Zizonke izivumelwano ekungenwe kuzo Azikho<br />

Olu ludwe lulandelayo lushwankathela iziphumo zamatyala olwaphulo-mgaqo athe aqukunjelwa apha kweli Sebe kulo<br />

nyaka wenzelwa le ngxelo.<br />

ULUDWE 11.2 Amatyala okuziphatha nolwaphulo-mgaqo athe aqukunjelwa kwisithuba esiqalela kumhla<br />

we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />

Ukugxothwa<br />

Isilumkiso esibhaliweyo<br />

Iziphumo zamatyala axoxiweyo Inani I-% yawo Iyonke<br />

Iyonke 4<br />

Ukuba ngaba akukhange kubekho matyala axoxwayo, makusetyenziswe olu ludwe lulandelayo<br />

Amatyala olwaphulo-mgaqo axoxiweyo – 00 /04 Akakho<br />

ULUDWE 11.3 Iintlobo zamatyala okuziphatha eziye zaqwalaselwa ezingxoxweni zamatyala<br />

Ukungcungcuthekisa ngokwesini<br />

Ubuqhetseba<br />

Ubusela<br />

Uhlobo lwetyala lokuziphatha Inani I-% yawo Iyonke<br />

Iyonke 4<br />

ULUDWE 11.4 Izikhalazo ezingenisiweyo kwisithuba esiqala ngomhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla<br />

wama-31 kuMatshi 2005<br />

Inani lezikhalazo ezisonjululweyo 0<br />

Inani lezikhalazo ezingasonjululwanga<br />

Iyonke 1<br />

ULUDWE 11.5 Iimbambano eziye zangeniswa kwiiKhansile kwisithuba esiqala ngomhla we-1 ku-Epreli<br />

2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />

Inani leembambano ezingenisiweyo zizonke<br />

Inani leembambano ezigwetywelweyo 0<br />

Inani leembambano eziwe phants 0<br />

Iyonke 1<br />

ULUDWE 11.6 Ugwayimbo lwabasebenzi oluthe lwaqhubeka kwisithuba esiqa ngomhla we-1 ku-Epreli<br />

2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />

Inani leentsuku zokusebenza ezithe zalahleka<br />

INXENYE 5<br />

Iyonke indleko (R’000) yeentsuku zokusebenza eziye zalahleka R 8 4-7<br />

Imali (R’000) ethe yabuya ngenxa yokungahlawulelwa kweentsuku ezingasetyenzwanga R 8 4-7<br />

5


6<br />

INXENYE 5<br />

ULUDWE 11.7 Abathe barhoxiswa emsebenzini okwexeshana ngeenjongo zokuthintela okungekehli<br />

kwisithuba esiqala ngomhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 kuMatshi 2005<br />

Inani labantu abarhoxisiweyo emsebenzi okwexeshana 0<br />

Inani labantu abarhoxiswe isithuba esingaphezulu kweentsuku ezingama- 0 emsebenzini 0<br />

Umyinge weentsuku zokurhoxiswa okwexeshana 0<br />

Indleko (R’000) ekungenwe kuyo ngolu rhoxiso 0<br />

12. Uphuhliso lwezakhono<br />

Kweli candelo kubonakaliswa iinzame zeSebe eli ngokuphathelele kumba wophuhliso lwezakhono.<br />

ULUDWE 12.1 Iimfuno zoqeqesho eziye zafunyaniswa ukusuka kumhla we-1 ku-Epreli 2004 kumhla<br />

wama-31 Matshi 2005<br />

Amanqanaba emisebenzi<br />

Abawisi-mthetho, amagosa<br />

aphezulu kunye neemanejala<br />

(9- 5)<br />

Abenza imisebenzi yobungcali<br />

Iitheknishiyeni neminye<br />

imisebenzi enxulumene<br />

nazo (5-8)<br />

Iiklakhi/Oomabhalana ( -<br />

4)<br />

Abasebenza kwiinkonzo<br />

nakwiintengiso<br />

Abasebenzi abanezakhono<br />

kwezolimo nakwezobulobi<br />

Abakwimisebenzi yezandla<br />

neminye enxulumene nayo<br />

Abakwimisebenzi yezandla<br />

neminye enxulumene nayo<br />

Imisebenzi ephaya ezantsi<br />

noko<br />

Isini Inani labasebenzi<br />

ukuza kuthi<br />

ga ngomhla<br />

we-1 Apreli<br />

2004<br />

Iimfuno zoqeqesho eziye zafunyaniswa ekuqaleni kwesi<br />

sithuba senzelwa le ngxelo<br />

Abaqeqeshelwa<br />

emisebenzinibesafunda<br />

Amaphulo ezakhono<br />

kunye<br />

nezinye izifundo<br />

ezifutshane<br />

Ezinye<br />

iintlobo<br />

zoqeqesho<br />

Iyonke<br />

Ababhinqileyo 8 0 5 0 5<br />

Amadoda 95 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 4 4 0 5<br />

Amadoda 9 0 8 0 8<br />

Ababhinqileyo 6 0 0<br />

Amadoda 4 0 69 0 69<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Iyonke apha Ababhinqileyo 5 4 0 4<br />

Amadoda 5 0 0 0 0 0<br />

Iyonke 725 1 162 0 163


ULUDWE 12.2 Uqeqesho olunikiweyo ukusuka kumhla we-1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 Mat-<br />

shI 2005<br />

Amanqanaba<br />

emisebenzi<br />

Abawisi-mthetho, amagosa<br />

aphezulu kunye neemanejala<br />

(9- 5)<br />

Abenza imisebenzi yobungcali<br />

Iitheknishiyeni neminye<br />

imisebenzi enxulumene<br />

nazo (5-8)<br />

Iiklakhi/Oomabhalana<br />

( -4)<br />

Abasebenza kwiinkonzo<br />

nakwiintengiso<br />

Abasebenzi abanezakhono<br />

kwezolimo nakwezobulobi<br />

Abakwimisebenzi yezandla<br />

neminye enxulumene nayo<br />

Abakwimisebenzi yezandla<br />

neminye enxulumene nayo<br />

Imisebenzi ephaya ezantsi<br />

noko<br />

Isini<br />

Inani labasebenzi<br />

ukuza<br />

kuthi ga ngomhla<br />

we-1<br />

Apreli 2005<br />

Uqeqesho olunikiweyo kwesi sithuba senzelwa le ngxelo<br />

Abaqeqeshelwa<br />

emisebenzinibesafunda<br />

Amaphulo ezakhono<br />

kunye<br />

nezinye izifundo<br />

ezifutshane<br />

Ezinye<br />

iintlobo<br />

zoqeqesho<br />

Ababhinqileyo 8 0 0<br />

Iyonke<br />

Amadoda 95 0 68 0 68<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 4 0 0 04<br />

Amadoda 9 0 79 0 79<br />

Ababhinqileyo 6 0 5 0 5<br />

Amadoda 4 0 45 0 45<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Ababhinqileyo 0 0 0 0 0<br />

Amadoda 0 0 0 0 0<br />

Iyonke apha Ababhinqileyo 5 79 0 80<br />

Amadoda 5 0 0 9 0 9<br />

Iyonke 725 1 371 0 372<br />

13. Iingozi emsebenzini<br />

Olu luhlu lulandelayo lunika iinkcukacha ngeengozi eziye zenzeka emsebenzini.<br />

ULUDWE 13.1 Ingozi ezenzeke emsebenzini, 1 ku-Epreli 2004 ukuya kumhla wama-31 Matshi 2005<br />

Uhlobo lwengozi eyenzeke emsebenzini Inani I-% yabo Iyonke<br />

Ebeziye zafuna nje uqwalaselo ngonyango 8 00%<br />

Ukulimala ngokupheleleyo iokwexeshana<br />

Ukulimala undolimala (okoko<br />

INXENYE 5<br />

Ukusweleka 00%<br />

Iyonke 82 100%<br />

7


8<br />

INXENYE 5<br />

14. Ukusetyenziswa kweengcali<br />

ULUDWE 14.1 Ingxelo yokuqeshwa kweengcali kusetyenziswa imali eyabelweyo<br />

iSihloko seProjekthi<br />

Inani leengcali eziye zasebenza<br />

kule projekthi zizonke<br />

Ubude<br />

bexesha:<br />

Iintsuku<br />

zokusebenza<br />

Ixabiso lekhontrakthi le<br />

ngokweeranti<br />

Ucwangciso oluliqili 500<br />

Steenvliet Project 9 050<br />

iProjekthi ye-LRAD 5 9 500<br />

Uqeqesho lwabasebenzi befama yase Waveren<br />

7 4 788<br />

Umsebenzi woqeqesho loxhobiso ngezakhono<br />

76 00 7<br />

Indaba yabasebenzi basezifama 5 950<br />

Umsebenzi wokugaya nokuqesha 0 765 4<br />

iNelspoort Development Project 4 4 406<br />

Synnovation process for technici 6 6 784<br />

iProvide Project 60 4 000<br />

Iintetho-mfundiso ngenzululwazi yomhlaba<br />

0 50<br />

Iintetho-mfundiso ngeegadi zokuhombisa 5 50<br />

Iintetho-mfundiso ngokhenketho lwezolimo<br />

8 5 50<br />

Iintetho-mfundiso zoqhagamshelwano 8 6 500<br />

Iintetho-mfundiso ngezolimo 7 500<br />

Iintetho-mfundiso ngemveliso yezilimo<br />

kwiGreenhouse 000<br />

Iintetho-mfundiso ngemveliso yemifuno 600<br />

Iintetho-mfundiso ngezifundo zolimo 000<br />

Iintetho-mfundiso ngezigulo zamahashe 750<br />

Iintetho-mfundiso ngotyalo lwemifuno<br />

nange-Avcasa<br />

Ii-akhawunti zeerhafu zeempahla neenkcazo<br />

zemali<br />

Zizonke iiprojekthi Inani leengcali zizonke Ubude bexesha:<br />

Iintsuku<br />

zokusebenza<br />

6 9 600<br />

Ixabiso lekhontrakthi le<br />

ngokweeranti<br />

24 351 R1 427 554-36<br />

ULUDWE 14.2 Uhlahlelo lokuqeshwa kweengcali nokusetyenziswa kweemali ebezabelwe oko, ngok<br />

wenkqubo yabantu ababefudula besingelwe phantsi (Historically Disadvantaged Individu-<br />

als (HDIs)<br />

iSihloko seProjekthi<br />

I-% yabeqela le- HDI<br />

ababengabanini<br />

I-% yabeqela le- HDI<br />

ababekwiziphathamandla<br />

iNelspoort Development Project 99% 98%<br />

Iintetho-mfundiso ngemveliso yemifuno 98% 98%<br />

Inani leengcali ezisebenza<br />

kule projekthi zivela kumaqela<br />

e- HDI<br />

196% 196% 2<br />

6


ULUDWE 14.3 Ingxelo ngokuqeshwa kweengcali kusetyenziswa iimali ezivela kubalizi<br />

Ayiko<br />

ULUDWE 14.4 Uhlahlelo lokuqeshwa kweengcali kusetyenziswa iimali ezivela kubalizi ngokwenkqubo<br />

yabantu ababefudula besingelwe phantsi (Historically Disadvantaged Individuals (HDIs)<br />

Ayiko<br />

INXENYE 5<br />

9

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!