Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Me këtë rast do të veçoja disa prej punimeve të Eqrem Çabejt, të cilat bëjnë pjesë në
mesin e atyre punimeve që i kontribuojnë interdisiplinës së quajtur etnolinguistikë. Të
fillojmë nga punimi "Disa aspekte të kulturës popullore shqiptare në vështrim gjuhësor".
Është ky një punim i mirëfilltë etnolinguistik meqë, me anë të analizimeve që i bën fjalëve të
veçanta me të cilat emërohen dukuri të ndryshme kulturore si nga fusha shoqërore ashtu edhe
nga ato materiale e shpirtërore, me anë të krahasimeve të atyre fjalëve edhe me gjuhë të tjera
ballkanike, duke arritur deri te një shpjegim etimologjik, e madje edhe semantik të tyre (siç
është psh. rasti me shpjegimin që i bën ai fjalës së përgjithshme të banimit, banoj, banim,
banesë, banorë, të cilin e sheh si formim të ri prej popullores ban kasolle, stanarësh, të bana
shm. ndërtesa si dhe fjalëve këpucë, tirq etj.), vërteton elementet e mirëfillta, elementet
autentike shqiptare, me çka dëshmohet veçantia e kulturës shqiptare dhe përcaktohet vlera e
saj në mesin e kulturave të tjera fqinje apo edhe më të largëta.
Në këtë punim vlera e Çabejt si etnolinguist më së miri shihet në shqyrtimin e
zhvillimit të kulturës popullore shqiptare, nëpër proceset e brendshme dhe të jashtme. Duke
analizuar raportin mes elementit trashëgim e elementit huazim dhe bashkëveprimit të tyre,
Çabej plason tezën se me depërtimin e një huazimi në gjuhë, nuk don të thotë se kemi edhe
depërtimin e sendit ose konceptit përkatës në fushën e kulturës materiale ose mendore. Si
shembull për këtë mund të shërbej shpjegimi i fjalëve gjyq e gjykoj, të cilat janë huazuar prej
latinishtes iudicum e iudicare, por, ndërkaq fjalët gjykim, gjykatë, gjykatës dhe gjyqtar janë
formimetë brnedshme të gjuhës me pikënisje nga gjyq e gjykoj.
Në këtë punim, autori u kushton rëndësi fjalëve të lashta me origjinë shqipe, për të
dëshmuar autenticitetin kulturor shqiptar, por edhe aktivitetin ndikues të kulturës sonë në
kultura fqinje. Këtë autencitet kultuor ai e vërteton edhe me analizën e emrave të banimeve
nga aspekti semantik, gjuhësor dhe social, siç janë për shembull emrat Gardhiq, Zgërdhesh,
Fikas, Misras apo Kudhës, Lëkurës, Lopës, etj. pastaj Markat, Vugalat, Bularat, Vuthajt,
Bogajt, ku theksohet shumësi. Gjithashtu, me anë të fjalëve me origjinë shqipe jepen dëshmi
jo vetëm të autenticitetit, por edhe të ndikimit në gjuhë dhe kulturë të popujve tjerë të Ballkanit,
siç është rasti me fjalët katund, çiflik, vatra etj., nga kultura e banimit, pastaj bathë,
bishtajë, thjerr, përshesh, bacarak, etj., nga kultura e ushqimit si dhe shark, bërruc, flokata,
fustan, etj., nga kultura e veshjes.
Si punim të rëndësishëm, ta quajmë etnolinguistik, mund të numërojmë edhe "Disa
eufemizma të shqipes", ku gjatë studimit të fjalëve, që ai i quan "pjesë të të folurit
figurativ" 136 praktikisht studion edhe një element të rëndësishëm etnopsikologjik, pra atë të
tabuve, të cilat janë prezente pothuai në të gjitha kulturat dhe janë të lidhura me sfera të
ndryshme të jetës. Kështu ai, duke theksuar aspektin etnologjik të eufemizmave dhe lidhjen e
tyre me tabu, duke bërë krahasime me të njëjtat prani edhe të gjuhët dhe kulturat e tjera
ballkanike dhe jashtballkanike, shqyrton ato që kanë të bëjnë me botën e kafshëve dhe
insekteve. Gjatë të dhënave që i jep për eufemizmat, të cilat ekzistojnë në gjuhën tonë por
edhe në shumë gjuhë të tjera evropiane, për kafshën Nusja e lalës, thua se arrin të bëjë një
komparacion indoevropian me ç'rast të themi rekonstruktohet një relikt i mendësisë së
përbashkët inddoevropiane.
Në vazhdim, në po të njëjtën mënyrë, trajtohen eufemizmat nga lëmi i demonologjisë
si dhe e sëmundjeve, kurse si eufemizma karakteristikë shqiptare në të cilat zbulohet univer-
136
E. Çabej. Disa aspekte të kulturës popullore shqiptare në vështrim gjuhësor,Studime Gjuhësore?,f.
3
~ 91 ~