Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
kulturës mund të jetë në kompetencat e gjuhësisë antropologjike, antropologjisë kulturore,
sociogjuhësisë, psikologjisë sociale, kulturologjisë ose fushave tjera shkencore
interdisiplinare.
Etnolinguistike zakonisht janë definuar si studime të gjuhëve në raport 1) me një
shprehje e një kulture dhe 2) në lidhje me situatën e të folurit. Ndonjëherë ajo shihet si një
etnolinguistikë e veçante sociolinguistike, por etnolinguistika për dallim nga
sociolinguistika përcakton ndryshe, duke analizuar nė veçanti tė ashtuquajturat gjuhë
primitive në lidhje kulturën e tyre, kurse sociolinguistika raportin e gjuhës me dukuritë
shoqërore të popujve më të mëdha. Nga aspekti etimologjik, kjo disipline ka të bëje me
raportin midis etnosit dhe gjuhës. Për ta precizuar kemi të bëjmë me kulturën e atij etnosi,
por jo duke u mbështetur në kulturën elite, por në kulturën popullore dhe tradicionale. Sipas
kësaj raporti i vërtetë i etnolinguistikës është raporti midis gjuhës dhe kulturës popullore.
(Bugarski 2005:25).
Prej ketu, objekt i etnolinguistikës do të jetë pikërisht raporti i gjuhës me kulturën
popullore të saj, kurse qëllimi është i njëjtë si me disiplinat tjera, si folkloristika,
leksikologjia, dialektologjia etj..
1.2. Shkollave të ndryshme për etnolinguistikën
Zhvillimi i etnolinguistikës mund të ndiqet nga shek. XVIII (J.G.Herder), Në shek.
XIX (V.Humbolt, A.Afanasjev, F.I. Buslajev, A.A. Potebnja, gjatë tërë shek XX (F.Boas, E
Sapir, V.V. Ivanov dhe V.N. Toporov. Kah fundi i shek. XX lindin shkollat e posaçme
etnolinguistike: rusishtja dhe polonishtja.
Etnolinguistika, si lëndë interdisiplinare, nuk është kuptuar njësoj. Varësisht
shkollave dhe shteteve ku është përdorur, hulumtimi është zhvilluar në fusha të ndryshme,
duke prekur disiplina të shumta. Në traditën evropiane, traditë kjo që bazohej në studimet e
Herderit dhe fon Humbolldit, pesha e studimeve etnolinguistika është mbështetur në raportin
midis gjuhës amtare të një bashkësie dhe mentalitetit të saj se si ai e shikon botën.
Përkufizim më të saktë, etnolinguistika do të fitojë në SHBA, në fund të shek. XIX
dhe në fillim të shek. XX, hulumtuesit amerikanë të gjuhës, e në radhë të parë studiuesi
Franz Boas, vërejtën se gjuhët e indianëve të Amerikës duhet studiuar me një metodë specifike
dhe krejt tjetër nga ajo tradicionalja si për arsye se në ato gjuhë nuk ekziston dëshmi të
shkruara për stadet e tyre të mëhershme, ashtu edhe pse struktura e tyre e brendshme ndryshon
qenësisht prej atyre indoevropiane. 129 Si rrjedhim i kësaj vërejtjeje lind mësimi të cilin
disa e quajnë edhe etnolinguistikë që e plasoi nxënësi i Boasit, Eduard Sapir. Ky mendonte
se gjuhën duhet shpjeguar në korniza të univerzumit të plotë njerëzor dhe sidomos të
determinantëve kulturorë të ndonjë civilizimi. 130 Këtë teori e mbështet edhe bashkëpunëtori i
tij Benjamin Lee Whorf i cili e plasoi hipotezën e quajtur Hipoteza Sapir-Whorf që thotë se
gjuha qenësisht e përcakton botën e njeriut,kështu që univerzumi i njohur është i strukturuar
sikurse gjuha me anë të të cilit ai njihet, pra ndryshe nga njëra gjuhë në tjetrën. 131 Pa
analizuar më tej saktësinë dhe vërtetësinë e këtyre hipotezave dhe atyre, të cilat i
kundërshtuan këto, mund të konkluduojmë se në shkollën amerikane të gjuhësisë, u shpreh
129 Dubravsko Skiljan:" Kraj Lingvistike",Zagreb 1991,f.56-57
130 D.Skiljan:"Pogled u Lingvistiku", SK Zagreb 1987, f. 75.
131 Po aty.
~ 88 ~