Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës
Share Embed Flag
Download ePaper

Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

masht.gov.net
from masht.gov.net More from this publisher
20.06.2013 Views

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012 Me z- foljet zbardhunë, zdrit, zbuloi, zgidhunë dhe mbiemrat e emërzuar të zbardhunit dhe të zdritunitë. Me x- foljet xveshunë dhe mbiemrin i xveshunë (antonim me i veshunë). Nuk është më aktive. Me xh- folja xhverdhunë. Në shqipen e sotme mjaft aktive është parashtesa zh-, me të cilën alternon xh-ja. Prapashtesat, siç thamë, janë më të shumta në sasi, përdoren më dendur dhe janë më shumë produktive. Fjalët e prejardhura me prapashtesa, në librin e Buzukut, vihen re kryesisht në fushën e emrave dhe foljeve. Me prapashtesën –ac, te Buzuku e gjejmë fjalën butac-i(, një lloj ene druri për të mbajtur ujin si ibrik 108 ). Kjo prapashtesë është pak prodhimtare. Me prapashtesën –cë, del fjala përparëse. Me –ec, turmec “trumcak”, siç duket i përftuar me metatezë turm: trum 109 Me prapashtesën –uc, garuc(lakuriq). Këto prapashtesa nuk janë më aktive. Me –an, gjejmë fjalën shtrigan. Me -aj, fjalët kurraj, kujnaj, askujnaj. Me –as, vendas. Prapashtesat -an dhe –as janë prodhimtare edhe sot, ndërsa -aj ka mbetur joprodhimtare. -ar/-tar. Me –ar, gjejmë 3 emra: ortar, kurvar, letrar; ndërsa me –tar 11: kopshtar, tregtar, peshkëtar, pjesëtar, udhëtar, burgëtar, rogëtar, vistar, gojëtare, shtekëtar, ndihmëtar dhe mbiemrin leshëtar. Edhe sot të dyja janë mjaft prodhimtare. -atë. Te Buzuku e gjejmë vetëm fjalën kafshatë. Ndërsa në shqipen sot kemi një numër të madh fjalësh me këtë prapashtesë. –es/-esë. Me prapashtesën –es gjemë emrin shërbes; ndërsa me –esë: shëmbëllesë, ndijesë, pendesë. Prapashtesa -es nuk është më e gjallë( sot përdoret –ës), ndërsa -esë është mjaft aktive dhe prodhimtare. Me –ë, emrat pasë “pasuri” masë dhe kullosë. Me prapashtesën –ë dhe me nyjëzim, te Buzuku gjejmë 10 mbiemra i shkretë, i afërë, i egërë, i errëtë, i fortë, i naltë, i ftoftë, i largë, i plotë, i shpeshë. Prapashtesa –ë nuk është më prodhimtare, ndërsa njëkohësisht me nyjëzim bëhet prodhimtare. Me -(ë)r(ë)dhe me paranyjëzim te Buzuku e gjejmë vetëm mbiemrin i poshtërë, sikurse edhe sot kjo prapashtesë nuk është joprodhimtare. Me -(ë)s, kemi 24 emra: hjekës, grabitës, ruajtës, ndjekës, bas, gjykatës, shelbuos, shkuos, shkruos, forcuos, munduos, zotënuos, ordhënuos, kënduos, shpëtuos, shelbuos, penduos, shpërblesi, duruos, ngushëlluos. Edhe sot është shumë prodhimtare për të formuar emra të rinj. Me –i, gjejmë 30 emra: lavdi, dhëndëri, gjakësi, kusëri, ushtëri, famulli gjakësi, populli, njerëzi, bukurī, begatī, fërmi, dhunī, dëshmi, lakëmī, mrekullī, miqëni, anëmiqi, djelmëni, gjendenī, kurvëni, fëlliqëni, regjëni, priftëri, vëllazëni, zotëni, pleqëni, shejtëni dhe shoqëni; Kjo prapashtesë te Buzuku na del mjaft aktive, prodhimtaria e saj gjithnjë u zgjerua, është shumë produktive edhe sot. -(ë)ni/ -(ë)si. Me -ëni emrat: fëlliqëni dhe gjendeni, ndërsa me –ësi emri malësi 108 Ashta, K. Leksiku historik i gjuhës shqipe, I, Shkodër, 2000 109 Mulaku, R. Parashtesat dhe prapashtesat e gjuhës shqipe në shkrime të vjetra, Prishtinë 1998, f. 102 ~ 83 ~

KUMTESA -(ë)sinë, vetëm emri qelbësinë. (-(ë)ri) dhe –(ë)si dhe në shqipen sot janë shumë produktive, –(ë)sinë është më pak, ndërsa prapashtesa –ni del në një vetëm në një numër to kufizuar emrash. Me prapashtesën –icë, gjejmë emrat buollicë dhe shumicë. Nuk vepron më. -im-/ -imë. Në veprën që kemi objekt studimi, me –im kemi gjetur 13 fjalë: durim, kushtim, mundim, nderim, ngushëllim, ngjënim, pushim, shkushullim, governim, ndërim, ngadhënjim, kushtime, i pabesim; kurse me –imë 4: vetëtimë, bubullimë, sokëllimë, vetëtimë dhe dhezëllimë. Me -m(ë) 3 emra: pështymë, frymë dhe krizmë. Prapashtesa –im është ndër prapashtesat më prodhimtare të shqipes, –imë sot nuk është më aktive, ndërsa prapashtesa - më nuk është më e gjallë. Me parashtesën –m dhe me nyjëzim gjejmë 36 mbiemra në librin e Buzukut: e amëshuome, e bekuome, e dëshëruome, të dhunuome, i endërruom, i endigluom, i endijyem, e faruome, e festuome, e glorifikueme, i gjykuom, i këmbyem, të kënduom, i majm, e mbapëme, i munduom, i nvarm, i gënjyem, e ngarkuome ( me kuptimin me barrë 110 ), të ngushulluome, i përfaruom, i pëlqyem, i publikuem, të penduome, e përdame, e përtërme, e pushuome, të qendruome, e rezuome, e sodme, i shtuom, e shekruome, i tepërm, i tukejm, i vetëm. Nuk është prodhimtare. Me -(i)sht gjejmë 4 ndajfolje: gërqisht (me metatezë nga Greqi), letisht, xhudhish, ligjisht. Me -shim(çim) janë formuar 5 ndajfolje: eçim, gëzuoshim, reshim, padhimshim dhe përhirshim. Është mjaft prodhimtare dhe po gjallërohet gjithnjë e më shumë. Me nyjëzim dhe prapashtesim –shim kemi 15 mbiemra: i ditëshim, i ndriçim, i duruoshim, i dishim, e dhimshime, i dhunuoshim, i ngaeshim, i mëshiershim, e ngënjyeshime, i ndershim, i nevojshim, i rreshim, të shishim, të vëjyeshim, të zdriçime Edhe kjo është ndër mënyrat më prodhimtare. Me prapashtesën –shti, gjejmë emrin madhështi. Me –shkë, mbiemri e zeshkë ( e zezë>zeshkë, ku ka rënë z-ja në grupin e tri konsonantesh: e zeshkë: e zeshkë). 111 Nuk vepron më. Me –nik një emër pashnik (perde, mbulesë). Nuk është më aktive. Me –o gjejmë 37 folje: u ambëltuom, afëroj, besonj, mbukuroj, dëshmonj, denjoni, dhunoni, dëshëron, forcon, feston, faron, formon, frujtonj, fluturon, gjmuom, idhënuo, lëfton, largon, lëvdoj, lironi, mbaroi, mundoj, meritojmë, mjeko, ndimo, ordënuom, paguonjinë, provonjë, punoni, shumonj, shtegtoi, shenjtoi, trajtonj, vepëroi, vono, vizitove, vononjë. Prapashtesën –o në veprën e Buzukut e ndeshim edhe në variantet –(ë)no zotënonj, turpëroj, regjënoj dhe shenjtëroj dhe –(ë)zo: lulëzonetë dhe -to: ambëltuom, rangëtuom, tregëtuo, të cilat kanë dalë gjatë zhvillimit të brendshëm të shqipes. Prapashtesat –o është bërë shumë prodhimtare, ndërsa -(ë)no vepron më pak. Me prapashtesën -or( -uor) në librin e Buzukut gjejmë krahëruorë, kalor, kaluar, dasmor, zemëruour. Me tor (-tuor): gjator, punëtor, fajtuor, shërbëtore. Në shqipen e sotme –or ka prodhimtari shumë të madhe, ndërsa –tor më pak. 110 Çabej, E. Studime gjuhësore, VI, Prishtinë, 1988, f. 216 111 Mulaku, R. Parashtesat dhe prapashtesat e gjuhës shqipe në shkrime të vjetra, Prishtinë 1998, f. 173 ~ 84 ~

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS <strong>2012</strong><br />

Me z- foljet zbardhunë, zdrit, zbuloi, zgidhunë dhe mbiemrat e emërzuar të<br />

zbardhunit dhe të zdritunitë.<br />

Me x- foljet xveshunë dhe mbiemrin i xveshunë (antonim me i veshunë). Nuk është<br />

më aktive.<br />

Me xh- folja xhverdhunë. Në shqipen e sotme mjaft aktive është parashtesa zh-, me<br />

të cilën alternon xh-ja.<br />

Prapashtesat, siç thamë, janë më të shumta në sasi, përdoren më dendur dhe janë më<br />

shumë produktive. Fjalët e prejardhura me prapashtesa, në librin e Buzukut, vihen re<br />

kryesisht në fushën e emrave dhe foljeve.<br />

Me prapashtesën –ac, te Buzuku e gjejmë fjalën butac-i(, një lloj ene druri për të<br />

mbajtur ujin si ibrik 108 ). Kjo prapashtesë është pak prodhimtare.<br />

Me prapashtesën –cë, del fjala përparëse.<br />

Me –ec, turmec “trumcak”, siç duket i përftuar me metatezë turm: trum 109<br />

Me prapashtesën –uc, garuc(lakuriq). Këto prapashtesa nuk janë më aktive.<br />

Me –an, gjejmë fjalën shtrigan.<br />

Me -aj, fjalët kurraj, kujnaj, askujnaj.<br />

Me –as, vendas. Prapashtesat -an dhe –as janë prodhimtare edhe sot, ndërsa -aj ka<br />

mbetur joprodhimtare.<br />

-ar/-tar. Me –ar, gjejmë 3 emra: ortar, kurvar, letrar; ndërsa me –tar 11: kopshtar,<br />

tregtar, peshkëtar, pjesëtar, udhëtar, burgëtar, rogëtar, vistar, gojëtare, shtekëtar,<br />

ndihmëtar dhe mbiemrin leshëtar. Edhe sot të dyja janë mjaft prodhimtare.<br />

-atë. Te Buzuku e gjejmë vetëm fjalën kafshatë. Ndërsa në shqipen sot kemi një<br />

numër të madh fjalësh me këtë prapashtesë.<br />

–es/-esë. Me prapashtesën –es gjemë emrin shërbes; ndërsa me –esë: shëmbëllesë,<br />

ndijesë, pendesë. Prapashtesa -es nuk është më e gjallë( sot përdoret –ës), ndërsa -esë është<br />

mjaft aktive dhe prodhimtare.<br />

Me –ë, emrat pasë “pasuri” masë dhe kullosë. Me prapashtesën –ë dhe me nyjëzim,<br />

te Buzuku gjejmë 10 mbiemra i shkretë, i afërë, i egërë, i errëtë, i fortë, i naltë, i ftoftë, i<br />

largë, i plotë, i shpeshë. Prapashtesa –ë nuk është më prodhimtare, ndërsa njëkohësisht me<br />

nyjëzim bëhet prodhimtare.<br />

Me -(ë)r(ë)dhe me paranyjëzim te Buzuku e gjejmë vetëm mbiemrin i poshtërë,<br />

sikurse edhe sot kjo prapashtesë nuk është joprodhimtare.<br />

Me -(ë)s, kemi 24 emra: hjekës, grabitës, ruajtës, ndjekës, bas, gjykatës, shelbuos,<br />

shkuos, shkruos, forcuos, munduos, zotënuos, ordhënuos, kënduos, shpëtuos, shelbuos,<br />

penduos, shpërblesi, duruos, ngushëlluos. Edhe sot është shumë prodhimtare për të formuar<br />

emra të rinj.<br />

Me –i, gjejmë 30 emra: lavdi, dhëndëri, gjakësi, kusëri, ushtëri, famulli gjakësi,<br />

populli, njerëzi, bukurī, begatī, fërmi, dhunī, dëshmi, lakëmī, mrekullī, miqëni, anëmiqi,<br />

djelmëni, gjendenī, kurvëni, fëlliqëni, regjëni, priftëri, vëllazëni, zotëni, pleqëni, shejtëni dhe<br />

shoqëni; Kjo prapashtesë te Buzuku na del mjaft aktive, prodhimtaria e saj gjithnjë u zgjerua,<br />

është shumë produktive edhe sot.<br />

-(ë)ni/ -(ë)si. Me -ëni emrat: fëlliqëni dhe gjendeni, ndërsa me –ësi emri malësi<br />

108<br />

Ashta, K. Leksiku historik i gjuhës shqipe, I, Shkodër, 2000<br />

109<br />

Mulaku, R. Parashtesat dhe prapashtesat e gjuhës shqipe në shkrime të vjetra, Prishtinë 1998, f.<br />

102<br />

~ 83 ~

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!