Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
3.9.Toskët përdorin dhanoren e tipit neve, juve edhe në vend të emërores na, ju, p.sh.
Neve shkojmë e vijmë pa frikë. Juve s’keni qenë dje në shkollë. Format e këtilla dialektore të
toskërishtes kishin depërtuar një kohë edhe në gjuhën letrare shqipe, mirëpo ishin qortuar si
forma të gabueshme dhe tani dalin gjithnjë e më rrallë.
3.10. Trajtat e dëftorit ky, kjo në kallëzore këtë, atë toskërishtja i ka të këtillë edhe
kur dalin vetë, por edhe kur shoqërojnë një emër, p.sh. këtë libër atë punë, ndërsa gegët e
kanë kétë punë, átë punë etj. d.m.th. nuk theksohet rrokja fundore por ajo parafundore.
3.11. Një dallim tjetër del tek imperfekti ( e pakryera) i foljeve, sepse toskërishtja e
ka imperfektin asigmatik punonja, punonje, punonte, punonjim, punonjit dhe punonjin
ndërsa në gegërishte e pakryera është gjithnjë sigmatike * , p.sh. punojsha, punojshe, punonte,
punojshim, punojshit dhe punojshin. Trajtat e imperfektit të toskërishtes ndëgjohen edhe në
të folmen e Malësisë së Mbishkodrës, thotë Rrota 93 .
3.12..Aoristi (koha e kryer e thjeshtë) në vetën e tretë shumës te foljet që mbarojnë
me l, ll, r, rr del i cunguar në mbaresën vetore të tij, p.sh. u shaktrruan e u therrë (khs. u
therrën). Kjo dukuri, sipas mendimit tonë, nuk është e përgjithshme për toskërishten dhe nuk
mund të quhet si karakteristikë e saj. Rrota 94 një trajtë të tillë e gjen te shkrimet e Fan Nolit,
por kjo te ky autor dhe tek autorët e tjerë toskë nuk kanë një përhapje të gjerë si e këtillë.
Sipas disa analizave, që kemi bërë, na del, se kjo formë foljore e së kryerës së thjeshtë del e
plotë si në të gjitha të folmet e tjera të gjuhës shqipe, pra: u therrën.
3.13. Koha e ardhme e tashme ndryshon në të folmet e gegërishtes dhe të
toskërishtes. Toskët e kanë gjithnjë të ardhmen me do plus lidhoren e tashme: unë do të
shkoj, ndërkaq, gegët e kanë të ardhmen e formuar me foljen ndihmëse kam, jam në kohën e
tashme dhe me paskajoren e foljes, unë kam me shkue. Edhe ky është një konstatim i
mbështetur i Rrotës 95 , të cilin do ta përfillin me konsekuencë të gjithë studiuesit e
mëvonshëm, të cilët do të marrin për t‘ i trajtuar dallimet dialektore midis gegërishtes dhe
toskërishtes.
3.15.Të folmet toske kanë edhe imperfektin e habitores, që mungon te gegët, unë
punuekësha, ti punuekëshe, ai punuekësh, ne punuekëshim, ju punuekëshit dhe ata
punuekëshin. Një trajtë e këtillë e habitores, konstaton Rrota 96 , gjindet në veprën e Pjetër
Bogdanit. Kjo, sipas tij, vërtetonte se dikur edhe të folmet e gegërishtes e kishin pasur të
rregullt një formë të këtillë gjuhësore, por e kishin humbur më vonë me kalimin e kohës dhe
me largimin gjithnjë e më të madh nga trajtat gjuhësore të toskërishtes.
* Imperfkti sigmatik e ka marrë emrin sipas shenjës grafike s të alfabetit grek, e cila në këtë alfabet
quhet sigma. Meqë s-ja dhe sh-ja janë shkronja të ngjashme, atëherë sigma quhet edhe sh-ja që del te
këto forma foljore të imperfektit (kohës së pakryer).
93 J. Rrota, Sintaksi i shqipes, Shkodër 2005, f. 128
94 J. Rrota, Sintaksi i shqipes, Shkodër 2005, f. 128
95 Po ai, po aty, f. 129
96 Po ai, po aty
~ 78 ~