Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
2.12. Rr-ja e fortë e gegërishtes, thotë Rrota 86 , në toskërishte vjen e ligshtë, me fjalë
të tjera do të thotë se ajo nuk del si rr, por del si r, pasi që në të folmet toske është zhdukur
kundërvënia midis bashkëtingëlloreve dridhëse rr-r. , p.sh. në toskërishte thuhet kurizi, rushi,
burnimi, rallë herë etj., të cilat në gegërishte gjithnjë dalin si: kurriz, rrushi, burrnimi, rrallë
herë etj., d.m.th. gjithnjë me rr të fortë. Kjo karakteristikë nuk vërehet fare në të folmet e
dialektit të gegërishtes, të cilat kundërvënien midis këtyre dy bashkëtingëlloreve e ruajnë
shumë mirë. Kjo veçori e të folmeve të gegërishtes ka gjetur vend edhe në normën aktuale të
shqipes standarde.
2.13.Të folmet e toskërishtes, vëren Rrota 87 , disa foljeve u vënë përpara një n p.sh.
nxënës-xënës, nzejmë-xejmë, ndarë-darë, nxjerrim-xerrim etj. Duhet të thuhet se format, të
cilat Rrota i paraqet si të gegërishtes, janë vetëm të të folmeve të gegërishtes
veriperëndimore, ndërkaq në të gjitha të folmet e tjera të gegërishtes n-ja nistore e këtyre
foljeve është plotësisht e rregullt. Kjo do të thotë se fenomeni gjuhësor, për të cilin bën fjalë
Rrota, nuk është ndonjë veçori e përgjithshme, karakteristike për të dy dialektet e shqipes,
por del si fenomen fonetik i kufizuar, që paraqitet vetëm në të folmen e gegërishtes
veriperëndimore dhe jo në të folmet e tjera të gegërishtes dhe të toskërishtes, prandaj ky
fenomen gjuhësor nuk përmendet në asnjerin nga studimet, që kanë bërë studiuesit shqiptarë
dhe të huaj për ndryshimet midis dialekteve të shqipes..
3. Ndryshimet në fushë të morfologjisë
3.1. Në morfologji pater Justin Rrota 88 , po ashtu heton një grumbull dallimesh të
dialekteve të shqipes. Emrat, që e bëjnë shumësin me a (lisa), në toskërishte i marrin fjalët
përcaktuese të gjinisë femërore, p.sh. emrat e vjetra shqipe, lisat e thata, fiqat e njoma etj.,
ndërsa në të folmet e gegërishtes emrat që në shumës marrin prapashtesën a konsiderohen si
emra të gjinisë mashkullore, prandaj edhe përcaktorët i marrin në këtë gjini, p.sh. emna të
vjetër shqip, lisa të thatë, fiqa të njomë.
3.2. Del i kundërt rasti i emrave, që e bëjnë shumësin me prapashtesën e, p.sh.
mendime, faje, burime, të cilët në gegërishte konsiderohen si shumësa të gjinisë femërore,
sepse edhe fjalët përcaktuese i marrin të kësaj gjinie, p.sh. faje të randa, mendime të forta,
burime të ftofta etj. Në të folmet e toskërishtes fjalët përcaktuese mbesin në gjininë
mashkullore edhe në numrin shumës, p.sh. faje të rëndë, mendime të fortë, burime të ftohtë
etj. Ky konstatim i Rrorës 89 del plotësisht i mbështetur.
3.3.Emrat, që dalin në një togfjalësh, ku fjala e dytë është një emër në rrjedhore, në
të folmet e toskërishtes dalin pa mbaresën rasore –t, ndërsa në gegërishte e merrin një
mbaresë të këtillë, p.sh. tosk. lëkurë lope - geg. likurë lopet, tosk. hiqmu qafe - geg. hiqmu
qafet, tosk. mish viçi - geg. mish viçit. Edhe këtu format, që Rrota 90 i konsideron si të
86
J. Rrota, Sintaksi i shqipes, Shkodër 2005, f. 125
87
Po ai, po aty
88
Po ai, po aty, f. 126
89
J. Rrota, Sintaksi i shqipes, Shkodër 2005, f. 127
90 Po ai, po aty, 126
~ 76 ~