Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
2..3. Zanoren ë të patheksuar, e cila ndodhej para një bashkëtingëlloreje të zëshme të
tipit n, nj, m, r, rr, l, ll toskët e shqiptojnë si ë, ndërkaq te gegët, thotë ky, del si zanore e,
p.sh. Nji shembell i shkelqyeshem. Kjo është një karakteristikë ekskluzive e të folmes së
Shkodrës me rrethinë, ku përfshihen edhe të folmet e tjera të gegërishtes veriperëndimore,
por nuk del në të folmet e tjera të gjuhës shqipe. Prandaj si e këtillë kjo dukuri gjuhësore nuk
mund të konsiderohet si dallim konfrontues midis dy kryedialek-teve të shqipes, por është
një fenomen i kufizuar dialektor, që del vetëm në të folmen e Shkodrës me rrethinë. Këtë
asokohe Rota nuk e dinte, sepse nuk kishte të dhëna për to.
2.4. Një dallim tjetër ndërdialektor Rrota 80 e sheh edhe te grupet e tipit va, vo nga të
cilët i pari ishte i toskërishtes dhe tjetri i gegërishtes, p.sh. varri, vaji, vatra të toskërishtes
dhe vorri, voji, votra në të folmet e dialektit të gegërishtes. Këtë veçori dialektore do ta
konstatojnë gjithnjë të gjithë historianët e shqipes dhe do ta paraqesin në veprat e tyre.
2.5. Zanoren y, thotë Rrota 81 , të folmet e toskërishtes e zbusin në i, siç bën edhe
Mirdita. Kjo është pjesërisht e saktë, sepse kjo zanore alternohet (y>i) në toskërishten
veriore, por jo edhe në labërishte e çamërishte. Madje në gegërishte ky ndryshim ndodh te të
folmet e gegërishtes qendrore, që fillojnë me Matin e Mirditën e përfundojnë në rrethinën e
Shkupit, duke përfshirë Dibrën, Strugën, Gostivarin dhe Tetovën me rrethina. Fenomeni
është i përgjithshëm dhe ka përfshirë të gjitha fjalët që dikur dilnin me zanoren y.
2.6.Ndryshimi tjetër, që vërente pater Justini 82 , ka të bëjë me grupet e zanoreve të
tipit ue-ua, të cilat janë të shpërndara në dialekte në mënyrë të saktë e precize. I pari del te të
gjitha të folmet e dialektit të gegërishtes në sistemin emëror dhe në sistemin foljor, ndërsa i
dyti në dialektin e toskërishtes. Rrota nuk e shënonte faktin, se diftongu i dikurshëm ue, që
del në të folmet e gegërishtes dhe sot është si grup vokalik, nuk është ruajtur me
konsekuencë në të folmet e dialektit të gegërishtes, por ka përfunduar në zanoren u (kënduekëndu:).
Ndërkaq, grupin zanor ie të gegërishtes ai e gjente të jetë në toskërishte në diftong
të mirëfilltë - je, p.sh. diell-djell. Në gropën e Shkodrës, thoshte Rrota, ky grup zanoresh
është monoftonguar plotësisht.
2.7. Dialekti i gegërishtes, thotë Rrota 83 , ka aftësi që të shqiptojë pa vëshirësi grupe
të bashkëtingëlloreve edhe kur janë më tepër se dy sosh, ndërkaq toskërishtja në këto raste
fut në funksion zanoren ë, si zanore mbështetëse, në shumicën e rasteve, kur dalin dy e më
tepër bashkëtingëllore njera pas tjetrës, p.sh. pleqësi, pleqëri, Shqipëri etj. Madje dy fjalëzat:
qi e nji, në toskërishte, thotë Rrota, dalin me ë (khs. që e një). Këto venerime të këtij
gjuhëtari të shquar dalin plotësisht të mbështetura dhe të argumentuara bindshëm.
2.8. Një fenomen ekskluzivisht dialektor, që i takon vetëm të folmeve të dialektit të
toskërishtes është rotacizmi * (shndërrimi i bashkëtingëllores n në bashkëtingë-lloren r në
80
Po ai, po aty
81
J. Rrota, Sintaksi i shqipes, Shkoder 2005, f. 122
82
Po ai, po aty
83
Po ai, po aty, f. 123
*
Ky fenomen e ka marrë emrin rotacizëm në bazë të emrit të shkronjës rrota, siç quhet shkronja r në
alfabetin e greqishtes. Prej andej me këtë emër është përhapur në të gjitha gjuhët.
~ 74 ~