Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Rexhep OSMANI: JUSTIN RROTA PËR DIALEKTET E SHQIPES
1..Justin Rrota me mbrehtësi të një gjuhëtari të shquar kishte veneruar dallimet, që
dilnin midis dialekteve të shqipes dhe varianteve letrare të saj. Studimin e tij për dallimet
dialektore të gjuhës shqipe Rrota e botoi si shtesë në sintaksën e gjuhës shqipe më 1942. Kjo
temë e shtruar, për dallimet dialektore të gjuhës shqipe, nuk ka lidhje me sintaksën, si
nënsistem i gramatikës së shqipes, por ka të bëjë me dialektologjinë. Rrota në fillimi të këtij
shqyrtimi theksonte, se shqipja ka dy dialekte: gegërishten dhe toskërishten dhe disa
nëndialekte nga të cilat për gegërishten numëronte radhazi: nëndialektin e Kosovës, të
Malësisë së Mbishkodrës, të Krajës, të qytetit të Shkodrës, të Mirditës, të Pukës, të Matit etj.
Ndërsa në kuadër të dialektit të toskërishtes radhiste këto nëndialekte: çamërishten,
labërishten, nëndialektet e shqiptarëve të Italisë dhe të Greqisë.
2. Ndryshimet dialektore në fushë të fonetikës
2.1. Ndryshimet dialektore, konstaton me të drejtë Rrota 78 , janë më të theksuara në
fonetikë, ndërsa në gramatikë dhe në leksik ato vijnë e zvogëlohen dukshëm. Nga
ndryshimet që dalin në fushë të fonetikës ai fillimisht përmend hundorësinë e zanoreve ku në
gegërishte vëren zanoren a hundore, ndërsa në toskërishte kësaj i përgjigjet zanorja ë e
theksuar, e cila natyrisht nuk është dhe nuk mund të jetë e hundorëzuar. Te zanoret e tjera
hundorësia ekziston, por ajo është më pak e dallueshme. Të folmet e toskërishtes nuk kanë
zanore hundore, por kanë vetëm zanore gojore.
2.2. Të folmet e gegërishtes, thotë Rrota 79 , kanë edhe gjatësinë e zanoreve, d.m.th.
kanë kundërvënie të theksuar mirë midis zanoreve të shkurtra dhe të zanoreve të gjata. Kjo
në toskërishte nuk ndihet më. Kjo do të thotë se Rrota e dinte, që dikur edhe toskërishtja do
t’i ketë pasur zanoret e gjata, por tani nuk i ka. Në eliminimin e kundërvënieve midis
zanoreve të shkurtra dhe të atyre të gjata, sikurse edhe në eliminimin e hundorësisë në të
folmet e toskërishtes, një rol të rëndësishëm e ka luajtur greqishtja, e cila nuk i njeh këto
fenomene gjuhësore.
78
Justin Rrota, Sintaksi i shqipes, Shkodër, 2005, f.121
79
Po ai, po aty, f. 122
~ 73 ~