Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
autoritetin e kujt duam të pranojmë? Atë të lexuesve të parë, të lexuesve nëpër kohë,
gjykimet e tashme teorike, etj, atëherë mund të vijmë në përfundimin se ndoshta vizioni i
autorit për të ardhmen nuk është vërejtur nga lexuesit e kohës së tij, por pastaj a nuk mund të
vijmë në të njëjtin përfundim edhe për lexuesit e tjerë?
Gadameri dilemave të tilla iu përgjigj me anë të argumenteve të tij, argumente këto,
që në një mënyrë apo një tjetër u pranuan nga shumica e teoricienëve që u morën me teorinë
e receptimit, natyrisht të shoqëruara me teoritë e tyre shtesë. Sipas tij “ interpretimi i letërsisë
së kaluar shtrihet në dialogun ndërmjet të kaluarës dhe të tashmes. Orvatja jonë për të
kuptuar një vepër mund të varet nga pyetja, të cilën rrethimi ynë kulturor na lejon ta bëjmë.
Në të njëjtën kohë ne përpiqemi të zbulojmë pyetjen që ngre vet vepra. Perspektiva jonë e
tashme përfshin marrëdhëniet me të kaluarën, por në të njëjtën kohë e kaluara mund të rroket
vetëm përmes perspektivave të kufizuara të së tashmes”. 77
Perspektivat e receptimit të një teksti varen pashmangshmërisht dhe nga gjinia të
cilës i përket ky tekst. Natyra e secilit tekst që përfaqësohet brenda një gjinie të caktuar, ka
karakteristikat e veta dhe si e tillë secila nga këto gjini përmes tekstit që e përfaqëson jep
mundësi të ndryshme për receptimin e këtij të fundit.
Le të marrim si shembull prozën, romanin. Duke pasur parasysh se struktura e
romanit niset nga rrumbullakësimet e motiveve, nga lidhjet e këtyre motiveve për të formuar
temën dhe duke mos harruar se në roman gjatë këtij procesi shpjegimet bëhen deri në detaje,
mundësitë për të krijuar kuptime shumëfishe janë më të vogla se sa, bie fjala, p. sh. kur kemi
të bëjmë me poezinë. Kjo nuk do të thotë se gjatë leximit të një romani nuk mund të kemi
receptime të ndryshme, por për shkak të ndërtimit të romanit mundësitë janë më të vogla po
të krahasohet me poezinë lirike. Por duke qenë se romani është vepër artistike dhe veçori e tij
nuk është vetëm përdorimi i gjuhës, por përdorimi i gjuhës figurative, atëherë është e
natyrshme që kjo gjuhë të vilet nga lexuesit në mënyra të ndryshme receptive. Kjo aftësi e
bën këtë zhanër edhe më të çmuar. Pavarësisht ndërtimit të temave, zbërthimit të motiveve,
trajtimit të ideve, thurjes së intrigave, dhënies në tërësi deri në detajin më të vogël të çdo
pjesë të tij përbërëse, ai ka përsëri aftësinë të na surprizojë në çdo receptim që i bëjmë gjatë
leximeve, rileximeve, kohë pas kohe, vend pas vendi.
Veprat e shkruara në poezi lirike, janë të thurura në mënyrë të tillë që autori të
identifikohet plotësisht me krijimin, pra autori e shkruan poezinë nga pozicioni i vetës së
parë, unë, pozicion ky me të cilin jo vetëm artikulohet autori, por edhe me të cilin lexuesi
identifikohet që në fillim të leximit. Receptimi i tekstit lirik, duke pasur parasysh se rrjedh
nga një realitet shpirtëror, subjektiv dhe i drejtohet një bote subjektive siç është ajo e secilit
lexues, bëhet gati i paparashikueshëm. Kjo ndodh sepse poezia lirike nuk realizohet mbi
themelin e lidhjeve kuptimore të drejtpërdrejta, por duke përdorur kuptimet dhe sugjerimet
që shtrohen me fuqinë e gjuhës. Dhe nëpërmjet lidhjeve asociative që krijojnë fjalët fitohen
kuptime të cilat të lidhura me përvojat e lexuesit receptohen krejtësisht në mënyrë unike prej
secilit receptues.
Nga ana tjetër drama pavarësisht se është vepër letrare nuk mund të shikohet në
pozitë të njëjtë me poezinë dhe prozën. Megjithëse është letërsi, drama është e lidhur ngushtë
me teatrin dhe shprehja e saj e plotë del vetëm kur ajo vendoset në skenë. Por edhe pse teksti
i dramës shkruhet për t’iu kumtuar publikut, edhe pse ky tekst kërkon për interpretim
77 Stefan Çapaliku, Letërsia e interpretuar, Arbri, Tiranë 1998, f. 81.
~ 70 ~