Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
konsiderohej e huaj. “Të lexosh, të dëgjosh, të shikosh një vepër të huaj, kjo do të thotë të
marrësh mbi vete rrezikun që të vihesh përballë me një ligjërim që nuk të drejtohet ty në
radhë të parë; do të thotë të mbash parasysh mundësinë se do të të duhet t’u përgjigjesh
pyetjeve që nuk të janë bërë deri atëherë dhe që, për më tepër, ndofta nuk kanë të bëjnë fare
me ty... Prandaj tekstit të huaj shpesh i duhet afruar në një mënyrë të veçantë, e cila heraherës
e përligj paraprakisht prejardhjen e largët dhe e përkufizon si të tillë”. 74 Shembuj të
tillë kemi plot në letërsi. Vepra e një shpure të tërë shkrimtarësh në Amerikën Latine u
perceptuan nga lexuesit jashtë vendeve ku u shkruan këto vepra, në mënyrë krejt të kundërt
nga perceptimi që iu bë këtyre krijimeve nga lexuesit brenda vendit apo rrethit shoqëror prej
nga patën zanafillën këto vepra. Madje pikërisht në bazë të një reagimi të tillë receptiv kjo
veprimtari veprash artistike mori edhe titullin paradoksal Realizëm magjik. Sepse ajo që një
pjese të receptuesve i dukej mjaft reale, për pjesën tjetër kjo krijimtari nuk ishte gjë tjetër
veçse ireale, imagjinative, magjike e mitologjike. Por jo vetëm autorët e Realizmit magjik,
por edhe shumë të tjerë shkruan vepra të cilat u receptuan ndryshe brenda dhe ndryshe jashtë
vendit të tyre nga lexuesit. Në Evropë një ndër rastet më të diskutuara është vepra “Procesi”
e Franc Kafkës. Jo vetëm lexuesit e thjeshtë, por edhe kritikët kanë dhënë ide mjaft
kontradiktore sa i përket interpretimit të saj. Milan Kundera me të drejtë shtron pyetjen; "si
është e mundur që në Pragë romanet e Kafkës të ngatërrohen me jetën; dhe si është e
mundur, prapë, që në Paris të njëjtat romane përcillen si shprehje hermetike e botës,
ekskluzivisht subjektive të autorit?” 75
Faktor tjetër që ndikon në receptimin e veprës letrare është koha kur lexohet vepra.
Përgjithësisht ka pasur studime dhe teori të shumta të cilat, përveç të tjerash, janë marrë edhe
me ndikimin e kohës në leximin e veprës. A thua çdo moment leximi dhe interpretimi
nënkupton një numër supozimesh për natyrën e kuptimit, të mirëkuptimit dhe komunikimit?
Është e natyrshme që kuptimi të konceptohet si i tillë që del nga fjalët dhe shprehjet e tekstit
që realizojnë autonominë semantike, por duke pasur parasysh natyrën e gjuhës sidomos asaj
konotative, cila është garancia se domethënia që i ka dhënë autori veprës, të ketë të njëjtin
kuptim gjatë leximit dhe të receptohet si e tillë? Vepra letrare pas daljes së saj nga pena e
autorit bëhet aset publik dhe gjithashtu e ‘pavdekshme’, kjo i jep asaj mundësi të kalojë në
duart e gjeneratave të tëra lexuesish. Sa mund të jenë mundësitë që receptimi i lexuesit të
parë të veprës të jetë i pandryshueshëm nga receptimi që i bëjnë kësaj vepre lexuesit e
mëpastajmë pas shumë e shumë vitesh apo shekujsh. Përgjithësisht shumica e teoricienëve
këtë e shohin si të pamundur. Kjo lidhet jo vetëm me veprën në vetvete, por edhe me një sërë
faktorësh të jashtëm siç janë: zhvillimet historike, shoqërore, politike, etj. Këta faktorë të
jashtëm ndihmojnë te secili individ dhe në formimin e tij si karakter dhe si intelekt. Kur ky
individ merr rolin e lexuesit, qoftë edhe në mënyrë të pandërgjegjshme ai i ndërlidh proceset
e tij psikologjike, ndihmë në formimin e kësaj psikologjie kanë dhënë edhe faktorët e
jashtëm, me veprën. “Interpretimi nuk është kurrë të kuptuarit e diçkaje që na paraqitet, pa
pasur asnjë njohuri paraprake, ai bazohet në ato çka ne (gjithmonë) dimë - të parakuptuarit
tonë, i cili nuk mund të ndahet nga qenia jonë. Nuk mund t’i shpëtohet rrethanës historike të
të kuptuarit, sepse kjo është baza ontologjike e qenies tonë në botë”. 76
Duke pasur parasysh interpretimet e ndryshme që i janë bërë në kohë të ndryshme
një vepre letrare, dilemat dhe pyetjet e pafundme sa i përket këtyre interpretimeve si;
74 Yves Chevrel, Letërsia e krahasuar, Albin, Tiranë 2002, f. 16‐17.
75 Milan Kundera, Arti i romanit, Toena, Tiranë 2001, f. 118.
76 Ann Jefferson & David Robey, Teoria letrare moderne, Albas, Tiranë 2004, f. 182.
~ 69 ~