Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Mr. Muhamet PECI 1 : ARTI LETRAR DHE LEXUESI SI KATEGORI ESTETIKE
1
Universiteti i Prishtinës
Fakulteti i Edukimit
Bashkë me letërsinë ka lindur edhe nevoja për interpretimin e saj. Gjatë shekujve
janë zhvilluar edhe metoda të ndryshme studimi, të cilat në qendër të tyre kanë pasur
zhvillimin e një qasjeje të caktuar sa i përket interpretimit apo analizës së veprës letrare. Por
nga ana tjetër nuk duhet harruar se, pavarësisht të gjithave, vepra letrare është një sistem
kodesh gjuhësore, mesazhe këto që i dedikohen receptuesit, pra lexuesit. “Poetikat moderne
të veprës së hapur mbështeten në parimin se ekziston një raport specifik midis veprës dhe
lexuesit, të cilit, sipas këtij këndvështrimi, autori i ka dhënë të drejtën për ta interpretuar
veprën në mënyrën e vet. Në një farë mënyre krijohen dy struktura artistike; njëra e lexuesit
e tjetra, më e qëndrueshmja e autorit”. 70 Megjithatë e parë nga perspektiva e jashtme, vepra
letrare ka vetëm një receptues, lexuesin, sepse në fund të fundit, autori në këtë rast mund të
marrë pa frikë rolin e emituesit. Edhe nëse autori zgjedh të interpretojë veprën e tij, kjo nuk
do te thotë që interpretimi i tij është i vetmi dhe më i sakti, këtë nuk e lejon vetë gjuha e
veprës së tij, e cila pasuron dhe ndryshon pandërprerë kuptimin thjeshtë leksikologjik duke
gjeneruar kuptime të reja nëpërmjet përplasjes dhe kondensimit të “shtresave” të saj. P.sh.
gjatë analizës së njërës nga veprat e Gabriel Garsia Markesit, “Gjeneralit nuk ka kush t’i
shkruajë”, në shkolla, nxënësit gjelin luftarak të gjeneralit e interpretuan si simbol të popullit
kolumbian. Ndërkohë që vetë nobelisti u shpreh mjaft i habitur nga ky fakt dhe përfundoi me
fjalët “Të them të drejtën në disa raste gjatë shkrimit të kësaj vepre kam dashur t’ia heq
kokën gjelit dhe ta fusja për t’u zier në tenxhere, por tani jam shumë i lumtur që nuk e
paskam bërë.”
Duhet pasur parasysh se receptimi i veprës letrare varet nga shumë faktorë. Një ndër
faktorët e parë është vetë receptuesi, pra lexuesi. “Sipas terminologjisë së teorisë së
receptimit lexuesi ‘konkretizon’ veprën letrare, e cila nuk është më shumë se një sëri pikash
të zeza të radhitura në një faqe. Pa pjesëmarrjen e vazhdueshme dhe aktive nga ana e lexuesit
vepra letrare nuk do të ekzistonte”. 71
Mund të konsiderohet se ekzistojnë dy kategori receptuesish; e para është lexuesi i
cili i qaset veprës letrare për përfitime estetike, pra kënaqësi shpirtërore, kjo kategori ka
nënkategoritë e veta, por do të mjaftohemi me dy: lexuesi aktiv dhe ai pasiv dhe e dyta është
lexuesi kritik, ky i fundit mund të quhet edhe profesional, sepse përgatitet profesionalisht për
analizimin e veprave letrare.
70 Floresha Dado, Teoria e veprës letrare – Poetika, SHBLU, Tiranë 2003, f. 49.
71 Terry Eagleton, Hyrje në teorinë e letërsisë, Camaj‐ Pipa, Shkodër 2005, f. 59.
~ 67 ~