Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
dalë nga përdorimi, fjalë të reja kanë lindur e kanë hyrë në përdorim, kurse shumë fjalë kanë
ndryshuar formën ose kuptimin” 59 . Në këtë mënyrë, edhe të rinjtë kanë “fjalorin” e tyre, që
hera-herës bëhet i pakuptueshëm për brezat më të rritur. P.sh. ka shprehje të tipit: më është
mbushur plot hard disku (në kuptimin kam nxënë shumë), flet si procesor i prishëm (flet keq)
etj., të cilat nuk kuptohen mirë nga brezi i vjetër për shkak të përdorimit të fjalëve nga fjalori
i shkencës së informatikës që nuk ka qenë e njohur më parë për ta.
Të folmen e Kavajës e kemi hetuar edhe lidhur me ndryshorin sociolinguistik të gjinisë.
Vëmë re se ka dallime midis femrave dhe meshkujve. Femrat e brezit të mesëm, në dallim
nga meshkujt e po këtij brezi, janë shfaqur si më konservative në gjuhë 60 .
Tipike për gjuhën e grave janë dhe frazeologjizmat mallkime që ato përdorin. Me denduri të
madhe janë mallkimet të tipit: T’ça:ft ujku zorrët! T’shtifsha n’dhe:!, T’plaçin sytë e ballit!,
T’dalçin sytë kallup!, T’dalçin tomthat venit!, Lonç kokrrën e nomit!, T’kno:ft hoxha
n’rronxet t’veshit!, Mos u bofsh!, T’u thafshin durët gjer n’rronxët!, U thafsh e u ngrifsh!,
T'mo:rt Zoti hakun!, T’lonça Zotin!, T’mo:rt rrylën!, T’pre:ft dumullaja jarebi!, T’shpla:ft
panuklla! etj. që te meshkujt nuk ndeshen aspak.
Por, nuk mund të lemë pa përmendur dhe eufemizmat e tabutë që shoqërojnë besëtytnitë e
ndryshme ku drejtohen gratë. Në të tilla raste ato përdorin fjalë të ndryshme si: “syu bardh,
syu zi, plaçin sy:t e kqi:”; “i pla:st syu keq, i pla:st syu ba:rdh” për një fëmijë që mendohet
se mund ta kenë marrë mësysh të tjerët. Për emërtimin djall përdoren eufemizmat: ai që iu
tra:sht hallka e zinxhirit apo tobja. Përgjithësisht, femrat myslimane, kryesisht ato të moshës
mbi dyzet vjeçe, kur dëgjojnë për një sëmundje si sëmundja e tokës, kancer, tumor, apo për
djallin etj. ato thonë tobestfkururulla, emërtim ky që nga femrat ortodokse zëvendësohet me
larg o Zot.
Lidhur me ndryshorin sociolinguistik të besimit, mund të shprehemi se pjesa më e madhe e
popullsisë së qytetit të Kavajës përbëhet kreyesisht nga banorë të besimit mysliman e më pak
të atij ortodoks. Dallimet më kryesore midis tyre vërehen në aspektin leksikor, ku në veçanti
spikatin shumë turqizma te myslimanët në krahasim me të krishterët (p.sh. shumë myslimanë
përdorin fjalë të tilla si melek (në vend të engjëll), selam (në vend të të fala) etj. Shfaqin
interes fjalët dhe shprehjet frazeologjike te folësit e besimit mysliman, që janë me bazë të
huazimit turk (u bo sebep, s’e ve n’hesap etj.), si dhe emërtimet disi të veçanta të emrave të
farefisnisë (p.sh.: ije që përdoret nga myslimanët në vend të motrës së madhe ose për nënën
apo gjyshen; la:l në vend të vëllait të madh etj.). Theksojmë se më shumë dallime në këtë
aspekt shfaqen në brezin e vjetër dhe atë të mesëm e shumë më pak në atë të ri.
59
Shih: J. Thomai, Leksikologjia e gjuhës shqipe, Tiranë, 2002, f. 22.
60
Ndryshe paraqitet ky raport tek femrat dhe meshkujt e brezit të ri, ku femrat shfaqen më
inovuese në gjuhë dhe shumë më pranë standardit sesa meshkujt.
~ 57 ~