Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Grupi /kj/ ndodh të zëvendësohet nga qiellzorja /q/ dhe anasjelltas. Këto ngatërrohen në
subjekte të ndryshëm dhe konstatohet një farë lëkundjeje edhe brenda të njëjtit individ folës,
më tepër i brezit të vjetër. P.sh.: për kjo përdorin qo, por për ky nuk e ndeshim variantin qy.
Morfologji
Po duke iu përmbajtur ndryshorit sociolinguistik të moshës, nga pikëpamja morfologjike,
veçojmë gjininë e emrave, që i është afruar standardit (shnetja > shneti; pylla > pylli; turpja
> turpi etj.) bashkë me formimin e shumësit. Për këtë të fundit, përveç rasteve të përdorimit
të rregullt të tij, mund të themi se pas rënies së ë-së fundore, që po duket dhe në kohën e
sotme, a-ja del si më konkrete për formimin e shumësit (msusa, nxënsa, shofera etj.).
Lidhur me formën rasore të vendores, në pozicione të caktuara sintaksore ajo gjen ende
përdorim në qytetin e Kavajës. P.sh.: i mbiu n’de:rt, m’ra barkut buka, i ra tavolinës n’çekiçt
etj. Megjithatë, në të folmen e brezit të ri zor se ndeshet kjo formë rasore e vendores.
Te folësit e brezit të vjetër ndeshen raste të përdorimit të formave kena dhe jena në vend të
kemi e jemi :
P.sh.: Kena babën qefeli
kan njizet e nji pulluma
kunojn, s’pushojn
mi deg qershi, lum si ti kumri 58 .
Por, sot ndeshemi dhe me formën e duhur të tyre (njëlloj si norma e njësuar). Përdoren
rregullisht foljet kemi e jemi në brezin e ri dhe shumë më pak në atë të mesëm. Ndonjëherë
ka dhe ngatërrim të vetës së parë shumës të këtyre foljeve me vetën e parë njëjës nga folës të
brezit të mesëm dhe më tepër atij të vjetër: Nigjo si t’themi un.
Dallime më të shumta në gjuhë midis brezave ndeshim pikërisht në aspektin leksikor. Brezi i
mesëm dhe i vjetër, në krahasim me brezin e ri, karakterizohen nga një mori fjalësh dhe
shprehjesh, ndër të cilat një pjesë të madhe e zënë turqizmat, si dhe shprehje të tjera, që në
brezin e ri ndeshen shumë rrallë e disa herë aspak. Kështu, brezi i vjetër i është kthyer
terminologjisë fetare në shprehje të tilla të ngurtësuara, si syfyr, akshom, iftar, selo:m,
xhevap etj. Por, edhe të rinjtë, nga ana e tyre, përdorin fjalë dhe shprehje të veçanta që i kemi
ndeshur kryesisht në zhargonin e tyre nëpërmjet intervistave dhe anketimeve tona në qytetin
e Kavajës. Ndër të tjera, vëmë re se në “fjalorin” e këtyre të rinjve kanë hyrë edhe shumë
fjalë të huaja si: ok, bye, sorry, thanks etj.
Gjithashtu, fjalë të urta si: de:r e zanot, shpi e nosihat; iqin hile, nji trimni; ku t’shko:j lata,
t’shko:j sopata; di dhia, ç’ësh tagjia etj. ndeshen shpesh në gojën e të mëdhenjve dhe shumë
rrallë në brezin e ri, kryesisht tek ata të rinj, të cilët janë rritur pranë gjyshërve të tyre. Por, jo
vetëm brezi i vjetër karakterizohet nga një lloj “bollëku” në fjalë apo shprehje të veçanta a
specifike që zor se përdoren nga brezi më i ri. “Me zhvillimin dhe përparimin e shoqërisë, të
ekonomisë, të kulturës etj. është zhvilluar edhe leksiku, shumë fjalë janë vjetëruar e kanë
58 Marrë nga materiale të grumbulluara folklorike, A. Tafa.
~ 56 ~