Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Bashkëtingëllorja /h/ ruhet mirë në fillim të fjalës, si dhe në trup të saj. Këtu bëjnë
përjashtim disa grupe të caktuara folësish, kryesisht të brezit të ri, të cilët kanë vështirësi të
nyjëtojnë këtë tingull në pozicion nistor. P.sh. do iki te alla, në vend të halla etj. Në fund të
fjalës, bashkëtingëllorja /h/ del /f / në fjalë të tilla si: shoh, njoh, gjynah etj., përk. shof, njof,
gjynof etj. Madje, në disa subjekte të veçanta, sidomos te më të moshuarit, vihet re edhe
shtimi i saj në fillim të disa fjalëve që nisin me zanore: haborr, havlli, hik, etj. Ky shtim i
kësaj bashkëtingëlloreje ndeshet edhe në brezin e ri, kryesisht tek ata që janë rritur pranë
gjyshërve të tyre dhe përpiqen t’i imitojnë ata.
Bashkëtingëllorja /k/ në subjekte të veçanta, kryesisht në brezin e vjetër, shfaqet dhe në
variantin fonetik /q/: maqi:n (makinë), qi:sh (kishë) etj.
Bashkëtingëllorja /t/ kur ndiqet nga një sonante /l/ në disa fjalë të caktuara dëgjohet edhe si
/k/. P.sh.: atlete-aklete; tlyn-klyn(për gjalpë). Ky variant fonetik ndeshet kryesisht në brezin e
ri, sidomos te fëmijët, të cilët për lehtësi shqiptimi dhe për t’i thënë fjalët ashtu shkujdesur,
vetëm duke ruajtur një strukturë të afërt të fjalëve që dëgjojnë, ngatërrojnë t me k.
Bashkëtingëllorja /dh/ në pozicione të ndryshme që zë në fjalë, ndeshet edhe si /ll/. P.sh.: e
bardhë- e ba:ll; dhëndri-llondri; shtatëdhjetë e tre -shtalltetre; e madhe-e molle; e verdhë-e
ve:ll, dhomë-llo:m, dhëmbët-llo:mët, dhe-lle, dhallë-lla:ll; dhé-llé etj. Kjo dukuri nuk
përfshin të gjithë subjektet folës, pasi te të rinjtë kjo dukuri ndeshet rrallë. Në pozicion
nistor, e kushtëzuar nga një rrethim i caktuar, bashkëtingëllorja /dh/ zëvendësohet nga
buzore-dhëmborja /v/. P.sh.: fjala dhjamë ndeshet edhe dhjo:m, po edhe vjo:m.
Bashkëtingëllorja /sh/ përgjithësisht ruhet mirë. Ndërrimi i fonemave /sh/>/ç/, që më parë ka
qenë më i dukshëm, sot nuk bëhet aq i plotë (në kuptimin që e ndeshim në trajtën / t ç/). P.sh.:
formën foljore: po e vriçin (po e vritshin) sot e ndeshim në një trajtë të tillë të të folurit: po e
vri t çin, apo në pjesë të tjera të ligjëratës si, (pesmllit) diç>di t ç. Rastet e ndërrimit /sh/>/ç/
dallohen kryesisht në moshat mbi pesëdhjetë vjeç. P.sh.: u çfaq; e lçonte etj.
Grupet e bashkëtingëlloreve /mb/ dhe /nd/ në të tre brezat e folësve të Kavajës asimilohen në
bashkëtingëlloret hundore përk. në m dhe n: ma:j, mret, huna, mrapa, maroj, naloj, kanil etj.
në vend të: mbaj, mbret, hunda, mbrapa, mbaroj, ndaloj, kandil etj. Në disa fjalë të caktuara,
si p.sh.: Shkëmbi i Kavajës, komb, dallëndyshe etj. ruhen këto grupe bashkëtingëlloresh nga
brezi i ri.
Grupi /ng/ shqiptohet i rregullt nga moshat e reja dhe më pak në ato të rritura, pasi te këto të
fundit ky grup asimilohet shpesh në një tingull okluziv hundor grykor η si te ηec, ηul etj. Te
të rinjtë ndeshen shpesh fjalë të tilla me formë fonetike të rregullt: ngas (te brezi më i madh
ηas), ngadalë (ηada:l/kada:l), ngatërroj (ηatrroj), ngushtoj (ηushtoj), ngrej (ηe:j), ngarkoj
(ηarkoj) etj.
Në qytet, grupi bashkëtingëllor /ngj/ në të shumtën e rasteve është asimiluar në /nj/ dhe nuk
vihen re raste të asimilimit të tij në qiellzoren /j/. Megjithatë, në brezin e ri ndeshemi dhe me
shqiptimin siç duhet të këtij grupi bashkëtingëllor: ngjarje, kangjella, ngjyrë, ngjirem etj.,
por njesh, nja:l, o nja:ll (është ngjallur), njis shkallët, njy:j etj. përdoren sërish.
~ 55 ~