Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KONFERENCA VJETORE E SHKENCËS ‘JAVA E SHKENCËS 2012
Alma KUÇAJ: E FOLMJA E QYTETIT TË KAVAJËS, HETIME RRETH
NDRYSHORËVE SOCIOLINGUISTIKË TË GJINISË, MOSHËS E BESIMIT
Në vitet e fundit në gjuhësinë shqiptare janë shtuar studimet në rrafshin sociolinguistik, duke
hulumtuar sjelljen e shtresave të ndryshme shoqërore ndaj gjuhës dhe veçori të ligjërimit të
tyre.
Studimet e mëparshme dialektologjike, sigurisht, do të shërbejnë si bazë krahasimi me
gjendjen e sotme të gjuhës, që do të jetë edhe pika e rëndesës në punimin tonë. Lidhur me të
folmen e qytetit të Kavajës 52 kemi vënë re dhe ndryshime midis folësve dhe “lëkundje”
brenda të njëjtit subjekt e këto, në varësi të disa ndryshorëve sociolinguistikë siç janë ata të
moshës, gjinisë dhe besimit. Pikërisht këta faktorë na orientuan në një studim të kahut
sociolinguistik të së folmes.
Mosha është vështruar si një nga faktorët natyrorë të diferencimit dhe të diversitetit të sjelljes
gjuhësore të individëve. Brenda një bashkësie shoqërore ekzistojnë dhe dallime midis
brezave. Me këtë faktor të rëndësishëm sociolinguistik janë marrë studiues të huaj si
Reichtein e Labov, si dhe studiues shqiptarë që kanë botuar një numër studimesh për
dallimet midis brezave të folësve duke filluar nga disa trajtime të përgjithshme të
marrëdhënieve dialekt - gjuhë letrare të bëra nga J. Gjinari e deri në disa hetime dhe rezultate
më të qarta për këtë çështje në studimet për të folmet e Lezhës nga Gj. Shkurtaj dhe të qytetit
të Elbasanit nga Xh. Gosturani. Nga studimet është vënë re se “ligjërimi i bashkësive
shoqërore etnikisht homogjene, paraqet variacione sipas brezave. Zakonisht të rinjtë flasin
në mënyrë të tillë që dallohen nga të moshuarit, ndonjëherë edhe duke përdorur kode apo
nënkode të tyre, të huaj për brezin më të moshuar...” 53 .
Këtë faktor e kemi parë gjithashtu të shtrirë dhe veprues në gjuhën e folësve të qytetit të
Kavajës. Duke vijuar dhe duke u mbështetur edhe në studimin e bërë nga Mehmet Çeliku 54
dhe duke e ballafaquar atë me të folmen e sotme të qytetit të Kavajës, në një vështrim të
përgjithshëm mund të themi se nuk kanë ndodhur shumë ndryshime këto dhjetëvjetëshat e
fundit. Megjithatë, duke marrë parasysh karakterin gjithnjë inovues të gjuhës, si dhe një sërë
faktorësh të tjerë që kanë ndikuar në gjuhë, jemi përpjekur të parashtrojmë më poshtë disa
nga ndryshimet më kryesore në të folmen e Kavajës në aspektin fonetik, morfologjik,
sintaksor dhe leksikor ndërmjet brezash të moshave të ndryshme. Duhet të theksojmë se,
52 Anketimet dhe intervistat janë realizuar në një periudhë 2-vjeçare për qytetarë kavajas të moshave
16-70 vjeç (femra dhe meshkuj) të besimeve të ndryshme.
53 Shih: Gj. Shkurtaj, Sociolinguistika, Tiranë, 2003, f. 154.
54 Shih: M. Çeliku, Të folmet e Kavajës, në “Dialektologjia shqiptare”, II, 1974, f. 133.
~ 53 ~