Java e Shkencës 2012 - Universiteti i Prishtinës

KUMTESA
Disa nga këngët lojë nga rrafshi i Kosovës janë:
Plak, plak, çufarrak – Desivojcë – Kamenicë,
Faqekuqe, faqebardhë - Cernicë – Gjilan,
ti shoq kallamoq – Cernicë – Gjilan,
Jena dy shqiponja – Desivojcë – Kamenicë,
Cic micë në Bullicë – Martinaj – Gusi,
Bora po reshë, miki po keshë – Topanicë – Kamenicë,
Lype lype diellin – Martinaj – Gusi,
Zum,zum,zum - Cernicë Gjilan,
Etj.
Mjetet shprehëse, ashtu sikurse tek këngët për fëmijë edhe tek lojërat muzikore përcjellin një moral
të pastër dhe të kuptueshëm për atë që e dëgjon, vlera letrare gojore të gjalla, tërheqëse dhe të bukura
(të cilat nuk zgjasin më shumë se 15 vargje) ku përveç fjalës që simbolizohet përmes figurave
stilistike, gjendet shumë i zhvilluar dialogu midis njerëzve, kafshëve, bimëve, insekteve. Imitimi i
zërave të natyrës apo të kafshëve, p.sh.: zum,zum, zum; ham, ham, ham; ciu,ciu,ciu; etj., si dhe
shoqërimi me lëvizjet trupore apo gjestet, të cilat janë të thjeshta dhe të kapshme për të gjithë fëmijët
janë pjesë e këngëve lojë. Mësimi i tyre ka shumë rëndësi në këtë moshë pasi fëmijët njihen në
kopshtet apo shkollat që ata ndjekin elementet e para ritmike dhe melodike. Kështu që, mësimi
lojërave muzikore të kënduara apo ligjërimeve ritmike popullore, fillon të edukojë tek ata elementet e
para ritmike të vendit të tyre duke u mësuar elementet e para muzikore shqiptare.
Veglat muzikore popullore që ka trashëguar populli ynë brez pas brezi, përbëjnë një nga
thesaret më të çmuar të popullit tonë. Arti, traditat dhe kultura në përgjithësi kanë plotësuar
mungesën e arsimit në Shqipëri duke i edukuar brezat e rinj me përvojën e trashëguar.
Shkenca e organologjisë gjatë studimit historik të krijimit dhe evoluimit të veglave muzikore,
mbështetet ndër të tjera edhe tek parimi i tingëllimit, pasi janë veglat e mirëfillta, pikërisht aty
ku nis të zbulohet gjeneza e e tipeve të ndryshme dhe etapave të zhvillimit të tyre. Çdo vegël
muzikore është shqyrtuar nga pikëpamja e emërtimit dhe e lëndës përbërëse, e ndërtimit, e
mënyrës së punimit e të përdorimit e veçorive të tingëllimit, e mundësive shprehëse dhe
repertorit, duke gjurmuar njëkohësisht prejardhjen dhe përhapjen e tyre në lidhje me krahinë
apo vendin.
Veglat muzikore në studimin e përgjithshëm të tyre i shikojmë në disa rrafshe:
a) Në rrafshin historik dhe gjeografik, veglat muzikore do tí prekim dhe japim një panoramë të
shkurtër historike që nga mjetet paramuzikore e deri tek ndarja e tyre, duke u ndalur tek veglat
muzikore për fëmijë.
- Vegla të kohëve parahistorike: mjete fare te thjeshta, tingëlluese të krijuara nga lëndë të
ndryshme natyrore si: gur, bimë, dru, kocka, guaska etj.
- Vegla të periudhës së vonë të metaleve: mjete të thjeshta por më të përpunuara, si lugë,
tepsia, zile, këmborë, etj.
Informacion mbi veglat muzikore merret nga:
- objektet arkeologjike, si: enët e zbukurura, monedhat, mbishkrime, skulpturat etj.
- veprat e artit, si: piktura, skulptura, afreske të cilat kanë edhe figura muzikantësh (Onufri,
David Selenicasi, Andrea dhe Athinas Zografi, Ibrahim Kodra).
- veprat letrare, si të Marin Barletit, Gjon Buzukut, Pjetër Budit etj.
b) Në rrafshin gjuhësor, shqyrtimin e emrave dhe sinonimeve të veglave të ndryshme, ka shumë
rëndësi për vetë faktin se këta emra janë një pasuri e thesarit gjuhësor, por sepse edhe
R. Sokoli, P.Miso – Veglat muzikore të popullit shqiptar, 1991, Tiranë.
~ 516 ~